Transcript مفهوم و تعريف فرضيه

‫بسمه تعالی‬
‫فرضیه ؟‬
‫مراحل یک طرح تحقیق‬
‫‪ -1‬عنوان تحقیق‬
‫‪ -2‬مقدمه طرح تحقیق‬
‫‪ -3‬بیان مسئله‬
‫‪ -4‬اهمیت وارزش پژوهش‬
‫‪ -5‬پیشینه و سابقه تاریخی موضوع مورد مطالعه‬
‫‪ -6‬اهداف تحقیق‬
‫‪ -7‬سئواالت تحقیق‬
‫‪ -8‬فرضیه‬
‫‪ -9‬روش اجرای تحقیق‬
‫‪-10‬تعریف عملیاتی‬
‫‪ -11‬محدودیتهای پژوهش‬
‫اهداف تحقيق‬
‫(‪)Research Objectives‬‬
‫تعریف‪ :‬عبارت است از جمالتی که مبین منتهای تحقیق‪ ،‬مسیر و مراحل آن باشد‪.‬‬
‫شامل‪:‬‬
‫هدف کلی (‪)General‬‬
‫اهداف اختصاص ی(‪)Specific‬‬
‫اهداف کاربردی(‪)Applied‬‬
‫هدف کلی ‪ :‬بصورت یک جمله که تقریبا منطبق بر عنوان تحقیق است نوشته می شود ‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫عنوان‪ :‬تاثیر روش آرامسازی در کاهش تهوع و استفراغ بیماران مبتالء به سرطان تحت شیمی‬
‫درمانی‪.‬‬
‫هدف کلی‪ :‬تعیین تاثیر روش آرامسازی در کاهش تهوع و استفراغ بیماران مبتالء به سرطان تحت‬
‫شیمی درمانی‬
‫فرضیه تحقیق‬
‫(‪)Research Hypothesis‬‬
‫تعریف ‪:‬‬
‫عبارت است از پیشگویی عاملانه نتیجه تحقیق پیش بینی رابطه بین دو یا چند متغیر تحقیق‬
‫منشاء ‪:‬‬
‫تجربیات پژوهشگر‬
‫نتایج سایر تحقیقات‬
‫نظریه ها (‪ )Theories‬موجود‬
‫مثال ‪ :‬ورزش گروهی افسردگی ساملندان را کاهش می دهد ‪.‬‬
‫دالیل استفاده از فرضیه‪:‬‬
‫‪‬تفسیر نتایج تحقیق را آسان می کند ‪.‬‬
‫‪‬به تفکر خالق کمک می کند ‪.‬‬
‫‪‬رابطه بین متغیر ها را تبیین می کند (بر خالف سوال پژوهش که نشان دهنده هیچ رابطه ای‬
‫نیست)‬
‫آیا فرضیه پژوهش موجب جهت گیری پژوهشگر(‪ )Bias‬و تغییر نتایج تحقیق نمی شود؟!؟‬
‫فرضیه پژوهش ‪:‬‬
‫‪‬باید قابل آزمون باشد (واضح‪ ،‬دارای فعل رفتاری و بصورت جمله کامل نوشته شود)‬
‫شیوع سل در مشهد زیاد است‪( .‬؟؟؟!!!)‬
‫پرستاران در مورد فرایند پرستاری نظر خوبی دارند‪( .‬؟؟؟!!!)‬
‫رابطه رضایت شغلی با مدرک تحصیلی(؟؟؟!!!)‬
‫عامل بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ویروس است یا غیر ویروس‪( .‬؟؟؟!!!)‬
‫‪‬در مطالعات تحلیلی و مداخله ای بجای سوال پژوهش نوشته می شود‪.‬‬
‫انواع فرضیه پژوهش ‪:‬‬
‫‪‬از نظر تعداد متغیر‪:‬‬
‫‪‬ساده(‪ )Simple‬یا دو متغیره‬
‫‪‬پیچیده (‪ )Complex‬یا چند متغیره‬
‫ساده ‪ :‬شرکت در فعالیتهای اجتماعی‪ ،‬افسردگی ساملندان را کاهش می دهد‪.‬‬
‫پیچیده ‪ :‬افزایش اعتماد به نفس و کاهش نگرانی پرستاران موجب افزایش رضایت شغلی آنان می‬
‫شود‪.‬‬
‫انواع فرضیه پژوهش ‪:‬‬
‫‪‬از نظر چگونگی پیشگویی‪:‬‬
‫‪‬جهت دار(‪)Directional‬‬
‫‪‬بدون جهت (‪)Nondirectional‬‬
‫جهت دار‪ :‬شرکت در فعالیتهای اجتماعی‪ ،‬افسردگی ساملندان را کاهش می دهد‪.‬‬
‫بدون جهت‪ :‬بین میزان نگرانی و کیفیت زندگی دانشجویان رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫انواع فرضیه پژوهش ‪:‬‬
‫‪‬از نظر ماهیت فرضیه‪:‬‬
‫‪‬تحقیقی (‪ )Research‬یا ‪Declarative ،Substantive‬‬
‫‪‬آماری (‪ )Statistical‬یا ‪Null‬‬
‫فرضیه تحقیق بیان رابطه مورد انتظار پژوهشگر است ‪.‬‬
‫فرضیه آماری فرض عدم وجود ارتباط بین متغیر ها در آزمون آماری مربوطه است که ممکن است‬
‫پذیرفته شود یا نشود‪( .‬مثال ‪ :‬میانگین فشار خون آقایان و خانمها یکسان است)‬
Hypothesis are never Proved
through hypothesis testing; rather
they are Accepted or Supported.
‫“ پذیرفته‬........” ‫ فرضیه پژوهش مبنی بر‬،‫بر اساس یافته های این تحقیق‬
)‫ (یا رد می شود‬.‫می شود‬
‫پیش فرض‬
‫(‪)Assumption‬‬
‫تعریف‪:‬‬
‫عبارت است از اصول و مبانی و واقعیت های مورد پذیرش اجتماع بدون آنکه نیاز به تایید داشته‬
‫باشند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫عنوان‪ :‬مقایسه تاثیر تکنیک زد و روش معمول تزریق عضالنی بر درد ناش ی از تزریق‬
‫پیش فرض ها‪:‬‬
‫درد قابل سنجش است ‪.‬‬
‫تزریق عضالنی یکی از اقدامات پرستاری است ‪.‬‬
‫کاربرد پیش فرض در تحقیق‪:‬‬
‫با قبول پیش فرضها از دور باطل جلوگیری شده و توجه محقق بر موضوع اصلی تحقیق متمرکز می‬
‫شود‪.‬‬
‫نکات قابل توجه در انتخاب و نوشتن پیش فرض درتحقیق‪:‬‬
‫‪‬تنها پیش فرضهایی که اثر مهمی در تحقیق دارند انتخاب و نوشته شوند‪.‬‬
‫‪‬منبع پیش فرض (در صورت وجود) نوشته شود‪.‬‬
‫‪‬به تفاوت فرضیه و پیش فرض توجه شود‪.‬‬
‫جایگاه فرضیه ‪:‬‬
‫پژوهشگر پس از آن كه مسئله پژوهش را براي خود روشن كرد ‪ ،‬پاسخي را به‬
‫عنوان فرضيه تحقيق بيان مي كند ‪ .‬فرضيه ‪ ،‬پاسخي بخردانه ‪ ،‬احتمالي و موقت به‬
‫سوال پژوهش ي است كه در مراحل بعدي تحقيق ‪ ،‬درستي يا نادرستي آن مورد‬
‫آزمايش قرار مي گيرد ‪.‬‬
‫به عبارت ديگر ‪ ،‬فرضيه حدس بخردانه اي درباره رابطه دو يا چند متغير است كه‬
‫به صورت جمله اي خبري بيان شده و نشانگر نتايج مورد انتظار است ‪.‬‬
‫دربياني ديگر ‪ ،‬فرضيه حدس ي است زيركانه و علمي كه بايد به كمك واقعيات ( داده‬
‫ها ) مورد بررس ي قرار گرفته و سپس تاييد يا رد گردد ‪.‬‬
‫اهمیت فرضیه ‪:‬‬
‫تهیه فرضیه مهم است از این جهت که عناصر مهم به حساب می آید ‪ .‬پایه ای است که‬
‫روی آن می توان بحث ها و برس ی های خود را قرار داد‪ .‬در سایه آن محقق ( پژوهشگر ) قادر‬
‫می شود پدیده ها را پیش بینی بکند و توجیه مساله ای را زیر نظر گیرد ‪.‬‬
‫فرضیه مطالعات و تحقیقات را جهت میدهد ‪ .‬و کار تجزیه و تحلیل را سروسامان می بخشد‬
‫و همچنین فرضیه پیش نویس قانون علمی است ‪.‬‬
‫خطر فرضیه ‪:‬‬
‫فرضیه با اهمیتی که دارد گاهی ممکن است خطرناک باشد ‪ .‬در خطرناک بودن فرضیه‬
‫عواملی موثرند که عبارتند ‪ :‬عالئق وطنی ‪ ،‬تعصبات نژادی ملیت ها‪ ،‬عقاید مذهبی خاص‪،‬‬
‫داورهای غرض آلود ‪ ،‬خواسته های شخص ی ‪ ،‬پندارها ‪ ،‬آداب و سنن و ‪ ......‬بر این اساس‬
‫ضروری است محقق تا حد امکان خود را از این عوامل و شرایط دور دارد و موجباتی پدید‬
‫آورد که حدسها اصیل تر و قابل تطابق بیشتر با واقعیت ها باشند ‪.‬‬
‫مالکهای قابل قبول در تدوین فرضیه ‪:‬‬
‫دونالد اری و همکارانش پنچ ویژگی یا مالک ‪ ،‬مطابق شرح زیر ‪ ،‬برای تدوین فرضیه نام برده اند ‪:‬‬
‫‪ -1‬فرضیه باید قدرت تبیین داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ -2‬فرضیه باید رابطه مورد انتظار ‪ ،‬بین متغیرها را بیان کند ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫روش تحقیق و ماخذشناس ی‬
‫درهنگاه بیان فرضیه محقق در حقیقت حدس علمی میزند که چنانچه با یکی از متغیرها چنین بازی شود و یا در آنها چنین‬
‫دخل و تصرفی بعمل آید و یا این چنین دستکاری گردد‪ ،‬چنان نتایجی عاید خواهد شد که محقق فرض را برای بیان‬
‫ً‬
‫چگونگی روابط متغیرها مطرح می سازد‪ ،‬لذا مناسب خواهد بود ‪ ،‬حالتهای ممکن چگونگی روابط متغیرها را که معموال‬
‫مورد بررس ی و دستکاری پژوهشگران قرار می گیرد مورد توجه قرار داد این حاالت عبارتست از ‪:‬‬
‫الف ‪ -‬بررس ی میزان تفاوت اثر ‪ .‬در اینجا پژوهشگر بدنبال بررس ی و مقایسه تفاوت اثر دو یا چند متغیر بر یک یا چند‬
‫متغیر دیگر است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬میانگین نمرات دانشجو یان متاهل در منبع کنترل راتر بیشتر از دانشجویان مجرد است ‪ .‬بررس ی میزان رابطه‬
‫همبستگی و جهت آن ‪ .‬در این نوع فرضیه ها محقق قصد دارد ارتباط بین دو یا چند متغیر را مطرح سازد و نه رابطه علت‬
‫و معلولی بین آنها را ‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬میزان نمرات بیشتر در منبع کنترل درونی دانشجویان پسر با سن زیاد آنان ارتباط دارد ‪.‬‬
‫ب‪ -‬بررس ی میزان رابطه علت و معلولی ( اثر علی )‬
‫پژوهشگر در پی کشف و تعیین رابطه علت و معلولی دو یا چند متغیر است ‪ .‬در اینجا محقق بدنبال ارتباط و همبستگی دو‬
‫متغیر نیست بلکه می خواهد عمیق تر و ریشه ای تر با آن برخورد کرده و بگوید که متغیری علت بوجود آمدن متغیر دیگر‬
‫است‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬هوش بیشتر دانشجویان پسر باعث باال بودن نمره در منبع کنترل درونی راتر است ‪.‬‬
‫‪ -3‬فرضیه باید قابل آزمون باشد ‪.‬‬
‫‪ -4‬فرضیه باید با اصول کلی دانش موجود هماهنگ باشد ‪.‬‬
‫‪ -5‬فرضیه باید تا حد امکان روشن و دقیق بیان شود ‪.‬‬
‫خصوصیات یک فرضیه مناسب و علمی ‪:‬‬
‫یک فرضیه خوب وبا ارزش دارای ویژگیهای زیر می باشد ‪:‬‬
‫•‪ -‬زبانی ساده و قابل فهم دارد‬
‫•‪ -‬دارای صراحت و رسائی است‬
‫•‪ -‬مسائل آن تعریف شده و قابل فهم است‬
‫•‪ -‬محتوای آن قابل آزمایش و بررس ی مجدد است‬
‫ٌ‬
‫•‪ -‬روش تحقیق و ماخذشناس ی‬
‫•‪ -‬فکری را عرضه یا نظری را ارائه میکند‬
‫•‪ -‬جنبه ایده آلی ‪ ،‬خیالی و توهم در آن مالحظه نمی شود‬
‫•‪ -‬مبتنی بر واقعیات و آگاهی های صحیح است‬
‫مفهوم و تعريف فرضيه ‪:‬‬
‫معادل التيني فرضيه ‪ 1‬از ريشه اي يوناني به معناي فرض وحدس گرفته شده است ‪ .‬در‬
‫فارس ي معادل هايي چون شرط وفرض يافته است ‪.‬‬
‫فرضیه یک بیانه ظنی است ‪ ،‬یک حدس یا یک پیشنهاداست ‪،‬‬
‫که درباره روابط ‪ ،‬دو یا چند متغیر بحث می کند ‪.‬‬
‫بطور کلی از بررس ی تعاریف فرضیات چنین بر می آید که فرضیه در حقیقت یک نوع پیش اندیش ی و یا‬
‫تصور است که در سایه تجربه و عمل و یا مطالعه بدست آمده و ارزش آزمایش و بررس ی پیدا کرده‬
‫است ‪.‬‬
‫‪Hypothesis-1‬‬
‫تفاوت فرضيه و نظريه چيست ؟‬
‫نظريه و قوانين عمدتا مشتمل بر قضاياي کلي و عمومي هستند و به مورد خاص ي تعلق‬
‫ندارند و مي توانند مصاديق زيادي داشته باشند ‪ .‬در حالي که فرضيه حالت کلي ندارد‬
‫و مختص مساله تحقيق است که از قضاياي کلي ناش ي مي شود ولي در يک قلمرو‬
‫خاص شکل ميگيرد ‪.‬‬
‫مفهوم و تعريف فرضيه ‪:‬‬
‫براى روشن شدن مفهوم فرضيه از مثالهاى ساده و روزمره شروع مىکنيم ‪ .‬فرض کنيد برق خانهاى قطع شده و‬
‫صاحبخانه با مشکل روبرو گرديده است ‪ .‬مسئله او اين است که علت قطع برق چيست ؟ در عالم تفکر و با‬
‫ً‬
‫استفاده از معلومات کلى و شناخت هاى قبلى چند حدس يا گمان به ذهن او خطور مىکند ؛ مثال امکان دارد‬
‫فيوز کنتور دچار مشکل شده باشد ( پريدن يا سوختن ) ‪.‬‬
‫امکان دارد عيب از اتصال سيمهاى برق باشد ‪ .‬امکان دارد از کارخانه برق قطع شده باشد و نظاير آن ‪.‬‬
‫اينها همه تصورات ذهنى هستند که براى او بوجود مىآيد و منشأ آنها نيز معلومات قبلى و قضاياى کلى هستند که‬
‫نسبت به آنها آگاهى دارد ‪.‬‬
‫تمام اين ّ‬
‫تصورات ذهنى که براى او بوجود مىآيد ‪ ،‬در واقع فرضهايى هستند که در ذهن او نقش مىبندند و‬
‫ذهن او را به سمت آن جهت مىدهند تا تالش کاوشگرانه خودش را براى حل مسئله قطع برق در راههاى معدودى‬
‫به کار گيرد ‪ .‬او بالفاصله شروع به کاوش و تحقيق در مورد هر يک از آنها مىکند و ابتدا سهلترين و محتملترين‬
‫ً‬
‫راه را انتخاب و آزمايش مىکند ؛ مثال ممکن است ابتدا به سراغ کنتور برود و با مشاهده آن از وضعيت فيوز‬
‫آگاهى يابد ‪ .‬اگر مشکل از آن باشد اقدام به رفع اشکال نموده جريان برق را برقرار مىکند ‪ ،‬در اين صورت مسئله‬
‫حل مىشود ‪ .‬ولى اگر قطع برق از فيوز نبود ‪ ،‬به سراغ احتمال بعدى مىرود ‪ .‬اگر اين بار نيز به نتيجه نرسيد ‪ ،‬به‬
‫سراغ موارد بعدى مىرود و يکى پس از ديگرى آنها را آزمايش مىکند تا راهحل پيدا شود ‪ .‬اين مثال ساده حامل‬
‫پيامهاى خوبى براى کس ى است که مىخواهد روش تحقيق علمى را ياد بگيرد ؛ زيرا به زبان ساده او را با مفهوم‬
‫مسئله ‪ ،‬فرضيهسازي ‪ ،‬روش جمعآورى اطالعات و آزمايش فرضيه و نتيجهگيرى آشنا مىکند و نقش فرضيه را‬
‫در وصول به هدف تحقيق واضح مىنمايد ‪.‬‬
‫در تعريف فرضيه مىتوان گفت ‪ :‬فرضيه عبارت است از حدس يا گمان انديشمندانه درباره ماهيت ‪،‬‬
‫چگونگى و روابط بين پديدهها ‪ ،‬اشياء و متغيرها ‪ ،‬که محقق را در تشخيص نزديکترين و محتملترين‬
‫راه براى کشف مجهول کمک مىنمايد ؛ بنابراين ‪ ،‬فرضيه گمانى است موقتى که درست بودن يا‬
‫نبودنش بايد مورد آزمايش قرار گيرد ‪ .‬فرضيه براساس معلومات کلى و شناختهاى قبلى يا تجارب‬
‫محقق پديد مىآيد ‪ .‬اين شناختها ممکن است براساس تجارب يا مطالعات قبلى باشد ‪ ،‬از منابع‬
‫شفاهى بدست آمده باشد ‪ ،‬يا در جريان مطالعه ادبيات تحقيق حاصل شده باشد ‪.‬‬
‫در هر صورت ‪ ،‬مجموعه منابع مزبور مىتواند ذهن محقق را آماده نمايد تا درباره چگونگى متغيرها و‬
‫روابط آنها در تحقيق مورد نظر حدس بزند و پيشبينى بعمل آورد و حاصل آن را در قالب قضاياى‬
‫حدس ى و خبرى تدوين نمايد ‪ .‬نکتهاى که بايد درباره تفاوت فرضيه با نظريه و قوانين يا معلومات کلى‬
‫ً‬
‫بيان شود اين است که نظريه و قوانين عمدتا مشتمل بر قضاياى کلى و عمومى هستند و به مورد‬
‫خاص ى تعلق ندارند و مىتوانند مصاديق زيادى داشته باشند ‪ ،‬درحالىکه فرضيه حالت کلى ندارد و‬
‫مختص مسئله تحقيق است که از قضاياى کلى ناش ى مىشود ولى در قلمرو يک تحقيق خاص شکل‬
‫مىگيرد ؛ به همين دليل ‪ ،‬يک محقق نمىتواند فرضيه خود را در تحقيق مورد نظرش بصورت قضيه‬
‫کلى بيان نمايد ‪ .‬هرچند از قضاياى کلى به روش قياس ى و از کل به جزء فرضيهسازى نمايد و‬
‫فرضيههاى خود را با قضاياى کلى استنتاج نمايد ‪ ،‬بايد مفاهيم و اصطالحات مربوط به فرضيه را به‬
‫مسئله تحقيق خود محدود کند ‪.‬‬
‫تعريف فرضيه ‪:‬‬
‫تحقيق به روش علمي حول محور يک مسئله يا مشکل صورت مي گيرد ‪.‬‬
‫قدرت تصور و حدس ذهني انسان بعنوان يک محقق به او امکان مي دهد تا در مورد موضوعات مختلف‬
‫بيانديشد ‪ ،‬حدس بزند ‪ ،‬تصوير ذهني ايجاد کند و راه حل هاي مختلف پيشنهاد کند ‪.‬‬
‫يک محقق از همين روش براي طرح يک يا چند فرضيه براي نتيجه تحقيق استفاده مي کند ‪.‬‬
‫بنابراين مي توان فرضيه تحقيق را يک حدس علمي يا پيش داوري دانست که بوسيله ي جمع آوري‬
‫حقايقي که منجر به قبولي يا رد آن فرضيه شده ‪ ،‬مورد آزمایش نيز قرار مي گيرد ‪.‬‬
‫به عبارت ديگر فرضيه راه حل پيشنهادي محقق براي حل مسئله تحقيق و يا نتيجه تحقيق است ‪.‬‬
‫گاهي اوقات از يک فرمول براي بيان فرضيه استفاده مي شود ‪،‬‬
‫بدين شکل که ‪ ":‬اگر چنين و چنان رخ دهد چنين و چنان خواهد شد" ‪.‬‬
‫اين تعبير ساده و روان به محقق امکان مي دهد تا بتواند در جريان تدوين مسئله تحقيق خود ‪،‬‬
‫فرضيه اي مناسب که به طور قطعي با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود ‪ ،‬بيان کند ‪.‬‬
‫نکته مهم اين است که در جريان انجام تحقيق ‪ ،‬يک محقق صرفا قصد آزمایش فرضيه را دارد نه‬
‫اثبات آن ‪ ،‬البته چنانچه در پايان تحقيق نتايج ‪ ،‬حاکي از اثبات فرضيه او بود مي تواند آن را به شکل‬
‫يک بحث علمي مطرح کند ‪.‬‬
‫بيان فرضيه ‪:‬‬
‫در هنگام بيان فرضيه محقق به بررس ى روابط بين متغيرها می پردازد ‪.‬‬
‫به طور متداول اين بيان به سه شکل صورت خواهد گرفت ‪:‬‬
‫الف ‪ :‬بررس ى رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير (تاثير عامل هوش در پيشرفت تحصيلي)‬
‫ب ‪ :‬بررس ى همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير (بررس ي همبستگي مشكالت رواني و گرايش به‬
‫اعتياد)‬
‫ج ‪ :‬بررس ى و مقايسه ميزان تفاوت تاثير يک يا چند متغير بر يک يا چند متغير(مانند تفاوت تاثير دو روش‬
‫تدريس بر شاگردان)‬
‫محقق براي تهيه فرضيه مناسب تحقيق عمدتا از منابع علمي در اختيار خود کمک خواهد‬
‫گرفت ‪ .‬يافته هاي علمي قبلي که در زمينه موضوع تحقيق انجام گرفته است يکي از منابع اصلي‬
‫براي تهيه فرضيه است ‪.‬‬
‫همچنين تجربيات شخص ي فرد محقق مي تواند نقش مهمي را در اين زمينه ايفا نمايد ‪.‬‬
‫گاهي اوقات فرضيه هائي مبتني بر خيال و با مطالب غير علمي ‪ ،‬الهامات و پيشنهادات غير عادي‬
‫هم مطرح مي شود که در برخي موارد به نتايج خوبي نيز نائل گرديده است ‪.‬‬
‫بيان يک فرضيه ممکن است به شکلي مثبت انجام شود که در آن رابطه بين دو يا چند متغير يا‬
‫تفاوت بين آنها بصورت احتمالي و به شکل خبري مثبت بيان مي شود ‪.‬‬
‫گاهي در فرضيه منکر وجود رابطه بين متغيرها شده و آنرا به شکل جمله خبري منفي بيان مي‬
‫کنند ‪.‬‬
‫ممکن است در فرضيه موضوع به شکل ضمني مطرح شود ‪.‬‬
‫ويژگیهاي فرضيه ‪:‬‬
‫روش معين و مشخص‬
‫داشتن حدود مشخص ‪ ،‬کوتاه و مختصر‬
‫داشتن قابليت اندازه گيري‬
‫قابل فهم بودن ( تعريف مناسب و خوب )‬
‫بيان بر اساس تئوري ها و نظريه هاي موجود‬
‫مرتبط بودن با عنوان تحقيق ‪:‬‬
‫در" فرضيه تحقيق " پيش بيني و جهت گيري محقق نشان داده مي شود ‪.‬‬
‫نکته دوم آنکه " فرضيه تحقيق " را به دوگونه مي توان نوشت ‪:‬‬
‫‪ .1‬فرضيه دو دامنه ‪ :‬که اختالف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بيان مي کند ‪.‬‬
‫‪ .2‬فرضيه يک دامنه ‪ :‬که جهت گيري محقق را در نوع تفاوت بيان مي کند‪.‬‬
‫نکات ‪ :‬مطالعات تحليلي و تجربي به طور اصولي نيازمند به داشتن فرضيه هستند و اين يک الزام‬
‫منطقي است ليکن در مطالعاتي که صرفا به صورت توصيفي انجام مي شوند نيازي بداشتن فرضيه‬
‫نيست بلکه در اين گونه موارد از سواالت مهم براي تدوين آنچه بايد مورد اندازه گيري قرار گيرد‬
‫استفاده مي کنيم ‪.‬‬
‫فرضيه و سواالت مهم عمدتا از اهداف تحقيق حاصل مي شود ‪.‬‬
‫انواع فرضيه ‪:‬‬
‫‪ -1‬فرضيه تحقيق )‪(H1‬‬
‫‪ -2‬فرضيه صفر )‪(H0‬‬
‫منظور از فرضيه تحقيق ‪ ،‬فرضيه اي است که در آن به بيان تفاوت بين متغيرها (رابطه) پرداخته‬
‫مي شود ‪ ،‬ولي فرضيه صفر بيان گر عدم وجود رابطه بين متغير ها است ‪.‬‬
‫نقش فرضيه ‪:‬‬
‫‪ -1‬مطالعه منابع و ادبيات مربوط به موضوع تحقيق جهت دار مي شود و از مطالعه منابعي که ربطي‬
‫به تحقيق ندارند جلوگيري به عمل مي آيد ‪ .‬يعني به تحقيق جهت مي دهد و موضوع را در جهت‬
‫مشخص ي هدايت مي کند‬
‫‪ -2‬محقق را نسبت به جنبه هاي موقتي و معني دار مسئله تحقيق حساس تر مي کند ‪.‬‬
‫‪ -3‬فرضيه کمک مي کند تا محقق مسئله تحقيق را بهتر درک کرده و روش هاي جمع آوري اطالعات‬
‫را بهتر تعيين کند ‪.‬‬
‫‪ -4‬فرضيه چهار چوب مشخص ي براي تفسير اطالعات فراهم کرده و نتيجه گيري از آن را ارائه مي‬
‫دهد‬
‫انواع فرضیه و ویژگی های یک فرضیه ی خوب‬
‫فرضیات تحقیق را می توان به سه دسته رده بندی کرد‬
‫‪ -1‬فرضیه های توصیفی‬
‫فرضیه های توصیفی مبين وجود حاالت ‪ ،‬شرایط‪ ،‬صفات ‪ ،‬ویژگی های اشیاء و اشخاص ‪ ،‬موقعیت ها‬
‫‪ ،‬پدیده ها و رخدادهایی هستند که نسبت وقوع رویداد ‪ ،‬صفات ‪ ،‬ویژگی های اشیاء و پدیده ها را‬
‫ً‬
‫توضیح می دهد ‪ .‬در اینگونه فرضیات معموال از کلمات «چه میباشد» ‪« ،‬چیست» و «چگونه است»‬
‫استفاده می شود ‪ .‬بعض ى اوقات گزاره های مسئله این عبارات را دربرندارند ولی به طور ضمنى این‬
‫عبارات از آنها استنباط می شود ‪.‬‬
‫برای مثال ‪« :‬بررس ى تاریخی گسترش مدارس فنى و حرفه ای» به طور ضمنى این فرضیه را که «گسترش‬
‫تاریخی مدارس فنى و حرفهای چگونه بوده است؟» را دربردارد ‪ .‬فرضیات تحقیقات توصیفی نيز عبارات‪:‬‬
‫«چیست» و «چگونه میباشد» را دربردارد ‪،‬‬
‫مثال ‪« :‬سطح پیشرفت درس ى دانش آموزان پایۀ سوم ابتدایی مدارس تهران در آزمون پیشرفت تحصیلی‬
‫چگونه است؟» یا «طرز تفکر دانش آموزان نسبت به مسائل سیاس ى و اجتماعی چیست؟»‬
‫‪ -2‬فرضیه های رابطه ای‬
‫محقق به دنبال کشف و تعیین رابطۀ علت و معلولی بین دو یا چند متغیر است ‪ ،‬در اینگونه‬
‫فرضیات ‪ ،‬چگونگی رابطۀ دو یا چند متغیر مورد نظر قرار می گیرد ‪.‬‬
‫برای مثال ‪:‬‬
‫بررسی رابطۀ بین مفهوم خود و پیشرفت تحصیلی‪،‬‬
‫و یا تأثیر عامل هوش در پیشرفت تحصیلی ‪.‬‬
‫‪ -3‬فرضیه های تفاوتی‬
‫محقق به دنبال بررسی و مقایسۀ تفاوت تأثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر است ‪.‬‬
‫این فرضیه ها با تفاوت سطوح متغیرها سروکار دارند و معموالً به شکل زیر بیان می شود ‪:‬‬
‫بررسی تفاوت بین پیشرفت تحصیلی دختران و پسران پایۀ پنجم ابتدایی ‪،‬‬
‫و یا تفاوت تأثیر دو روش تدریس بر شاگردان ‪.‬‬
‫انواع فرضیه ‪:‬‬
‫فرضیه بر اساس مالک های مختلفی طبقه بندی شده است ‪.‬‬
‫اما در یک طبقه بندی کلی ‪ ،‬فرضیه به دو دسته تقسیم می شود‪:‬‬
‫الف) فرضیۀ تحقیقی‬
‫ب) فرضیۀ آماری‬
‫الف) فرضیۀ تحقیقی‬
‫فرضیۀ تحقیقی بیانی است که به توصیف رابطۀ بين متغيرها می پردازد ‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬این فرضیه‬
‫انتظارات پژوهشگر را دربارۀ رابطه بين متغيرها نشان می دهد و به همين دلیل یک راه حل پیشنهادی‬
‫است ‪.‬‬
‫فرضیه های تحقیقی به دو گونه تقسیم می شوند‪:‬‬
‫‪ )1‬جهتدار ( ‪) Directional‬‬
‫‪ )2‬بدون جهت ( ‪) Non directional‬‬
‫فرضیۀ جهت دار به فرضیه ای گفته می شود که در آن جهت ارتباط یا جهت تأثير متغير مستقل بر‬
‫متغير وابسته مشخص و معين است ‪ .‬از این فرضیه هنگامی استفاده می شود که پژوهشگر دالیل‬
‫مشخص ى برای پیش بینى رابطۀ معینى داشته باشد ‪ .‬فرضیه ای که در آن جهت اختالف یا روابط‬
‫مشخص نیست‪ ،‬بدون جهت نامیده می شود‪.‬‬
‫برای آزمون فرضیه های جهت دار از آزمون های آماری یک دامنه استفاده می شود ‪ ،‬در صورتی که با فرضیه های بدون‬
‫جهت آزمون آماری دو دامنه به کار برده می شود ‪.‬‬
‫اگر در بیان یا مطرح کردن رابطه بين دو متغير یا مقایسه دو گروه ‪ ،‬اصطالحاتی نظير «مثبت» ‪« ،‬منفی» ‪« ،‬بیشتر از» ‪،‬‬
‫«کمتر از» و نظایر این ها استفاده شود ‪ ،‬آنگاه چنين فرضیه هایی جهت دار هستند ‪.‬‬
‫از طرفی دیگر ‪ ،‬فرضیه های بدون جهت فرضیه هایی هستند که نوعی رابطه یا تفاوت را مشخص می سازند اما هیچ نوع‬
‫سمت و سوی جهت روابط یا تفاوت ها را نشان نمى دهند ‪ .‬فرضیه های بدون جهت را زمانی می توان مطرح کرد که روابط‬
‫ً‬
‫یا تفاوت های بين متغيرها هرگز قبال کشف نشده باشند و در نتیجه مبنایی برای نشان دادن جهت فرضیه ها وجود‬
‫نداشته باشند یا یافته های متضادی در بررس ى های پژوهش ى قبلی در مورد متغيرها وجود داشته است ‪ .‬ممکن است در‬
‫برخی از تحقیقات نوعی رابطه مثبت و در برخی دیگر نوعی رابطه منفی به دست آمده باشد‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬محقق ممکن است فرض کند که نوعی رابطه معنى دار بين متغيرها وجود دارد ‪ ،‬اما جهت فرضیه ها ممکن‬
‫است روشن نباشد ‪ .‬در چنين مواردی فرضیه ها را می توان به صورت بدون جهت مطرح کرد ‪.‬‬
‫جهت فرضیه های تحقیقی ‪ ،‬به کمک ادبیات تحقیق و با استفاده از تجارب علمى و عملی پژوهشگر تعیين می شود‪ .‬در‬
‫ً‬
‫پژوهش هایی که هدف آنها کشف روابط بين متغيرها یا ارضاء حس کنجکاوی علمى پژوهشگر باشد ‪ ،‬غالبا از فرضیه های‬
‫ً‬
‫بدون جهت استفاده می شود ‪ .‬با توجه به اینکه پژوهشگر اصل را بر درستى فرض صفر قرار می دهد معموال در علوم‬
‫رفتاری از فرضیه های بدون جهت بیشتر استفاده می شود‪.‬‬
‫مثال های زیر انواع فرضیه های تحقیقی را روشن می نماید ‪:‬‬
‫فرضیه تحقیق جهت دار ‪ :‬به نظر می رسد کارایی معلمان آموزش دیده بیشتر از معلمان آموزش ندیده است ‪.‬‬
‫فرضیه تحقیق بدون جهت ‪ :‬به نظر می رسد بين آموزش معلمان و کارایی آنها رابطه وجود دارد ‪.‬‬
‫ب) فرضیۀ آماری‬
‫فرضیه های آماری ‪ ،‬جمله ها یا عبارت هایی هستند که با استفاده از نمادهای آماری و به صورت‬
‫پارامتر نوشته می شوند و نقش آنها هدایت پژوهشگر در انتخاب آزمون آماری است ‪ .‬به عبارت دیگر ‪،‬‬
‫پژوهشگر روش های آماری الزم را با استفاده از فرضیه های آماری انتخاب می کند ‪.‬‬
‫فرضیۀ آماری یک بیان مقداری دربارۀ پارامترهای جامعه است ‪ .‬فرضیه آماری به دو قسم تقسیم می‬
‫شود ‪:‬‬
‫‪ )1‬فرضیه صفر ‪،‬‬
‫‪ )2‬فرضیه خالف ‪.‬‬
‫فرض صفر با ‪ H0‬نشان داده می شود و یک بیان مقداری است که به صورت پارامتر صورت بندی‬
‫ً‬
‫می شود و مبنای ریاض ى آن ‪« ،‬برهان خلف» است ‪ .‬این فرض معموال به این منظور بیان می شود که‬
‫پژوهشگر را به ارزشیابی فرضیۀ تحقیقی قادر سازد ‪ .‬چنين فرضیه ای مبين عدم تفاوت است ‪.‬‬
‫به طور کلی ‪ ،‬فرضیه صفر قضیه یا پیشنهادی است که نوعی رابطه قطعی و دقیق بين دو متغير را بیان‬
‫می کند ‪ .‬یعنى بیان می دارد که همبستگی بين دو متغير ‪ ،‬مساوی صفر است یا اینکه تفاوت در میانگين‬
‫دو گروه در جامعه ‪ ،‬مساوی صفر (یا نوعی عدد معين) است ‪.‬‬
‫فرضیه صفر بیان می دارد که هیچ نوع رابطه ( معنى دار ) بين دو متغير وجود ندارد یا هیچ نوع تفاوت‬
‫معنى دار بين دو گروه ‪ ،‬وجود ندارد ‪ .‬منظور ما از فرضیه صفر آن است که هر تفاوتی بين دو گروه‬
‫نمونه یا هر رابطه ای بين دو متغير بر اساس نمونه فقط به واسطه نوسانات یا خطاهای نمونه گيری‬
‫تصادفی است نه به واسطه هر نوع تفاوت های «صحیح» بين دو گروه از جامعه یا روابط بين دو متغير ‪.‬‬
‫فرضیه صفر چنان تنظیم میشود که بتواند برای رد احتمالی مورد آزمون قرار گيرد ‪.‬‬
‫اگر فرضیه صفر را رد کردیم ‪ ،‬آنگاه فرضیه های مقابل دربارۀ رابطۀ خاص ى که آزمون می شود را می‬
‫توان تأیید کرد ‪.‬‬
‫فرض خالف با ‪HA‬یا ‪ H1‬نمایش داده می شود و همانند فرض صفر به صورت پارامتر صورت بندی‬
‫می شود ‪.‬‬
‫ً‬
‫فرضیه های تحقیقی غالبا راهنمای محقق در تدوین فرض خالف هستند ‪ .‬به عبارت دیگر فرض خالف‬
‫ً‬
‫غالبا منطبق بر فرضیه های تحقیقی است ‪ ،‬به این معنى که فرض خالف بیان کنندۀ انتظار‬
‫ً‬
‫معموال این انتظار بر اساس مدارک آزمایش ى و یا تجربۀ کاری‬
‫پژوهشگر دربارۀ نتایج تحقیق است و‬
‫پژوهشگر کسب شده است ‪.‬‬
‫فرض خالف ‪ ،‬بیانی است که پژوهشگر آرزو می کند دربارۀ آن پژوهش کند ‪.‬‬
‫فرض صفر و خالف باید ناسازگار باشند ‪ ،‬به این معنى که نباید به هیچ شکل یا طریقی با هم تداخل‬
‫باشند ‪.‬‬
‫مثال های زیر این دو فرضیه را روشن می سازد ‪:‬‬
‫فرضیه صفر ‪ :‬به نظر می رسد کارایی معلمان آموزش دیده و آموزش ندیده مساوی است ‪.‬‬
‫فرضیه خالف ‪ :‬به نظر می رسد کارایی معلمان آموزش دیده و آموزش ندیده مساوی نمى باشد ‪.‬‬
‫مختصری ازويژگيهاي يک فرضيه خوب‬
‫الف) فرضيه بايد قدرت تبيين حقايق را داشته باشد‬
‫ب) فرضيه بايد بتواند پاسخ مساله تحقيق را بدهد‬
‫ج) فرضيه بايد قابليت حذف حقايق نامرتبط با مساله تحقيق را داشته باشد‬
‫د) فرضيه بايد شفاف ‪ ،‬ساده ‪ ،‬و قابل فهم باشد‬
‫ه) فرضيه بايد قابليت آزمون را داشته باشد‬
‫و) فرضيه نبايد با حقايق و قوانين مسلم و اصول علمي تاييد شده مغايرت داشته باشد‬
‫ز) فرضيه نبايد از واژه ها و مفاهيم ارزش ي استفاده کند‬
‫ح) فرضيه بايد به مطالعه و پژوهش جهت بدهد‬
‫ي) بايد به صورت جمله خبري باشد‬
‫ک) فرضيه ها بايد مختص مساله تحقيق باشند‬
‫ل) بايد بين فرضيه ها و سوالهاي ويژه تناظر صوري و محتوايي وجود داشته باشد‬
‫منظور از تناظر صوري اين است که ‪:‬‬
‫اوال ‪ :‬به تعداد سوالهاي فرعي ‪،‬فرضيه تدوين شود ‪.‬‬
‫ثانيا ‪ :‬هر فرضيه در مقابل سوال مربوط به آن قرار گيرد‪.‬‬
‫ویژگی های یک فرضیه خوب‬
‫اهم ویژگی های یک فرضیه خوب را می توان به شرح زیر برشمرد ‪:‬‬
‫‪ -1‬فرضیه باید قدرت تبیين حقایق را داشته باشد ؛ یعنى به گونه ای ساخته شود که واقعیت مسئله یا‬
‫متغير یا روابط مورد مطالعه را منعکس کند و بتوان بر اساس آن اطالعات را گردآوری کرد و مورد‬
‫تجزیه و تحلیل قرار داد ‪.‬‬
‫‪ -2‬فرضیه باید بتواند پاسخ مسئله تحقیق را بدهد ؛ یعنى آنچنان با مسئله تحقیق مرتبط باشد که‬
‫اطالعات گردآوری شده پس از تجزیه و تحلیل ‪ ،‬پاسخ گوی حل مسئله و قابل استفاده باشد ‪.‬‬
‫‪ -3‬فرضیه باید قابلیت حذف حقایق نامرتبط با مسئلۀ تحقیق را داشته باشد ؛ یعنى باعث پرداختن به‬
‫ً‬
‫کشف حقایقی شود که در چارچوب مسئلۀ تحقیق وجود دارند ‪ .‬ضمنا ‪ ،‬حدود آن باید طوری باشد که‬
‫با مسائل و فرضیه های دیگر تداخل نکند ‪.‬‬
‫‪ -4‬فرضیه باید شفاف ‪ ،‬ساده و قابل فهم باشد ؛ بنابراین محقق باید از به کار بردن عبارات مبهم ‪،‬‬
‫طوالنی و دوپهلو در آن خودداری کند ‪.‬‬
‫‪ -5‬فرضیه باید قابلیت آزمون را داشته باشد ؛ یعنى مفاهیم و متغيرهای مطرح شده در فرضیه قابل‬
‫تبدیل به تعاریف عملیاتی و واجد معرف ها و شاخص هایی برای ارزیابی و سنجش باشند تا بتوان با‬
‫وسایل و امکانات موجود آن را مورد آزمایش قرار داد ‪.‬‬
‫‪ -6‬فرضیه نباید با حقایق و قوانين مسلم و اصول علمى تأیید شده و پذیرفته شده مغایرت داشته باشد ‪.‬‬
‫‪ -7‬فرضیه نباید از واژه ها و مفاهیم ارزش ى استفاده کند ‪ ،‬بلکه باید ناظر بر واقعیت و حقیقتى باشد که محقق‬
‫ً‬
‫قصد کشف آن را دارد ؛ مثال باید در تدوین فرضیه از عباراتی نظير ایده آل است ‪ ،‬بسیار خوب است پرهيز شود‬
‫‪.‬‬
‫‪ -8‬فرضیه باید به مطالعه و پژوهش جهت بدهد و راهنمای فعالیت های محقق باشد ‪.‬‬
‫‪ -9‬فرضیه باید به صورت جملۀ خبری باشد تا از نحوۀ ارتبای متغيرها خبر بدهد ‪.‬‬
‫‪ -10‬در یک فرضیه خوب اصطالحات و واژه های اختصاص ى تعریف می شوند ؛ یعنى اگر محقق ناگزیر از کاربرد‬
‫واژه ها و اصطالحاتی است که برای دیگر افراد مفهوم و مأنوس نیست ‪ ،‬باید آنها را تعریف کند ‪.‬‬
‫‪ -11‬فرضیه ها با توجه به چارچوب نظری تحقیق تدوین می شوند ؛ بنابراین تعداد ابعاد و رابطه های موجود در‬
‫چارچوب نظری می تواند مالک عمل برای تعداد فرضیه ها باشد ‪.‬‬
‫‪ -12‬فرضیه ها باید مختص مسئلۀ تحقیق باشند ؛ بنابراین از تدوین فرضیه های عام و غيرقابل حمل بر‬
‫مصداق خاص مورد تحقیق باید پرهيز شود ؛ زیرا فرضیه قابلیت آزمایش داشتن را از دست می دهد ‪.‬‬
‫‪-13‬باید بين فرضیه ها و سؤال های ویژه یا فرعی تحقیق تناظر صوری و محتوایی وجود داشته باشد ؛ زیرا‬
‫تعداد و نوع سؤال های فرعی و فرضیه ها برخاسته از چارچوب نظری تحقیق است ‪ ،‬پس باید بين آنها ارتباط‬
‫ً‬
‫منطقی وجود داشته باشد ‪ .‬منظور از تناظر صوری این است که اوال به تعداد سؤال های فرعی فرضیه تدوین‬
‫ً‬
‫شود و ثانیا هر فرضیه در مقابل سؤال مربوط به آن قرار گيرد ‪ .‬منظور از تناسب و تناظر محتوایی این است که‬
‫معنا و مفهوم هر فرضیه با معنا و مفهوم سؤال مربوط به آن تناسب داشته باشد ؛ به عبارت دیگر ‪ ،‬فرضیه و‬
‫سؤال به لحاظ محتوایی با هم ارتباط منطقی داشته باشند ‪.‬‬