Transcript هنر
بسم هللا الرحمن الرحیم س وا د هنری ن ا د ر ن ص ی ری د ا ن ش گا ه ج ا م ع ع ل م ی کا رب رد ی ب ن ی ا د ش ه ی د و ا م و ر ا ی ث ا رگ را ن ا س ت ا ن ق ز و ی ن پاییز 92 مرکز آموزش جامع علمی -کاربردی فصل اول 2 هنر از دیدگ ــاه ق ــرآن 3 هنر آفرینش انسان است .به توان ،اثر و کاری که از تصور و آفرینش انسان شکل یافته است ،هنر می گویند .امر هنری الزاما با زیبایی همراه نیست یا زیبایی شناس ی یکتایی ندارد ولی همواره با خالقیت انسان همراه است. واژه شناس ی 4 واژه هنر در زبان سانسکریت،ترکیبی از دو کلمه سو به معنی نیک و نر یا نره به معنای زن و مرد است،در زبان اوستایی سین به ها تبدیل شده و واژه هونر ایجاد گشته است که در زبان پهلوی یا فارس ی میانه به شکل امروزی (هنر) درآمده است که به معنای انسان کامل و فرزانه است. 5 در ادبیات ایران در دوره اسالمی این معنا دوباره دگرگون شد و هنر به معنای کمال ، فضیلت ،هوشیاری،فضل،تقوی،دانش و کیاست و...به کار رفت،که دارای بار معنایی عام بود: 6 به دشمن نمایم هنر هرچه هست/ز مردی و پیروزی و زور دست (فردوس ی) چون غرض آمد هنر پوشیده شد/صد حجاب از دل به سوی دیده شد (موالنا جالالدین محمد بلخی) هنرهای زیبا 7 مجموعه هنرهای زیبا به ۷دسته تقسیم میشوند: -۱موسیقی · -۲هنرهای دستی مانند:مجسمه سازی ،شیشه گری و ... · -۳هنرهای ترسیمی شامل :نقاشی و خطاطی و... · -۴ادبیات شامل شعر و داستان ،نمایشنامه ،فیلمنامه و نثر · -۵معماری · -۶رقص و حرکات نمایشی · -۷هنرهای نمایشی:فیلم و سینما و تئاتر و ... · وجوه مشترک آثار هنری 8 تخیل به عنوان مهمترین عامل در شکل گیری اثر هنری است همچنین همه آثار هنری از عاطفه و احساس هنرمند سرچشمه میگیرند نه از تفکر منطقی و عقالنی او. هنر های سنتی 9 هنرهای سنتی،هنرها و صنایع ظریفهای هستند که در طول سدههای متمادی با حفظ ریشهها و سنتهای خود رشد کرده مراحل شکلگیری خود را گذرانده یا میگذرانند. هنرهای سنتی ایران را به ۵دسته عمده تقسیم میکنند: 10 · · · · · .۱شعر و ادبیات .۲موسیقی .۳معماری و هنرهای وابسته .۴نمایشهای سنتی و آیینی .۵صنایع مستظرفه(که بجز ۴دسته باال همه آثار هنری را شامل میشود) تاریخ هنر 11 انسانها هنر را برای تسکین خود برگزیدهاند ،چه هنرمندان و چه مخاطبان اثر هنری در هنر مایه آرامش میجویند . آنچه در هنر به نظر اصل است ،زیبایی است .هرچند در هرزمانی زیبایی را به شکلهای مختلفی درک میکنند. 12 بسته به آنکه هنرمند چه ابزاری را برای بیان هنرش انتخاب کند ،هنرها شاخههای مختلفی را تشکیل دادهاند. اما همچنان که گفته شد ،اصل در هنر زیبایی است .باهر ابزاری که میطلبد ،باید چیز زیبا را خلق کنیم و آنرا به جهان و آدمها هدیه کنیم .این میتواندبرای همیشه ماندگار باشد .مانند مجسمه سازی در دورهای از یونان یا نگارگری دوره عباس ی در ایران . 13 یکی از مسائل مهم در هنر امروز بصری شدن بیش از اندازه آن است ،بصری شدن یعنی آثار هنری از راه دیدن در ما تاثیر میگذارند .امروز هر کس ی میداند که معنی یک قلب ،عشق است .یا همه وقتی تصویر میکی ماوس رامیبینیم ،در حالیکه بکلی با یک موش واقعی فرق میکند آنرا تشخیص میدهیم .همچنانکه بسیاری از رنگها تاثیرات خاص ی روی بیننده خود میگذارند. 14 هنرهای بصری به انواع مختلفی موجود هستند .اما باید بدانیم که همیشه هنرها درهم تاثیر میگذارند و گاه از هم جدا میشوند .یک عکاس میتواند از یک نقاش ی ایده عکس بگیرد ،یا نقاش ی با شنیدن یک موسیقی به فکر کشیدن یک تصویر بیافتد . 15 بسیاری از رشتهها نه بصورت غیر مستقیم با هنر در ارتباط هستند ،مانند معماری که یک رشته مهندس ی به حساب میآید ولی معمارباید یک هنرمند خوب هم باشد ، یا سینما بصورت عکس عالوه برآنکه هنر است با مسائل فنی و تکنیک های فنی دست و پنجه نرم میکند . ضرورت توجه به هنر و تبیین حدود و مرزهای ان با عنایت به سه نکته بیشتر روشن می شود . 16 قدرت هنر: چنان که در ادامه -در ضمن یاد کرد عناصر اثر هنری بیان خواهیم کرد -هنراز رسایی ،پذیرش بیشتر وسرعت در انتقال پیام برخوردار بوده و به خاطر جهانی بودن زبان ان در میان راههای مختلف پیام رسانی پذیرفته ترین راه می باشد توجه قدرتهای باطل کیش به قدرت جایگاه هنر: 17 دریافت نقش هنر درهدایت یا ضاللت مردم امری نیست که بتازگی روشن شده ، باشد لیکن در عین حال به نظر می رسد در عصرهای اخیر قدرتهای جهانی به نقش هنر در تحقق منابع پلید خود ،بیش از پیش پی برده اند . 18 سرمایه گذاری میلیاردها دالری در توسعه و رونق هالیوودها ،ساختن فیلمهای خشن و ضداخالقی ،توسعه برنامه های ویدئویی و ماهواره ای ،رمانهای منحرف کننده و ..همگی حکایت از این توجه خطر افرین به نقش منفی هنر دارد . انقالب اسالمی به دو دلیل به هنر نیازمند است : 19 ابالغ پیام مقابله با شبیخون فرهنگی تنها راه مقابله با فرهنگ ،خود فرهنگ است . مفهوم هنر 20 هنر در لغت به معنای « فن ،صنعت ،علم ،معرفت ،امری توام با ظرافت و ریزه کاری ان درجه از کمال که فراست و فضل را در برداشته و نمود ان صاحب هنر را برتر از دیگران بنمایاند،کیاست ،زیرکی ،خطرو اهمیت ،لیاقت ،کفایت و کمال » امده است .هنردر مفاهیم دیگری نیز ،از جمله « عشق » و « حقیقت » امده چنان که حافظ در شعر ذیل هنر را به ترتیب -در دو معنی -به کار برده است 21 . هنردر مفاهیم دیگری نیز ،از جمله « عشق » و « حقیقت » امده چنان که حافظ در شعر ذیل هنر را به ترتیب -در دو معنی -به کار برده است بکوش خواجه و از عشق بی نصیب مباش که بنده را نخرد کس به عیب بی هنری روندگان حقیقت به نیم جو نخرند قبای اطلس ان کس که از هنر عاری است 22 درمعنای اصطالحی هنر ،اختالفات زیادی به چشم می خورد که نشان می دهد هنر به خاطر عمق و گستردگی و ظرافت خود ،درعین پیدایی ناپیداست؛ 23 تولستوی ،نویسنده کتاب معروف«هنرچیست ؟» می نویسد : « براستی هنر که از دیرباز از زمان افالطون و ارسطو این همه گفت وگو در پیرامون خود برانگیخته ،چیست ؟ ایا هنر از درون انسان بر می خیزد ؟ ایا مائده ای است اسمانی که ازماورای ابرها به روح وجان حلول می کند؟یا نه،امیزه ای است ازتمامی اینها و یا به باور « فروید » تبلور امیال سرکوفته ادمی است ؟» 24 « هنر وسیله ای است برای ثبت و ظبط احساس انسانی در قالب مشخص و نیز انتقال ان در خارج از عوالم ذهنی و همچنین تفهم ان احساس هنر به دیگران است » 25 هنرمند کس ی است که « :اندیشه ها و عواطف خویشتن را یا از طریق « قلم » یا « قلم مو » و « چکش » یا ابزار تولید آواها به صورت « شعر » « ،نثر » و « نقاش ی » و « تندیس » و « موسیقی » به منصه ظهور برساند و بدین وسیله دیگران را در مسیر فکری و عاطفی خود قرار دهد . دیرینه هنر: 26 باستان شناسان معتقدند که نشانه هایی از هنر در دوران قبل از تاریخ ،یعنی دوره پارینه سنگی ( از حدود 40000تا ) 10000سال قبل از میالد یافت شده است . ( در این دوره ) « نقاش ی بر سقف دیوار غار ،و نیزکنده کاری روی سنگ ،با دوده زغال یا سوخته استخوان مخلوط با پیه جانوران ویا بارنگیزه های کانی ،مانند :گل اخرا و خاک سرخ ،با نقوش ساده و انتزاعی » صورت می گرفته است . 27 در دوران « نو سنگی » ( حدود هشت هزارسال قبل از میالد ) نیز ،هنر به رشد خود ادامه داده است که نگارینه های سفالین به جا مانده از ان حکایت دارند . در عصر مس و سنگ نیز ،پیکره ها ،ظروف ،چوبهای ّ منبت کاری شده ،شیشه گری و ترصیع سنگهای قیمتی ،نشانه ای ازرونق و رواج هنردرمیان انسانهای باستان است که اثار کشف شده ازانها هم اکنون در موزه ها نگهداری می شود 28 در مصر باستان ،پیگر تراش ی ،نقاشیهای دیواری ،سفالگری لعابی ،صنعت شیشه برای ساختن ظروف و اشیاء تزئینی کوچک و ...از جمله هنرهای رایج انان بوده است . 29 در ایران دوره هخامنشیان هنرهای فرعی از جهت کمال مهارت فنی از دیگران چیزی کم نداشته است ،به گونه ای که ساخته های دست پیشه وران و هنر ورزان ایرانی چون تحفه هایی گرانبها به دورترین نقاط جهان ان روز ،صادر می شده است . هنر اسالمی 30 کریستین پرایس ،شکوفایی هنر اسالمی را در اثر برخورد با تمدن سایر ملل می داند و می گوید « :داستان هنر اسالمی با چکاچک شمشیر و اوای سم ستوران در بیابانها و بانگ بلند پیروزی « هللا اکبر » اغاز می شود » . 31 نویسنده کتاب خالصه هنر معتقد است که شکوفایی هنر اسالمی ،مرهون فتوحات مسلمین و اشنایی با فرهنگ و تمدن ملل متمدن بوده است . 32 گوستا ولوبون ،مورخ شهیر فرانسوی ،پاره ای از این دیدگاهها را مخدوش می داند. ً او معتقد است اساسا شرق دارای فرهنگ و تمدن ریشه ای بوده و اعراب مردمانی اشنا به تمدن بوده اند . وی می گوید « :همیشه مشرق زمین مرکز مردان دانشمند و بزرگان صنعت و علمای ادب بوده است ». 33 به نظر می رسد عامل اساس ی ای که در شکوفایی تمدن اعراب و ظهور هنرهای مختلف در میان مسلمانان نقش داشته و کمتر بدان توجه شده ،بخش ی از تعالیم قران و پیامبر اسالم (صلی هللا علیه و اله) بوده است .تشویق نسبت به علم وفن ، تمجید از دانشمندان و هنرمندان می توانسته است در رویکرد عمیق اعراب تازه مسلمان به دانش و هنر نقش بسزایی داشته باشد . 34 کارل جی دوری می نویسد « :در اسالم ،هنر و ایمان پیوند ناگسستنی دارند و در چهارچوب قوانین سخت ،ازادی بسنده برای هنرمندان به منظور خلق اثار هنری نهاده شده است ،محور هنر اسالمی برپایه تعالیم پیامبر اسالم حضرت محمد (صلی هللا علیه و اله) گذاشته است ؛ تعلیماتی که معنی را مرکز نقل هنر قرار داده است ». نقش هنر در حفظ آثار اسالمی 35 هنر خط و بقای نص قران: چنان که تاریخ به ما گزارش کرده است ،پیامبر اکرم (صلی هللا علیه و اله) از نخستین روز نزول قرآن به مساله کتابت قران توجه تام داشته ،عده ای از اصحاب را به عنوان « کاتبان وحی » به این کار مامور نموده بودند . 36 هر گاه ایه یا سوره ای نازل می شد ،حتی اگرشب هنگام بود ،یکی از کاتبان را احضارکرده ،آیات را بر او امالء می نمود .این تالش و نیز عنایت مسلمانان به حفظ قران به عنوان یکی از وظایف تقوایی باعث حفظ قران شده است .بعد از جمع اوری قران و یکدست شدن قرائت ان در عهد عثمان ،تالشهای بسیاری برای کتابت مجدد همراه باضبط رسای واژگان اعراب ان و عالیم دیگر انجام گرفت. 37 باید توجه داشت که از جمله عواملی که باعث اختالف مسلمانان در قرائت قران شد نارسایی کتابت ان بوده است که پس از ان با درک این مشکل ،با همت خوشنویسان متبحر ،قران به شیوه صحیح و رسایی نگاشته شد . اولین خوشنویس که به نگارش قران همت گمارد ،خالدبن ابی الهیاج بود . هنر معماری و حفظ اثار اسالمی 38 خانه عبادت خداوند ،چنان مهم است که صاحبان تمام ادیان برای خود ، جایگاهی ویژه عبادت دارند ( چون کلیسا برای مسیحیان ،کنیسه برای یهودیان ، معابد برای هندوان و )...بدین جهت پیامبر (صلی هللا علیه و اله) پس از هجرت از مکه و پیش از ورود به مدینه ،اقدام به ساختن مسجد قبا می نماید . 39 اولین گام فرهنگی مسلمانان پس از فتح شهرهای مختلف ،ساختن مسجد بوده است .عنایت به بارگاههایی که به عنوان تکریم و حفظ خاطره بر مزار بزرگان دین ساخته شده ،همگی از ارتباط تنگانتگ بین فرهنگ دین و این اثار حکایت دارد ؛ چنان که قران کریم از ساختن مسجد بر غار اصحاب کهف یاد کرده است . 40 معماران دوره اسالمی مسجد را به شیوه های گوناگون می اراستند .برای مثال درعهد سلجوقیان اجر کاری ،در عهد ایلخانان گچبری و در عهد تیموریان و صفویان کاشیکاری رواج بیشتری داشته است . طبقه بندی هنرها 41 هنرهایی که از رهگذر بیان ادمی به ظهور می رسد ؛ همچون شعر ،نشر ،خطابه قصه و ... که از جمله هنرهای گفتاری هستند . هنرهایی که وسیله ظهور انها دست ادمی است همچون هنر نقاش ی ،مجسمه سازی ، خوشنویس ی ،معماری ،گرافیک ،فیلم و .... هنرهایی که تقریبا تمام اعضای ادمی درظهورانها دخالت دارند ؛ نظیر هنر نمایش ،تردستی ،اکروبات و ...تقسیم بندی دیگری نیز ،می توان بر اساس صفتی برای هنر قابل شد که اثر هنری پس از ظهور به واسطه ان تعریف شده و از دیگر اقسام ،تا حدودی متمایزمی گردد. هنر با این معنا به هنرهای مصور ،مصوت ،هنر امیخته با صنعت و ....تقسیم می گردد. 42 هنرهای امیخته با صنعت فراوان اند که از ان جمله است : صنایع هنری مربوط به خانه واسباب خانه؛ نظیرصنعت قالیبافی ،جاجیم بافی ، گلسازی ،منبت کاری ،مینا کاری و ... صنایع تزیین شهرها ؛ از قبیل ،پارک و محوطه سازی ،نقشه های زیبای شهر سازی و .... صنایع مربوط به زینت االت و البسه ؛ نظیر مد لباس ،جواهر سازی ،زرگری ، حصیر سازی و .... صنایع مربوط به کتاب؛ نظیرصفحه ارایی ،صحافی ،تذهیب ،گرافیک و ... بررس ی علل روی اوری ادمی به جلوه های هنری 43 همان گونه که دیرینه هنر نشان داده است ادمی همواره به هنر و مظاهر هنری عالقمند بوده ،هر از چند گاهی با خلق اثار هنری -هر چند در حد بسیط -میل و کشش خود را پاسخ می داده است .این کشش همچنان پا برجاست و امروزه هنر و مظاهر مختلف ان ،چه در قالبهای قدیم و چه در قالبهای جدید چون فیلم و سینما در همه شوون زندگی ادمی حضور فعال دارند . هماهنگی بافطرت 44 فطرت یا نهاد ادمی همان درون مایه روان اوست که بدان سرشته شده است . مفهوم فطرت ان است که در روح و روان ادمی ،میل و کشش ی به اموری لطیف ّ نهاده شده است که سمت وسوی این کشش نیز ،ماال به خوبیها و زیباییهاست . 45 قران کریم بر اصل فطرت تکیه نموده و گفته است . فاقم و جهک للدین حنیفا فطرت هللا التی فطر الناس علیها روی به دین حنیفی بیاور ( که ) فطرت خداوند است .همان که خداوند ،مردم را بر ان ( اساس ) پدید اورده است . 46 از ویژگیهای امور فطری ،همگانی بودن ،محدود به زمان خاص ی نبودن ،نیاز به تعلیم و تعلم نداشتن و ...می باشد ،و نیک می دانیم که تمام این ویژگیها در مورد میل به زیبایی ،صادق است ،زیرا ایجاد میل و کشش به زیبایی ،برای هیچ فرد تکیه بر غیر ندارد ،چنان که نمی توان برای ان زمان مشخص کرد و در هماره تاریخ ، این کشش وجود داشته است .و همچنان که نیاز به اموزش نیز ندارد . رسایی هنر در تتبین مقاصد 47 هنر با بهره گیری ازذوق وخالقیت ادمی ازچنان لطافت و نرمی ای برخورداراست که با استفاده از ان براحتی تمام می توان عالیترین مقاصد را تتبین نمود ،کاری که اگر هنربه مدد ادمی نیاید ،براستی در پاره ای از مواقع سخت و دشوار می نماید. 48 رهبر فرزانه انقالب حضرت ایه هللا خامنه ای ( مدظله ) در این باره اورده اند : « شعر و هنر ،زیباترین قالب برای همه پیامها نوین و مایه گسترش و نفوذ این پیامها تا هر سوی خطه دلها و جانهای انسانی است ». 49 قران برای ان که حقیقت شرک وفرایند ان را در سقوط ادمی در سخت ترین جایگاه ممکن نشان دهد .چنین اورده است : خر من السماء فتخطفه ّ و من یشرک باهلل فکانما ّ الطیر او تهوی به الریح فی مکان سحیق ) هر کس به خداوند شرک ورزد ،گویی از اسمان افتاده و پرنده ای او را در ربوده ،یا او را به جایی دوردست در انداخته است . 50 بنی ادم اعضای یکدیگرند چو در افرینش زیک گوهرند چو عضوی به درد اورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار 51 نکته اساس ی دیگری که در رسا بودن اثر هنری نقش دارد ،عدم رهیافت استدالل و برهان و پیچیدگیهای عقالنی ویژه اثار علمی در ان می باشد .بدین خاطر گفته اند که زبان علم و فلسفه ،زبان ویژه برخی از مردم است ،در حالی که در اثر هنری ،فهم ان برای همگان میسر می باشد . پذیرشمندی بیشتر هنر 52 در بین روشهای پذیرفته شده برای رساندن پیام ،ان که بیشترازهمه مورد توجه است ،استفاده ازروش غیرمستقیم است . 53 ان جا که امام حسن و امام حسین (علیهم السالم) برای تتبین خطای پیرمرد ،وضو می سازند و او را به قضاوت می خوانند پیدا ست که اگر روش غیر مستقیم با بهره گیری از اثر هنری همراه باشد ،تاثیر ان دو چندان خواهد بود . 54 فاقصص القصص لعلهم یتفکرون پس داستانها را حکایت کن ! شاید که ( درانها) بیندیشند. لقد کان فی قصصهم عبره الولی االبصار به حقیقت که در داستانهای انها برای بینش مندان ،پند اموزی است هنر ،زبان جهانی 55 از جمله موانع اساس ی بر سر راه انتقال فرهنگها تفاوتهای زبانی است که ارتباط با دیگران ،بجز از راه فراگیری زبان ممکن نمی باشد .از این رو ،مقوله های هنری بیانی نیز ،که برگفتار تکیه دارند ،از چنین محدودیتی برخور دارند ؛ اما برخی ازهنرها چنین نیستند و براحتی قابل انتشار می باشند . 56 مسابقات جهانی ،جوایز بین امللی ،وجود سازمانهای تشویق کننده نسبت به اثار هنری ،حکایت از بین امللی بودن زبان هنر دارند . به همین خاطر اگوست کنت با اعتقاد به این که هنر ،زبان بین امللی است ،اصرار دارد که تمام کودکان باید نقاش ی و موسیقی را فرا گیرند . ماندگاری هنر: 57 یکی از دالیلی که پیامبر اسالم ( صلی هللا علیه و اله ) و نیز اهل بیت (علیهم السالم) به شعر و شاعران درست اندیش ،توجه تام داشته ،در حوادث مهم از ایشان کمک می خواستند توجه به ویژگی ماندگاری شعر بوده است . 58 در جریان حادثه غدیر ،پیامبر (صلی هللا علیه و اله) از حسان بن ثابت خواست تا درباره ان ،شعر بسراید که شعر وی امروز یکی از دالیل تاریخی غدیر خم در والیت حضرت علی (علیه السالم) است . 59 نکته دیگر این است که شاید ترس حکمرانان ستمگر از شاعران ،همواره باعث می شده است که شعر انان را پاس داشته ،مال فراوان بر ایشان بذل نمایند .به عنوان مثال بهترین شاهدی که خسیس بودن سلطان محمود غزنوی را به تصویر کشیده ،اشعاری است که در مذمت او سروده شده است : نبودش ز فضل سخاوت شرف خزاین بس ی داشت پرازگهر نگه داشتی در به سان صدف ولی زان نشد مفلس ی بهره ور سرعت انتقال پیام به وسیله هنر 60 اثار هنری معموال بسیار سریعتر از هر اثر دیگری در میان مردم جای خود را بازمی کنند .البته میزان سرعت و دامنه گسترش ان به میزان برتر ان اثر ،بستگی تام دارد .فیلمی که یک فیلمساز غیر مشهور در منطقه گمنام و با امکاناتی اندک ساخته باشد .در صورتی که از ویژگیهای یک اثر برتر هنری برخوردار باشد .بسرعت مرزهای شهر و استان و حتی کشور را در نوردیده ،در محافل جهانی سینمایی به نمایش در می اید . رابطه قرآن و هنر 61 بزارهای هنری ،یکی از رساترین ،بلیغترین و کاریترین ابزار ابالغ و تبلیغ پیام است .در واقع ،هنر نیز یک شیوه بیان است ،یک شیوه ادا کردن است ،منتها این شیوة بیان از هر شیوة تبیین دیگر ،رساتر ،دقیقتر ،نافذتر و ماندگارتر است. 62 برای نشان دادن اهمیت انفاق در راه خدا ،گاهی میگوییم« :هر کس برای خشنودی ً خدا اموال خود را انفاق کند» چند برابر آن پاداش خواهد داشت .قهرا این سخن، یک بیان واقعی یا عادی و یا علمی است .اما هنگامی که همین مفهوم را در آیه 261 سوره بقره ،مشاهده میکنیم ،میبینیم ،قرآن کریم این تعبیر را در قالب یک بیان «هنری» در آورده و در آن ،یک رابطه جدید بین انفاق و دانة گندم به تصویر کشیده شده است« :کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند ،همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند». 63 . در یک نگاه کل ،چنین میتوان گفت :هر چند در قرآن کریم ،به صراحت آیهای دربارة هنر و ارزش آن وارد نشده است ،ولی از آن جا که دعوت قرآن کریم و اسالم به چیزهایی است که در فطرت آدمی است میل به زیبایی و استفاده از شیوههای ً مختلف هنری برای جذب بیشتر از امور فطری است که در وجود انسان است و قهرا قرآن کریم میبایست ،به گونهای به زیبایی هنر و ارزش آن پرداخته باشد. 64 برخی آیات که در این زمینه وارد شدهاند عبارتند از: َّ َ ْ َ َ ُ َّ َ ْ َ َ َ ُ « .1ال ِذی أحسن کل ش ی ٍء خلقه ...؛ (سجده )7 ،او همان کس ی است که هر چه را آفرید، نیکو آفرید .»... َ َ َ َّ َ ُ ْ َ ْ َ َ ُ ُ ص َو َرک ْم ...؛ (غافر )64 ،و شما را صورت گری کرد و صورتتان را « .2و صورکم فأحسن نیکو آفرید .»... َ ْ َ َ َ َ َّ َ ُ ُ ْ َ ن ر خال ِقین ...؛ (مؤمنو )14 ،پس بز گ است ،خدایی که بهترین « .3فتبارک الله أحسن ال ِ آفرینندگان است .»... َ َّ َ َ َّ ًَ ِ « .4ص ْبغة الل ِه َو َم ْن أ ْح َس ُن ِم َن الل ِه ِص ْبغة ...؛ (بقره )138 ،رنگ خدایی (بپذیرید رنگ اسالم) و چه رنگی از رنگ خدایی بهتر است! .»... ایمان ،توحید و ُ ْ َ ْ َ َّ َ َ َ َّ « .5قل من حرم ِزینة الل ِه ...؛ (اعراف )32 ،بگو چه کس ی زینتهای الهی را که برای بندگان خود آفریده روزیهای پاکیزه را حرام کرده است؟ »... هنر و اشکال هنری در قرآن: 65 هنر آهنگ مراد از آهنگ ،آوا داشتن و تجانس و توازن عبادات قرآنی است. عالیترین هنر در پیوند میان اصوات و صداها ،تالوت قرآن کریم است، که همواره مورد ستایش پیشوایان دین قرار گرفته است و در قرآن کریم نیز بدان تأکید شده است. شعر 66 شعر نه تنها از نظر تاریخی ،حجم بسیار بزرگی از ادبیات عرب را به خود اختصاص داده ،بلکه دیوان زبان عربی و شناسنامه تاریخ آن است .اسالم ،این کار هنری را به رسمیت شناخت و به تشویق آن پرداخت ،به شاعران پایگاهی ارزشمند و واال و وعده ثواب اخروی داد. 67 قرآن ،ضمن نکوهش از شاعران بیهدف که جز تأمین منافع مادی و ارضاء نامشروع احساسات جنس ی و غرائز پست حیوانی ،محرک و انگیزهای ندارند .به تجلیل از شعراء و گویندگانی پرداخته که سرودة آنان را احساسات پاک و شورانگیز ،از عشق به بیان حقیقت ،مبارزه با باطل و دعوت به کارهای نیک ،برخوردار است. پیامبر اکرم ـ صلی هللا علیه و آله ـ ،نیز دربارةاین دسته از شعراء فرموده« :ان من الشعر لحکمة؛ پارهای از شعرها دانش و حکمت است». هنر قصه در قرآن 68 یکی از شیوههای جذب مخاطبین و تأثیرگذاری مطالب ،بیان آنها در قالب داستان است که در تعالیم انبیاء الهی ـ علیهم السالم ـ و کتابهای آسمانی و آموزشهای دینی ،برای پیام رسانی بیشتر و تأثیر تربیتی مؤثرتر ،مورد توجه قرار گرفته است. هنر نوشتن 69 ویژگی نوشته آن است که خطاب به شخص یا اشخاص و یا مردمی مشخص و معین در قالب نوشتار میباشد .خداوند متعال ،در قرآن کریم ،به قلم نیز ارزش داده و به آن سوگند یاد کرده است« :سوگند به قلم و آن چه با قلم مینویسند» ،از ظاهر آیه فوق بر میآید ،منظور از قلم ،مطلق هر نوشتهای است که با قلم نوشته میشود ،از این جهت به آن سوگند یاد کرده ،زیرا قلم و نوشته ،از عظیمترین نعمتهای الهی است که خداوند بشر را به آن هدایت کرده است. فصل دوم 70 نوع گرایی 71 نوگرایی ،که از آن به نامهای تجدد یا مدرنیسم modernismنیز یاد میشود، به معنی گرایش فکری و رفتاری به پدیدههای فرهنگی نو و پیشرفتهتر و کنار گذاردن برخی از سنتهای قدیمی است. 72 نوگرایی فرایند گسترش خردگرایی در جامعه و تحقق آن در بستر مدرنیته است. نوگرایی یا مدرنیسم ،گسترهای از جنبشهای فرهنگی که ریشه در تغییرات جامعه غربی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم دارد ،را توصیف میکند. 73 این واژه مجموعهای از جنبشهای هنری ،معماری ،موسیقی ،ادبیات و هنرهای کاربردی را که در این دوره زمانی رخ داده اند ،در بر دارد. 74 نوگرایی ،جریانی فکری به معنای استفاده انسان از دانش ،فناوری و توان تجربی خود برای تولید ،بهبود و تغییر محیط خود است .پیدایش مدرنیسم در غرب را میتوان واکنش ی بر ضد سنت و دین مسیحیت دانست. مولفههای نوگرایی 75 انسانمحوری :انسان محوری به معنای باور به قدرت اندیشه انسان. مادهگرایی :جهانبینی مدرن نیازهای روحانی انسان را به نیازهای عاطفی او تحویل میکند. خردگرایی :نگرش به جهان به صورت عقالنی و بر اساس خرد و استدالل. 76 نوگرایی در عرصههای مختلف نوگرایی در فلسفه 77 در فلسفه نوگرا نوع تازهای از اندیشه مبتنی بر خرد نقاد جانشین ایمان مطلق میشود و در نتیجه عرصه فلسفه به کلی دگرگون میشود و دیگر جایی برای اسطوره و خرافه در این عرصه باقی نمی ماند. نوگرایی در عرصه دانش 78 با تغییر فلسفه ،علم نیز مسلما تغییر خواهد کرد ،نوگرایی نخستین دلیل پیشرفت علمی بشریت در تمام دورانها بوده است ،تبدیل کیمیاگری به شیمی دقیقا یک محصول از نوگرایی است. 79 مشاهده علمی بر اساس روش علمی انجام میشوند و علم نیز همچون سیاست در جامعه مدرن به عرصه عرفی و عمومی وارد میشود .در ملکوت علم نیز همچون فلسفه جایگاهی برای اسطورهها و ...دیده نمیشود. ٔ نوگرایی در عرصه اقتصاد 80 وجه مشترک جوامع فئودالی نوعی تفکر اقتصاد طبیعی و حاکمیت سنت ایستاست. نوگرایی پرچمدار خردمداری ،اقتصاد کاالیی و جهانگشای سرمایه داری ،فروپاش ی سنت و پیدایش جامعه مدنی است. نوگرایی در عرصه هنر 81 در عرصه هنر ،نوگرایی ،به صراحت ایدئولوژی رئالیسم را رد میکند و در یک رویکرد انتقادی به کارهای گذشته از طریق بازنویس ی ،تجدید نظر ،تقلید مسخره آمیز در اشکال جدید ،الحاق و تکرار به گسترش مفاهیم و خلق هنری میپردازد. 82 هر چند در مورد تاریخ آغاز مدرنیسم در عرصه هنر توافق نظر بین تاریخنویسان و متفکران وجود ندارد ،اما به شکل خاص قرن بیستم ،محمل شکوفایی و اوج مدرنیسم در هنر است. نوگرایی در ایرن 83 با توجه با اینکه بیش از اینکه فکر نوگرا وارد ایران بشود و نوگرایی فکری لحاظ گردد ،محصوالت و ساختارهای مدرن از جوامع مدرن وارد ایران شده است و میشود ،همیشه این خطر وجود دارد که هویت ایرانی در این حرکت به سمت مدرنیته لحاظ نگردد و از نگاهی نقادانه نسبت به فرایند جهانی سازی ،در روند تبلور نوگرایی این خطر بسیاری از کشورها را تهدید میکند که همه فرهنگها شبیه هم شوند. 84 وجود تفاوتهای بنیادی بین نژادها و فرهنگها ایجاب میکند که نسخه مدرنیته به گونههای متفاوت و به صورت بومی و با لحاظ کردن روحیات فرهنگ بومی برای فرهنگهای مختلف پیچیده شود. فصل سوم درباره هنر مدرن 85 پال کله)(Paul Klee 86 مقاله " درباره هنر مدرن" پال کله در سال ، 1945بيست سال پس از سخنرانی وی منتشر شد .به همین دليل اين مقاله به اندازه " (Pedagogical )1925 ،Sketch bookمشهورترين اثر وی ،همه گیر نشد. 87 کله ( )1879-1940در سوئيس متولد شد و در 1898برای تحصيل در رشته هنر به مونيخ رفت .اگرچه کله و کاندينسکی سالها در "باواريا" زندگی می کردند اما بنظر می رسد با يکديگر آشنايی ندا شتند .آنها سرانجام در سال 1911با يکديگر مالقات کردند و کله سال بعد در دومین نمايشگاه بالريته شرکت کرد. 88 رويداد مهم ديگر مالقات وی با ربردلنه در سال 1912بود .کله مقاله وی درباره نور را ترجمه کرد و اين مقاله در ژانويه 1913در ماهنامه " دراستروم " منتشر شد .در اين زمان پرداختن بيشتر وی به مقوله رنگ ،در کنار توانايی شکوفای گرافيکی اش ،او را به شهرت رساند. 89 وی در 1920کتاب Creative Credoرا تا ليف کرد .سال بعد به باهاس رفت و در آنجا همکاری مجدد وی با کاندينسکی آغاز شد .کتاب Pedagogical ً Sketch bookاو که مستقيما برگرفته از تجربيات او از تدريس است همانند کتاب Point and line to planeکاندينسکی در باهاس منتشر شد .اين کتاب مجموعه ای از عقايد بحث برانگیز درباره اشکال و دياگرامهای خطی است. 90 در کتاب " در هنر مدرن" وی بيشتر سبک زيبا شناس ی خود را ،البته نه به شکل ماوراء طبيعی مطرح می سازد .اين مقاله آمیزه ای است از شعر حس ی و عقل سليم. ً در واقع اين مقاله از بهترين مدافعان هنر مدرنی است که اگرچه کامال انتزاعی نيست اما ديدگاه هايش بسيار از دنيای هر روزی دور است. 91 ” درباره هنرمدرن" متن سخنرانی وی در جنا کانستورين ( Jena )Kunstvereinدر سال 1924است .ياد داشتهايی که وی در سخنرانی اش مورد استفاده قرار داد اولین بار توسط انتشارات Verlag Bentliدر سال 1945منتشر شد .اولین نسخه انگليس ی آن توسط انتشارات Faber and Faberدر سال 1948در لندن با عنوان " درباره هنرمدرن پال کله " ترجمه پل فينالی ،با مقدمه ای از هربرت ريه ،منتشر شد. متن مقاله 92 سخن گفتن در اينجا در حضور آثارم که بايد خود بيانگر خويش باشند بسيار دشوار است .اگرچه بعنوان يک نقاش احساس می کنم قادرم ديگران را به سمتی ببرم که خود به سوی آن کشيده شده ام اما نگران اين هستم که آيا چنین حقی را دارم و آيا تنها به کمک کلمات از عهده آن برمی آيم؟ فکر اينکه شما سخنانم را نه به تنهايی بلکه مکمل نقاش ی هايم تلقی می کنيد مرا آسوده می سازد .اگر تا حدی در اين کار موفق شوم بسيار راض ی و خشنود خواهم شد 93 برای اينکه به زياده گويی متهم نشوم سخنان خود را محدود می کنم به توضيح روند خالقی که درطی تکميل يک اثر هنری در ناخودآگاه هنرمند روی می دهد. 94 به نظر من هنرمند تنها درصورتی مجاز به استفاده از کلمات خواهد بود که هدفش مطرح کردن ديدگاه جديدی باشد .درواقع برای رها کردن ذهن مخاطب از نگرشهای آگاهانه ذهن و اهميت و تاثیری که بر محتوا دارد .مطرح کردن يک ديدگاه جديد است که مرا به حرف زدن وامی دارد. 95 زمانی که درک متقابل امکان پذير باشد و هنرمند ديگر بعنوان انسانی متفاوت از ديگران درنظر گرفته نشود و او را نیز انسانی بدانيم که همانند ديگران ناخواسته به اين دنيای متنوع پرتاب شده و تنها تفاوتش با ديگران در اين است که او توانسته با استعداد خاص خود به مهارت زندگی دست يابد و از ديگرانی که وسيله ای برای ابراز خالقيت خود از طريق هنر ندارند خوشحال تر است ،می توانيم به درک متقابل دست يابيم. 96 هنرمند اين جهان را بررس ی کرده و به گمان ما ،به آرامی راه خود را در آن يافته است .حس شهودی وی به جريان تصورات و تجربيات او نظم بخشيده است .اين حس شهودی موجود در طبيعت و زندگی واين آرايش بالنده را من به ريشه درخت تشبيه می کنم .از ريشه است که انرژی همانند شیره درخت ،در هنرمند جريان می يابد و به چشمانش می رسد.بنابراين او حکم تنه درخت را دارد. خسته و منقلب از فشار جريان او تنها ديده هايش را در اثرش پياده می کند .تاج ً درخت در زمان و مکان گسترش می يابد ،اثر هنرمند نیز دقيقا چنین حالتی دارد. 97 همه قبول دارند که تاج و ريشه درخت يکسان رشد نمی کنند .ميان باال و پائین درخت هيچ ً ن تشابه ظاهری وجود ندارد .کامال واضح است که عملکرد گوناگو اجزای مختلف در آنها تفاوتی بوجود می آورد.فقط هنرمند است که اين فرمهای برگرفته از طبيعت را بنا به نياز اثرش ناديده می گیرد و حتی به عدم مهارت و تغيیر عمدی واقعيتها محکوم می شود.و با اين حال ،در مقام مشخص خويش بعنوان تنه درخت ،فقط آنچه را که از ريشه در وی جريان يافته را جمع آوری و منتقل می کند .نه کاری انجام می دهد و نه حکمی صادر می کند. فقط منتقل می کند .موقعيت او چندان مهم بنظر نمی رسد .زيبايی تنه درخت در برابر زيبايی تاج آن هيچ است. 98 شناخت ماهيت کلی چیزی که از اجزای گوناگون متعلق به ابعاد مختلف تشکيل شده باشد ،بسيار دشوار است .و نه تنها طبيعت بلکه هنر که تغيیر يافته طبيعت است ،هردو چنین ماهيت هايی هستند. درک چنین ماهيتی برای خود انسان دشوار است چه برسد به اينکه بخواهد ديگری را به چنین شناختی هدايت کند .و اين به آن دليل است که روشهای انتقال مفاهيم سه بعدی در فضا ،محدود است و محدوديت کالمی نیز وجود دارد. 99 بدون درنظر گرفتن بررس ی هايی که هر جزء به تنهايی ايجاب می کند نبايد فراموش کرد که هر جزء تنها بخش ی از يک کل است .در غیر اين صورت در مواجهه با اجزای ديگری که ابعاد جديدی دارد و در جائی قرارگرفته اند که همه ابعاد شناخته شده قبلی محو است ،دچار مشکل می شويم. 100 ما به هر بعدی که با گذشت زمان از نظر ناپديد می شود می گوئيم :تو به گذشته تعلق داری .اما بعيد نيست که در آينده بازهم در بعد جديدی يکديگر را مالقات کنيم و بار ديگر تو به حال تبديل شوی اگر با گسترش بعدها ،در درک بخشهای مختلف ساختار دچار مشکل شويم بايد بسيار صبور باشيم. 101 خلق يک اثر هنری خواه ناخواه با تغيیر شکل فرمهای طبيعی همراه است چرا که ناگزير وارد بعد خاص ی از هنر تصويری می شود .اين ابعاد خاص چه هستند؟ خط – تناليته و رنگ ،فاکتورهای ظاهری که هرکدام کم و بيش محدوديتهای خاص خود را دارند. 102 در اين ميان ،خط ،تنها به عنوان وسيله ساده اندازه گیری ،محدود ترين است. ويژگیهای آن عبارتند از طول ( کوتاه يا بلند) ،زاويه ( منفرجه يا حاده ) و میزان انحنا و فاصله کانونی آن .همه اينها مقادير قابل اندازه گیری اند. مشخصه خط "اندازه" است ،درحاليکه امکان اندازه گیری به خودی خود مورد ً ترديد است بنابراين نمی توان خط را معياری کامال دقيق دانست. 103 ً تناليته يا رنگ مايه ،درجات گوناگون رنگ از سياه تا سپيد ،ماهيت کامال متفاوتی دارد .مشخصه آن "وزن" است .يک رنگ به تنهايی ممکن است بيشتر به سپيدی متمايل باشد و ديگری بيشتر به سياهی .يک رنگ دارای تناليته های مختلف است که نسبت به هم قابل مقايسه اند .بعالوه رنگهای سياه را می توان به نرم سفيد ( در زمينه سفيد ) و رنگهای سفيد را به نرم سياه ( در زمينه سياه ) يا هردو را به رنگ خنثی ( خاکستری ) ارتباط داد. 104 ً سومین فاکتور رنگ است که ويژگیهای کامال متفاوت دارد .چراکه رنگ را نه می توان وزن کرد و نه اندازه گرفت .با خط کش و ترازو نمی توان ميان دو سطح يکسان زرد و قرمز که هم اندازه اند و درخشندگی يکسانی دارند ،تفاوتی قائل شد و با اين حال هنوز يک تفاوت اساس ی وجود دارد که ما آن را زردی و قرمزی می ناميم .اين مقاسه همانند شرينی و شوری – شکر و نمک است .بنابراين می توان رنگ را کيفيت دانست. فصل سوم 105 موسیقی 106 واژه موسیقی از واژهای یونانی و گرفته شده از کلمه Mousikaو مشتق از کلمه Museمیباشد که نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان ُ است .معادل موسیقی در فارس ی خنیا است و به معنی نوای خوش است. خنیا از ریشه «خونیاک» زبان پهلوی و «هو نواک» اوستایی است که خود آن از دو قسمت تشکیل شده است« :هو]به معنای نیک ،زیبا ،خوش ،برای نمونه در واژههای هومن (= نیک اندیش) ،خسرو (= خوب نام) ،و «نواک» به معنای نوا .در کل هونواک ،خونیاک و خنیا به معنی «نوای خوش« است. 107 موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیله آواها گفتهاند که مهمترین عوامل آن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونهای که خوشآیند باشد و سبب انبساط و انقالب روان گردد نیز نامیده میشود. تعاریف گذشتگان از موسیقی 108 ارسطو موسیقی را یکی از شاخههای ریاض ی میدانسته و فیلسوفان اسالمی نیز این نظر را پذیرفتهاند ،همانند ابن سینا که در بخش ریاض ی کتاب شفا از موسیقی نام بردهاست ولی از آنجا که همه ویژگیهای موسیقی مانند ریاض ی مسلم و غیرقابل تغییر نیست ،بلکه ذوق و قریحه سازنده و نوازنده هم در آن دخالت تام دارد ،آن را هنر نیز میدانند .در هر صورت موسیقی امروز دانش و هنری گستردهاست که دارای بخشهای گوناگون و ّ تخصص ی میباشد. 109 صدا در صورتی موسیقی نامیده میشود که بتواند پیوند میان اذهان ایجاد کند و مرزی از جنس انتزاع آن را محدود نکند. افالطون :موسیقی یک ناموس اخالقی است که روح به جهانیان ،و بال به تفکر و جهش به تصور ،و ربایش به غم و شادی و حیات به همه چیز میبخشد.. ابونصر فارابی:موسیقی علم شناسایی الحان است و شامل دو علم است;علم موسیقی عملی وعلم و موسیقی نظری ابوعلی سینا :موسیقی علمی است ریاض ی که در آن از چگونگی نغمهها از نظر مالیمت و سازگاری ،و چگونگی زمانهای بین نغمه هابحث میشود. 110 بتهون :موسیقی مظهری است عالیتر از هرعلم و فلسفه ای .موسیقی هنرزبان دل و روح بشر و عالیترین تجلی قریحه انسانی است. لئوپددوفن :ریشه موسیقی به عهد کهن ارتباط دارد .درواقع همان روزیکه انسان توانست برای نخستین بار خوشیها ورنجهای خود را با صدا نمایش دهد، مبداموسیقی به شمار میآید ابن خردادبه :موسیقی ذهن را لطیف و خوی را مالیم و جان را شاد و قلب را دلیر و بخیل را بخشنده میکند ،آفرین بر خردمندی که موسیقی را پدید آورد. تقسیمبندی موسیقی 111 موسیقی به روشهای بسیاری تقسیمبندی می شود. بر اساس دوره ی هنری پیدایش موسیقی گریگورین موسیقی دوره باروک موسیقی کالسیک موسیقی مدرن از لحاظ اولویت کالم یا ساز 112 موسیقی کالمی موسیقی بیکالم از دیدگاه کاربردی 113 موسیقی درمانی مانند موسیقی زار جنوب ایران و یا موسیقی های مخصوص آرامش و مدیتیشن موسیقی فیلم موسیقی نظامی (مارشه) از دیدگاه ناحیه پیدایش 114 موسیقی بومی موسیقی نواحی موسیقی شرقی موسیقی غربی موسیقی ایرانی موسیقی عربی موسیقی فالمنکو موسیقی کانتری (و بسیاری نواحی دیگر) از دیدگاه خاستگاه معنایی-کالمی و جایگاه اجتماعی 115 موسیقی مذهبی موسیقی آیینی (به عنوان مثال موسیقی عرفانی و یا موسیقی صوفی گری موسیقی عروس ی و یا عزا ) موسیقی پاپ موسیقی راک موسیقی کودک نوحه خوانی تواشیح تئوری موسیقی 116 تئوری موسیقی نظریهای درباره نگارش و ساختار و قواعد موسیقی است .تئوری موسیقی از قرنهای گذشته ابداع شده و به تدریج کاملتر شدهاست .تئوری موسیقی شامل تحلیل نتهای ملودی و نیز بررس ی آنها از دیدگاه نگارش (نت نویس ی) ،ریتم ،هارمونی (هماهنگی عرض ی نتها) ،کنترپوان (هماهنگی طولی نتها) و ...است .در تئوری موسیقی به بررس ی پویایی و دینامیک موسیقی نیز میپردازند و آن بستگی به نرمی یا سختی صداها و نتها دارد .میتوان تئوری موسیقی را براساس روابط ریاض ی نیز مطرح کرد .در این صورت از روشهای ریاض ی برای تحلیل موسیقی استفاده می شود. موسیقی بومی 117 موسیقی بومی یا موسیقی فولکلور یا موسیقی مردمی به نوعی از موسیقی سنتی و یا به طور کلیتر موسیقی روستایی گفته میشود که در اصل توسط خانوادهها یا دیگر گروههای کوچک اجتماعی به نسلهای بعدی منتقل میشود .این نوع موسیقی همانند ادبیات عامه یا فولکلور ،بیشتر به جای نواختن از روی نوتهای نوشته شده ،سینه به سینه و با گوش سپردن منتقل میشود و بیشتر محبوب طبقات پایینتر اجتماعی و روستاییان در فرهنگهای گوناگون است و قالب استانداردی ندارد. موسیقی در جمهوری اسالمی ایران 118 در جمهوری اسالمی از همان ابتدا میتوان گفت موسیقی اسالمی پدیدار شد و خود انقالب اسالمی ایران باعث سراییدن ترانهای اسالمی و انقالبی شد .نادر طالب زاده از کارگردانهای مطرح جمهوری اسالمی ایران در مصاحبه ای بیان کرده است که: انقالب با موسیقی شروع شد از اولین ترانهای انقالبی و اسالمی میتوان به ترانه ی خمینی ای امام و برخیزید ای شهیدان اشاره کرد. 119 موسیقی اسالمی در انقالب اسالمی را میتوان به چند دسته تقسیم کرد. -۱ انقالبی -۲ -عاشورایی -۳ -تشویق برای کسب علم در جهت رونق گرفتن نهضت سواد آموزی -۴-شهدای انقالب اسالمی - ۵ -وحدت-۶ -حماس ی نمونه های از این تقسیم بندی میتوان به ترانهای ،خلبانان ،در عشق زنده بايد ُ ،حسین كه بود ،قلم بردار ،گلستان وطن،هفته ي وحدت ،طلبوا العلم ،تحصيل ُ علم ،پیروزي ،اخو بولبول ،جاالندئ ،نه قدرقیر میزیدیر ،یوموروخالری ،عاشيق ،نور النبي اشاره کرد. موسیقی سنتی ایرانی 120 موسیقی سنتی ایرانی ،شامل دستگاهها ،نغمهها ،و آوازها ،از هزاران سال پیش از میالد مسیح تا به امروز سینه به سینه در متن مردم ایران جریان داشته ،و آنچه دلنشینتر ،سادهتر و قابلفهم تر بودهاست امروز در دسترس است ،بخش بزرگی از آسیای میانه ،افغانستان ،پاکستان ،جمهوری آذربایجان ،ارمنستان ،ترکیه ،و یونان متأثر از این موسیقی است و هرکدام به سهم خود تأثیراتی در شکل گیری این موسیقی داشتهاند ،از موسیقیدانها یا به عبارتی نوازندگان موسیقی در ایران باستان میتوان به «باربد» و «نکیسا» اشاره کرد. ردیف 121 موسیقی ردیف دستگاهی امروز ایران از دوره آقا علیاکبر فراهانی (نوازنده تار دوره ناصرالدین شاه) باقی ماندهاست .آقا علی اکبر فراهانی بهواسطه میرزا تقی خان فراهانی (امیر کبیر) برای نشر موسیقی ایرانی به دربار دعوت شد .سپس این موسیقی توسط آقا غالمحسین (برادر آقا علیاکبر) به دو پسر علیاکبرخان به نامهای میرزا حسینقلی و میرزا عبدهللا ،آموخته شد و آنچه از موسیقی باستانی ایران امروزه مورد استفادهتر و معروفتر است ،دستهبندی موسیقی توسط این دو استاد در قالب مجموعه نواختهها و آموزش هایشان است که به نام «ردیف موسیقی» نامیده میشود. 122 ً ردیف در واقع مجموعهای از مثالهای ملودیک در موسیقی ایرانی است که تقریبا با واژه رپرتوار در موسیقی غربی هممعنی است .یک مجموعه ردیف ،مجموعه مثالهایی موسیقایی از هر کدام از گوشههای یک دستگاهاست که بیانگر نسبت نتهای مورد استفاده در آن گوشه و حال و هوای احساس ی آن است. گردآوری و تدوین ردیف به شکل امروزی از اواخر سلسله زند و اوایل سلسله قاجار آغاز شدهاست .یعنی در اوایل دوره قاجار سیستم مقامی موسیقی ایرانی تبدیل به سیستم ردیف دستگاهی شد و جای مقامهای چندگانه را هفت دستگاه و پنج آواز گرفت. 123 از اولین راویان ردیف میتوان به خاندان فراهانی یعنی آقا علی اکبر فراهانی -میرزا عبدهللا -آقاحسینقلی و ...اشاره کرد .ردیفهایی که اکنون موجودند شامل ردیف میرزا عبدهللا ،ردیف آقاحسینقلی ،ردیف ابوالحسن صبا ،ردیف عالی علی اکبر شهنازی ،ردیف موس ی معروفی ،ردیف دوامی ،ردیف طاهرزاده ،ردیف محمود کریمی ،ردیف سعید هرمزی ،ردیف مرتض ی نیداوود و ...هستند .امروزه ،ردیف میرزا عبدهللا ،ردیف صبا ،ردیف شهنازی و دوامی کاربری بیشتری دارند و بیشتر در مکاتب درس موسیقی آموزش داده میشوند. 124 هر دستگاه موسیقی ایرانی ،توالیای از پردههای مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاص ی را به شنونده انتقال میدهد .هر دستگاه از ً تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شدهاست و معموال بدین شیوه ارائه میشود که از درآمد دستگاه آغاز میکنند ،به گوشه اوج یا مخالف دستگاه در میانه ارائه کار میرسند ،سپس با فرود به گوشههای پایانی و ارائه تصنیف و سپس ِرنگی اجرای خود را به پایان میرسانند .موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه و پنج آواز است. 125 هفت دستگاه ردیف موسیقی سنتی ایرانی عبارتاند از: دستگاه شور دستگاه سهگاه دستگاه چهارگاه دستگاه همایون دستگاه ماهور دستگاه نوا دستگاه راستپنجگاه 126 ً آواز معموال قسمتی از دستگاه مورد نظر است که میتوان آنرا دستگاه فرعی نامید .آواز از نظرفواصل با دستگاه مورد نظر یکسان یا شبیه بوده و میتواند شاهد و یا ایست متفاوتی داشته باشد .بهطور مثال آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور و از درجه پنجم آن بوده و به عنوان مثال اگر شور سل را در نظر بگیریم ،دارای نت شاهد و ایست ((ر)) میباشد .بدین ترتیب در آواز شور ملودی با حفظ فواصل دستگاه شور روی نت ((ر)) گردش میکند و در نهایت روی همان نت میایستد .بهطور کلی هر آواز پس از ایست موقت روی ایست خودش، روی ایست دستگاه اصلی (در اینجا شور) باز میگردد. 127 آواز ابوعطا ،متعلق به دستگاه شور (درجه دوم) آواز بیات ترک (بیات زند) ،متعلق به دستگاه شور( ،درجه سوم) آواز افشاری ،متعلق به دستگاه شور( ،درجه چهارم) آواز دشتی ،متعلق به دستگاه شور( ،درجه پنجم) آواز بیات اصفهان ،متعلق به دستگاه همایون( ،درجه چهارم) موسیقی نواحی ایران 128 موسیقی آذری موسیقی بختیاری موسیقی جنوب ایران موسیقی خراسانی موسیقی گیلکی موسیقی قزوین موسیقی کردی موسیقی لرستان موسیقی مازندران موسیقی نمکدرهای موسیقی همدان برخی آالت موسیقی 129 نی نی از قـدیمی ترین این نوع است و شامل یک لوله استوانهای از جـنس نی بوده که دارای هـفت بـند و شش گـرهاست .نی از دسته سازهـای محـلی است و تـقـریـبا در تمام نقاط ایران معـمول و رایج است. سرنا سرنا ساز دیگـری از خانواده آالت موسیقی بادی است که در تـمان نقاط ایران معـمول است و شامل سرنای بـخـتـیـاری و آذربایـجانی است .در ایران این ساز به هـمراه دهـل و یا نقاره نواخـته میشود .الزم به ذکر است که نواخـتن این ساز در نقاط مخـتـلف کشور در مواقع خاص ی و به منظورهای مخـتـلف انجام میشود .در کردستان با نواخـتن دهـل و سرنا مرگ کس ی را خبر میدهـند و در شمال به هـمراهی طناب بازهـا سرنا نواخـته میشود و در آذربایجان غـربی ،روستائیان در عـروس یها حین رقص چوبی ،سرنا مینوازند. 130 کـرنا کرنا :سازی قدیمی و تاریخی است که در استانهای مخـتـلف ایران به شکـلهای متـفاوت ساخـته و اجرا میشود .مهـمترین کرناهـا ،کرنای شمال ،گـیالن و کرنای مشهـد است .این ساز بـیـشتر در کردستان و آذربایجان مورد استـعـمال قرار میگـیرد. نی انبان نی انبان بـیـشتر در جنوب ایران مورد استـفاده قـرار میگیرد و در بعـض ی نقاط ایران آن را " خـیک نای " نـیز مینامند و در نقاطی از آذربایجان نیز نواخته میشود. آالت موسیقی ضـربی 131 دهـل دهـل :این ساز از استوانه کوتاهی از جـنس چـوب که قـطر دایره آن حـدود یک مـتر و ارتـفاع آن ۲۵تا ۳۰سانتی متر است تـشکـیل شده و بر دو سطح دایرهای شکـل آن پـوست کـشـیده شدهاست .مضرابـش دو چـوب یکی به شکـل عـصا و دیگـری ترکهای ً نازک میباشد .دهـل سازی کامال محـلی و بـیـشـتر هـمراهـی کـنـنده با سرنا است .در مناطق فارس ،بلوچستان و کـردستان بـیش از سایر جاها مورد استـفاده قـرار میگـیرد. 132 دایـره دایره :این ساز ضربی که از حلقهای چوبی تـشـکیل گـردیده که بر یکی از سطوح جانبی دایرهای شکل آن پـوست کشـیده شدهاست ،این ساز را با ضرب سر انگـشتان هـر دو دست مینوازند و بـیـشتر شهـری است تا محـلی .سازی است هـمراهی کـنـنده با سایر سازهـا .دایره در حال حاضر در آذربایجان بـیـشـتر از سایر جاهـا رواج دارد. 133 طبل طبل :یکی دیگر از سازهای ضربی که کوچکـتر از دهـل میباشد و مضراب آن دو کوبه چوبی است و آن را در مراسم عـزاداری در اکثـر مناطق ایران مینوازند. تـنـبک تـنبک :سازی است از پوست و چوب (معـموال گـردو) و از دو قسمت گـلویی و استوانهای تـشکـیل یافـته ،سطح باالیی آن از پوست و قسمت گلویی آن که با دهانهای گـشاد دارد باز میباشد. هنر معماری 134 تعریف معماری 135 معماری (به انگلیس ی )Architecture :یا مهرازی هنر و فن طراحی و ساختن بناها ،فضاهای شهری و دیگر فضاهای درونی و بیرونی برای پاسخ همآهنگ به نیازهای کارکردی و زیباشناسانه است. تعریف های دیگر معماری 136 معماری ردپای زمان است بر فضا .سید هادی میرمیران معماری موسیقی جامد است .گوته معماری بازی احجام است در زیر نور .لوکوربوزیه تفاوت بین معماری و مهندس ی سازه 137 باید معماری را از مهندس ی سازه و ساخت و ساز متمایز ساخت. گرچه بسیاری از بناها (نظیر خانهها و مکانهای عمومی) کامال در حیطه دانش معماریست ،برخی سازهها و بناهای دیگر (مثل یادمانها ،پلها ،کارخانهها و غیرو) وجود دارند که در مرزی بین معماری و مهندس ی یا معماری و هنر قرار میگیرند. معماری فرهنگ ها 138 هر فرهنگ دارای معماری مختص به خود است. دورافتادهترین قبایل نیز چادرها ،کلبهها ،تزیینات و شیوه مجتمعسازی مربوط به خود را دارند. عوامل موثر بر معماری فرهنگ ها 139 عوامل اقلیمی (آب و هوا ،پستیها و بلندیها و مصالح موجود) پیشرفتهای تکنیکی وجود نیروی کار و نهادهای اجتماعی عقاید مذهبی و نظریههای علمی عوامل موثر بر معماری فرهنگ ها 140 عواملی که در بیشتر جوامع وجود دارند :عواملی که معموال با نیازهای بدن انسان مرتبطند: محافظت در برابر اتفاقات هواشناختی منبع گرما مکان مناسب برای ذخیره غذا پیشبینی نیازهای بهداشتی معماری و جامعه 141 معماری یک هنر اجتماعیست. معماران گاه بناهایی را با ایدههای شخص ی طراحی میکنند و حتی میسازند ،ولی بیشتر ساختمانها با توجه به نیازهای اجتماعی طراحی میشوند. معماری و جامعه 142 در طراحی یک ساختمان معمار تصمیمگیرنده نهاییست؛ ولی خواست جامعه ،قوانین و درخواستهای کارفرما بر تصمیمهای او اثر میگذارند. حتی امروزه که از تجربههای جدید و ناآشنای ظاهری استقبال میشود ،در بسیاری از شهرها به ویژه شهرهای تاریخی مقرراتی وجود دارد تا ساختمانهای جدید در قالب شهری جا بیافتند و از یک زبان مشترک ظاهری پیروی کنند. معماری و مهندس ی 143 هر بنا نیاز به پیشبینیهای تکینیکی دارد که کار مهندس است .در حالیکه معمار عالوه بر دیدن این نیازها ،باید فراتر رود و معنا ،حس یا ایدهای را منتقل کند. معماری و مهندس ی 144 مسجد باید بیان کننده یک نظم کیهانی ،منتقلکننده احساس ایثار و حتی آموزشدهنده ایمان و فلسفه مذهبی از البالی ریختها و تزیینات باشد. یک ساختمان حکومتی هم باید دارای شخصیت خاص باشد و بازدیدکنندگان (یا شهروندان) را به یک رفتار مورد انتظار وادارد. خانه ها نه تنها عملکردی و ایمن بلکه باید دارای شخصیتی گرم و خانگی باشند. فصل چهارم) معماری ایرانی 145 دوره های معماری ایران 146 پیش از اسالم-۱ :پارس ی -۲پارتی پس از اسالم: -۱خراسانی -۲رازی -۳آذری -۴اصفهانی مشخصات شیوه پارس ی 147 استفاده از سنگ بریده ،منظم و پاکتراش و گاها صیقلی و تهیه بهترین مصالح ازلحاظ مرغوبیت رنگ و دوام از هر جا که مسیر بوده است . آماده کردن پی از سنگ ریزه نهادن ستون ها در حداکثر فاصله ممکن و تا ارتفاع بسیار چشم گیر و آرایش سرستون ها با جزئیاتی که برای بردن بارسقف چوبی کامال متناسب و منطقی باشد پوشش با شاه تیر ،تیرچه چوبی تخت بریده و درودگری شده . 148 آرایش دیوارهای اطراف پلکان های کوتاه با نقش های برجسته و کنگره های زیبا و متناسب ساختن دیوارهای جدا کننده با خشت خام و آرایش داخلی و خارجی آن با رنگ کاش ی لعابدار . پرداختن فرش کف با بهترین مصالحی که در آن روزگار بوده است . تعبیه سایبان و آفتابگیرمنطقی و ضروری برای ساختمان ها . چغازنبیل 149 150 َ ُ چغازنبیل نیایشگاهی باستانیاست که در زمان ایالم (عیالمیها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میالد ساخته شدهاست .چغازنبیل بخش بهجامانده از شهر دوراونتش است. این سازه در ۱۹۷۹اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جایگرفت .جامعه بین املللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است ویژگی معماری شیوه پارتی 151 گوناگونی در طرحها و بهره گیری از اندامهای گوناگون درونگرایی با بهره گیری از میانسرا. شکوه و عظمت دادن به ساختمانها با بلند ساختن آنها معبد آناهیتا 152 طاق کسری (در عراق) 153 شیوه خراسانی 154 کلیه اصول معماری ایران را دارا می باشد و ویژگی های عمده این سبک عبارتند از: -۱ سادگی در طراحی -۲پرهیز از بیهودگی -۳مردم واری -۴استفاده از مصالح بوم آورد -۵درون گرایی ویژگی های سبک خراسانی 155 -۱ مساجد سبک خراسانی غالبا به شیوه شبستانی ساخته می شوند زیرا الگوی آنها مسجد پیامبر در مدینه النبی بوده است. -۲از نظر نیارش ی معماری شیوه خراسانی مشابه شیوه پارتی بود که اصلی ترین ویژگی های آن عبارتند از: الف :در این شیوه نیز از چفدهای مازه دار(بیز یا مرغانه ای)استفاده می شد،با این تفاوت که بلندای چفدها را کمتر می گرفتند .به حدی که درگاه کمی بلندتر از قد انسان بود. ب :ارتفاع ساختمان از هر دوره قبل و بعد آن کوتاه تر بود. 156 -۳ پالن ها و نماهای این دوره بسیار ساده بودند و تمامی مصالح به کار رفته از مصالح ساده (خشت و آجر) بوده است. نمونه های سبک خراسانی 157 - مسجد شوش مسجد جامع فهرج -مسجد تاریخانه دامغان اصل مسجد جامع اصفهان مسجد جامع اردستان مسجد جامع نایین -مسجد جامع نیریز 158 - مسجد جامع عتیق شیراز -مسجد جامع ابرقو مسجد جامع میبد ارگ بم در کرمان -رباط ماهی یا چاهه در سرخس مسجد جامع اردستان 159 تاریخانه دامغان 160 مسجد جامع نایین 161 معرفی شیوه رازی 162 این شیوه از معماری ایران از دوره سامانیان ،شروع می شود و شامل حکومت آل زیار ،آل بویه، دیلمیان ،سلجوقیان ،اتابکان و خوارزمشاهیان و تا دوره مغول (ایلخانی) ادامه دارد. بی نظیرترین شیوه معماری ایران است زیرا نعزکاری شیوه پارس ی ،شکوه شیوه پارتی و دقت شیوه خراسانی با هم در این شیوه پدیدار می شوند. ویژگی های سبک رازی 163 -1 تنوع پالنها( استفاده از فرم های مدور ۸،ضلعی و استوانه) -۲استفاده از فرم های متنوع گنبد و دستیابی به شیوه های جدید اجرای گنبد. -۳ساخت انواع گنبد دو پوسته برای اولین بار -۴استفاده از انواع چفدها مانند چفد مازه دار (جناقی) -۵استفاده از انواع روش های پوشش طاق (مانند طاق چهار بخش و کلنبو،تاق چهار ترک) 164 -6 اوج استعالی هنر آجرکاری و استفاده از آجرهای مرغوب و ساخت انواع گره چینی های آجری و گره سازی با آجر و کاش ی (معلقی)و به کار گیری کتیبه در نما با استفاده از خطوط صاف و شکسته(کوفی بنایی) -۷استفاده از هنر گچ بری و استفاده از انواع تزئینات گچی در تزئینات بناها. -۸شروع استفاده از کاش ی در تزئینات (البته به صورت کاش ی معرق آن هم به صورت یک نگین در قلب گره چینی) -۹حضور عملکردهای جدید در معماری (مانند مقبره ها،مدارس،کاروانسراها ،پل ها و …) 165 -۱۰ احداث ایوان در مساجد و شروع ساخت مساجد چهار ایوانی و منار سازی. – ۱۱احداث ساختمان از پای بست با مصالح مرغوب و افزایش ارتفاع بنا. -۱۲اجرای همزمان نما و دیوار - ۱۳رشد شهر در بخش ربض (ربض به خانه های خارج شهر اطالق می شد که در داخل حصار اصلی قرار نداشت) آثار مهم شیوه رازی: 166 - مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا گنبد قابوس در گرگان -مقبره خواجه اتابک(برغوج(بزقش)) آرامگاه ارسالن جاذب در مشهد بقعه دوازده امام یزد -گنبد سرخ مراغه گنبد کبود مراغه -گنبد علویان در همدان 167 - برج الجیم در مازندران برج رسکت در مازندران برج رادکان در مازندران برج های خرقان در قزوین برج مهماندوست در دامغان -برج عالءالدین تکش در ورامین بقعه دوازده امام یزد 168 مقبره امیر اسماعیل سامانی در بخارا 169 معرفی شیوه آذری: 170 دوره آذری اول:به دوره حکومت ایلخانان در ایران که پس از حمله مغول با حکومت هالکوخان شروع می شود و حدود هشتاد سال با قدرت و بیست سال ،با ضعف و زبونی ایلخانان طی می شود و در نهایت با یورش تیمور به ایران ،به طور کامل از بین میرود. دوره آذری دوم :از به تصرف در آمدن ایران توسط تیمور و حکومت جانشینان وی که عده ای هم عصر با تیمور در قسمت هایی حکومت کردند بوده است. ویژگی های سبک آذری: 171 -1 جدا شدن تزئینات از ساختار اصلی دیوار(در این دوره تزئینات به صورت نما سازی به بدنه خشتی وآجری اضافه می شود). -۲به علت ویرانی های فراوانی که قوم مغول به جا گذاشته بود ،شتاب زیادی در ساختمان سازی وجود داشت که از این رو به پیمون بندی و بهره گیری از عناصر یکسان روی آوردند. -۳کم شدن مصرف میزان آجر در نما و جایگزین شدن کاش ی و سفال مهری(سفال با نگاره برجسته) به جای آن به خصوص در نقاط مهم بنا(ایوان،گنبد و…). 172 -4 استفاده فراوان از کاش ی تراش (معرق) در دوره اول و کاش ی خشت و کاش ی هفت رنگ در دوره دوم. -۵استفاده فراوان از گره سازی با آجر و کاش ی (معلقی) و زیاده روی در به کارگیری تزئینات از ویژگی های سبک آذری است. -۶ساخت بناها با اندازه های بزرگ همچون گنبد سلطانیه در زنجان،مسجد علیشاه تبریز در دوره اول و در دوره دوم ساخت ارسن ها (مجموعه های شهری) بیشتر از قبل شد. -۷استفاده از انواع نقشه با حیاط (میانسرای)چهار ایوانی. آثار مهم شیوه آذری 173 - شنب غازان ربع رشیدی رصدخانهی مراغه گنبد سلطانیه یا مقبرهی اولجایتو در زنجان مسجد علیشاه تبریز مسجد کبود تبریز مسجد جامع ورامین مسجد جامع یزد -مسجد میر چخماق یزد 174 - مسجد بی بی خانم سمرقند مسجد میدان یا میر عماد کاشان مجموعه بناهای آستان قدس رضوی مسجد و مناره کالیان در بخارا مسجد و مدرسه طالیی کاری در سمرقند مجموعه شیخ عبدالصمد نطنز ارسن شیخ احمد جام در مشهد -بخش ی از ساختمانهای ارسن بسطام میدان میرعماد کاشان 175 مسجد بی بی خانم سمرقند 176 معرفی شیوه اصفهانی 177 این شیوه معاری ایران نیز دارای دو دوره می باشد: -۱دوره اول از زمان قراقویونلوها تا پایان دوره حکومت محمدشاه قاجار که مهمترین دوره مربوط به صفویان می باشد. -۲دوره دوم که دوره پسرفت (انحطاط) شهرت دارد از زمان افشاریان شروع می شود و در واقع از زمان محمد شاه قاجار انحطاط کامل شروع می شود به گو نه ای که نمی توان شیوه خاص ی را جایگزین اصفهانی کرد. ویژگی های شیوه اصفهانی: 178 -1 ساده شدن طرح ها که در بیشتر ساختمانها و فضاها یا چهار پهلو (مربع) هستند یا مستطیل. -۲در شیوه آذری با به کار گیری یک هندسه قوی ،طرح های پیچیده ای ساخته شدند اما در شیوه اصفهانی ،هندسه ساده و شکل ها و خط های شکسته بیشتر به کار رفت. -۳در پالن ساختمان ها پیش آمدگی و پس رفتگی کمتر شد ،ولی از این شیوه به بعد ساخت گوشه های پخ در ساختمان رایج تر شد. -۴پیمون بندی و بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان دنبال شد. آثار مهم معماری شیوه اصفهانی: 179 - کاخ چهلستون(عالی قاپو) در قزوین میدان نقش جهان اصفهان مسجد امام اصفهان مسجد شیخ لطف هللا اصفهان مسجد حکیم اصفهان مسجد هارون والیت در اصفهان مسجد علی در اصفهان -مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان 180 - مدرسه خان شیراز مدرسه چهار باغ اصفهان کاخ عالی قاپو در اصفهان کاخ چهلستون اصفهان کاخ هشت بهشت اصفهان کاخ و باغ فین کاشان(صفوی) کاخ خورشید در مشهد کاخ صفیآباد در بهشهر مازندران سر در بازار قیصریه -مجموعه گنجعلی خان کرمان مجموعه گنجعلی خان کرمان 181 کاخ خورشید در مشهد 182 مدرسه خان شیراز 183