Transcript اسلايد آموزشي برنامه هدا - معاونت بهداشتی

‫برنامه هدا‬
‫همسان سازی دوره های آموزش بهداشت و ارتقای سالمت‬
‫در مراکز بهداشتی و درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مازندران‬
‫مجری‪:‬‬
‫واحد آموزش سالمت معاونت بهداشتی‬
‫دانشگاه علوم پزشکی مازندران‬
‫در جلسه ی امروز آشنا خواهید شد با‪:‬‬
‫‪‬ارتباطات و مهارتهای ارتباطی‬
‫‪‬مفاهیم آموزش سالمت‬
‫‪‬نیازسنجی آموزش ی‬
‫گروه هدف برنامه‪:‬‬
‫‪‬مسئولین مراکز ‪،‬کارشناسان ستادی‬
‫مقدمه ی بحث امروز‪:‬‬
‫مقدمه ی ‪...‬‬
‫• همچنانكه مردم براي راي دادن و حمايت قانونی داراي حقوقي‬
‫هستند حق دارند که درباره ی مسائل بهداشتی مورد نیاز خود‬
‫بدانند‪.‬‬
‫آموزش به مردم درباره ی مسائل‬
‫بهداشتی‪ ،‬یکی از مهمترین وظایف‬
‫شماست که آن را نباید ناچیز و بی‬
‫اهمیت فرض کنید‪.‬‬
‫مقدمه ی ‪...‬‬
‫• برای اهمیت آموزش بهداشت همین بس که سازمانهای بین املللی‬
‫مسئول در بهداشت و سالمت مردم آموزش بهداشت را اولین جز‬
‫مراقبت بهداشتی اولیه قرار داده اند و تمامی کشورهای دنیا را‬
‫موظف کردند که برای سالمت مردمشان از آن استفاده کنند‪.‬‬
‫مقدمه ی ‪...‬‬
‫• یک آموزش صحیح و تاثیر گذار می تواند از بروزعوارض وخیم‬
‫بسیاری پیشگیری کند‪.‬‬
‫مثال به همین بیماری دیابت فکر کنید یک‬
‫آموزش ساده در این زمینه که «بیمار دیابتی‬
‫هرروز پای خود را از نظر بروز زخم چک‬
‫کند‪ ».‬واقعا می تواند از قطع شدن پای بیمار‬
‫دیابتی جلوگیری کند‪.‬‬
‫با توجه به اینکه مشکالت بهداشتی جامعه امروز‬
‫نسبت به گذشته پیچیده تر شده اند‪ ،‬تجهیز خود‬
‫به مهارتهای آموزش سالمت مورد نیاز ‪ ،‬جهت‬
‫مقابله با این مشکالت بهداشتی امر ضروری به نظر‬
‫می رسد‪.‬‬
‫مهارتهای تخصص ی آموزش سالمت‬
‫• بر اساس بررس ی های انجام شده در واحدهای ستادی و محیطی‬
‫مراکز بهداشتی و درمانی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی‬
‫مازندران لزوم بازآموزی مهارتهای مرتبط با وظیفه ی آموزش‬
‫سالمت در تمامی کارکنان اعم از بهورزان‪ ،‬کاردانان‪ ،‬کارشناسان‪،‬‬
‫پزشکان‪ ،‬محیطی و ستادی احساس می گردد ‪.‬‬
‫• لذا بر اساس تصمیمات اتخاذ شده مقرر گردید مهارتهای‬
‫مستقیم و غیر مستقیم مرتبط با برگزاری یک جلسه ی آموزش ی‬
‫استاندارد در طی مدت زمان معینی به کارکنان آموزش داده شود ‪.‬‬
‫نیازسنجی آموزش ی‬
‫و تحلیل مخاطب‬
‫ارزشیابی آموزش‬
‫روند برگزاری‬
‫یک جلسه آموزش ی‬
‫تعیین اهداف‬
‫آموزش ی‬
‫تهیه طرح درس و‬
‫محتوای آموزش ی‬
‫تعیین روش آموزش و اجرای‬
‫آموزش‬
‫تدارک یک جلسه ی‬
‫آموزش ی و وسایل کمک‬
‫آموزش ی‬
‫توجه‪:‬‬
‫• به غیر از مفاهیم و مهارتهای هرقسمت از روند برگزاری جلسه‬
‫آموزش ی‪ ،‬مفاهیم و مهارتهای دیگری نیز جهت آموزش کارکنان در‬
‫نظر گرفته شد که بصورت پیش نیاز و یا هم نیاز این مهارتها‬
‫محسوب می شوند‪.‬‬
‫این مباحث شامل ‪:‬‬
‫‪‬ارتباطات و مهارتهای ارتباطی (پیش نیاز)‬
‫‪‬اصطالحات و مفاهیم مرتبط با آموزش سالمت (پیش نیاز)‬
‫‪‬مدل های آموزش بهداشت (هم نیاز)‬
‫‪‬رسانه های آموزش ی (هم نیاز)‬
‫‪‬جلب حمایت همه جانبه (هم نیاز)‬
‫‪‬بسیج اطالع رسانی (هم نیاز)‬
‫شروع بحث امروز‬
‫بخش اول‪:‬ارتباطات‬
‫‪‬اهداف رفتاری‬
‫•انتظار مي رود که در پايان اين برنامه آموزش ي‪ ،‬شرکت کنندگان قادر باشند‬
‫در حضور مدرس بدون در دست داشتن منابع آموزش ي‪:‬‬
‫•مفهوم ارتباط توضیح دهند‪.‬‬
‫•اجزای یک ارتباط را با مثال بیان کنند‪.‬‬
‫•پارازیت ارتباطی را تعریف کنند‪.‬‬
‫•انواع برقراری ارتباط را نام برده و توضیح دهند‪.‬‬
‫•در برقراری يک ارتباط بین فردی‪ 5 ،‬مهارت های خوب گوش کردن را نام ببرند‪.‬‬
‫• در برقراری يک ارتباط بین فردی‪ 3،‬مهارت های خوب مشاهده کردن را نام ببرند‪.‬‬
‫•در برقراری يک ارتباط بین فردی‪5 ،‬مهارت های خوب گفتن را نام ببرند‪.‬‬
‫•‪6‬مورد از موانع برقرار کردن يك ارتباط بهداشتي خوب بین کارکنان بهداشتي و مراجعه‬
‫کنندگان شان را نام ببرند‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫ما انسانها در سراسر زندگی خود در حال برقراری ارتباط‬
‫هستیم‪:‬‬
‫به ديگران سالم می کنيم‪.‬‬
‫وضو می گیريم و نماز می خوانيم‪.‬‬
‫برنامه تلويزيونی تماشا می کنيم‪.‬‬
‫در محل کارمان با همکاران يا مراجعه کنندگان صحبت می کنيم‪ ،‬نامه می‬
‫نويسيم‪ ،‬امضا می کنيم‪.‬‬
‫بعنوان یک پزشک از بیمار خود ویزیت می کنیم‪.‬‬
‫بعنوان یک پرسنل مرکز بهداشتی درمانی یک جلسه آموزش ی برگزار می کنیم و‬
‫یا با شورای منطقه بر سر موضوعی بهداشتی بحث و مذاکره می کنیم‪.‬‬
‫آیا تا بحال پیش آمده که کاری را با یک نیت خوب انجام‬
‫داده اید ولی دیگران از آن بد‬
‫بر داشت کرده اند؟‬
‫واقعیت این است که در یک فرهنگ و با یک‬
‫زبان مشترک ‪:‬‬
‫‪%70‬‬
‫ارتباطات ما‬
‫اشتباه فهمیده می شوند و یا اشتباه تفسیر‬
‫می شوند‪.‬‬
‫مفهوم ارتباط‬
‫اگر من (فرستنده پیام) یک پیام حاوی یکسری‬
‫اطالعات ‪ ،‬احساسات و تجاربم را برای‬
‫شما(گیرنده پیام)بفرستم در صورتیکه مفهوم‬
‫پیام من در ذهن شما همانی بوجود بیایدکه‬
‫منظور من است‪ ،‬بین ما ارتباط برقرار می‬
‫باشد‪.‬‬
‫مثل همین حاال!!!‬
‫‪ ‬ارتباط به صورت های زیر دیده می شود‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫درون فردي‪ :‬منبع فرستنده و گیرنده پيام هر دو در وجود يك فرد‬
‫خالصه مي شود‪.‬مانند زمانیکه انسان با خود فکر می کند‪.‬‬
‫ميان فردي ‪ :‬بازديد از منازل ‪ ،‬جلسه ی مشاوره و‪...‬‬
‫گروهي ‪ :‬بحث گروهي ‪ ،‬ايفاي نقش و‪..‬‬
‫جمعي ‪ :‬صدا و سیما‪،‬پمفلت ها ‪ ،‬پوسترها ‪،‬روزنامه و‪...‬‬
‫اجزای برقراری ارتباط را در این شکل ببینید‪.‬‬
‫کانال ارتباطي‬
‫گیرنده‬
‫پيام‬
‫بازخورد‬
‫فرستنده‬
‫دو مورد در این شکل وجود دارد که با تعریفشان آشنا می شویم‪.‬‬
‫‪‬کانال ارتباطی‬
‫‪‬بازخورد‬
‫کس ی مفهوم شان را می داند؟‬
‫مفهوم کانال ارتباطی‬
‫• همان راه انتقال پيام است که شامل وسيله ارتباطی و محيط ارتباط‬
‫است برای درک بیشتر به مثال توجه کنید‪.‬‬
‫• فرض کنید باری را می خواهید با قایق از یک طرف رودخانه به طرف دیگر‬
‫رودخانه بفرستید ‪.‬اگر پيام را به همان بار تشبیه کنیم‪ ،‬کانال ارتباطی‬
‫همان قايق برای جابجا کردن بار و آب رودخانه برای حرکت اين قايق‬
‫است‪.‬‬
‫مثال برای کانال های ارتباطی در حوزه ی سالمت‬
‫رسانه های جمعی )‪ (Mass Media‬مثل تلویزیون یک کانال‬
‫ارتباطی است که به فراوانی برای انتقال پيام های سالمتی‬
‫استفاده می شود‪.‬‬
‫•زبان خود شما وقتی که در یک جلسه آموزش ی با‬
‫موضوع دیابت برای فراگیرانتان سخنرانی می‬
‫کنید‪ ،‬یک کانال ارتباطی ست‪.‬‬
‫مفهوم بازخورد يا فيدبک‬
‫• گیرنده پس از دریافت پيام برای فرستنده پاسخ یا‬
‫واکنش ی نشان می دهد که باعث بال رفتن درک‬
‫متقابل این دو از هم می شود‪.‬‬
‫• به این صورت که‪:‬‬
‫‪ ‬به فرد فرستنده پیام کمک می کند تا دريابد كه آيا‬
‫واقعا آن مفهومی که در ذهن دارد را به درستي منتقل‬
‫كرده است يا خیر‪.‬‬
‫‪ ‬به گیرنده پیام کمک می کند تا بفهمدكه آيا برداشتش‬
‫درست بوده يا خیر‪.‬‬
‫نمونه هایی از بازخورد در کالس‬
‫‪‬حرکت دادن سر توسط فراگیران‬
‫( بازخورد مثبت به مربی به این معنی که صحبتهایت را‬
‫متوجه می شویم‪).‬‬
‫‪‬خمیازه کشیدن توسط فراگیرانتان‬
‫( بازخورد منفی به مربی به این معنی که‬
‫از کالس خسته شدیم‪).‬‬
‫همیشه از فراگیرتان بازخورد بخواهید‪.‬‬
‫مثال با گفتن این عبارت که‪:‬‬
‫•«لطفا به من بگویید که شما چی فکر‬
‫میکنید؟؟»‬
‫•«برداشت شما از آنچه که من گفتم‬
‫چیست؟؟»‬
‫پارازيت های ارتباطی‬
‫• فرستنده پيام ممکن است در جريان برقراری ارتباط‬
‫با مشکالتی روبرو شود‪.‬‬
‫• هر عامل مخلي كه مانع از برقراري كامل ارتباط گردد‬
‫را پارازیت گویند‪.‬‬
‫انواع پارازیت های ارتباطی‬
‫•نظیر وجود سر و صدا‪ ،‬گرما و سرماي بيش از حد‪ ،‬نور‬
‫بسيار زياد و يا نور بسيار كم برقراري ارتباط خوب را مختل‬
‫می کنند‪.‬‬
‫•‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫زماني رخ ميدهند كه سوء تعبیر در مورد پيام پيش بيايد مثال‬
‫زمانیکه ‪:‬‬
‫فرستنده براي انتقال پيامش از كلماتي كه درك آنها براي گیرنده‬
‫پيام مشكل است‪ ،‬استفاده كرده باشد‪.‬‬
‫كلمات بكار گرفته شده در پیام براي فرستنده و گیرنده پيام معاني‬
‫متفاوتي داشته باشند‪.‬‬
‫محتواي پيام مشكل و پيچيده باشد‪.‬‬
‫پارازيتهاي‬
‫فیزيكي‬
‫پارازيتهاي‬
‫استنباطي‬
‫انواع‬
‫برقراري ارتباط‬
‫‪‬ارتباط کالمی‬
‫‪‬ارتباط غیر کالمی‬
‫ارتباط كالمي‬
‫• انتقال پیام از طریق گفتار یا نوشتار فرد‬
‫‪‬عمدتا آگاهانه و تحت اختیارمان است‪.‬‬
‫توجه‪:‬‬
‫ما برای انتقال پیام فقط ‪ 35‬درصد بصورت کالمی ارتباط برقرارمی‬
‫کنیم‪.‬‬
‫پس بقیه اش چی!؟؟‬
‫‪‬مابقی بصورت غیر کالمی ست‪.‬‬
‫‪ 35‬درصد‬
‫ارتباط غیرکالمی‬
‫‪ 65‬درصد‬
‫ارتباط غیر كالمي‬
‫•‬
‫وابسته به حالت‪ ،‬حركات و رفتار فرد مثل‪ :‬وضعیت‬
‫فیزیکی فرد‪،‬شکل نگاه کردن‪،‬چگونگي حالت چهره ‪،‬قیافه و ژست ‪،‬‬
‫انواع اشارات و‪...‬‬
‫• عمدتا ناخودآگاه و غیر قابل کنترل‬
‫جبران خلیل جبران شاعرلبنانی می گوید ‪:‬‬
‫اگر خواستی حقیقت انسان را دریابی به آنچه‬
‫می گوید گوش مده به آنچه نمی گوید گوش فرا‬
‫ده‬
‫جالب است بدانید که‪...‬‬
‫‪‬مردم کشورایتالیا به ارتباطات غیرکالمی خیلی اهمیت می دهند‪.‬‬
‫‪ ‬آنان بههنگام حرف زدن با یکدیگر‪ ،‬از ایماها و اشارات دست بسیار زیاد‬
‫استفاده میکنند‪.‬‬
‫‪‬این حالت میان سایر ملل اروپایی کمتر دیده میشود‪.‬‬
‫عالمتی برای نشان دادن اینکه دو‬
‫نفر خیلی با هم نزدیک و رفیق‬
‫هستند‪.‬‬
‫ایتالیاییها در آغاز صرف غذا از این‬
‫عالمت استفاده میکنند که به معنی‬
‫"خوشمزه بودن" غذا است‪.‬‬
‫عالمتی به معنی ‪:‬چی!!‬
‫مهارت های اساس ی برای برقراری ارتباط موثر‬
‫• با توجه به انواع پيام های کالمی و غیرکالمی می توان اين مهارت‬
‫ها را در سه گروه قرار داد که شامل‪:‬‬
‫‪‬مهارت گوش کردن‬
‫‪ ‬مهارت سخن گفتن‬
‫‪‬مهارت مشاهده کردن‬
‫مهارت گوش کردن‬
‫•گوش كردن فرايندي فعال است و صرفا‬
‫شنيدن كلمات نيست‪.‬‬
‫•در واقع كوشش ي ست هشيارانه براي گوش‬
‫كردن به صحبت هایی كه بيان ميشوند‪.‬‬
‫يكي از مهمترین مهارتهاي مورد نياز كاركنان بهداشتي‬
‫گوش كردن موثر به صحبت مراجعه کنندگان به منظور شناخت‬
‫نيازهايشان و کمک کردن به آنان است‪.‬‬
‫برای گوش کردن فعال بهتر است‪:‬‬
‫‪ ‬در هنگام گوش کردن‪ ،‬آرامش خود را حفظ کنيم و طبيعی رفتار نماييم‪.‬‬
‫‪ ‬با توجه کامل گوش کنيم و حواسمان به آنچه می شنويم‪ ،‬باشد‪.‬‬
‫‪ ‬در هنگام گوش کردن‪ ،‬وضعيت بدنی مناسب به خود بگیريم‪.‬‬
‫‪ ‬فاصله مناسب با کس ی که حرف می زند را رعايت کنيم‪( .‬تا حدی که مخاطب‬
‫احساس راحتی کند‪).‬‬
‫‪ ‬در حین گوش کردن‪ ،‬با طرف مقابل ارتباط چشمی برقرار کنيم‪.‬‬
‫‪ ‬حرف طرف مقابل را قطع نکنيم و منتظر بمانيم تا سخن گفتن او به اتمام برسد‪.‬‬
‫‪ ‬درباره آنچه می شنويم گارد نگیريم و به کس ی که حرف می زند برچسب نزنيم‪.‬‬
‫‪ ‬همزمان با گوش کردن‪ ،‬با ارسال بازخورد‪ ،‬به طرف مقابل بفهمانیم که به‬
‫حرفش گوش می دهیم‪.‬‬
‫مهارت های مشاهده کردن‬
‫• عمل فعال دريافت نشانه های حاصل از‬
‫برقراری ارتباط و درک آنهاست‪.‬‬
‫• صرفا با یک دیدن ساده و بدون توجه فرق می‬
‫کند‪.‬‬
‫• در واقع ما مشاهده کردن فعال دنبال هدف‬
‫مشخص ی هستیم‪.‬‬
‫برای مشاهده کردن فعال بهتر است‪:‬‬
‫• در حین ارتباط با مخاطب‪ ،‬حاالت چهره و حرکات بدن او را‬
‫زيرنظر داشته باشيم‪.‬‬
‫• با حضور ذهن مشاهده کنيم و حواسمان به آنچه می‬
‫بينيم‪ ،‬باشد‪.‬‬
‫• با مخاطب خود همدلی کنيم و با قرار دادن خودمان به جای‬
‫او‪ ،‬درباره آنچه می بينيم قضاوت کنيم‪.‬‬
‫مهارت های سخن گفتن‬
‫• انتقال پيام در قالب کلمات و‬
‫جمالت نياز به مهارت های‬
‫خاص سخن گفتن دارد‪.‬‬
‫فردوس ی شاعر بزرگ‬
‫می گوید‪:‬‬
‫سخن باید به دانش درج کردن‬
‫چو زر سنجیدن‪ ،‬آنگه خرج کردن‬
‫نخست اندیشه کن‪ ،‬آنگاه گفتار‬
‫که نامحکم بود بی بیخ‪ ،‬دیوار‬
‫برای داشتن مهارت سخن گفتن‬
‫‪‬چه بکنیم بهتر است‪:‬‬
‫• از زبان ساده و قابل فهم برای مخاطب استفاده کنيم‪.‬‬
‫• دقيق و کامل سخن بگوييم و منظورمان را واضح و روشن بيان کنيم‪.‬‬
‫• در سخن گفتن کلمات و جمالتی به کار ببريم که مخاطب ما تمايل دارد‬
‫بشنود‪.‬‬
‫• در هنگام سخن گفتن مالحظه مخاطب را بکنيم و متناسب با‬
‫وضعيت او سخن بگوييم‪.‬‬
‫• بین آنچه می گوییم و تن و آهنگ صدایمان هماهنگی برقرار کنیم‪.‬‬
‫برای داشتن مهارت سخن گفتن‬
‫‪‬چه نکنیم بهتر است‪:‬‬
‫• هرگز در سخن گفتن خود از زبان تهديد استفاده نکنيم‪.‬‬
‫• نصیحت نکنیم‪.‬‬
‫• به طور مداوم و پشت سر هم صحبت نکنیم‪.‬‬
‫• با بیان جزئیات خسته کننده صحبت را به درازا نکشیم‪.‬‬
‫• سعی کنیم در صحبت هایمان از واژه های تعمیمی همیشه و هرگز‬
‫ترجیحا استفاده نکنیم‪.‬‬
‫یک سوال مهم؟؟؟‬
‫چه مواردی مانع برقرار کردن يك ارتباط‬
‫بهداشتي خوب بین کارکنان بهداشتي و‬
‫مراجعه کنندگانشان‬
‫می باشد؟‬
‫‪‬چه مواردی مانع برقرار کردن يك ارتباط ‪...‬‬
‫‪ ‬شرایط اجتماعي و فرهنگي متفاوت بین کارکنان بهداشتي و مراجعه کنندگانشان‬
‫مانند‪ :‬قومیت متفاوت‪ ،‬اعتقادات مذهبي‪ ،‬طبقه اجتماعي متفاوت‪ ،‬جنسيت‬
‫متفاوت و‪...‬‬
‫‪‬کم بودن گیرایی ذهني و یا کمبود درك و حافظه برخی مراجعه کنندگان‬
‫به دلیلی مانند‪:‬‬
‫عقب ماندگي ذهني يا گيجي‪ ،‬خستگي يا درد‪ ،‬پريشاني عاطفي‪ ،‬براي خود يا‬
‫سالمتي ارزش قائل نبودن‪ ،‬داشتن حافظه ضعيف و‪...‬‬
‫‪‬چه مواردی مانع برقرار کردن يك ارتباط ‪...‬‬
‫‪‬نبودن دید مثبت مراجعه کننده درباره کارکنان بهداشتي‬
‫به دلیلی مانند‪:‬‬
‫•داشتن يك تجربه ناخوشايند قبلي از کارکنان بهداشتی براي مراجعه کننده‬
‫•تهديدآمیز جلوه كردن کارکنان بهداشتی براي مراجعه کننده‬
‫•اعتقاد مراجعه کننده به اینکه خودش همه چیز را ميداند‬
‫‪‬‬
‫عدم اختصاص وقت و توجه كافي کارکنان بهداشتي برای مراجعه کنندگان‬
‫یک داستان‬
‫روستایی بود دور افتاده که مردم ساده دل و بی سوادی در آن سکونت داشتند‪ .‬مردی‬
‫شیاد از ساده لوحی آنان استفاده کرده و بر آنان به نوعی حکومت می کرد‪ .‬برحسب اتفاق‬
‫گذر یک معلم به آن روستا افتاد و متوجه دغل کاری های شیاد شد و او را نصیحت کرد‬
‫که از اغفال مردم دست بردارد و گرنه او را رسوا می کند‪ .‬اما مرد شیاد نپذیرفت‪.‬‬
‫بعد از اتمام حجت‪ ٬‬معلم با مردم روستا از فریبکاری های شیاد سخن گفت و نسبت به‬
‫حقه های او هشدار داد‪ .‬بعد از کلی مشاجره بین معلم و شیاد قرار بر این شد که فردا در‬
‫میدان روستا معلم و مرد شیاد مسابقه بدهند تا معلوم شود کدامیک باسواد و کدامیک‬
‫بی سواد هستند‪.‬‬
‫در روز موعود همه مردم روستا در میدان ده گرد آمده بودند تا ببینند آخر کار‪ ،‬چه می‬
‫شود‪.‬‬
‫شیاد به معلم گفت‪ :‬بنویس «مار»‬
‫معلم نوشت‪ :‬مار‬
‫نوبت شیاد که رسید شکل مار را روی خاک کشید‪.‬‬
‫و به مردم گفت‪ :‬شما خود قضاوت کنید کدامیک از اینها مار است؟‬
‫مردم که سواد نداشتند متوجه نوشته مار نشدند اما همه شکل مار را شناختند با این‬
‫حساب فکر کردند که معلم دروغ می گوید‪ .‬به جان معلم افتادند تا می توانستند او را‬
‫کتک زدند و او را از روستا بیرون راندند‪.‬‬
‫‪‬چرا این مشکل برای معلم پیش آمد؟‬
‫‪‬چون قبل از برقراری ارتباط با گروه مخاطبانش‬
‫که در اینجا مردم روستا بودند‪ ،‬آنها را خوب‬
‫نشناخته بود و از ویژگی های آنها مانند‪ :‬زبان و میزان‬
‫سطح فهم و درک آنها خبر نداشت‪.‬‬
‫به خاطر داشته باشیم که‪:‬‬
‫فرآیند ارتباط تمام عرصه های زندگی و‬
‫کارمان را احاطه کرده است پس‬
‫ضرورت دارد که همواره از مهارتهای‬
‫ارتباطی در ارتباطات خود با‬
‫مخاطبانمان کمک بگیریم و در جهت‬
‫کنار زدن موانع ارتباطی تالش کنیم‪.‬‬
‫از این بحث سوالی دارید؟؟؟‬
‫لطفا ‪5‬دقیقه استراحت کنید تا‬
‫مبحث بعد‬
‫بخش دوم‪:‬‬
‫اصطالحات و مفاهیم آموزش‬
‫بهداشت‬
‫‪‬اهداف رفتاری‬
‫•انتظار مي رود که در پايان اين برنامه آموزش ي‪ ،‬شرکت کنندگان قادر باشند در حضور‬
‫مدرس بدون در دست داشتن منابع آموزش ي‪:‬‬
‫•تعریفی از آموزش بهداشت ارائه دهند‪.‬‬
‫•مفهوم آگاهی را در آموزش سالمت با مثال را شرح دهند‪.‬‬
‫•مفهوم نگرش را در آموزش سالمت با مثال را شرح دهند‪.‬‬
‫•مفهوم مهارت را در آموزش سالمت با مثال را شرح دهند‪.‬‬
‫•‪ 3‬رفتار بهداشتی و ‪ 3‬رفتار غیر بهداشتی را مثال بزنند‪.‬‬
‫•‪ 4‬عوامل تاثیر گذار بر پذیرش رفتار توسط مخاطبین را نام برده توضیح دهند‪.‬‬
‫آموزش بهداشت‬
‫‪‬آموزش بهداشت در ساده ترين تعريف عبارت است از‪:‬‬
‫(آموزش ي كه منجر به ارتقاء رفتار بهداشتي فرد شود‪).‬‬
‫‪‬نكته مهم را در اين تعريف‪ ،‬تغيیر رفتار تشكيل مي دهد نه افزايش اطالعات و‬
‫آگاهي‪.‬‬
‫‪ ‬اگر چه آموزش بهداشت اكثرا با ارائه اطالعات بهداشتي‬
‫آغاز مي شود اما موفقيت آموزش بهداشت زماني است كه‬
‫بتواند رفتاري مناسب با سالمت فرد و جامعه را‬
‫جايگزين رفتار غلط غیر بهداشتي نمايد‪.‬‬
‫اجزای آموزش سالمت‬
‫آگاهي‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫رفتار‬
‫آگاهی‬
‫)‪(knowledge‬‬
‫• معمول شروع فرآیند آموزش و یادگیری با دادن‬
‫آگاهی ست‪.‬‬
‫• آگاهي به این صورت شکل می گیرد که اطالعات از‬
‫طریق از محیط اطرافمان با حواس پنجگانه درک می‬
‫شود و در مغز ذخیره می شود ‪.‬‬
‫آگاهي= ذخیره اطالعات در مغز‪ +‬ادراك‬
‫آگاهی‬
‫• برداشت های ذهنی فرد از یک موضوع و مثالهایی که درباره ی آن‬
‫موضوع بکار می برد همه و همه به آگاهی فرد از آن موضوع‬
‫ارتباط پیدا می کنند‪.‬‬
‫می توانید راجع به موضوع آگاهی چند مورد مثال بزنید؟‬
‫ما خداوندگار نگرش‬
‫های خویش هستیم‬
‫و هم بردگان آن‬
‫نگرش )‪(Attitude‬‬
‫• نگرش يا گرايش معمول" به دنبال آگاهي بوجود مي آيد ‪.‬‬
‫• از طريق اطالعاتي كه در مورد موضوعات مختلف پیدا میکنیم‬
‫ذهن مان قادر به ساختن احساس عالقه و يا عدم عالقه ‪،‬‬
‫لذت يا درد ‪ ،‬شادي يا غم و‪...‬در مورد آن موضوع مي باشد‪.‬‬
‫• اين احساسات خوب و بدی كه در ذهن شکل گرفته اند‬
‫آمادگی ذهنی برای انجام عملی را برایمان فراهم می کنند و‬
‫سبب می شوند که دوست داشته باشیم آن عملی را انجام‬
‫بدهیم یا نه‪.‬‬
‫گرايش=آگاهي ‪+‬احساس‬
‫مثال‪:‬‬
‫• به طور مثال‪ :‬اگر شما در مورد ضرر نمک بر‬
‫فشارخون آگاهی بیابید و در ذهنتان احساس منفی‬
‫نسبت به نمک و احساس عدم عالقه نسبت به‬
‫مصرف نمک بوجود بیاید احتماال دیگر دوست‬
‫ندارید که نمکدان بر سر سفره غذایتان باشد و می‬
‫گویید‪:‬‬
‫• «من با آوردن نمک بر سر سفره ی غذا موافق‬
‫نیستم‪».‬‬
‫پس با این حساب!!!‬
‫• برای ما آموزش دهندگان بهداشت آگاه بودن از نگرشهاي‬
‫مراجعه کنندگانمان درمورد موضوع خاص ی خیلی مهم است‬
‫چون ما اگر نگرشهای آنها را بدانيم مي توانيم انجام دادن یا‬
‫ندادن رفتار خاص ی آنها را پيش بيني كنيم و بر رفتارشان‬
‫كنترل داشته باشيم و برای آموزش شان بهتر برنامه ریزی‬
‫کنیم‪.‬‬
‫نکته‪:‬‬
‫‪‬آداب و رسوم ‪ ،‬نگرش ‪ ،‬باور وعقاید مردم منطقه‬
‫تان را بدقت مورد بررس ی قرار دهید‪ .‬ببینید کدام برای‬
‫سالمتی مردم مفید ‪ ،‬مضر‬
‫و یا بی اثر است‪.‬‬
‫‪‬در آموزش بهداشت به فراگیرانتان این موارد را‬
‫درنظر داشته باشید و فقط برای تغییر باورهای‬
‫زیان آور تالش کنید‪.‬‬
‫انواع نگرش‬
‫• مفید‬
‫• مضر(نمک برکت سفره‪ ،‬بستن کمر بند موجب گیر افتادن در‬
‫(حتی یکبار لب به تریاک نزد)‬
‫خودرو و‪)....‬‬
‫• بی اثر‬
‫(استفاده از انرژی درمانی ‪،‬باورهای رایج درباره دختر یا‬
‫پسر شدن جنین بر اساس تغییرات حالت وقیافه ی مادر و‪)...‬‬
‫شما مثالهای دیگری به ذهنتان می رسد؟‬
‫مهارت )‪(skill‬‬
‫• مهارت یعنی دانستن نحوه انجام دادن کاری‬
‫• آموزش مهارت ها تقریبا در همه ی برنامه آموزش بهداشت نیاز‬
‫هستند‪.‬‬
‫‪‬مانند‪ :‬مهارت سالم سازی سبزیجات‬
‫رفتار)‪(Behavior‬‬
‫‪‬رفتار عمل مشاهده شده به وسیله فرد می باشد‪.‬‬
‫‪‬رفتار شامل مجموعه ای از آگاهی ها و نگرش ها و مهارتهاست‪.‬‬
‫هدف آموزش بهداشت در علوم بهداشتی تغییر‬
‫رفتارهای بهداشتی می باشد‪.‬‬
‫چند رفتار بهداشتی و یا غیر بهداشتی نام ببرید؟‬
‫• سیگار کشیدن‬
‫• مراجعه کردن مادران جهت واکسیناسیون کودکانشان‬
‫• مصرف غذاهای پرچرب‬
‫• انجام فعالیت بدنی‬
‫• تغذیه کردن انحصاری مادران با شیر مادر‬
‫• مسواک کردن‬
‫و ‪...‬‬
‫عوامل تاثیر گذار بر انجام رفتار فرد‬
‫‪‬عوامل مختلفی تاثیرگذار است براینکه فرد در زندگی روزمره‬
‫رفتاری را انجام بدهد یا نه؟‬
‫‪‬یک آموزش دهنده باید از این عوامل مطلع باشد و در‬
‫آموزشش از آنها استفاده کند‪.‬‬
‫‪‬عامل جسمی (درد ‪ ،‬ناراحتی و خطرات)‬
‫•مثال‪:‬‬
‫مردم عادات و رفتار هایی مثل‪ :‬سیگار کشیدن یا به پا کردن‬
‫کفش های تنگ و‪...‬را در صورتیکه درد ناش ی از آن بیش از‬
‫لذت و فوایدش باشد‪ ،‬تغییر می دهند‪.‬‬
‫‪‬عامل استدالل ذهنی(بر اساس دانسته های فرد)‬
‫•برخی از مردم در صورتی رفتار غیر بهداشتی را تغییر می دهند که‪:‬‬
‫بتوانند مضرات ناش ی از رفتار را بیان نموده و درک کنند‪.‬‬
‫پیامد های خطرناک ناش ی از رفتار را بر شمارند‪.‬‬
‫راهکارهای عملی خودداری از انجام آن رفتار را بدانند‪.‬‬
‫‪‬عامل احساس ی یا عاطفی‬
‫برخی مردم اگر از عواقب رفتار خود ترس ی شدید داشته‬
‫باشند‪ ،‬آن را تغییر می دهند و یا اگر دریابند که انجام یک‬
‫رفتار می تواند با احساس خوب و مثبت مثل ‪:‬حس لذت‬
‫‪،‬تفریح و سرگرمی همراه باشد‪،‬آن را رفتار را انجام می دهند‪.‬‬
‫‪‬عامل مهارتی‬
‫• برخی مردم ‪ ،‬زمانیکه در عمل به رفتار جدید در خود احساس‬
‫کفایت و اطمینان کنند به انجام رفتار مبادرت می ورزند‪.‬‬
‫‪‬عامل شبکه های فردی و خانوادگی‬
‫•برخی افراد در صورتیکه توسط اطرافیانشان حمایت شوند‬
‫رفتار خود را تغییر خواهند داد‪.‬‬
‫‪‬عامل ساختار های اجتماعی (شامل عوامل اجتماعی ‪ ،‬اقتصادی‬
‫و قانونی)‬
‫برخی افراد ‪،‬رفتار بهداشتی را انجام می دهند چرا که دسترس ی‬
‫به خدمات و امکانات برای انجام آن رفتار آسان است‪.‬‬
‫این مبحث هم به پایان رسید‬
‫سوالی دارید؟؟؟‬
‫لطفا ‪15‬دقیقه استراحت کنید تا‬
‫مبحث بعد‬
‫بخش سوم‪:‬‬
‫نیاز سنجی آموزش ی و تحلیل مخاطبان‬
‫‪‬اهداف رفتاری‬
‫•انتظار مي رود که در پايان اين برنامه آموزش ي‪،‬شرکت کنندگان قادر باشند در‬
‫حضور مدرس بدون در دست داشتن منابع آموزش ي‪:‬‬
‫‪ 2‬مورد از نیازهای طبقه بندي انواع نياز را نام برده و توضیح دهند‪.‬‬
‫‪‬مفهوم و اهمیت نيازسنجي آموزش ي را در ‪ 3‬خط بیان کنند‪.‬‬
‫‪‬مرحله تعیین موقعیت از مراحل نیاز سنجی آموزش ی را در ‪ 4‬دقیقه شرح دهند‪.‬‬
‫‪‬نحوه ی تعیین مخاطبان در مراحل نیازسنجی را در ‪ 3‬خط بیان نمایند‪.‬‬
‫‪‬مرحله تحلیل موقعیت از مراحل نیاز سنجی آموزش ی را در ‪ 4‬دقیقه شرح دهند‪.‬‬
‫‪‬مرحله ی تعیین نیاز آموزش ی را در ‪ 2‬دقیقه توضیح دهند‪.‬‬
‫نياز چیست ؟‬
‫فاصله‬
‫• وضع موجود‬
‫وضع مطلوب‬
‫• آنچه هست‬
‫آنچه بايد باشد‬
‫فاصله‬
‫طبقه بندي انواع نياز‪:‬‬
‫نيازهای هنجاري ‪Normative. Needs‬‬
‫•‬
‫• نيازهاي احساس شده ‪Felt. Needs‬‬
‫• نيازهای مورد درخواست ‪Expressed. Needs‬‬
‫• نياز های مقايسه اي ‪Comparative. Needs‬‬
‫• نياز های پيش بيني شده يا مورد انتظار ‪Expected.‬‬
‫‪Needs‬‬
‫نياز هنجاري ‪Normative need‬‬
‫• نيازي كه با استاندارد هاي تعيین شده و مورد‬
‫قبول صاحب نظران و متخصصان مقايسه مي‬
‫شود‪.‬‬
‫• مثال‪ :‬شرح وظايف شغلي یک بهورز ‪ ،‬مقررات‬
‫بهداشت مواد غذايي‬
‫نياز احساس شده ‪Felt Need‬‬
‫• آنچه كه مردم و گروه هاي مختلف جامعه فكر‬
‫مي كنند كه به آن نياز دارند ‪.‬‬
‫• جوابي كه ما در مقابل سئوال زير دريافت مي‬
‫كنيم ‪ ،‬نياز احساس شده است ‪.‬‬
‫• شما چه نياز يا نيازهايي داريد؟‬
‫مثال احساس نياز به پزشك‬
‫نياز بيان شده يا مورد تقاضا‬
‫‪Expressed or Demand need‬‬
‫• نيازي است كه خود فرد يا افراد تقاضا مي كنند و‬
‫راسا براي برطرف كردن آن نیز پيگیري و اقدامات لزم‬
‫را انجام مي دهند ‪.‬‬
‫• مثال ‪ :‬درخواست تجهیز بيمارستان شهر به ‪ MRI‬و‪...‬‬
‫نياز مقايسه اي ‪Comparative need‬‬
‫• در موقعيت مشابه و همسان امتياز ويژه اي كه‬
‫بعض ي از مردم دارند و ديگران ندارند ‪.‬‬
‫• مثال برخورداري از بیمارستانی با تجهیزات تخصص ی‬
‫پيشرفته در يك شهرستان و عدم برخورداري آن در‬
‫شهرستان ديگر‬
‫نياز پيش بيني شده يا مورد انتظار‬
‫‪Anticipated or Future need‬‬
‫‪‬تفاوت وضع موجود با وضعيت مطلوب در آينده با‬
‫توجه به تغيیر و تحولت در ابعاد مختلف و نيازهاي‬
‫حاصل از آن‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪ ‬ساخت يك بزرگراه در زمان حال ‪ ،‬ايجاد چند پل‬
‫هوايي ‪ ،‬پمپ بنزين و‪ ...‬را در آينده تقاضا مي كند‪.‬‬
‫‪ ‬تغيیر رويكرد در نظام سالمت از بيماري نگر به سالمت نگر در آينده نيازهاي‬
‫خاص ي را كانون توجه متوليان امر قرار خواهد داد ‪.‬‬
‫نیازها را از لحاظ توانایی تشخیص آن به دودسته اساس ی‬
‫تقسیم می شوند که شامل‪:‬‬
‫• نیازهای آشکار ‪ :‬این دسته از نیازها کامال مشهود بوده سنجش‬
‫وبرآورد آنها به سهولت بیشتری امکان پذیر است ‪ .‬مثال نیاز به‬
‫داشتن امکاناتی مانند سونی کیت در خانه بهداشت‬
‫• نیازهای پنهان‪ :‬نیازی است که در اثر مطالعه و بررس ی شناخته می‬
‫شود مثال شیوع اسهال در یک روستا که مردم علت آن را کمبود‬
‫پزشک می دانند ولی با بررس ی کارشناسان علت شیوع اسهال ‪،‬‬
‫آب مصرفی آلوده معلوم می شود‪.‬‬
‫نياز سنجي‬
‫‪‬اولین گام در طراحي هر برنامه‪ ،‬شناسايي‬
‫نيازهاست‪.‬‬
‫‪‬بدون انجام يک نيازسنجي درست‪ ،‬امکان‬
‫تنظيم درست اهداف برنامه‪ ،‬تخصيص‬
‫منابع لزم و‪ ...‬وجود ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬با نيازسنجي مشخص مي شود که‬
‫مشکل در کجاست و کدام بخش از‬
‫مشکل نياز به کدام نوع مداخله دارد‪.‬‬
‫نيازسنجي سالمت‬
‫)‪:(Health Needs Assessment‬‬
‫• وقتي هدف نيازسنجي‪ ،‬شناسايي و اولويت بندي‬
‫مشکالتي باشد که سالمت جمعيت هدف را به خطر‬
‫انداخته‪ ،‬نيازسنجي سالمت انجام شده است‪.‬‬
‫نيازسنجي آموزش ي‬
‫)‪:(Educational Needs Assessment‬‬
‫• هنگامي که بخواهيم تفاوت سطح دانش‪ ،‬مهارت ها‪،‬‬
‫نگرش ها ی موجود افراد يا گروه ها را با وضعيت‬
‫مطلوب تعيین کنيم‪ ،‬نيازهاي آموزش ي آنها را شناسايي‬
‫کرده ايم و نيازسنجي آموزش ي انجام داده ايم‪.‬‬
‫نياز آموزش ي و مفهوم آن‬
‫سطح دانش ‪/‬نگرش‪/‬‬
‫مهارت‬
‫( وضعيت موجود )‬
‫فاصله‬
‫سطح دانش ‪/‬نگرش‪/‬‬
‫مهارت‬
‫( وضعيت مطلوب )‬
‫اهميت نياز سنجي آموزش ي‬
‫‪ ‬با انجام نياز سنجي آموزش ي خواهيم توانست ‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫منابع انساني ‪ ،‬تجهیزاتي و ‪ ...‬را در سيستم سالمت به درستي و‬
‫منطقي هدايت كنيم ‪.‬‬
‫اهداف ويژه و عيني هر برنامة آموزش ي را به درستي تعيین و پيگیري‬
‫كنيم ‪.‬‬
‫محتواي آموزش ي را مبتني برنيازهاي واقعي مخاطبین برنامه هاي‬
‫سالمت طراحي و تدوين كنيم ‪.‬‬
‫از روشها و وسايل آموزش ي به طور صحيح و در جاي خود‬
‫استفاده كنيم ‪.‬‬
‫مراحل فني ارزيابي‬
‫نياز سالمت‬
‫بخش اول ‪ :‬ارزيابي نياز سالمت‬
‫گام اول ‪ :‬حمايتهاي موجود در سازمان خود را مرور نماييد‪.‬‬
‫گام دوم ‪ :‬منابع موجود و در دسترس را مورد ارزيابي قرار دهيد‪.‬‬
‫گام سوم ‪:‬تيم ارزيابي نياز سالمت را آماده سازيد‪.‬‬
‫گام چهارم ‪ :‬درباره اطالعات مورد نياز تصميمگیري نماييد‪.‬‬
‫گام پنجم ‪ :‬در مورد روشها و فنون جمعآوري اطالعات ليست شده‪،‬تصميمگیري كنيد‪.‬‬
‫گام ششم ‪ :‬اطالعات را جمعآوري نماييد‪.‬‬
‫گام هفتم ‪ :‬اطالعات جمعآوري شده را تجزيه و تحليل نماييد‪.‬‬
‫گام هشتم ‪ :‬عوامل تأثیرگذار بر مشكل اولويتدار سالمت و مخاطبان‪ ،‬را تحليل نماييد‪.‬‬
‫گام نهم ‪ :‬مشكالت اولويتدار سالمت را شناسايي و توصيف كنيد‪.‬‬
‫بخش دوم ‪ :‬ارزيابي نياز آموزش سالمت‬
‫گام دهم ‪ :‬به توصيف وظايف يا نقش در حل مشكل سالمت بپردازيد( وضعيت مطلوب)‬
‫گام يازدهم ‪ :‬به توصيف وظايف مخاطبان درمشكل سالمت بپردازيد‪ ( .‬وضعيت موجود)‬
‫گام دوازدهم ‪ :‬نياز آموزش ي برنامه مداخله سالمت را ليست نموده و اولويتبندي نماييد‪.‬‬
‫فرآيند نيازسنجي آموزش سالمت‬
‫گامهای ‪1‬تا ‪9‬‬
‫گامهای‪1‬‬
‫‪ 0‬و ‪11‬‬
‫گام‪12‬‬
‫فعالیت اول‪:‬‬
‫شناسايي مشكل‬
‫اولويت دار‬
‫تعيین موقعيت‬
‫تعيین مخاطبان و‬
‫عوامل خطر‬
‫شناسايي مشكل اولويت دار‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫با بررس ی حمایت ها و منابع موجود در سازمان از نظر زمان و بودجه و‪...‬‬
‫آماده ساختن تيم ارزيابي نياز سالمت متشکل از مديران بهداشتي ‪ ،‬کارشناسان بهداشتی و‪...‬‬
‫بررس ی اطالعات زمينه اي مرتبط با سالمت در جامعه‬
‫استخراج لیست مشكالت بهداشتي كه اعضاي جامعه درگیر آن هستند‬
‫تعیین مشکل اولویت دار بر اساس معیار هایی از قبیل‪:‬‬
‫وسعت مشکل‬
‫اصالح پذیر بودن در اثر مداخله‬
‫ارتباط با ماموریت سازمانی‬
‫مقبولیت اجتماعی‬
‫قابلیت اجرایی‬
‫اثر بخش ی‬
‫تعيین مخاطبان و عوامل خطر‬
‫• در برنامه ریزی های بهداشتی پس از انتخاب یک مشکل‬
‫بهداشتی اولویت دار مبتنی بر نياز مردم جامعه باید‬
‫مهمترین و تاثیرگذارترین مخاطبان برای حل آن مشکل‬
‫انتخاب شده کلیه مشخصات فردی ‪،‬اجتماعی‪،‬فرهنگی‬
‫و اقتصادی و‪ ...‬آنان تعیین گردند‪.‬‬
‫مالكهاي انتخاب گروه هدف ‪:‬‬
‫‪1‬ـ اندازه گروه‪( :‬کدام دسته از افراد از نظر تعداد بیش از بقیه تحت تاثیر مشکل است‪).‬‬
‫‪2‬ـ بروز مشكل‪( :‬در کدام دسته از افراد بروز مشکل بیشتر دیده می شود‪).‬‬
‫‪3‬ـ شدت مشكل‪( :‬در کدام دسته از افراد بروز مشکل شدیدتر و با مرگ و میر یا ناتوانی یا‬
‫بار مالی بیشتری همراه است‪).‬‬
‫‪4‬ـ بيپناهی‪( :‬کدام دسته از افراد درخصوص مشکل از کمترین حمایت برخوردارند‪).‬‬
‫‪ 5‬ـ قابليت دسترس ي‪( :‬کدام دسته از افراد تحت تاثیر مشکل‪ ،‬جهت انجام مداخله در‬
‫دسترس ترند‪).‬‬
‫توجه‪:‬‬
‫با توجه به رسالت كلي‬
‫پيشگیري‪ ،‬واضح است كه در‬
‫برنامههاي پيشگیرانه‪ ،‬مهمترين‬
‫مالك براي انتخاب گروه هدف‪،‬‬
‫« در معرض خطر بودن » است‪.‬‬
‫عوامل بوجود آورنده مشکل‬
‫‪‬پس از تعیین گروه هدف باید عوامل بوجود آمدن مشکل‬
‫(عوامل خطر )را تعیین نمود‪.‬‬
‫‪ ‬پس از تعیین عوامل بوجود آمدن مشکل باید آنها را در دو دسته‬
‫”عوامل رفتاری" و "عوامل غیررفتاری" دسته بندی کرد‪.‬‬
‫عوامل خطر رفتاری‬
‫‪‬این عوامل خطر به رفتار گروه هدف و شیوه ی زندگی اش‬
‫ارتباط دارند و با آموزش سالمت به جامعه قابل حل هستند‪.‬‬
‫عامل خطر رفتاری مانند ‪:‬‬
‫مصرف غذای پرکالری‬
‫برای بیماری قلبی و عروقی‬
‫عوامل خطر غیررفتاری‬
‫‪‬این عوامل خطر ناش ی از نبود امکانات‪،‬دسترس ی‪ ،‬تجهیزات یا‬
‫قوانین و مقررات است‪ .‬حل آن نیاز به تغییر قوانین و سیاستها و یا‬
‫فراهم کردن امکانات و‪ ...‬در سطح منطقه و یا استان و یا کشور‬
‫دارد‪.‬‬
‫عامل خطر غیر رفتاری مانند ‪:‬‬
‫کمبود بودجه برای آموزش پیشگیری‬
‫جهت بیماری قلبی و عروقی‬
‫زنجیرة عليتي مواجهات بيماري قلبي و عروقي ‪:‬‬
‫عواقب‬
‫افزايش‬
‫مرگ و‬
‫میر و‬
‫ناتواني‬
‫پيامدها‬
‫علل فیزيو لوژيك و پاتو‬
‫فیزيو لوژيك‬
‫علل نزديك‬
‫علل دور‬
‫اجتماعي اقتصادي‬
‫آموزش كم ‪،‬‬
‫بيماري فشار خون بال ‪ ،‬فعاليت‬
‫كلسترول خون و فیزيكي پائین شغل و امكانات‬
‫قلبي‬
‫متابوليسم گلوكوز ‪ ،‬مصرف‬
‫مثل‬
‫زندگي‬
‫سيگار ‪،‬‬
‫كرونر‬
‫مصرف‬
‫قلب يا‬
‫غذای‬
‫سكتة‬
‫پرچرب و‬
‫مغزي‬
‫فشارهاي‬
‫عصبي‬
‫تعیین مخاطب اختصاص ی‬
‫•پس از تعیین اولیه مخاطبین و علل رفتاری و غیررفتاری بوجود آورنده‬
‫مشکل از آنجا که منابع سازمانی محدود می باشد و و هرچه گروه های‬
‫خاص و مشخص تر باشد اثربخش ی مداخالت سالمت‪،‬بیشتر است‪.‬‬
‫ضرورت دارد ‪ ،‬مخاطبین با توجه به عامل خطر رفتاری و بر اساس‬
‫خصوصیات دموگرافیکی از قبیل‪ :‬جنس‪ ،‬سن ‪ ،‬شغل ‪ ...‬و یا‬
‫خصوصیاتی ویژه مانند ‪ :‬بارداربودن‪ ،‬دارای فرزند شیرخوار بودن‪،‬در‬
‫معرض دود سیگار بودن و ‪...‬‬
‫جهت انجام مداخله آموزش ی دسته بندی شوند‪.‬‬
‫انواع مخاطبان‬
‫‪ ‬مخاطب اوليه ( مستقيم ) ‪:‬‬
‫كساني كه شما قصد تغيیر رفتار آنان را داريد‪ ( .‬مانند‪ :‬دانش آموزان )‬
‫‪ ‬مخاطب ثانويه ( غیر مستقيم ) ‪:‬‬
‫افرادي هستند كه بيشترين تاثیر را بر رفتار مخاطبان اوليه دارند‪( .‬مانند‪:‬‬
‫والدين)‬
‫فرآيند نيازسنجي آموزش سالمت‬
‫فعالیت دوم‪:‬‬
‫تحلیل موقعيت‬
‫وضعیت موجود‬
‫وضعیت مطلوب‬
‫تحلیل حرفه و نقش‬
‫تحلیل مخاطبان‬
‫تحلیل وظایف‬
‫فعاليت دوم ‪ :‬تحليل موقعيت‬
‫( وضعيت مطلوب )‬
‫تحلیل حرفه يا نقش‬
‫تعيین رفتار مطلوب‬
‫• اولین گام براي اجراي برنامه آموزش جهت تغییر رفتارگروه‬
‫هاي هدف این است که تعیین کنیم که انتظار داریم چه‬
‫رفتار مطلوبی را از گروه هدف ببینیم‪.‬‬
‫تعریف حرفه و نقش‬
‫‪‬حرفه)‪(JOB‬‬
‫‪:‬‬
‫• مجموعه اي وظايف اجرايي يك فرد در سازمان‬
‫مثال ‪ :‬كارشناس آموزش سالمت‪،‬کارشناس بهداشت محیط‪،‬‬
‫بهورز و ‪...‬‬
‫‪‬نقش )‪:(ROLE‬‬
‫•مجموعه اعمال و وظا یف محوله بر يك فرد در جامعه‬
‫مثال‪:‬نقش مادر برای کودک‬
‫وظيفه ‪Task‬‬
‫‪‬مجموعه اي از اعمال یا فعاليت های مورد انتظار از يك نفر‬
‫مثال ‪:‬‬
‫‪ ‬وظيفه يك كارشناس آموزش سالمت جلب حمايت همه‬
‫جانبه در برنامه ريزي های آموزش سالمت‬
‫‪‬وظيفه يك مادر براي ايفاي نقش مادري در شیردهي‪ ،‬تغذيه‬
‫انحصاري نوزاد با شیر مادر در ‪ 6‬ماه اول تولد‬
‫فعاليت ها ‪Activity‬‬
‫‪‬انجام مجموعه ای از اعمال اختصاص ي كه در نهایت‬
‫منجر به انجام وظيفه توسط فرد می شود‪.‬‬
‫فعاليت‪3‬‬
‫وظیفه‪1‬‬
‫وظیفه‪2‬‬
‫فعاليت‪2‬‬
‫فعاليت‪2‬‬
‫فعاليت‪1‬‬
‫فعاليت‪1‬‬
‫مراحل تحليل حرفه يا نقش‬
‫حرفه يا نقش‬
‫وظيفه ( ‪) 1‬‬
‫فعاليت ‪1‬‬
‫دانش‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫فعاليت ‪2‬‬
‫دانش‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫وظيفه ( ‪)2‬‬
‫فعاليت ‪3‬‬
‫دانش‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫فعاليت ‪2‬‬
‫فعاليت ‪1‬‬
‫دانش‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫دانش‬
‫نگرش‬
‫مهارت‬
‫سوالت در بررس ي تحليل وظيفه‬
‫(در وضع مطلوب )‬
‫‪‬وظيفه باید با چه فراواني انجام شود ؟‬
‫‪‬انجام وظيفه در ارايه حرفه چقدر مهم است ؟‬
‫‪‬چه مقدار مهارت آموزي لزم است ؟‬
‫‪‬چه نوع دانش مهارت و نگرشهايي براي انجام وظيفه‬
‫لزم است ؟‬
‫‪‬شرايط و استانداردهاي وظيفه چيست ؟‬
‫مثال ‪ :‬توصيف حرفه‬
‫كارشناس ي آموزش سالمت‬
‫برنامه ريزي موثر برنامه هاي آموزش سالمت‬
‫جلب حمايت همه جانبه جامعه و افراد كليدي در‬
‫• حرفه‬
‫• مسووليت‬
‫• شرح وظيفه‬
‫برنامه ريزي‬
‫افرادي كه در برنامه درگیر خواهند شد را با ضرورت‬
‫• فعاليت ها‬
‫برنامه آشنا سازند و ايده و عقايد افراد تاثیر گذار در برنامه را تعيین نمايند‬
‫‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬توصيف نقش‬
‫نقش مادري براي نوزاد‬
‫•حرفه‬
‫تغذيه مناسب نوزاد و كودك‬
‫•مسووليت‬
‫تغذيه انحصاري كودك در ‪ 6‬ماه اول تولد‬
‫•شرح وظيفه‬
‫براي شیردهي كودك خود در ‪ 6‬ماه اول بر اساس تعداد‬
‫•فعاليت ها‬
‫دفعات درخواست كودك اقدام نمايد ‪.‬‬
‫ضمنا از دادن مايعات و غذاي اضافي در ‪ 6‬ماه اول تولد خوداري كند‪.‬‬
‫فعاليت دوم ‪ :‬تحليل موقعيت‬
‫( وضعيت موجود )‬
‫تحلیل وظايف جاري‬
‫برای تحلیل وظايف جاري مخاطبان باید این سواالت را‬
‫از خود بپرسید؟‬
‫‪1‬ـ گروه هدف در ابطه با موضوع نياز يا مشكل چه ميداند ؟‬
‫‪2‬ـ گروه هدف در رابطه با موضوع نياز يا مشكل چه رفتار ميكند ؟‬
‫‪3‬ـ عقايد و نظرات گروه هدف در رابطه با موضوع نياز يا مشكل چيست ؟‬
‫‪4‬ـ موانع موجود بر سر راه رفتار گروه هدف چيست ؟‬
‫‪ 5‬ـ منابع اطالعاتي مورد اعتماد گروه هدف چيست ؟‬
‫فرآيند نيازسنجي آموزش سالمت‬
‫فعاليت سوم ‪:‬‬
‫تعیین نیاز آموزش ی‬
‫فاصله‬
‫بین وضع آکاهی ‪ ،‬نگرش‬
‫‪،‬مهارت و رفتار مطلوب‬
‫با وضع آکاهی ‪،‬نگرش‬
‫‪،‬مهارت و رفتار موجود‬
‫اولویت بندی نیاز‬
‫لیست نیاز آموزش ی‬
‫تعيین نياز آموزش ي ‪:‬‬
‫‪‬مرحله اول‪ :‬تعيین شكافهاي موجود در آگاهي ‪ ،‬نگرش و‬
‫مهارتهاي مورد نياز براي انجام حرفه يا نقش‬
‫‪‬مرحله دوم‪ :‬اولويت بندي نيازهای آموزش ی‬
‫تعيین شكافهاي موجود در‪...‬‬
‫مرحله اول‬
‫• تعيین شكاف هاي موجود در آگاهي ‪ ،‬نگرش و مهارتهاي‬
‫مورد نياز براي انجام وظايف حرفه اي ( تعيین نياز ) ‪:‬‬
‫در اين مرحله كليه استانداردهاي وظايف كه قبال در تحليل‬
‫حرفه يا نقش ليست شده اند با وظايف جاري مقايسه مي‬
‫شود ‪.‬‬
‫اولويت بندي نيازهاي ‪...‬‬
‫مرحله دوم‬
‫• نيازهاي آموزش ي حاصل از مقايسه آگاهي ‪ ،‬نگرش و‬
‫مهارت هاي مورد نياز براي انجام وظايف بر اساس‬
‫معيارهاي زير اولويت بندي مي شوند ‪:‬‬
‫معيار ارزيابي نیاز های آموزش ی‬
‫‪‬وظايفي كه كامال بر طبق استانداردها انجام مي شود‬
‫‪‬وظايفي كه منطبق بر نيمي از استانداردها انجام مي شود‬
‫‪‬وظايفي كه انجام مي شود اما منطبق بر استاندارد نباشد‬
‫‪‬وظايفي كه انجام نمي شود‬
‫بد‬
‫خوب‬
‫متوسط‬
‫ضعيف‬
‫توجه‪:‬‬
‫‪‬در اين مرحله بر طبق‬
‫اولويت بندي انجام يافته ‪ ،‬از‬
‫ميان وظايفي كه از متوسط تا‬
‫بد عالمت زده شده اند‪ ،‬به‬
‫عنوان نیاز آموزش ی انتخاب می‬
‫شوند‪.‬‬
‫در پایان مراحل‪...‬‬
‫نيازسنجي آموزش سالمت با تهيه ليست‬
‫نيازهاي آموزش ي به پايان می رسد‪.‬‬
‫توجه‪:‬‬
‫باید بدانیم که همه نیازهای بهداشتی را نمی توانیم با آموزش سالمت برطرف کنیم شاید‬
‫مشکل کار از جای دیگری باشد دیدمان را وسیع کنیم‪:‬‬
‫برای نمونه یک رفتار ایده آل مانند حضور بموقع و منظم مادران در خانه بهداشت برای‬
‫مراقبتهای بارداری را در نظر بگیریم ممکن است شما پرسنل بهداشتی کمبود آگاهی زنان در‬
‫مورد مراجعه بموقع خانم های باردار را به عنوان یک نیاز تلقی کنید و به عنوان پاسخی برای‬
‫نیاز ‪ ،‬پیامهای آموزش ی در این زمینه به خانمهای باردار ارائه دهید‪ .‬درحالی در حقیقت شاید‬
‫برای انجام بهتر رفتار ایدآل مورد نظر که مراجعه ی بموقع مادر باردار است‪ ،‬نیاز باشد شما‬
‫زمان ارائه خدمت(مراقبت از زنان باردار) را تغییر دهید و یا مهارتهای ارتباطی خود را افزایش‬
‫دهید تا اعتماد مادر را جلب کرده و او را به انجام رفتار ایدآل تشویق کنید‪.‬‬
‫‪‬در صورت تمایل فرآیند نیاز سنجی آموزش ی را در قالب‬
‫یک مثال برایتان بیان می کنیم‪.‬‬
‫تعيین مشكالت اولويت دار سالمت‬
‫و گروه هاي هدف‬
‫مشکل اولویت دار‬
‫بیماری های قلبی و عروقی‬
‫گروه هدف‬
‫اولیه(مستقیم)‬
‫جمعیت بالی ‪ 30‬سال‬
‫ثانویه(غیر مستقیم)‬
‫خانواده ها‪،‬پزشکان ‪،‬کارکنان‬
‫مراکز بهداشتی و درمانی ‪،‬‬
‫سازمان های مرتبط (تربیت‬
‫بدنی‪،‬صدا و سیما)‬
‫عوامل خطر رفتاری مشکل سالمت و گروه هدف مربوط به آن‬
‫(در اینجا به دو عامل خطر رفتاری اشاره می شود‪).‬‬
‫عنوان مشکل اولویت دار‪ :‬بیماری های قلبی و عروقی‬
‫عوامل خطر رفتاری‬
‫گروه هدف‬
‫اولیه(مستقیم)‬
‫فعالیت بدنی ناکافی‬
‫جمعیت بالی ‪ 30‬سال‬
‫فشارخون بال‬
‫جمعیت بالی ‪ 30‬سال‬
‫ثانویه(غیر مستقیم)‬
‫خانواده ها‪ ،‬کارکنان مراکز‬
‫بهداشتی و درمانی ‪ ،‬سازمان‬
‫تربیت بدنی‪ ،‬سازمان صدا و‬
‫سیما‬
‫خانواده ها‪ ،‬کارکنان مراکز‬
‫بهداشتی و درمانی ‪ ،‬سازمان‬
‫صدا و سیما‬
‫‪‬تحلیل نقش‪/‬حرفه(وضعیت مطلوب) جهت عامل خطر اول‬
‫‪‬عنوان مشکل اولویت دار‪ :‬بیماری های قلبی و عروقی‬
‫‪‬عامل خطر‪:‬فعالیت بدنی ناکافی‬
‫‪ ‬گروه هدف اختصاص ی ‪:‬جمعیت مردان بالی ‪30‬سال که در خانواده سابقه ارثی‬
‫بیماری های قلبی و عروقی را دارند‪.‬‬
‫‪‬نقش ‪/‬حرفه‪:‬داشتن قلبی سالم با فعالیت بدنی کافی‬
‫‪‬وظیفه‪:‬انجام فعالیت بدنی به میزان کافی در زندگی روزمره‬
‫استاندارد فعالیت‬
‫فعالیت‬
‫کیفی‬
‫کمی‬
‫فعالیت بدنی به مدت ‪ 30‬دقیقه با شدت‬
‫بطور منظم و سه بار در هفته متوسط‪ -‬انجام‬
‫فعالیت بدنی در‬
‫متناسب‬
‫فرد بطوری باشد‬
‫انجام می‬
‫که بتواند در حین‬
‫دهند‪.‬‬
‫ان حرف بزند اما‬
‫نتواند چیزی را‬
‫بخواند‪.‬‬
‫دانش مورد نگرش مورد مهارت مورد نیاز‬
‫نیاز‬
‫نیاز‬
‫بطور عملی بتواند‬
‫به اهمیت‬
‫فواید‬
‫فعالیت بدنی مورد‬
‫فعالیت بدنی فواید‬
‫منظم را بر فعالیت بدنی نظر را انجام دهد‪.‬‬
‫منظم را بر‬
‫روی قلب‬
‫روی قلب پی‬
‫بداند‪.‬‬
‫ببرد‪.‬‬
‫‪‬تحلیل نقش‪/‬حرفه(وضعیت مطلوب)جهت عامل خطر دوم‬
‫‪‬عنوان مشکل اولویت دار‪ :‬بیماری های قلبی و عروقی‬
‫‪‬عامل خطر‪:‬فشار خون بال‬
‫‪ ‬گروه هدف اختصاص ی ‪:‬جمعیت مردان بالی ‪50‬سال که در خانواده سابقه ارثی‬
‫بیماری های قلبی و عروقی را دارند‪.‬‬
‫‪‬نقش ‪/‬حرفه‪:‬افرادی که فشارخون خود را کنترل می کنند‪.‬‬
‫‪‬وظیفه‪:‬کنترل فشارخون‬
‫استاندارد فعالیت‬
‫فعالیت‬
‫کیفی‬
‫کمی‬
‫بطور‬
‫فشارخون هرهفته یک بار‬
‫خود را بطور‬
‫مداوم‪،‬منظم ‪،‬‬
‫منظم کنترل‬
‫مستمر و با‬
‫دقت‬
‫می کند‪.‬‬
‫دانش مورد نگرش مورد‬
‫نیاز‬
‫نیاز‬
‫به اهمیت‬
‫عوارض‬
‫ابتال به کنترل فشار‬
‫فشار خون خون خود‬
‫بال را‬
‫پی ببرد‪.‬‬
‫بداند‪.‬‬
‫مهارت مورد نیاز‬
‫بطور عملی بتواند‬
‫فشارخون خود را اندازه‬
‫گیری نماید‪.‬‬
‫‪‬جهت تحلیل وظايف جاري باید وضعیت موجود آگاهی ‪،‬نگرش و مهارت‬
‫مخاطبان(برای عامل خطر اول) را مورد بررس ی قرار دهیم‪.‬‬
‫‪‬عنوان مشکل اولویت دار‪ :‬بیماری های قلبی و عروقی‬
‫‪‬عامل خطر‪:‬تحرک ناکافی‬
‫‪‬گروه هدف اختصاص ی ‪:‬جمعیت مردان بالی ‪30‬سال که در خانواده سابقه ارثی‬
‫بیماری های قلبی و عروقی را دارند‪.‬‬
‫‪‬نقش ‪/‬حرفه‪:‬داشتن قلبی سالم با فعالیت بدنی کافی‬
‫عنوان تحقیق بر رفتار مخاطبان‬
‫بررس ی آگاهی ‪،‬نگرش و مهارت گروه هدف اختصاص ی در رابطه با نقش فعالیت‬
‫بدنی ناکافی دربیماری های قلبی و عروقی‬
‫‪‬جهت تحلیل وظايف جاري باید وضعیت موجود آگاهی ‪،‬نگرش و مهارت‬
‫مخاطبان(برای عامل خطر دوم) را مورد بررس ی قرار دهیم‪.‬‬
‫‪‬عنوان مشکل اولویت دار‪ :‬بیماری های قلبی و عروقی‬
‫‪‬عامل خطر‪:‬فشار خون بال‬
‫‪‬گروه هدف اختصاص ی ‪:‬جمعیت مردان بالی ‪50‬سال که در خانواده سابقه ارثی‬
‫بیماری های قلبی و عروقی را دارند‪.‬‬
‫‪‬نقش ‪/‬حرفه‪:‬افرادی که فشارخون خود را کنترل می کنند‪.‬‬
‫عنوان تحقیق بر رفتار مخاطبان‬
‫بررس ی آگاهی ‪،‬نگرش و مهارت گروه هدف اختصاص ی در رابطه با نقش نقش‬
‫فشارخون بال دربیماری های قلبی و عروقی‬
‫تعیین نیاز آموزش ی برای این مشکل اولویت دار‬
‫شکافی که بین رفتاراستاندارد (آنچه در نظر گرفتیم و باید باشد) و‬
‫آنچه در تحقیق در رفتار مخاطبان مشخص شد (آنچه در حال‬
‫حاضر وجود دارد) همان نیاز آموزش ی مخاطبان ماست‪.‬‬
‫کار گروهي‬
‫• براساس نمودار فرآيند نيازسنجي آموزش سالمت جهت یک مشکل‬
‫بهداشتی اولویت دار فرض ی مراحل نيازسنجي آموزش ي را انجام دهيد‪.‬‬
‫با تشکر از توجه‬
‫شما‬
‫همواره سربلند و‬
‫پیروز باشید‪.‬‬