Transcript خانم سكينه جعفري - مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی

‫معرفي واحد بهبود تغذیه جامعه‬
‫سکینه جعفری‬
‫کارشناس مسئول واحد بهبود تغذیه مرکز بهداشت استان‬
‫بهمن سال ‪1391‬‬
‫مشکل مضاعف جامعه ما‬
‫گذر شتابزده تغذیه ای‬
‫از يك طرف سوء‌تغذيه پروتئين انرژي و كمبود‬
‫ريز مغذي ها در سهم بزرگی از جمعيت كشور مشاهده مي‬
‫شود‬
‫از طرف ديگر نشانه هاي هشدار دهنده اي از گسترش‬
‫بيماري هاي متابوليك از جمله بيماري هاي قلبي‬
‫عروقي‪‌ ،‬ديابت‪ ‌،‬چاقي و انواع سرطان ها دیده می شود‬
‫گسترش دو پدیده مذکور در کنار هم چه اثری دارد‬
‫تهديد بازده سرمايه گذاري در بخش آموزش‬
‫کاهش كيفيت نيروي انساني‬
‫باال بردن هزينه های درمان در سال هاي آينده‬
‫افزایش بار بيماري و هزینه های اقتصادي ناش ي از آن‬
‫دالیل ایجاد گذر شتابزده تغذیه ای‬
‫افزايش متوسط هزينه خوراكي خانوار‬
‫کاهش کالری دریافتی به ویژه در دهک‌های پایین درآمدی در‬
‫طول دهه گذشته ‪،‬‬
‫افزایش شدید کالری دریافتی در دهک‌های باالی درآمدی‬
‫ناترازي دریافت کالری در خانوارهاي كشور‌‬
‫عوارض بيش خواري و كمبود دريافت مواد مغذي را در پي دارد‬
‫‪.‬‬
‫دالیل ایجاد گذر شتابزده تغذیه ای‬
‫• زيادي میزان مصرف قند‪ ،‬نمك و‬
‫چربي‬
‫• زيادي مصرف هله هوله ‪ ،‬نوشابه‪،‬‬
‫كنسرو ‪ ،‬غذاي حاضري و فست‬
‫فود‬
‫• كمي میزان مصرف ماهي و سبزي ‌و‬
‫ميوه تازه و شیر و لبنيات‬
‫• افزايش اضافه وزن و چاقي افراد‬
‫جامعه‬
‫• افزايش بيماري هاي غیرواگیر‬
‫• افزايش سكته هاي قلبي و مغزي‌‬
‫• افزايش فشارخون ‪ ،‬ديابت ‪،‬‬
‫سرطان و پوكي استخوان‬
‫هدف كلي‬
‫تأمين‪ ،‬حفظ و ارتقاي‬
‫وضعيت تغذيه جامعه‬
‫بهبود روند رشد و وضعيت تغذيه كودكان زير ‪ 6‬سال‬
‫بهبود وضعيت تغذيه گروه های آسیب پذیر (مادران باردار ‌و شيرده‬
‫‪ ،‬دانش آموزان ‪ ،‬میانساالن ‪ ،‬ساملندان )‬
‫پيشگيري و كنترل اختالالت ناش ي از كمبود ريزمغذي ها‬
‫ارتقاي فرهنگ و سواد تغذيه اي جامعه درخصوص پیشگي ‌ری‬
‫وکنترل بیماری های مرتبط با تغذیه (چاقی ‪ ،‬بیماری های قلبی‬
‫عروقی ‪ ،‬دیابت ‪ ،‬سرطان )‬
‫‪-1‬هماهنگی بين بخشی‬
‫‪ -2‬جلب مشاركت مردمی‬
‫‪ -3‬آموزش‬
‫‪ -4‬تحقيقات كاربردی‬
‫‪ -5‬نظارت و ارزشيابی‬
‫دسترسی فيزيکی ‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی همه‬
‫افراد در تمام اوقات به غذای کافی ‪ ،‬ايمن و مغذی‬
‫‪ .‬غذاهايی که رجحان غذايی و نيازهای مربوط به‬
‫رژيم غذايی شان را برای يک زندگی سالم‬
‫وفراوان برآورده می کند‬
‫حفظ و نگهداری غذا از هرگونه که مضر به‬
‫سالمتی مصرف کنندگان است ‪.‬‬
‫دسترسی فيزيکی ‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی همه افراد‬
‫در تمام اوقات به غذای کافی ‪ ،‬ايمن و مغذی‬
‫با جذب و بهره مندی موثر سلولی ‪ ،‬غذاهايی که‬
‫رجحان غذايی و نيازهای مربوط به رژيم غذايی‬
‫شان را برای يک زندگی سالم وفراوان برآورده‬
‫می کند‬
‫براساس این تعریف و نقشه جهانی امنیت غذایی‬
‫کشورها که در سال ‪ 2008‬منتشر شد و در تقسيم‬
‫بندي آن كشورها در طيف بسیار پرخطر ‪ ،‬پرخطر ‪،‬‬
‫با خطر متوسط و کم خطر قرار گرفتند‪،‬‬
‫ایران در وضعیت پرخطر (‪ )High Risk‬قرار دارد ‪.‬‬
‫استراتژی های موفق‬
‫كاهش سوء تغذيه كودكان با اجراي برنامه هاي مشاركتي‬
‫حمايتي تغذيه كودكان‬
‫تجربه موفق در حذف اختالالت ناش ي از كمبود يد وكاهش شيوع‬
‫گواتر از ‪ %69‬در سال ‪ 65‬به ‪ %8/4‬در سال ‪ 86‬به واسطه‬
‫اجراي برنامه يددار كردن نمك‬
‫کاهش سوء تغذیه کودکان با اجرای برنامه تامین یک وعده‬
‫غذای گرم در روستامهدها‬
‫کاهش تولد نوزادان ‪ LBW‬با اجرای برنامه مشترک با بنیاد‬
‫علوی‌‬
‫آگاهي هاي تغذ يه اي‬
‫در آ مدو‬
‫قيمتها‬
‫استفاده بيولوژيك‬
‫سلو ‌ل‬
‫سيري شكم‬
‫سفره‬
‫سبد‬
‫دسترس ي فيزيكي و‬
‫اقتصادي به غذا‬
‫ذايقه و عادات غذ أيي‬
‫سيري سلول‌‬
‫سالمت‬
2005‫ سال‬،‫مرگ های منتسب به عوامل خطر مهم در جهان‬
Source: WHR 2002
Blood pressure
‫فشار خون باال‬
Tobacco
‫دخانیات‬
Cholesterol
‫کلسترول باال‬
Underweight
‫کم وزنی‬
Unsafe sex
‫روابط جنسی نامطمئن‬
Fruit and vegetable intake
‫مصرف کردن سبزی و میوه‬
‫کم‬
High Body Mass Index
‫اضافه وزن و چاقی‬
Physical inactivity
‫کم تحرکی‬
Alcohol
‫الکل‬
‫ و محیط آلوده‬Unsafe
‫ناسالم‬water,
‫ آب‬sanitation, and hygiene
Indoor smoke from solid fuels
‫خانه بعلت سوخت های‬
‫آلودگی های داخل‬
Iron deficiency
‫فسیلی‬
Urban air pollution
‫کمبود آهن‬
Zinc deficiency
‫هوای آلوده شهر ها‬
Vitamin A deficiency
‫کمبود روی‬
Unsafe health care injections
‫کمبود ویتامین آ‬
‫تزریق غیر ایمن‬Occupational risk factors for injury
0
‫محیط کار ناایمن و سوانح محیط کار‬
Number of deaths (000s)
1000
2000
3000
4000
5000
‫ عامل خطر اصلی مرتبط با تغذيه و فعاليت بدنی است‬10 ‫ عامل از‬8:‫توجه‬
6000
7000
8000
‫خطر اصلی‬
‫‌‬
‫در جهان‪ ،‬سال ‪ 8 :‬عامل از ‪ 10‬عامل‬
‫خطر مهم ‌‬
‫‌‬
‫مرگ های منتسب به عوامل‬
‫مرتبط با تغذيه ‌و فعاليت بدنی است‬
‫در منطقه است‪.‬‬
‫•‪ CVD‬علت ‪ %31‬مرگ ها ‌‬
‫گرفتار کرده است‪.‬‬
‫‌‬
‫•‪ hyper tension %26‬مردم منطقه را‬
‫•مصرف دخانيات دربرخی کشورها به ‪ %61.9‬درمردان و ‪ %48‬در زنان‬
‫می رسد‪.‬‬
‫در کشور‌ ايران ‌و لبنان قابل توجه است‪.‬‬
‫هايپر ليپيدمی ‌‬
‫•شيوع ‌‬
‫در کشورهای منطقه از ‪ %7-25‬متفاوت است‪.‬‬
‫•شيوع ديابت ‌‬
‫•‪ %70-80‬مردم منطقه تحرک کافی ندارند‪.‬‬
‫در زنان‬
‫در مردان و ‪‌ %75‬‬
‫در کشور‌ ايران به ‪‌ %52‬‬
‫•شيوع اضافه وزن ‌و چاقی ‌‬
‫می رسد‪.‬‬
‫در حال‬
‫غير واگير درکشو ‌ر های ‌‬
‫ی های ‌‬
‫‌از کل مرگ های ناش ي ‌از بيمار ‌‬
‫توسعه اتفاق می افتد ‪.‬‬
‫غير واگيرتوسط کشورهای با‬
‫بار جهانی ناش ی ‌از بيماری‌ های ‌‬
‫‪‌ 85%‬از ‌‬
‫درآمد ِپا ِِيين ‌و متوسط توليد می شود‪.‬‬
‫عوامل خطرزاي تغذيه اي‬
‫‪ +‬چربي‬
‫‪ +‬الكل‬
‫_‬
‫فيبر‬
‫سرطان‬
‫ن‬
‫فشار خو ‌‬
‫ديابت‬
‫پوكي استخوان‬
‫آترواسكلروز‬
‫چاقي‬
‫سكته‬
‫ديورتيكولوز‌‬
‫دهان و دندان‬
‫_ويتامين و‬
‫امالح‬
‫‪ +‬شيريني‬
‫‪+‬‬
‫نمك‬
‫سايرعوامل خطرزا‬
‫ارث‬
‫سرطان‬
‫فشار خون‌‬
‫ديابت‬
‫پوكي استخوان‬
‫آترواسكلروز‬
‫چاقي‬
‫سكته‬
‫ديورتيكولوز‌‬
‫دهان و دندان‬
‫سن‬
‫كم تحركي‬
‫سيگار‬
‫استرس‬
‫مقايسه نسبتي از افراد روستا نشین و شهر نشين كه براساس توده بدني )‪ (BMI‬در معرض چاقي اند يا چاق هستند‬
‫د ‌راقليم ‪ * 6‬؛ مطالعه پورا (پژوهش ي دروضعيت ريز مغذيهاي ايران ) بهار ‪1380‬؛ گروه سني جوانان‬
‫‪12‬‬
‫‪10‬‬
‫صدک‬
‫‪95‬وباالتراز‪BMI‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫صدک بین‪85‬تا‪95‬از‬
‫‪BMI‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫‪0‬‬
‫روستا‬
‫شهر‬
‫مقايسه نسبتي از افراد روستا نشین و شهر نشين كه براساس توده بدني )‪ (BMI‬به چاقي درجه يك يا دو وسه‬
‫مبتال هستند د ‌راقليم ‪ * 6‬؛ مطالعه پورا (پژوهش ي دروضعيت ريز مغذيهاي ايران ) بهار ‪1380‬؛ گروه سني ميان ساالن‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫یک درجه چاقی‬
‫‪15‬‬
‫و دو درجه چاقی‬
‫سه‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬
‫‪0‬‬
‫روستا‬
‫شهر‬
‫وضعیت ریز مغذی ها در زنان باردار‬
‫در مطالعات سال ‪ 80‬و ‪91‬‬
‫نوع کمبود‬
‫سال ‪80‬‬
‫سال ‪91‬‬
‫کمبود روی‬
‫‪%39‬‬
‫‪21.4%‬‬
‫کم خونی‬
‫‪%21.4‬‬
‫‪39%‬‬
‫کمبود ویتامین ‪A‬‬
‫‪%15.2‬‬
‫‪16%‬‬
‫کمبود ویتامین ‪D‬‬
‫از نوع حاشیه ای متوسط و شدید‬
‫‪%55‬‬
‫‪56.5%‬‬
‫وضعیت ریز مغذی ها در کودکان ‪ 15-23‬ماهه‬
‫در مطالعات سال ‪ 80‬و ‪91‬درکل کشور‬
‫نوع کمبود‬
‫كمبود ويتامين ‪A‬‬
‫كمبود شديد ويتامين ‪D‬‬
‫سال ‪80‬‬
‫‪%2.1‬‬
‫( خفیف و شدید )‬
‫‪ (3.7‬متوسط و شدید )‬
‫سال ‪91‬‬
‫‪(%2‬شديد)‬
‫‪%4‬‬
‫(شديد)‬
‫مقایسه وضعیت استفاده از انواع روغن در پخت وپز در خانوارهای‬
‫روستایی استان اصفهان در سال های ‪90-86‬‬
‫نوع روغن‬
‫سال‬
‫مايع‬
‫جامد‬
‫مايع و جامد‬
‫‪1386‬‬
‫‪19.7‬‬
‫‪45‬‬
‫‪33.8‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪31.5‬‬
‫‪25.9‬‬
‫‪39‬‬
‫‪1388‬‬
‫‪38.6‬‬
‫‪15.6‬‬
‫‪43.5‬‬
‫‪1390‬‬
‫‪50.5‬‬
‫‪11.9‬‬
‫‪35.3‬‬
‫مقایسه وضعیت استفاده از انواع روغن در سرخ کردن‬
‫در خانوارهای روستایی استان اصفهان در سال های ‪90-86‬‬
‫نوع روغن‬
‫سال‬
‫مايع‬
‫جامد‬
‫مايع و جامد‬
‫مايع مخصوص‬
‫سرخ کردنی‬
‫‪1386‬‬
‫‪16‬‬
‫‪35.6‬‬
‫‪38.7‬‬
‫‪9‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪21.1‬‬
‫‪25.8‬‬
‫‪32.2‬‬
‫‪20.2‬‬
‫‪1388‬‬
‫‪16.8‬‬
‫‪18‬‬
‫‪31.4‬‬
‫‪34‬‬
‫‪1390‬‬
‫‪15‬‬
‫‪12.2‬‬
‫‪23.8‬‬
‫‪47.9‬‬
‫ميزان مرگ های مرتبط با فشارخون باال به عنوان یک ریسک فاکتور قلبی عروقی‬
‫ی‬
‫ ½ موارد مرگ ناش ی از بیماری قلبی و سکته مغز ‌‬‫ی‬
‫ ‪ %60-70‬موارد مرگ ناش ی از سکته مغز ‌‬‫ ‪ %50‬موارد مرگ ناش ی از نارسایی قلبی‬‫ ‪ %25‬موارد مرگ ناش ی از حمله های قلبی‬‫‪ %20 -‬موارد مرگ ناش ی از نارسایی کلیوی‌‬
‫پرفشاری خون و ابتال به بیماریهای قلبی‪-‬عروقی‬
‫– ‪ %69‬بیماران مبتال به اولين سکته قلبی‬
‫– ‪ %77‬بیماران مبتال به اولين سکته مغزی‌‬
‫– ‪ %74‬بیماران مبتال به نارسایی قلبی‬
‫• پرفشاری خون مقدمه نارسایی قلبی در ‪ %91‬موارد است‪.‬‬
‫• پرفشاری خون با ‪ 2‬تا ‪ 3‬برابر شدن خطر نارسایی قلبی ارتباط دارد‪.‬‬
‫‪BP, blood pressure; HF, heart failure; MI, myocardial infarction. Thom T et al. Circulation2006;113:e85-e151.‬‬
‫شیوع پرفشاری خون در دنیا‬
‫‪ %26‬بزرگساالن در سراسر دنیا (‪972‬میلیون‌) مبتال به‬
‫پرفشاری خون هستند‬
‫‪**Kearney Lancet 2005;305:217‬‬
‫شيوع برخي ريسك فاكتورهاي بيماریهاي غيرواگير در ايران‬
‫•‬
‫افزايش فشارخون ≈ ‪%18‬‬
‫•‬
‫ديابت مليتوس ≈ ‪%7‬‬
‫•‬
‫افزايش وزن و چاقي ≈ ‪%50‬‬
‫•‬
‫افزايش چربي خون ≈ ‪%35‬‬
‫•‬
‫كشيدن سيگار‬
‫– مردان ≈ ‪%25‬‬
‫– زنان ≈ ‪%3‬‬
‫•‬
‫عدم تحرك و ورزش ≈ ‪%90‬‬
‫عوامل اصالح پذیر موثر در افزایش فشار خون‬
‫مصرف نمک (سدیم)‬
‫زیاد‬
‫استرس‬
‫عدم فعالیت فيزیکی کافی‬
‫چاقی و اضافه وزن‬
‫ن‬
‫پرفشاری خو ‌‬
‫مصرف الکل‬
‫دریافت کم پتاسیم‪،‬‬
‫منيزیم و‪/‬یا کلسیم‬
‫غذاها یک جزء اصلی رژیم متعادل است‬
‫ولی‬
‫• بیش از نیمی از ما ممکن است چاق شویم‪ .‬حدود نیمی از ما در اثر بیماریهای‬
‫قلبی مرتبط با رژیم از دنیا خواهیم رفت‪ .‬بسیار قبل از آنکه بازنشسته شویم‪.‬‬
‫• بسیاری از ما ممکن است مبتال به سرطان وابسته به رژیم غذایی شویم‪.‬‬
‫ً‬
‫•تقریبا همه ما مبتال به پوسیدگی دندان وابسته به رژیم غذایی خ ‌واهیم شد‪.‬‬
‫‪Lobstein, T Fast food facts; 1988‬‬
‫نمک رژیم غذایی و بیماريهای مرتبط احتمالی‬
‫فشارخون‌‬
‫آسیبهای مستقیم قلبی عروقی‬
‫چاقی و بیماریهای مرتبط مثل دیابت‬
‫آسم‬
‫سنگهای کلیوی‌‬
‫استئو پروز‬
‫سرطان معده‬
‫شکل های مختلف سدیم‬
‫• ‪ %90‬سدیم بصورت کلرید سدیم (نمک)‬
‫• اشکال دیگر‪:‬‬
‫– سدیم بی کربنات‬
‫– سدیم در غذاهای فرایند شده مانند بنزوات سدیم‪،‬‬
‫فسفات سدیم و سدیم گلوتامات‬
‫‪ 2400‬میلی گرم سدیم معادل‪:‬‬
‫ یک قاشق چایخوری نمک (کلرید سدیم)‬‫یا‬
‫ ‪ 100‬میلی مول سدیم یا نمک‬‫یا‬
‫ ‪ 6‬گرم (‪ 6000‬میلی گرم) نمک (کلرید سدیم)‬‫قابل ذکر است هر ‪ 5‬گرم نمک حاوی ‪ 2000‬میلی گرم سدیم است‬
‫کاهش نمک‪ ،‬کاهش مرگ و میر‬
‫• کاهش سدیم از ‪ 3500‬میلی گرم به ‪ 1500‬میلی گرم در روز موجب ‪ %30‬کاهش‬
‫پرفشاری خون می شود )‪.(CJC 2007 23:437‬‬
‫• کاهش نیمی از سدیم در غذاهای بسته بندی شده موجب کاهش ‪ 150000‬مورد‬
‫حمالت قلبی و استروک کشنده درآمریکا می شود )‪.(AJPH 2004;1:19-22‬‬
‫تاثير کاهش نمک‬
‫نمک ‪ 4/6‬گرم در روزانه‬
‫کاهش نمک حدود ‪ 1‬گرم در روز‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ی‬
‫‪ 5‬درصد سکته مغز ‌‬
‫‪ 3‬درصد حمله قلبی‬
‫کاهش نمک حدود ‪ 6‬گرم در روز‬
‫‪‬‬
‫‪ 24‬درصد سکته مغزی‌‬
‫‪‬‬
‫‪ 18‬درصد حمله قلبی‬
‫ن↓‬
‫‪30‬درصد شیوع پر فشاری خو ‌‬
‫کاهش نمک حدود ‪ 9‬گرم در روز‬
‫‪‬‬
‫‪ 34‬درصد سکته مغزی‌‬
‫‪‬‬
‫‪ 25‬درصد حمله قلبی‬