Transcript زاييده نگرش اخلاقي مديرها در انعطاف پذيري ساختارها

‫مسئولیت‌‌پذیری‌‬
‫اجتماعی سازمانها‪،‬‬
‫زاییده‌‌نگرش‌اخالقی‌مدیرها‌در‌انعطاف‌پذیری‌ساختارها‌‬
‫غالمرضا‌خاکی‬
‫‪1‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫مسئولیت سازمانها این نیست که فقط کارآمد‬
‫باشند‪ ،‬بلکه مسئولیت آنها این است که به‬
‫جامعهای که در آن فعالیت دارند‪ ،‬خدمت کنند‪.‬‬
‫ترنس آر میچل‬
‫‪2‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫پرسش‪:‬‬
‫چرا بعضی سازمانها نسبت به دیگر‬
‫سازمانها نسبت به جامعه مسولیت اجتماعی‬
‫بیشتری از خود نشان می دهند؟آیا این‬
‫مسولیت پذیری زاییده ساختارهای منعطف‬
‫است یا نوع نگاه مثبت مدیران؟‬
‫‪3‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫انگیزه بیشینه کردن سود بنگاهها‬
‫و توجه مطلق به منافع‬
‫سهامداران‪ ،‬آسیبهایی به منافع‬
‫عمومی و جامعه میرساند‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫در پیوستار گروههای ذینفع در بنگاهها‪ ،‬میتوان این‬
‫گروهها را مشاهده کرد‪ :‬مالکان یا سهامداران‪ ،‬مدیران‪،‬‬
‫کارکنان‪ ،‬مشتریان یا مصرفکنندگان‪ ،‬تأمینکنندگان‪،‬‬
‫توزیعکنندگان‪ ،‬دستگاههای ناظر بر حسن اجرای‬
‫قوانین‪ ،‬سازمانهای پاسدار محیط زیست‪ ،‬مردم محل‬
‫فعالیت سازمان‪ ،‬دولت‪ ،‬رقبا‪ ،‬بانکها و موسسههای‬
‫مالی‪ ،‬رسانهها‪ ،‬جامعه علمی‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫از نظر دراکر‪ ،‬مسئولیتهای اجتماعی بنگاهها را‬
‫میتوان به شرح زیر برشمرد‪:‬‬
‫‪ .1‬پرداختن تمام و کمال به مسئولیت‪ ،‬وظیفه و‬
‫رسالت اصلی بنگاه‬
‫‪ .2‬مسئولیت فرآوردهها و خدمات‬
‫‪ .3‬مسئولیت فرآیندها‬
‫‪ .4‬مسئولیت اخالقی‬
‫‪6‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫مسئولیتهای اجتماعی سازمانها عبارت است از‪:‬‬
‫الزام به پاسخگویی و ارضای توقعات گروههای‬
‫ذینفع خارجی شامل مشتریان‪ ،‬تأمینکنندگان‪،‬‬
‫توزیعکنندگان‪ ،‬پاسداران محیط زیست و اهالی‬
‫محل فعالیت واحد تولیدی‪/‬خدماتی‪ ،‬با حفظ منافع‬
‫گروههای ذینفع داخلی اعم از مالکان یا سهامداران‬
‫و کارکنان واحد‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫مسئولیت اجتماعی‪ ،‬وظیفهای است بر عهده‬
‫موسسات خصوصی‪ ،‬به این معنا که تأثیر سوئی‬
‫بر زندگی اجتماعی که در آن کار میکنند‪ ،‬نگذارد‪.‬‬
‫در برگیرنده وظایفی است میزان این وظیفه‬
‫مانند‪ :‬آلوده نکردن‪ ،‬تبعیض قائل نشدن در‬
‫استخدام‪ ،‬نپرداختن به فعالیتهای غیراخالقی و‬
‫‪T‬آگاه کردن مصرف کننده از کیفیت محصوالت‬
‫مشارکت مثبت در زندگی افراد جامعه‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫در تعیین حد و مرز مسئولیت بنگاهها‪ ،‬پیوستاری از عقاید گوناگون وجود‬
‫دارد‪.‬‬
‫در یک سر این پیوستار‪ ،‬کالسیکها قرار دارند که معتقدند نباید هیچ‬
‫محدودیتی برای بنگاه ایجاد شود‪ .‬بنا به اعتقاد آنها «دست نامریی» بازار‪،‬‬
‫بنگاه را وادار میکند کاال یا خدمتی را عرضه کند که جامعه نیازمند آن است‪.‬‬
‫در سوی دیگر این پیوستار‪ ،‬کسانی قرار دارند که معتقدند حیات بنگاه بستگی‬
‫مستقیمی به حیات جامعه دارد و بنگاه‪ ،‬درون دادهای خود را از جامعه‬
‫میگیرد و برون دادهای خود را به درون جامعه میریزد‪ .‬بنابراین‪،‬‬
‫مسئولیتهای اجتماعی بنگاهها‪ ،‬همهجانبه و فراگیر است و آنها باید در حل‬
‫معضالت اجتماعی‪ ،‬با جامعه مشارکت ورزند‪.‬‬
‫در میانه این پیوستار‪ ،‬میانهروها قرار دارند که فرد شاخص آنها‪ ،‬پیتر دراکر‬
‫است‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫حاکمیت اخالق کار بر سازمان‪ ،‬منافع زیادی برای سازمان از‬
‫بعد داخلی از جنبههای بهبود روابط‪ ،‬افزایش جو تفاهم و کاهش‬
‫تعارضات‪ ،‬افزایش تعهد و مسئولیتپذیری بیشتر کارکنان‪،‬‬
‫افزایش چندگانگی و کاهش هزینههای ناشی از کنترل دارد‬
‫ولی از دیدگاه مسئولیت اجتماعی نیز از راه افزایش مشروعیت‬
‫سازمان و اقدامات آن‪ ،‬التزام اخالقی در توجه به اهمیت‬
‫ذینفعان‪ ،‬افزایش درآمد‪ ،‬سودآوری و بهبود مزیت رقابتی‪،‬‬
‫و‪ ...‬توفیق سازمانی را تحت تأثیر قرار میدهد‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫‪11‬‬
‫سازمان‬
‫نوعسازمان‬
‫تعريف ‪CSR‬‬
‫منبع‬
‫دولت انگلستان‬
‫سازمان دولتى‬
‫اقدامهاى‬
‫كه كسب‬
‫بر انطباق با‬
‫قانونى كميته‪ ،‬به‬
‫منظور‬
‫منافع رقابتى‬
‫منافع جامعه‬
‫مىدهند‪.‬‬
‫‪www.cst.gov.uk‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫كميسيون سازمان‬
‫دولتى‬
‫اروپا‬
‫‪12‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫مفهومى كه طبق‬
‫آن‬
‫سازمانهامسايل‬
‫اجتماعى و زيست‬
‫محيطى ناشى از‬
‫عمليات كسب و‬
‫كارى خود وتعامل‬
‫خويش را با‬
‫ذىنفعانشان‬
‫بصورت داوطلبانه‬
‫يكپارچه مىسازند‪.‬‬
‫نامهى سبز كميسيون‬
‫اروپا‪ ،2001،‬ايجاد‬
‫چارچوبى اروپايى براى‬
‫مسئوليت اجتماعى سازمانها‬
‫وزارت سازما‬
‫بازرگان‬
‫ن‬
‫چين‬
‫ى‬
‫دولتى‬
‫‪13‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫اقدامى مشخص كه‬
‫سازمانهاى چينى در‬
‫تحقق بخشيدن به‬
‫آرزوهاى سياسى‬
‫رهبرى جمعى جديد‬
‫حزب كمونيست چين‬
‫ـ واداركردن مردم به‬
‫ايجاد جامعهاىهمساز ـ‬
‫انجام مىدهند‪.‬‬
‫كنفدراسيون انجمن‬
‫كسب‬
‫صنايع‬
‫وكار‬
‫انگليس‬
‫‪14‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫پذيرش اين كه‬
‫سازمانها بايدنه‬
‫تنها در قبال‬
‫عملكرد مالى خود‬
‫بلكه در قبال‬
‫تاثيرفعاليتهايشان‬
‫در جامعه و يا‬
‫محيط پاسخگو‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪www.cbi.org.uk‬‬
‫براساس گزارش مجله فورچون‪63 ،‬‬
‫درصد مدیران عالی شرکتهای برتر بر‬
‫این باورند که رعـایت اخالقیات‪ ،‬موجب‬
‫افزایش تصویر مثبت و شهرت سازمان‬
‫شده‪ ،‬منبعی برای مزیت رقابتی به شمار‬
‫میآید‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫‪ .1‬نیازهای‌اقتصادی‌‬
‫بنگاهها موظفند نیازهای اقتصادی جامعه را برآورند و کاالها و خدمات‬
‫مورد نیاز آن را تأمین کنند و انواع گروههای مردم را از فرآیند کار‬
‫بهرهمند سازند‪.‬‬
‫‪ .2‬رعایت‌قوانین‌و‌مقررات‌عمومی‬
‫سازمانها وظیفه دارند به بهداشت و ایمنی کارکنان و مصرفکنندگان‬
‫خود توجه کنند‪ .‬محیط زیست را نیاالیند‪ ،‬از معامالت درون سازمانی‬
‫بپرهیزند‪ ،‬دنبال انحصار نروند و مرتکب تبعیض نشوند (تبعیض قومی‪،‬‬
‫تبعیض جنسیتی ‪)...‬‬
‫‪16‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫‪ .3‬رعایت‌اخالق‌کسب‌و‌کار‬
‫سومین مولفه مسئولیت بنگاه‪ ،‬اخالق کسب و کار است‪.‬‬
‫در این قلمرو اصولی چون صداقت‪ ،‬انصاف و احترام‬
‫جا دارد‪.‬‬
‫‪ .4‬نگرش‌اخالقی‌مدیران‬
‫"شهروند خوب " بودن یعنی مشارکت بنگاه در انواع‬
‫فعالیتهایی که معضالت جامعه را فرو کاهد و کیفیت‬
‫زندگانی آن را بهبود بخشد‪.‬‬
‫‪17‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫رویکرد‌اخالقی‌‪،‬بازتاب‌نگرش‌مثبت‌به‌خویشتن‌و‌جهان‌‬
‫اخالقیات ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با ارزشها دارند و به عنوان‬
‫ابزاری نگریسته میشوند که ارزشها را به عمل تبدیل میکنند‪ .‬اخالق‪،‬‬
‫مفاهیمی چون‪ :‬اعتماد‪ ،‬صداقت‪ ،‬درستی‪ ،‬وفای به عهد نسبت به‬
‫دیگران‪ ،‬عدالت و مساوات و فضائل شهروندی و خدمت به جامعه را در‬
‫بر میگیرد‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫انواع‌تجزیه‌و‌تحلیل‌نظامهاى‌اخالقى‬
‫‪1‬ـ‌تجزیه‌و‌تحلیل‌جامعه‌شناسانه‌نظام‌اخالقى‬
‫در این رویكرد بیشتر بر رعایت حقوق و انتظارات اجتماعى از روى میل و‬
‫اختیار توجه مىشود‪.‬‬
‫‪2‬ـ‌‌تجزیه‌و‌تحلیل‌اقتصادى‌نظام‌اخالقى‬
‫در این نوع تجزیه و تحلیل‪ ،‬براساس عوامل بازار یك مدیر همواره باید براى به‬
‫حداكثر رساندن درآمدها و به حداقل رساندن هزینهها فعالیت كند‪.‬‬
‫‪3‬ـ‌تجزیه‌و‌تحلیل‌قانونى‌نظام‌اخالقى‬
‫این سیستم براساس فرآیندهاى سیاسى و اجتماعى بنا شده است‪ ،‬مطابق این روش‬
‫یك مدیر همواره باید براى حمایت از قانون فعالیت كند زیرا قانون در یك جامعه‬
‫مدنى‪ ،‬تبلور قضاوت اخالقى گروهى از اعضاى جامعه است‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫موانع‌گسترش‌اصول‌اخالقى‌در‌سازمانها‬
‫‪ -1‬خودخواهى‌روانى)‪(Psychological egoism‬‬
‫سرشت انسان بهگونهاى است كه منافع شخصى خود را دنبالمىكند‪ .‬و اگر گاهى به خواستههاى‬
‫دیگران توجه مىكند فقط به آن دلیل است كه از انجام آن كار نفعى عایدش خواهد شد‪.‬این ویژگى‬
‫شخص را از نگاه منطقى و خردمندانه به شرایط كسب و كار باز مىدارد و نفع شخصى را بر منافع‬
‫اجتماعى مقدم مىدارد‪.‬‬
‫‪ -2‬خودخواهى‌اخالقى )‪(Ethical egoism‬‬
‫نظریه خودخواهى اخالقى به این مفهوم است كه اگر چه انسانها قادرند بدون خودخواهى عمل كنند‪،‬‬
‫با وجود این همواره به شیوهاى عمل مىكنند كه منافعى را براى خود منظور نمایند‪.‬‬
‫‪ -3‬نسبى‌انگارى‌اخالقى )‪(Ethical relativism‬‬
‫نسبى انگارى اخالقى یعنى اخالق از امور اعتبارى و نسبى است و براى صداقت اخالقى‪ ،‬اصول‬
‫عمومى وجود ندارد پس اصول اخالقى در محدوده فرهنگى تعریف مىشوند كه در آن شكل‬
‫مىگیرند‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫‪4‬ـ‌تجزیه‌و‌تحلیل‌فلسفى‌نظام‌اخالقى‬
‫این روش براساس فرآیندى عقل گرا بنا شده است‪ .‬یك مدیر‬
‫همواره باید در برقرارى هماهنگى با یك اصل رفتارى یا‬
‫اعتقادى واحد یعنى صحیح‪ ،‬مناسب و عاقالنه تالش كند‪ .‬این‬
‫روش استدالل اخالقى است كه كار خود را از یك اصل شروع‬
‫كرده و به تصمیم گیرى درباره وظایفى كه نسبت به دیگران‬
‫داریم ختم كنیم‪.‬‬
‫‪5‬ـ‌تجزیه‌و‌تحلیل‌مدیریتى‌نظام‌اخالقى‬
‫در این رویكرد نظام اخالقى از دیدگاه تاثیر بر عملكرد‬
‫سازمانى بحث مىشود‪.‬‬
‫‪21‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
www.khaki.ir
22
‫یكى از مهمترین چالشهاى سازمانهاى‬
‫امروزى‪ ،‬ایفاى «مسئولیت اجتماعى»‬
‫)‪(Corporate Social Responsibility‬‬
‫بویژه در حوزه زیست محیطى است كه با‬
‫«توسعه پایدار» ارتباط پیدا مىكند‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫ویژگىهاى محورى‬
‫‪ )1‬داوطلبانه بودن‬
‫‪ )2‬درونى سازى‬
‫‪ )3‬جهتگیرى براى ذینفعان چندگانه‬
‫‪ )4‬منظور كردن مسئولیت اجتماعى و اقتصادى‬
‫‪ )5‬روشها و ارزشها‬
‫‪ )6‬فراتر از انسان دولتى‬
‫‪24‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫سیر‌تاریخى‌توجه‌به‌اخالق‌در‌سازمانها‬
‫در سال ‪ ،1899‬اندریو كارنگى ‪(Andrew‬‬
‫)‪carngrngie‬بنیانگذار مجتمع عظیم ذوب آهن‬
‫آمریكا كتابى منتشر كرد و آن را انجیل ثروت‬
‫)‪(Gospel of wealth‬نامید‪ ،‬در آن كتاب دو اصل‬
‫براى مسئولیت اجتماعى شركتها مشخص كرد ‪:‬‬
‫اصل خیرخواهى )‪(Charity Principle‬‬
‫اصل قیومیت )‪(Stewardship principle‬‬
‫‪25‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫تا اینكه میلتون فریدمن )‪(Milton Friedman‬اقتصاد‬
‫دان مشهور گفت ‪:‬‬
‫«سازمانها تنها یك مسؤلیت دارند‪ ،‬یعنى منابع و‬
‫انرژى خود را در راههایى به مصرف برسانند كه‬
‫بتوانند سود را باال ببرند‪ ،‬ولى نباید درخارج از محدوده‬
‫قوانین و مقررات مربوط اقدام كنند و باید رقابت آزاد‬
‫وجود داشته باشد‪ ،‬بدون كالهبردارى‪ ،‬نیرنگ و‬
‫تقلب‪»...‬‬
‫‪26‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫دالیل موافقت نسبت به مشارکت و مسئولیت های‬
‫اجتماعی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ – ۱‬التزام اخالقی‬
‫‪ – ۲‬محیط اجتماعی بهتر‬
‫‪ – ۳‬ممانعت از گسترش قوانین و مقررات دولتی‬
‫‪ – ۴‬وابستگی های متقابل نظام مند‬
‫‪ – ۵‬کمک در حل مشکالت اجتماعی‬
‫‪ – ۶‬بهبود چهره عمومی‬
‫‪ – ۷‬جلب منابع ارزشمند سازمانها‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫و دالیل مخالفت با انجام مسئولیت های اجتماعی‬
‫شرکت ها به قرار زیر است‪:‬‬
‫‪ – ۱‬لزوم کسب حداکثر سود‪.‬‬
‫‪ – ۲‬تعدد هدفهای سازمان‪.‬‬
‫‪ – ۳‬هزینه مشارکت اجتماعی‪.‬‬
‫‪ – ۴‬تضعیف تراز پرداخت های بین المللی‪.‬‬
‫‪ – ۵‬فقدان مهارتهای اجتماعی‪.‬‬
‫‪ – ۶‬عدم حساب پس دهی‪.‬‬
‫‪ – ۷‬ناتوانی سازمان در انتخاب گزینه های اخالقی‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫در یک ساختار سازمانی بوروکراتیک که مدیر در زندان محودیت های ساختاری و‬
‫مقرارتی و قانونی قرار دارد نمی توان انتضار داشت با محیط امکان تبادل وجود داشته‬
‫باشد و نسبت به آن ایفای مسولیت کرد و همچنین نمی توان انتظار داشت که مدیرانی که‬
‫پایبند به اصول اخالق حرفه ای نیستند در خود نسبت به محیط احساس مسولیت داشته‬
‫باشند و در جهت منافع اجتماعی حرکت کنند‬
‫هر چند هدف اصلی سازمانها‪ ،‬افزایش کارآیی و کسب سود است‪ ،‬ولی برای دستیابی به‬
‫موفقیت‪ ،‬باید به انتظارات اجتماعی و احکام اخالقی‪ ،‬واکنش مناسب نشان دهند و به‬
‫بهترین شکل اینگونه انتظارات را با اهداف اقتصادی سازمان تلفیق کنند تا دستیابی به‬
‫اهداف باالتر و واالتری را امکانپذیر سازند‪ .‬پایبندی رهبران و مدیران سازمانها به‬
‫اصول اخالقی‪ ،‬توجه به میزان مشروعیت اقدامات سازمان از نظر کارکنان‪ ،‬توجه و تأکید‬
‫بر اصول اخالقی جهانشمول‪ ،‬تدوین منشور اخالقی سازمان‪ ،‬اقدامات متناسب و سازگار‬
‫با خواست و حساسیتهای جامعه‪ ،‬برنامههای آموزش اخالقیات برای مدیران و کارکنان‪،‬‬
‫از جمله اقداماتی است که مدیران میتوانند در این زمینه انجام دهند‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬
‫یک چارچوب واحد برای همه در دنبال کردن مسئولیت‬
‫اجتماعی شرکتها وجود ندارد‪ .‬هر شرکتی دارای خصوصیات‬
‫ویژه و منحصر به فرد خود می باشدکه تاثیر گذار بر‬
‫دیدگاهها روی نحوه عملکرد و تبیین استراتژ های مسئولیت‬
‫اجتماعی می باشد‪ .‬حرکت به سمت نهادینه کردن مسئولیت‬
‫اجتماعی شرکتی در نظام راهبری شرکتها می بایست با‬
‫فرهنگ سازمانی‪ ،‬چشم انداز و استراتژی های بلند مدت‬
‫شرکت در یک راستا باشد تا اجرای برنامه های مسئولیت‬
‫اجتماعی به صورت یک برنامه هزینه بر از سوی کارکنان و‬
‫سهامداران تلقی نگردد‬
‫‪30‬‬
‫‪www.khaki.ir‬‬