چالشهاي موجود در خدمات جامعه نگر
Download
Report
Transcript چالشهاي موجود در خدمات جامعه نگر
السالم علیک یا ابا عبدهللا
بسم هللا الرحمن الرحيم
چالشهاي موجود در خدمات جامعه نگر
دك تر لباف قاسمي
1390/9/23
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
بیش از بیست سال است که در کشورما موضوع راه اندازی اموزش پزشکی نوین ،
با ایده اموزش پزشکی جامعه نگر
)(Community Orientated Medical Education
و انتخاب راهبرد اموزش پزشکی مبتنی بر جامعه
) )Community Based Medical Educationمطرح شده ،
ولی چنانکه می دانیم ،شعله این ایده در طول زمان ،به تدریج ال اقل به لحاظ
توئري عميق ولي به لحاظ اجراي ي كم سو و به دست فراموشی سپرده شد و تالش ها
در بردن دانشجویان به متن جامعه تضعیف و حتی در بعضی موارد متوقف شد .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
اهداف راهبردی که ایده اموزش مبتنی بر جامعه دنبال می کرد عبارت بودند از :
سالمت محوری
نیاز محوری
وظیفه محوری
پاسخگوی ی دانشگاه
شکستن دیوارهای برج عاج دانشگاه و بردن دانشجویان به متن مردم جهت لمس بهتر
نیازهای سالمت و اشنای ی با وظایف حرفه ای اینده .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
این اهداف همگی اهداف مترقی و واالی ی هستند ،
ولی چرا این ایده در کشور به لحاظ اجراي ي رشد نکرد؟
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
بعضی از مشکالت و موانع اجرای ی این ایده را می توان به شرح زیر فهرست نمود :
اموزش مبتنی بر جامعه برای استادان ،دانشجویان ،و مدیران اموزشی به شکل عینی
وعملی تبیین نشد .
هیچ استادی نمی دانست که چه باید اموزش بدهد ،کجا باید اموزش بدهد و چرا باید
نحوه اموزشش را تغییر دهد،
هنوز نیز پس از سال ها ،استادان هیچگونه تجربه و یا حتی تصوری از اموزش در جامعه را
ندارند و مدافعین و پیشگامان ایده بردن دانشجویان در متن مردم نیز از نحوه اجرای این
ایده تعریف یکسانی ارائه نداده اند و در برخی از موارد نیز با موضوع به شکل بخشنامه ای
برخورد شد .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
به انتقاد ها که بعضا نیز منطقی بودند ،به خوبی پاسخ داده نشد .
عرصه های خارج بیمارستانی مشخص نبودند و تنها به معلمین دانشگاه ،خانه های
بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی معرفی شدند که با توجه به بعد مسافت ،صرف وقت
زیاد و کمی بهره وری اموزشی در این مراکز ،از جانب استادان زیاد مورد استقبال
قرار نگرفت .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
وقتی سوال می شد که مراکز اموزشی غیر بیمارستانی چه مراکزی هستند ،
گ فته می شد ،مراکزی مانند :
خانه سالمندان – اورژانس های پیش بیمارستانی – کارخانجات دارو سازی – تجهیزات
پزشکی -مواد ارایشی و بهداشتی – موسسات مسوئل اب و فاضالب – انستیتو های واکسن
و سرم سازی – مراکز توان بخشی – مراکز باز پروری -خانه ها – مدارس – مراکز طب
سنتی و طب جانشین – مراکز ترک اعتیاد – ارگان های مردم نهاد – پرورشگاه ها – پزشکی
قانونی – فرهنگ سراها – باشگاه ها و مراکز درمان اسیب های ورزشی -داروخانه ها و
ازمایشگاه های تشخیص طبی – مراکز سی اس ار بیمارستان ها – پارک های علمی و
فناوری -و ....
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
این پاسخ بسیار جالب بود ،
چرا که با پا گرفتن این اموزش ها ،انقالبی در اموزش پزشکی رخ می داد و درک بهتری از
اینده شغلی و ارتقای کیفیت خدمات سالمتی اتفاق می افتاد ،
ولی این پیشنهادات به دالیل مختلف عملی نبود و هنوز هم نیست ،
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
برای ورود به برخی فعالیت ها نظیر ، Home visitقوانین الزم را در اختیار نداریم.
پیش بینی های الزم برای انعقاد قرارداد بین دانشگاه و مراکز غیر بیمارستانی صورت نگرفته است.
عرصه های معدود غیر بیمارستانی مانند مراکز بهداشتی درمانی که در دسترس قرار گرفته اند ،
از استاندارد های الزم برای اموزش برخوردار نیستند.
حضور دایمی و نظارت مستقیم استادان در عرصه های غیر بیمارستانی عملی و یا حداقل
اسان و مقرون به صرفه نیست.
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
بعضا بیتوته جوانان در مراکز بهداشتی درمانی روستای ی با مشکالت فرهنگی مواجه می شوند .
استادان بعد از مدتی اموزش در محیط های غیر بیمارستانی ،از خانه به دوشی خسته می شوند .
طیف اموزش عوامل تعيين كننده اجتماعی سالمت ،که در اموزش جامعه نگر محور قرار
می گیرند ،انقدر متنوع است که اموزش ان ها در عرصه های خاص خود تخصص های متعددی
را طلب می کند .
برای پادار کردن ایده پزشکی مبتنی بر جامعه ،ظرفیت سازی کافی به عمل نیامد و نیروهای ی
هم که به این موضوع ،عالقمند شده بودند ،به تدریج خودرا راضی کردند که شاید واقعا این
ایده در شرایط کشور ما عملی نباشد و به تدریج خودرا کنار کشیدند .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
قوت و ضعف اجرای ی این ایده در طول سال های گذشته ،وابستگی مطلق به نگرش و
طرز تلقی وزرای بهداشت ،درمان و اموزش پزشکی داشته است .هر وزیری به جای
ادامه کار وزیر قبلی ،دیواری در کنار دیوار قبلی می ساخته و این امر ،با شدت و
ضعف ،ادامه داشته است .
مجموعه های بیمارستانی برای اموزش رشته ها و مقاطع گوناگون دارای امتیازات
بی نظیری هستند که جای گزین نمودن ان با عرصه های دیگر جاذبیت ،معقولیت و
صرفه اقتصادی ندارد .حضور در مراکز مرتبط با سالمت به صورت موردی جاذب
تر و جالب تر خواهد بود.
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
ایده ایجاد مراکز سالمت با جمعیت تحت پوشش معین ) (Defined populationایده ای مترقی
و علمی بود ،اما به دلیل مشکالت نظام ارجاع و فقدان نظام سالمتی شبیه به نظام پزشک خانواده ،
این ایده نیز در کشورعملی نشد .
نبود یک نظام نگاهبانی سالمت ،با شاخص های مورد نیاز نیز از مشکالت اموزش های مبتنی بر نیاز
است که تا کنون در کشور ما پادار نشده است .
مشکالت اجرای ی اموزش پزشکی وخدمات مبتنی بر جامعه
به هرحال ،نگاه جامع (بیو سایکو سوسیو اسپریچوال) و جامعه نگر (نگرش به نیاز ها و
تقاضاهای جامعه) اصل خدشه ناپذیری است که برای تامین ،حفظ و ارتقای سالمت ضروری
است و خواهی نخواهی باید به عنوان یک راهبرد موثر مد نظر باشد .
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن :
برای این که بتوانیم چالش های نظام ارائه خدمات را در رابطه با بیماری های مزمن
به خوبی درک کنیم الزم است ابتدا به ویژگی های بیماری های مزمن بپردازیم.
بیماری های مزمن به لحاظ برجستگی نقش عوامل اجتماعی در بروز این بیماری ها،
پیامد های مرتبط با زندگی ،هزینه و غیره بسیار متفاوت از سایر بیماری ها هستند.
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
ً
ذیال به اهم موضوعات مرتبط اشاره می کنم :
- 1بیماری های مزمن با دوره طوالنی رنج و درد یکی از علل مهم معلولیت و مرگ هستند .
- 2افرادی که بیماری های مزمن دارند ممکن است قادر به انجام کار نباشند ،از کیفیت
زندگی پایین برخوردار باشند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم با هزینه های باالی مراقبت
مواجه شوند .
- 3بیماری های مزمن درصد قابل توجهی از مرگ و میر ها را به خود اختصاص می دهند.
برای مثال ،در کشور امریکا سه بیماری مزمن قلبی -عروقی ،کانسر و دیابت دو سوم
کل مرگ ها را در سال موجب می شوند .
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
- 4بیماری های مزمن در نتیجه تعامل پیچیده عوامل محیطی ،اجتماعی و وراثتی به وجود
می ایند .برای مثال ،کشیدن سیگار ،وزن اضافی ،تغذیه نامناسب ،عدم تحرک در
زندگی و وراثت از عوامل دخیل در بروز بیماری های مزمن هستند .عالوه بر انها ،
عوامل نژادی ،جنسی ،سنی و نابرابری در مراقبت ها سایر عوامل خطر محسوب می شوند .
- 5بیماری های مزمن بخش مهمی از هزینه های مراقبت های بهداشتی را تشکیل می دهند.
هزینه ها به دلیل عوارض حاد و مزمن و بیماری های همراه اتفاق می افتد .بیماری های
همراه می توانند پیامد های بیماری مزمن را تشدید کرده و هزینه ها افزایش دهند.
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
- 6کسانی که به مراقبت های بهداشتی منظم دسترسی ندارند ،از خدمات پیشگیری
محروم خواهند شد ،در دریافت خدمات تاخیر به وجود خواهد امد و به ناچار باید
برای حل مشکالت حاد ناشی از عوارض بیماری مزمن به خدمات فوریت ها تکیه
کنند که خود هزینه ها را افزایش خواهد داد .
- 7افزایش درصد سالمندان نیز به طور مستقیم و غیر مستقیم هزینه های سالمت را افزایش
می دهند زیرا که بیماری های مزمن در این گروه سنی بیشتر است و در نتیجه هزینه
های مراقبت ها نیز بیشتر است.
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
- 8پایین بودن سواد بهداشتی -به معنی توانای ی خواندن ،درک کردن و عمل کردن به
اطالعات مرتبط با سالمت -یکی دیگر از عوامل افزایش هزینه ها است .
- 9از طرف دیگر ،کسانی که بیماری مزمن دارند هم باید با تقاضای های بیماری و هم با
درمان های بیماری کنار بیایند.
بیماری ممکن است بر تحرک و استقالل بیمار ،روش زندگی او و نگاه او به خود ودیگران
تاثیر بگذارد.
- 10برای مثال ،براورد افسردگی در افراد معمولی جامعه حدود 10تا % 25در زنان و %12-5
در مردان بوده در حالی که در بیماران مزمن حدود %33-25مي باشد .
جالب این که خود افسردگی پیش اگهی بیماری مزمن را بدتر می کند.
ويژگي هاي بيماريهاي مزمن
نظام ارائه خدمات کشورمان در رابطه با بیماری های مزمن هنوز هم با چاش های
بسیار جدی رو به رو است .
برای مثال ،نظام ارائه خدمات ما برای برخورد با عوامل اجتماعی دخیل بر بیماری
های مزمن ،با افزایش درصد سالمندان ،دسترسی به خدمات ،افزایش سواد بهداشتی ،
مراقبت از خود که در این قبيل بیماری ها نقش محوری دارد ،جبران هزینه های ناشی از
بیماری های مزمن و سیاستگذاری بلند مدت امادگی کافی ندارد .
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
پيشگيري نوع نخست
اقداماتي كه براي جلوگيري از رشد يا حذف عوامل خطر در جامعه انجام مي دهيم :
عوامل خطر:
سوء تغذیه – سوءجذب – خونریزی های گوارشی ( بدخیمی ها ،اکلریدری مزمن ،زخم های
پپتیک ،مصرف دارو ها و)....
خونریزی های مداوم ادراری تناسلی ( قاعدگی ،DUB ،بدخیمی ها پولیپ رحم ،لیومیوم ،و )....
حاملگی – التهابات و عفونت های حاد و مزمن – رشد سریع – زایمان های مکرر
بیماری های انگلی – نوزادان کم وزن و نارس – گیاه خواری
اهدای خون مداوم فلبوتومی های مکرر -پس از گاستروک تومی – درمان با اریتروپوئیتین استفاده
از شیر گاو برای تغذیه شیر خواران – مصرف نشاسته فراوان
وضعیت اجتماعي اقتصادي پایین -
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
اقدامات عملي براي شناساي ي عوامل خطرشامل :
اقدامات ويزيت در منزل ،مدرسه ،محيط كار و محيط زندگي :
اقدامات كنترلي در جامعه :
کنترل فقر -تغذیه دانش اموزان
غنی سازی مواد غذای ی مانند شیر ،نان ،ماکارونی ،بیسکویت ،کلوچه یا کیک با اهن و
گنجاندن ان در برنامه تغذیه دانش اموزان
قرار دادن اهن مکمل رایگان در اختیار زنان باردار ،شیرخواران و دختران در هنگام عادت
ماهانه در مدارس ،قرار دادن گوشت با قیمت مناسب در اختیار مردم ،کنترل بیماری های
عفونی و انگلی در جامعه ،غنی سازی محصوالت کشاورزی و دامداری ،
درج میزان اهن موجود بر روی بسته بندی مواد غذای ی
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
اقدامات ترويجي در جامعه :
ترویج جایگزینی تنقالت کم ارزش مانند پفک و چیپس با مغز ها در تغذیه کودکان
ترویج تغذیه با شیر مادر
محورهاي اموزش همگاني :
اثار کمبود اهن در بدن
چه کسانی به اهن نیاز دارند و چگونه ان را دریافت نمایند؟
اصالح غذا و تغذیه مردم
اموزش خواص مواد خوراکی و منابع غذای ی حاوی اهن (گوشت قرمز ،مرغ ،ماهی ،جگر ،
زرده تخم مرغ ،گوجه فرنگی ،اسفناج ،جعفری ،کاهو ،کلم ،فلفل سبز دلمه ای ،برگه های
هلو ،زردالو ،انجیر ،کشمش و خرما ،مغز های پسته ،بادام ،فندق و گردو ،میوه جات و غالت
و حبوبات به خصوص جوانه حبوبات )
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
پيشگيري اوليه
اقداماتي كه براي پيشگيري از ايجاد بيماري در افرادانجام مي دهيم.
اقدامات حفاظت فردي :
شستشو و گندزدای ی سبزیجات
شستن مکرر دست ها و رعایت بهداشت به منظور پیشگیری از بیماری های انگلی
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
شيميوپروفيالكسي :
اضافه کردن مکمل های اهن به رژیم شیرخواران ،زنان باردار و دخترانی که در زمان
قاعدگی بیش از 10تا 20سی سی خون دفع می کنند (اهن یاری )
تجویز ترکیبات اهن به تنهای ی یا همراه با اسید فولیک
تجویز روزی 15قطره سولفات فرو به کلیه ی شیر خواران از پایان ماه ششم تا 24ماهگی .
تجویز روزی یک قرص سولفات فرو از پایان ماه چهارم بارداری تا 3ماه پس از زایمان
به زنان باردار.
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
شيميوپروفيالكسي :
تجویز هفته ای 30میلی گرم اهن المنتال به کودکان 2تا 5ساله ،به مدت سه ماه در سال .
تجویز هفته ای 60میلی گرم اهن المنتال به کودکان 6تا 14ساله ،به مدت سه ماه در سال .
تجویز هفته ای 60میلی گرم اهن المنتال به نوجوانان دختر و پسر 14تا 20ساله ،به مدت
4ماه در سال
مصرف اهن همرا ه بااب لیمو یا اب نارنج که میزان جذب ان را باال ببریم
خودداری از نوشیدن چای ،قهوه و دم کرده های گیاهی یک ساعت قبل تا یک ساعت پس از غذا
خودداری از مصرف همزمان با مواد غنی از کلسیم مانند لبنیات
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
نكات مورد تاكيد دراموزش هاي انفرادي :
اموزش کونترا اندیکاسیون مصرف در هموگلوبینوپاتی ها مانند تاالسمی به مبتالیان
شناساندن عالیم رایج در گروه های پر خطرو اموزش به ان ها
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
پيشگيري ثانويه
اقداماتي كه براي تشخيص و درمان به موقع و جلوگيري از بروز عوارض در افراد انجام مي دهيم.
تشخيص :
کاهش اشتها -خستگی – ضعف -کاهش فعالیت روزمره – بی حوصلگی -سر گیجه –
طپش قلب -سوزش زبان -رنگ پریدگی پوست و ملتحمه – زبان صاف شده – ناخن
قاشقی – ریزش مو
بررسی اهن مغز استخوان ،بررسی سطح پروتو پورفیرین گلبول های سرخ ،بررسی سطح ترانسفرین سرم
معموال هموگلوبین و هماتوکریت تا اخرین مراحل کمبود اهن کاهش نمی یابند
فریتین سرم نشانه شکل ذخیره ای اهن است و اشباع ترانسفرین نشانه شکل انتقالی اهن است .
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
غربالگري:
غربالگری شیر خواران یک ساله -غربالگری در زنان باردار
انديكاسيون هاي بستري :
درمان داروي ي:
در بالغین هر 12ساعت 300میلی گرم فروس سولفات
کودکان 10میلیگرم به ازای هر کیلوگرم سه بار در روز
بهتر است ،اهن همراه با اسید اسکوربیک تجویز شود
استفاده از اهن تزریقی ونوفر ،ژک توفر ،فرلسیت یا دکستران در کسانی که به اهن نیاز مداوم دارند در
صورت وجود وسایل احیا و تسلط بر ان
اقدامات غیر داروی ی :
درمان ضایعاتی مانند همورویید ،زخم های پپتیک ،DUB ،قاعدگی های طوالنی و ....
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
پيشگيري ثالثيه
اقداماتي كه براي جلوگيري از معلوليت در افراد انجام مي دهيم .
پيشگيري از مال پراك تيس
مال پراك تيس هاي احتمالي :
سیاه شدن دندان های کودکان به علت بد خوراندن قطره ی اهن
هموسیدروز به علت تجویز غیر مجاز اهن مثال در مبتالیان به تاالسمی
بی اعتنای ی به انمی فقر اهن در افراد مسن
تجویز دارو های ی مانند NSIDs
اقدامات پيشگيري كننده از مال پراك تيس :
چکاندن قطره اهن بر روی وسط زبان کودکان که با دندان های شیری تماس پیدا نکند
عدم تجویز در هموگلوبینوپاتی ها
بررسی علل از دست دادن خون در افراد مسن
برخورد با بيماري انمی فقر اهن
مواد داروي ي يا شيمياي ي مورد نياز :
قرص فروس سولفات – فروس گلوکونات -شربت و قطره فروس سولفات – امپول
ژک توفر – امپول دکستران – امپول ونوفر – سدیم فریک گلوکونات -
مواد غير داروي ي مورد نياز :
ارد غنی شده با اهن
السالم علیک یا ابا عبدهللا
السالم علیک یا ابا عبدهللا
موفق باشيد