Transcript شیراز
1 معمارفا | مرجع معماری ایران تهیه کننده: بک تاش صیادی کوچک نژاد 2 معمارفا | مرجع معماری ایران ریشه نام شیراز اولین اشاره به نام شیراز ،بر روی لوح‌های گلی ایالمی به ۲۰۰۰سال پیش از میالد باز می‌گردد که در ژوئن ۱۹۷۰در هنگام کندن زمین برای ساخت کوره آجرپزی در گوشه جنوب غربی شهر یافت شده‌است .لوح‌های نوشته شده در ایالم قدیم به شهری به نام تیرازیس اشاره دارد .تیراسیس یا سیراسیس ،این اسم از نام سیراجیس در فارس ی قدیم گرفته شده‌است که بر اثر تغییر منظم صداها در زبان فارس ی مدرن به شیراز تغییر نام داده‌است. ابن حوقل ،جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری ،وجه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا ً که به قول او عموما خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. جان لیمبرت :هر چند تاریخ نگاران اسالمی بر این عقیده هستند که شیراز در سده اول هجری به توسط عبدامللک مروان بنیان نهاده‌شده‌است ،اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسالم در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌است شیراز در اسطورهها و روایات سنتی طبق روایتی سنتی بنای شیراز توسط تهمورث ،از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته و با گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت .همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری بنام فارس بوده‌است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور ،پسر ِشم ،پسر نوح میباشد. 3 معمارفا | مرجع معماری ایران تقسیمبندی محالت شیراز قدیم در کل ,محالت شیراز به دو دسته بزرگ حیدری و نعمتی تقسیم شده بودند. -1حیدری به محالتی گفته می شد که افراد آن محالت ،خود را پیرو سلطان حیدر که از مشایخ عرفان بود ،می‌دانستند. -2نعمتی به محالتی اطالق می‌شد که ساکنان آن خود را پیرو شاه نعمت هللا ولی که او نیز از بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین عرفای عصر بودمی‌دانستند .درگیری‌ها و مخاصماتی که بین این دو دسته در سال های متمادی صورت گرفته بود. پنج محله ,محله اسحاق بیگ ،محله درب شاهزاده ،محله باال کفت ،محله میدان شاه و محله بازار مرغ را حیدری خانه و پنج محله ,محله سرباغ ،محله سنگ سیاه ،محله درب مسجد،محله لب آب و محله سر دزک را نعمتی خانه می گفتند. البته محله ارمنی‌ها و محله کلیمیها جزء محالت بی‌طرف بودند و کاری به درگیری‌ها و مخاصمات نداشتند. 4 معمارفا | مرجع معماری ایران ساختــار کــالبدی حلقــه پي ـرامــونـی شیراز محله موردستان محله ميدان شاه محله در شاهزاده محـالت ب ــافــت ق ــدي ــم دروازه هـا در حلقـه پیرامونی محله بازار مرغ محله سنگ سياه ستـ ــون ف ـقـ ـرات شهـری محله اسحق بيگ محله سردزگ محله باال کفت محله لـب آب 5 معمارفا | مرجع معماری ایران ک ــاربــريه ــای شــاخــص 6 معمارفا | مرجع معماری ایران محله قصردشت در شمال غربی این شهر قرار دارد و در قدیم به« مسجد بردی »هم شهرت داشته‌است ،که دلیل آن وجود یک مسجد سنگی مربوط به قرن ششم هجری در این محله‌است که کتیبه‌های سنگی آن هنوز در مسجد رئیس احمدی قصر دشت موجود است .اهالی قدیم شیراز این محله را «شربت خانه شیراز» می‌نامیده‌اند که علت اطالق این صفت باغهای میوه فراوان این محله‌است که در وسعتی بیش از دهها هکتار در گستره شهر شیراز قرار دارد .علت نام این محله هنوز مشخص نیست زیرا در این محله نه قصری وجود دارد و نه دشتی که بتوان این نام را به آن تعمیم داد. 7 معمارفا | مرجع معماری ایران محله لب آب در جنوب شهر قرار داشته است .این محله دارای باغهای فراوان بزرگ و کوچکی بود و حتی هر خانه‌ی این محله تبدیل به باغچه‌ی کوچکی شده بود ،ولی به علت کمی آب و ازدیاد جمعیت به مرور این باغ‌ها خشک شده و تبدیل به ساختمان گردیدند .ناگفته نماند که در زمان کریمخان که شهر شیراز را کوچک کردند ،محله سراجان را نیز در این محله ادغام کردند. 8 معمارفا | مرجع معماری ایران محله بازار مرغ این محله در محل فعلی شاهچراغ قرار دارد .این محله در اصل دو محله بوده یکی محله‌ی شاهچراغ (ع) و دیگری محله‌ی بازار مرغ ،به مرور زمان قسمتی از این جزء محله‌ی شاهچراغ شد و فقط قسمتی از بازار مرغ فروشان و خانه‌های اطراف آن را محله‌ی بازار مرغ گفتند .بازار مرغ فروشان بازاری در حدود یک کیلومتر بود که سقف آن پوشیده و کف آن گود و نور آن بسیار کم و تاریک بوده است. از بناهای شاخص محله می‌توان به آرامگاه شاهچراغ ،آرامگاه سید میرمحمد ،مسجد جامع عتیق ،مسجد نو ،مسجد قدس ،بازار حاجی،اردوبازار ،سرای مشیر ،بازار قیصریه ،بازار مسگرها و مدرسه حکیم اشاره کرد. 9 معمارفا | مرجع معماری ایران 10 معمارفا | مرجع معماری ایران 11 معمارفا | مرجع معماری ایران محله سر باغ این محله ،محله‌ای بوده که در مجاورت باغ عضدی قرار داشته است .این باغ به دستور عضدالدوله ً دیلمی ساخته شده بود .در کنار این باغ ،خانه‌هایی ساخته شد و محله سرباغ به وجود آمد ،ولی بعدا و در طول زمان ،این باغ از رونق افتاد و به صورت اراض ی محدودتری تقسیم شد و هم اکنون اثری از آن بر جا نیست و به جای آن ساختمان‌هایی را پدید آورده‌اند. 12 معمارفا | مرجع معماری ایران باال کفت در جنوب شهر قرار داشته‌است .کفد یا کفت یا کت در زبان و لهجه‌ی مردم قدیم شیراز به قسمت‌های باغستانی و باغات بزرگ گفته می‌شده و این محله شامل باغهای بزرگی مانند :باغ ساالری ،باغ خاتون ،باغ کالنتری ،باغ آستانه و باغهای کوچک تری بوده‌است .چون مدفن برادر امام رضا (ع) سید عالءالدین حسین در این محله قرار دارد، ٔ محله آستانه نیز گفته‌اند و هنوز هم به این محله درب آستانه می‌گویند .از زمانی که پادشاه بنابراین این محله را ٔ عصر ،کریمخان زند ،حصار شیراز را کوچک کرد ،محله باغ نو و این محله را در هم ادغام نمود و همه را باالکفت نامید. از بناهای شاخص محله می‌توان به آرامگاه سید عالءالدین حسین ،آرامگاه شیخ روزبهان ،نارنجستان قوام ،خانه زینت امللک ،مسجد قورخانه ،حمام گودی ،مسجد و امامزاده سید ابوطالب ،مدرسه هاشمیه و آرامگاه شیخ ابوذرعه اشاره کرد. 13 معمارفا | مرجع معماری ایران محله اسحاق بیگ در مرکز این شهر واقع بوده است .شیخ جمال الدین ابواسحق اینجو پسر محمود شاه( که مردم شیراز در آن زمان او را امیر اسحق بیگ یا اسحق بیگ می‌گفتند) بر مدعیان حکومت فایق آمد و خود ،حکومت فارس را به دست گرفت و تا سال ۷۵۴هجری قمری ،شیراز را اداره کرد.مردم شیراز به پاس دادگری و هیمت وی نسبت به آبادی شیراز نام او را بر این محله گذاشتند. محله های زیر مجموعه این محله محله بیات‌ها ،محله گود عربان از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد نصیرامللک ،خانه نصیرامللک ،مسجد حاج میرزا کریم صراف ،مدرسه خان و مسجد رمضان خان اشاره کرد. 14 معمارفا | مرجع معماری ایران محله گود عربان گود عربان و درب شیخ ،محله ای بسیار قدیمی در مرکز شیراز قدیم است که در دوره قاجاریه و پیش از آن دارالحکومه شیراز قدیم محسوب می شد. این محله مقر مساجد قدیمی بسیاری از جمله مسجد نصیرامللک ،مدارس علمیه نظیر مدرسه خان ،کاخ قوام امللک و حرمسرای زینت امللک می باشد. 15 معمارفا | مرجع معماری ایران 16 معمارفا | مرجع معماری ایران 17 معمارفا | مرجع معماری ایران محله سر دزک محله سر دزک ،نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که در جنوب شهر قرار داشته است .وقتی که کریم خان زندحصار شیراز را کوچک‌تر کرد و محالت را در هم ادغام نمود ،محله‌ی سردزک و محله دشتک به صورت یک محله درآمد که هر دو سردزک نامیده شدند. دز ( ِد ز) ( ِامصغ ).به معنای قلعة و دزک ،دز کوچک به معنای قلعة کوچک میباشد (فرهنگ معین و دهخدا) ً در بین عوام و به اشتباه رایج است که چون سابقا در این محله ،دزدان به مردم و خانه‌ها و حتی کاروان‌ها حمله می کردند به همین منظور این نام را برای این محل برگزیدند. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد حاج باقر ،مسجد بغدادی و بقعه سیدمیرآخور اشاره کرد 18 معمارفا | مرجع معماری ایران محله سنگ سیاه از زمان کریم خان زند که محالت را کم‌تر و کوچک‌تر و حصار شهر را تنگ‌تر کردند ،محله درب کازرون که خود محله‌ای جداگانه بودبا این محله ادغام شد و روی هم رفته به هر دو ،محله سنگ سیاه می‌گفتند. آرامگاه دانشمند بزرگ عمروبن عثمان معروف به سیبویه در این محله قرار داشته است که در یک حجره‌ی کوچک و متروک به وضعی نامطلوب قرار گرفته بود و بر روی قبر وی سنگی سیار قرار داشت. در ابتدا نام این محله ،سنگ سیبویه بوده یعنی محله ای که سنگ و قبر وی سنگ سیاه قرار داشت .ولی به مرور زمان در اثر اشتباه عوام و وجود سنگ سیاه بر روی قبر ،به نام سنگ سیاه مشهور شده است. از بناهای شاخص محله می‌توان به امامزاده بی‌بی دختران ،مسجد ایلخانی ،حمام ایلخانی ،مسجد مشیر ،حسینیه مشیر ،بازارچه ارامنه ،کلیسای ارامنه ،حسینیه کردها ،خانه فروغ‌امللک ،خانه سعادت ،خانه ضیائیان ،بازارچه حاج زینل و بقعه سید تاج‌الدین غریب اشاره کرد. 19 معمارفا | مرجع معماری ایران باال کفت در جنوب شهر قرار داشته‌است .کفد یا کفت یا کت در زبان و لهجه‌ی مردم قدیم شیراز به قسمت‌های باغستانی و باغات بزرگ گفته می‌شده و این محله شامل باغهای بزرگی مانند :باغ ساالری ،باغ خاتون ،باغ کالنتری ،باغ آستانه و باغهای کوچک تری بوده‌است .چون مدفن برادر امام رضا (ع) سید عالءالدین حسین در این محله قرار دارد ،بنابراین این محله را ٔ محله آستانه نیز گفته‌اند و هنوز هم به این محله درب آستانه می‌گویند .از زمانی که پادشاه عصر ،کریمخان زند، ٔ محله باغ نو و این محله را در هم ادغام نمود و همه را باالکفت نامید. حصار شیراز را کوچک کرد، از بناهای شاخص محله می‌توان به آرامگاه سید عالءالدین حسین ،آرامگاه شیخ روزبهان ،نارنجستان قوام ،خانه زینت امللک ،مسجد قورخانه ،حمام گودی ،مسجد و امامزاده سید ابوطالب ،مدرسه هاشمیه و آرامگاه شیخ ابوذرعه اشاره کرد. 20 معمارفا | مرجع معماری ایران 21 معمارفا | مرجع معماری ایران محله اسحاق بیگ در مرکز این شهر واقع بوده است .شیخ جمال الدین ابواسحق اینجو پسر محمود شاه( که مردم شیراز در آن زمان او را امیر اسحق بیگ یا اسحق بیگ می‌گفتند) بر مدعیان حکومت فایق آمد و خود ،حکومت فارس را به دست گرفت و تا سال ۷۵۴هجری قمری ،شیراز را اداره کرد.مردم شیراز به پاس دادگری و هیمت وی نسبت به آبادی شیراز نام او را بر این محله گذاشتند. محله های زیر مجموعه این محله محله بیات‌ها ،محله گود عربان از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد نصیرامللک ،خانه نصیرامللک ،مسجد حاج میرزا کریم صراف ،مدرسه خان و مسجد رمضان خان اشاره کرد. 22 معمارفا | مرجع معماری ایران محله سر دزک محله سر دزک ،نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که در جنوب شهر قرار داشته است .وقتی که کریم خان زندحصار شیراز را کوچک‌تر کرد و محالت را در هم ادغام نمود ،محله‌ی سردزک و محله دشتک به صورت یک محله درآمد که هر دو سردزک نامیده شدند. دز ( ِد ز) ( ِامصغ ).به معنای قلعة و دزک ،دز کوچک به معنای قلعة کوچک میباشد (فرهنگ معین و دهخدا) .در بین عوام ً و به اشتباه رایج است که چون سابقا در این محله ،دزدان به مردم و خانه‌ها و حتی کاروان‌ها حمله می کردند به همین منظور این نام را برای این محل برگزیدند. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد حاج باقر ،مسجد بغدادی و بقعه سیدمیرآخور اشاره کرد. 23 معمارفا | مرجع معماری ایران محله سنگ سیاه از زمان کریم خان زند که محالت را کم‌تر و کوچک‌تر و حصار شهر را تنگ‌تر کردند ،محله درب کازرون که خود محله‌ای جداگانه بودبا این محله ادغام شد و روی هم رفته به هر دو ،محله سنگ سیاه می‌گفتند. آرامگاه دانشمند بزرگ عمروبن عثمان معروف به سیبویه در این محله قرار داشته است که در یک حجره‌ی کوچک و متروک به وضعی نامطلوب قرار گرفته بود و بر روی قبر وی سنگی سیار قرار داشت .در ابتدا نام این محله ،سنگ سیبویه بوده یعنی محله ای که سنگ و قبر وی سنگ سیاه قرار داشت .ولی به مرور زمان در اثر اشتباه عوام و وجود سنگ سیاه بر روی قبر ،به نام سنگ سیاه مشهور شده است. از بناهای شاخص محله می‌توان به امامزاده بی‌بی دختران ،مسجد ایلخانی ،حمام ایلخانی ،مسجد مشیر ،حسینیه مشیر ،بازارچه ارامنه ،کلیسای ارامنه ،حسینیه کردها ،خانه فروغ‌امللک ،خانه سعادت ،خانه ضیائیان ،بازارچه حاج زینل و بقعه سید تاج‌الدین غریب اشاره کرد. 24 معمارفا | مرجع معماری ایران محله کلیمیها ً محله کلیمیها یا در اصطالح شیرازی محله جودها ،این محله تقریبا دست نخورده باقی مانده است .در این محل مکان هایی مانند :حمام ،مکتب خانه ،بازار ،بازارچه ،قراول خانه و مسجد مخصوص کلیمیها وجود داشته است .مرکز این محله همان مسجد مخصوص کلیمی ها بوده است. 25 معمارفا | مرجع معماری ایران محله درب شیخ محله درب شیخ یا محله باغ نو از محله‌های قدیمی شهر شیراز و بخش ی از محله باال کفت شیراز میباشد .در زمان زندیه ،کریمخان زند محله آستانه را با محله درب شیخ ادغام نمود و باالکفت نامید .آرامگاه روزبهان بقلی فسایی در این محله واقع شده‌است .این محله در مجاورت آرامگاه سید عالءالدین حسین ،نارنجستان قوام و خانه زینت امللوک قرار دارد. 26 معمارفا | مرجع معماری ایران محله درب شاهزاده محله درب شاهزاده ،نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که در شمال این شهر واقع بوده‌است .در زمان ٔ ٔ محله موردستان تقسیم شده بود که کریم محله شیادان و قبل از کریم خان زند این محله به دو بخش خان این دو محله را در هم ادغام کرد. از بناهای شاخص محله می‌توان به مسجد وکیل ،حمام وکیل ،بازار وکیل ،بازار نو ،مسجد موال و کاروان‌سراهای احمدی اشاره کرد. 27 معمارفا | مرجع معماری ایران 28 معمارفا | مرجع معماری ایران 29 معمارفا | مرجع معماری ایران محله درب مسجد محله درب مسجد ،نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که امروزه به نام درب مسجد مشیر معروف است. هم اکنون مسجد مشیرشیراز با زیبایی و قدرت تاریخی و کاش ی کاری های زیبای آن مورد توجه جهان‌گردان داخلی و خارجی است .این بنا ،جزء آثار و ابنیه‌ی تاریخی شیراز میباشد و چندین مرتبه تعمیر و مرمت شده است. 30 معمارفا | مرجع معماری ایران محله ارمنی‌ها محله ارمنی‌ها ،نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که در نزدیکی محله درب مسجد قرار داشته است و و کلیه عیسویان شیرازدر این محل زندگی می کردند. ارامنی ها به دستور شاه عباس دوم از ارمنستان به ایران آورده شده بودند و در اصفهان و شیراز استقرار یافته بودند .در این محله نیز مکان هائی چو ن حمام ،مکتب خانه ،کلیسا ،قراول خانه ،بازار و بازارچه‌ی مخصوص عیسویان و ارامنی‌ها وجود داشته است .کلیسای ارامنه در داخل شهر و جنب مسجد مشیر قرار دارد. 31 معمارفا | مرجع معماری ایران 32 معمارفا | مرجع معماری ایران 33 معمارفا | مرجع معماری ایران محله دروازه اصفهان محله دروازه اصفهان خود مجموعه‌ای از محله‌هایدرب شاهزاده ،چپرخانه ،محله ده‌بزرگی‌ها ،بازارچه فیل و ...است .روزگاری در این محله اعیان و اشراف شیرازی زندگی می‌کردند که شغل بیشتر آنها چوب‌فروش ی بود. 34 معمارفا | مرجع معماری ایران محله میدان شاه نام یکی از محله‌های شیراز قدیم میباشد که در شمال این شهر واقع بوده است.این محله از شمال به محله درب شاهزاده از غرب به محله کل مشیر و محله دروازه باغشاه ،از جنوب به محله سنگ سیاه و از شرق به محله بازار مرغ محدود می‌شده است.کریم خان زند در زمان فرمان‌روایی خود بر شیراز ،ساختمان های وسیعی را در قسمت شمال خارج از شیراز احداث کرد که از جمله می توان به میدان بزرگی موسوم به میدان کریم خانی اشاره نمود که به مرور ،این میدان تخریب شد و به جای آن ساختمان های امروزی بانک ملی، شهربانی ،دبیرستان ابوذر (شاهپور سابق) و بانک سپه احداث گردید .قبل از ساختن این میدان بزرگ، میدانی در مجاورت آن نزدیک به محله باغ شاه ساخته شده بود که از بناهای معروف دوره ی تیموری بود و محل استقرار سپاه و زدن خیمه‌ی پادشاه و امرا و سپاهیان آن زمان بود و به این میدان ،میدان شاه می گفتند. 35 معمارفا | مرجع معماری ایران 36 معمارفا | مرجع معماری ایران