Transcript مرحله ي دوم - معاونت بهداشتی |دانشگاه علوم پزشکی | کاشان

‫دکتر مجید توکلی‬
‫معاونت بهداشت وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‬
‫پست الکترونیکی‪drmtavakoli @ gmail.com :‬‬
‫کاشان – بهمن و اسفند ماه ‪1390‬‬
‫آنها از وجود مشكل مطلع مي شوند‬
‫قبل از تفكر‬
‫سپس راه حل هاي آن را مي شناسند‬
‫تفكر‬
‫آنها تصميم مي گيرند كه رفتارشان را تغيير دهند‬
‫قصد رفتار‬
‫سعي مي كنند كه رفتار جديد را انجام دهند‬
‫عمل‬
‫كردن‬
‫حفظ و دوام‬
‫رفتار‬
‫در نهايت ‪ ،‬انجام رفتار جديد در يك مدت طوالني را مي پذيرند‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪1‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬برخی از الگوهاي آموزش سالمت بيشتر به علل و چگونگی تغیير رفتار بهداشتي‬
‫مي پردازند مثل‪:‬‬
‫‪ ‬الگوي اعتقاد بهداشتي‬
‫‪ ‬مدل فرا نظری‬
‫‪ ‬تئوریهای عمل منطقی و رفتار برنامه ریزی شده‬
‫‪ ‬برخی دیگر از مدل ها‪ ،‬راهنمائی هائی برای چگونگي و فرآيند طراحي يك برنامه‬
‫آموزش سالمت ارائه می دهند‪:‬‬
‫‪ ‬الگوي پرسيد –پروسید‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪2‬‬
‫‪52‬‬
 causal theory : seeks to identify the determinants
of an outcome
 action theory : attempts to explain how
interventions affect the determinants and
outcomes.
 program theory (logic models) :
 causal theory +action theories
 PRECEDE-PROCEED is an example of a logic
model
3
52
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪ ‬فرض اساس ی در مدل «پرسید –پروسید » این است كه بهداشت و رفتارهاي‬
‫بنا بر این برنامه ها و‬
‫بهداشتي حاصل تعامل عوامل گوناگون هستند و‬
‫مداخالت بهداشتی بايد چند بعدي باشند‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪4‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬در بخش «پرسید» ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نياز سنجي برنامه های بهداشتی‬
‫شناسايي اولويت ها‬
‫تنظيم اهداف‬
‫تعیين معيارهاي« سياستگذاري ‪ ،‬اجرا و ارزشيابي » برنامه های بهداشتی‬
‫‪ ‬در بخش «پروسید» ‪:‬‬
‫‪ ‬سياست گذاري‬
‫‪ ‬اجرا‬
‫‪ ‬ارزشيابي‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪5‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬نخست به نتيجه احتمالي حاصل از يك برنامه آموزش ي می نگرد ‪ ،‬يعني اول می‬
‫پرسد‪:‬‬
‫‪" ‬چرا " باید یک برنامه بهداشتی را اجرا کرد ؟‬
‫انتظار یاداراز‬
‫نتایجی رابه جزء‬
‫چه از کل‬
‫دستیابییزبهی را‬
‫برنامهت ديگر‬
‫ای به‬
‫‪ ‬یا از اجر‪‬‬
‫بهداشتیبرنامه ر‬
‫یک عبار‬
‫یم؟‬
‫میدهد‬
‫برنامهمی‬
‫ابتداآنانجام‬
‫چگونه( "پیامد)‬
‫‪ ‬بعد به تکنیک ها و " آخر‬
‫پردازد‬
‫انجامبهدادن‬
‫‪ ‬در نهایت شاخص های ارزشیابی برنامه را در سطوح مختلف اهداف برنامه‬
‫(ارزشیابی فرآیند ‪ ،‬تاثير و پیامد ) مشخص می کند ‪.‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪6‬‬
‫‪52‬‬
PRECEDE
‫مستعد كننده‬
Predisposing
‫تقويت كننده‬
Reienforcing
‫قادر كننده‬
Enabling
‫ساختار‬
Construct
Ecological/ed ‫ بوم‬/ ‫آموزش ي‬
‫شناختي‬
ucational
‫تشخيص‬
Diagnosis
‫ارزشيابي‬
Evaluation
7
52
PROCEED
Policy
Regulatory
Organizational
Construct
Educational
‫سياستي‬
‫نظارتی‬
‫سازمانی‬
‫ساختار‬
‫آموزش ی‬
Environmental
Development
‫محیطی‬
‫توسعه‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
8
52
‫‪ ‬هدف از برنامه هاي بهداشتي در نهايت ارتقاي كيفيت زندگي است‬
‫‪ ‬براي شروع برنامه ريزي بايد به بررس ي كيفيت زندگي جمعيت مورد مطالعه‬
‫پرداخت‬
‫‪ ‬كيفيت زندگي از دو طريق مورد بررس ي قرار مي گيرد ‪:‬‬
‫‪ ‬محاسبه شاخص هائی از قبیل درصد بيكاري ‪ ،‬ميزان سواد ‪ ،‬تراكم جمعيت‬
‫‪،‬ميزان اشتغال ‪ ،‬ميزان جرائم ‪ ،‬خدمات اجتماعي و ‪...‬‬
‫‪ ‬پرسش از افراد در جمعيت مورد مطالعه در خصوص عواملي كه به نظر آنها‬
‫(از طريق پرسشنامه ‪ ،‬بحث‬
‫مانعي در راه ارتقاء كيفيت زندگيشان هستند‬
‫گروهي و ‪)....‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪9‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬برخی از روش هایی که براي ارزیابی اجتماعي مورد استفاده قرار می گيرند‬
‫عبارتند از ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫بررس ي متون‬
‫تشكيل گروه هاي متمركز‬
‫روش دلفي‬
‫شناسايي اجتماعي‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪10‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬اطالعات اپيدميولوژيك‪:‬‬
‫‪ ‬ميزان های بروز ‪ ،‬شيوع ‪ ،‬پراكندگي و مدت مرگ و مير و بيماري ها‬
‫‪ ‬بر اساس معیار های زیر مشكالت بهداشتي را طبقه بندي می کنند ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تأثيری که بر مرگ ومير ‪ ،‬روز هاي غيبت كاري ‪ ،‬هزينه ي درمان و معلوليت دارند‬
‫گروه به خصوص ي که در معرض خطرند مانند كودكان يا مادران‬
‫قابليت پيشگيري مشكل بهداشتي یا امكانات و تكنولوژي درماني موجود‬
‫مشكل بهداشتي که سازمان ها و گروه هاي ديگر به آن نپرداخته اند‬
‫‪ ‬سپس علل مشكالت بهداشتي را به دو دسته عوامل غير رفتاری و رفتاری دسته بندی‬
‫می کنند‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪11‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل غير رفتاري ‪ :‬آن دسته عواملي است كه درجامعه موجود هستند ولي مربوط به‬
‫رفتار خود فرد نمي شوند و به طور غير مستقيم بر سالمت اثر مي گذارند ‪ ،‬نظير‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫عوامل محيطي ‪ :‬آب و هوا ‪ ،‬محل سكونت‬
‫عوامل اقتصادي و سیاس ی‬
‫عوامل ژنتيكي ‪ :‬جنس ‪ ،‬سن‬
‫عوامل تكنولوژيكي ‪ :‬ارائه صحيح خدمات بهداشتي و امكانات موجود‬
‫‪ ‬توجه به این عوامل سبب می شود آموزشگر بهداشت صرفا فرد آموزش گيرنده را‬
‫مورد نظر قرار نداده و او را سرزنش نكند ‪ ،‬بلكه عوامل غير رفتاري مؤثر بر سالمتي را‬
‫نيز مورد توجه قرار دهد ‪.‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪12‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل رفتاری‪:‬‬
‫‪ ‬آن دسته عوامل يا رفتارهايي است كه بر روي سالمتي و وضع بهداشت در جامعه اثر گذار است‬
‫‪ ‬تشخيص رفتاري ‪ :‬تعیين نظام مند رفتارهایی که به عنوان علل ایجاد کننده مشکل بهداشتی می‬
‫باشند ‪ ،‬يك فرآيند بوده و از ‪ 5‬مرحله تشكيل شده است ‪:‬‬
‫‪ ‬اول ‪ :‬ارزیابی بين عوامل رفتاري و غير رفتاري مشكل بهداشتي‬
‫‪ ‬دوم ‪ :‬طبقه بندي عوامل رفتاري در دو ليست رفتارهاي پيشگيري كننده و رفتارهاي درماني‬
‫‪ ‬سوم ‪ :‬طبقه بندي رفتارها برحسب اهميت‬
‫‪ ‬چهارم ‪ :‬طبقه بندي رفتارها به ترتيب قابليت تغيير‬
‫‪ ‬پنجم ‪ :‬انتخاب اهداف رفتاري‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪13‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزیابی رفتاری ‪:‬‬
‫‪ ‬اول ‪ :‬ارزیابی بين عوامل رفتاري و غير رفتاري مشكل بهداشتي‬
‫‪ ‬ليستي از عواملي را كه به طريقي در به وجود آمدن مشكل بهداشتي سهيم‬
‫بوده اند تهيه كنید‬
‫‪ ‬مشخص كنید كه كداميك عامل رفتاري و كداميك عامل غير رفتاري‬
‫است‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪14‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬مثال ‪ :‬در مورد بيماري قلبي‬
‫‪ ‬سن ‪ ،‬چاقي‪ ،‬ديابت ‪ ،‬فشار خون باال ‪ ،‬كلسترول باال ‪ ،‬استرس ‪ ،‬جنس ‪،‬‬
‫سيگار كشيدن ‪ ،‬خوردن الكل ‪ ،‬رژيم غذايي پرچرب و سابقه خانوادگي ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫كداميك از عومل فوق ‪ ،‬رفتاري و كداميك غيررفتاري هستند ؟‬
‫رفتاری ‪ :‬خوردن الكل ‪ ،‬سيگار كشيدن و رژيم غذايي پر چرب ؟‬
‫غير رفتاری ‪ :‬سن ‪ ،‬جنس ‪ ،‬سابقه خانوادگي و ديابت؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪15‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزیابی رفتاری ‪:‬‬
‫‪ ‬دوم ‪ :‬طبقه بندي عوامل رفتاري در دو ليست ‪:‬‬
‫‪ ‬رفتارهاي پيشگيري كننده‬
‫‪ ‬رفتارهاي درماني‬
‫‪ ‬سوم ‪ :‬طبقه بندي رفتارها برحسب اهميت ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫رفتارهايي بايد در نظر گرفته شوند كه‪:‬‬
‫‪ ‬اوال به طور وضوح با مشكل بهداشتي ارتباط داشته باشند‬
‫‪ ‬ثانيا تعداد تكرار آنها زياد باشد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪16‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬اهمیت ‪:‬‬
‫‪ ‬ميزان شیوع(‪: (prevalence‬‬
‫‪‬‬
‫فراوانی و یا گستردگی یک عامل چقدر است؟ اگر تشخیص داده شد که یک عامل خیلی‬
‫گسترده است یا اغلب رخ می دهد باید بعنوان علت با اولویت باال تعریف شود‪.‬‬
‫‪ ‬فوریت (‪: ) immediacy‬‬
‫‪‬‬
‫می پرسد رسیدگی به یک عامل چقدر الزام آور است و یا فوریت دارد؟‬
‫‪ ‬ضرورت(‪: )necessity‬‬
‫‪‬‬
‫اگر بدون یک عامل مشخص یک پی آمد قابل دستیابی نباشد‪ ،‬آن عامل شایسته‬
‫اولویت می باشد‪ .‬جهت ایجاد عملکرد‪ ،‬غالبا آگاهی ضرورت دارد هرچند که کافی نباشد‪.‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪17‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزیابی رفتاری ‪:‬‬
‫‪ ‬چهارم ‪ :‬طبقه بندي رفتارها به ترتيب قابليت تغيير ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫بررس ي كنید كه از بين رفتارهاي انتخابي ‪ ،‬كداميك تغيير پذيرترند؟‬
‫(با توجه به عامل زمان)‬
‫تغيير پذيري در افراد وقتي امكان خواهد داشت كه رفتار‪:‬‬
‫‪ ‬در مراحل اوليه شكل گيري باشد‬
‫‪ ‬فقط وابستگي سطحي به فرهنگ ‪ ،‬آداب و رسوم و شيوه ي زندگي مردم‬
‫داشته باشد‬
‫‪ ‬برنامه هاي آموزش ي‪ ،‬موفق به تغيير آن شده باشد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪18‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزیابی رفتاری ‪:‬‬
‫‪ ‬چهارم ‪ :‬طبقه بندي رفتارها به ترتيب قابليت تغيير ‪(:‬ادامه)‬
‫‪‬‬
‫رفتارهايي امكان تغيير ندارند يا به سختي تغيير خواهند كرد كه ‪:‬‬
‫‪ ‬مدت زمان زيادي از شكل گيري آنها مي گذرد‬
‫‪ ‬وابستگي عميقي با فرهنگ ‪ ،‬آداب و رسوم و شيوه ي زندگي مردم دارند‬
‫‪ ‬در كوشش هاي قبلي تغيير قابل توجهي نكرده باشند‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪19‬‬
‫‪52‬‬
‫مهم‬
‫كم اهميت‬
‫حق تقدم براي‬
‫برنامه ریزی دارد‬
‫نبايد در برنامه گنجانده‬
‫شود‬
‫تغيير پذیری کم تر‬
‫برنامه هايي طراحی شود‬
‫كه بتواند رفتار را تغيير‬
‫دهد‬
‫درجه ي پايين اهميت براي‬
‫برنامه ريزي دارد‬
‫تغيير پذیری بیشتر‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪20‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزیابی رفتاری ‪:‬‬
‫‪ ‬پنجم ‪ :‬انتخاب اهداف رفتاري‬
‫‪ ‬با توجه به طبقه بندي رفتارها از نظر اهميت و قابليت تغيير ‪ ،‬اهداف‬
‫رفتاري برنامه آموزش ي خود را انتخاب كنید ‪.‬‬
‫‪ ‬هر هدف رفتاری باید به این سؤاالت پاسخ دهد‪:‬‬
‫‪ ‬چه کس ی مورد نظر است ؟‬
‫‪ ‬چه ميزان‪ ،‬از چه رفتاری و تا چه وقت باید تغیير کند ؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪21‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬انتخاب اهداف رفتاري‪ :‬یادگيری‬
‫آموزش والدین هنگام سوآپ برداری از گلودرد و ارسال سوآپها جهت ِکشت دادن‬
‫مشکل‬
‫گروه هدف‪ :‬والدین‬
‫تا انتهای برنامه‪ 90 ،‬درصد والدین قادر خواهند بود که‬
‫آگاهی‬
‫‪ -1‬تب و گلودرد را بعنوان عوامل بالقوه گلودرد استرپتوکوکی تشخیص دهند‪.‬‬
‫‪ -2‬درمان گلودرد استرپتوکوکی را بگوید‪.‬‬
‫‪ -3‬نسخه هایی را که در کلینیک در دسترس است را بداند‪.‬‬
‫باورها‬
‫مهارتها‬
‫تا انتهای برنامه‪ 80 ،‬درصد والدین باور خواهند داشت که‬
‫‪ -1‬عواقب گلودرد استرپتوکوکی می تواند خطرناک باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬درمان آن در دسترس است‪.‬‬
‫‪ -3‬آنها می توانند در تشخیص و درمان گلودرد استرپتوکوکی نقش داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -4‬این مجموعه از مراحل احتمال ابتال بیشتر به بیماری را کاهش خواهد داد‪.‬‬
‫تا انتهای برنامه‪ 70 ،‬درصد والدین قادر خواهند بود که‬
‫‪ -1‬از گلوی کودکانشان سوآپ برداری کنند‬
‫‪ -2‬سوآپ را به آزمایشگاه کلینیک بفرستند‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬انتخاب اهداف رفتاري‪ :‬عوامل تقویت کننده و قادرکننده‬
‫آموزش کارکنان مرکز پیش دبستانی جهت تقویت و قادر نمودن والدین به سوآپ برداری از گلوی کودکانشان در هنگام گلودرد‬
‫مشکل‬
‫گروه هدف‪ :‬کارکنان مرکز پیش دبستانی‬
‫اهداف یادگيری تا انتهای برنامه‪ 90 ،‬درصد کارکنان مرکز پیش دبستانی ‪:‬‬
‫‪ -1‬شفاها مادران را تقویت کنند که در هنگام ابتالی کودکانشان به گلودرد‪ ،‬ظرف سه روز بعد از آشکار شدن‬
‫برای‬
‫عالئم بالینی گلودرد‪ ،‬از گلوی کودکانشان سوآپ برداری کنند‪.‬‬
‫تقویت‬
‫‪ -2‬شفاها مادران را تقویت کنند تا سوآپها را به آزمایشگاه کلینیک تحویل دهند‪.‬‬
‫‪ -3‬نتایج سوآپ برداری گلو کودکان را از والدین درخواست کنند‪.‬‬
‫‪ -4‬والدین را مطلع کنند که نسخه ها در کلینیک در دسترس هستند‪.‬‬
‫‪ -5‬دارودرمانی تجویز شده را براساس آموزشهای والدین و پزشک انجام دهند‪.‬‬
‫‪ -6‬هنگام تشخیص یک نمونه ِکشت گلو مثبت در کودکان پیش دبستانی‪ ،‬به والدین کودکان دیگر اطالع دهند‪.‬‬
‫اهداف‬
‫تا انتهای برنامه‪ 100 ،‬درصد زمان جهت فراهم سازی موارد زیر توسط کارکنان مرکز پیش دبستانی در اختیار والدین قرار گيرد‪:‬‬
‫منبع برای‬
‫‪ -1‬کیتهای سوآپ گلو‬
‫‪ -2‬دماسنج‬
‫عوامل‬
‫قادرکننده‬
‫‪ -3‬محیطهای آزمایشگاهی برای ِکشت نمونه های گلو‬
‫محیطی‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪23‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬هر برنامه ي آموزش ي اگر صرفا به اشاعه ي اطالعات بپردازد و به عوامل‬
‫مختلفي كه باعث بروز يا تغير رفتارهاي بهداشتي مي شوند بي اعتنا باشد تاثير‬
‫چنداني روي بروز يا تغيير رفتار نخواهد داشت‬
‫‪ ‬در این الگو عواملي كه موجب بروز رفتارهاي بهداشتي مي شوند به سه دسته‬
‫عوامل تقسيم مي گردند ‪:‬‬
‫‪ ‬مستعد کننده‬
‫‪ ‬قادر کننده‬
‫‪ ‬تقویت کننده‬
‫‪ ‬در برنامه ريزي آموزش ي عالوه بر مد نظر قرار دادن عوامل مذكور مي بايستي‬
‫نسبت به اولويت بندي آنها نيز اقدام نمود‪:‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪24‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل مستعد كننده )‪:(Predisposing factors‬‬
‫‪ ‬عواملي هستند كه مقدم بر تغيير رفتار بوده و انگيزه يا دليل اساس ي را‬
‫مانند‪:‬ي رفتارهاي بهداشتي‬
‫هرچند ‪،‬الزمه‬
‫‪ ‬راين‬
‫عواملمي كنند‬
‫فتار فراهم‬
‫براي‬
‫نخواهند‬
‫نگرشاما‬
‫هستند‬
‫تنهايي‪ ،‬ارز‬
‫فرهنگبودها ‪ ،‬آداب و رسوم و‪...‬‬
‫كافيش ها‪،‬‬
‫ها ‪،‬بهعقايد‬
‫‪ ‬اطالعات ‪،‬‬
‫‪ ‬برخي از عوامل دموگرافيك نظير سن ‪ ،‬جنس ‪ ،‬وضعيت اقتصادي –‬
‫اجتماعي‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪25‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل قادركننده )‪:(Enabling factors‬‬
‫‪ ‬عواملي هستند كه اجازه مي دهند كه خواسته يا آرزوی فرد ‪ ،‬به مرحله عمل در‬
‫آيد‪ .‬اين عوامل دو جنبه دارند ‪:‬‬
‫‪ ‬مهارت ها ‪ :‬قدرت انجام رفتار بهداشتي را به شخص مي دهند ‪ ،‬مانند طرز استفاده‬
‫از مسواك ونخ دندان ‪ .‬تهيه ي ‪ O.R.S‬به روش صحیح ‪.‬‬
‫‪ ‬منابع‪ :‬وجود خدمات بهداشتي درماني و قابليت دسترس ي به آنها‪ ،‬هزينه ي درمان ‪،‬‬
‫فاصله تا مركز خدمت دهي ‪ ،‬وجود وسيله نقليه و ساعات استفاده از مراكز بهداشتي‬
‫درماني ‪ ،‬عوامل اجتماعي مثل در آمد يا قابليت پذيرش خدمات ‪ ،‬قوانين ‪ ،‬مقررات‬
‫و‪...‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪26‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل تقويت كننده )‪:(Reinforcing factors‬‬
‫‪ ‬عواملي هستند كه تعيين مي كنند آيا‪:‬‬
‫‪ ‬از رفتار هاي بهداشتي كه انجام آنها مورد نظر است ‪ ،‬حمايت ميشود يا خير‬
‫؟‬
‫‪ ‬يك پاداش مستمر ‪ ،‬محرك يا تنبيه را برای انجام عمل يا ترك آن فراهم‬
‫مي كنند ؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪27‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل تقويت كننده )‪:(Reinforcing factors‬‬
‫‪ ‬به عبارت ديگر اين عوامل مربوط به عكس العملي است كه اطرافيان مهم در مورد‬
‫انجام يك رفتار توسط فرد نشان می دهند‪:‬‬
‫‪ ‬در برنامه آموزش بهداشت برای کارگران‪ ،‬تقويت ممكن است توسط سرپرست کارخانه ‪،‬‬
‫اتحاديه صنفي ‪ ،‬همكاران و ‪ ....‬فراهم گردد‪.‬‬
‫‪ ‬در برنامه آموزش بهداشت بيماران ‪ ،‬تقويت ممكن است توسط پرستار ‪ ،‬پزشك ‪،‬‬
‫خانواده و ‪ ....‬فراهم گردد‪.‬‬
‫‪ ‬در آموزش بهداشت مدارس تقويت ممكن است توسط همساالن و معلمان صورت گيرد ‪.‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪28‬‬
‫‪52‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سه عامل بالقوه اي كه در مرحله سوم مطرح شدند ( مستعد كننده ‪ ،‬قادر‬
‫كننده و تقويت كننده) را اولویت بندی کنید‬
‫اعتبار ‪ ،‬نيروي انساني ‪ ،‬وسايل و لوازم مورد نیاز و موانع احتمالي مؤثر بر‬
‫برنامه و سياست هاي الزم جهت راه اندازي برنامه را شناسايي کنید‬
‫نوع مداخله اي كه براي ايجاد تغيير رفتار الزم است تعيين کنید‬
‫جدول زمانبندي برنامه را تهیه کنید‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪29‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬براساس تصميم گيري هاي قبلي برنامه آموزش ي به اجرا گذاشته‪،‬مديريت‬
‫و سرپرستي کنید‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪30‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬ارزشيابي فرآيند ‪ ،‬اجراي برنامه را مطابق آنچه طراحي شده بررس ي مي كند‬
‫‪ ‬در ارزشيابي فرآيند بايد سؤاالت زير مد نظر قرار گيرد ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫برنامه چگونه اجرا شده است ؟‬
‫آيا مداخله به جمعيت هدف رسيده است ؟‬
‫چه بخش ي از جمعيت هدف مداخله را به طور واقعي دريافت نموده اند ؟‬
‫آيا مداخله براي دريافت كنندگان قابل قبول بوده است ؟‬
‫ميزان رضايت دريافت كنندگان چگونه است ؟‬
‫واكنش فردي كه به اجراي برنامه مي پردازد چگونه است؟ و با چه مشكالتي در حين‬
‫اجراي برنامه مواجه شده است‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪31‬‬
‫‪52‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تا پایان مهر ماه سال ‪ 1390‬جمعیت هدف مورد مطالعه مشخص شده باشند‬
‫تا پایان آبان ماه سال ‪ 1390‬پرسشنامه های مورد نیاز تهیه شده باشند‬
‫تا پایان اسفند ماه سال ‪ 90 ، 1390‬در صد جمعیت گروه هدف پرسشنامه را تکمیل‬
‫کرده و تحویل داده باشند‬
‫تا پایان دی ماه سال ‪ 91‬تمامی جلسات آموزش ی برنامه ریزی شده ‪ ،‬اجرا شده باشند‬
‫تا پایان اسفند ماه سال ‪ 91‬تمامی مداخالت برنامه ریزی شده ‪ ،‬اجرا شده باشند‬
‫‪.......‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪32‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬در اين نوع ارزشيابي ‪ ،‬اثرات فوري برنامه آموزش ي ‪ ،‬در راستاي اهداف‬
‫اختصاص ی برنامه مورد توجه قرار مي گيرد ‪ ،‬بدين معنا كه‪:‬‬
‫‪ ‬آيا برنامه آموزش ي تأثيري روي معلومات ‪ ،‬نگرش و رفتار داشته يا نه؟‬
‫‪ ‬آيا برنامه آموزش ي روي عوامل مستعد كننده ‪ ،‬قادر كننده و تقويت كننده كه‬
‫بر رفتار تأثير مي گذارند ‪ ،‬تأثير داشته يا نه ؟‬
‫‪ ‬آيا برنامه به اهداف كوتاه مدت خود دست يافته است يا نه؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪33‬‬
‫‪52‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در پایان مداخله آموزش ی نمره آگاهی شرکت کنندگان نسبت به قبل از مداخله‬
‫‪ 80‬در صد افزایش یافته باشد‬
‫در پایان سال ‪ 1391‬نمره عوامل مستعد کننده به ميزان ‪ 80‬در صد افزایش‬
‫یافته باشد‬
‫در پایان سال ‪ 1391‬نمره عوامل قادر کننده به ميزان ‪ 60‬در صد افزایش‬
‫یافته باشد‬
‫در پایان سال ‪ 1391‬نمره عوامل تقویت کننده به ميزان ‪70‬در صد افزایش‬
‫یافته باشد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪34‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬در اين سطح از ارزشيابي تاثير طوالنی مدت برنامه آموزش ي روي ميزان‬
‫هاي بروز ‪ ،‬شيوع ‪ ،‬بيماري ومرگ و مير ناش ي از مشكل بهداشتي مورد‬
‫نظر ‪ ،‬متناظر با هدف نهايي برنامه بررس ی می شود ‪.‬‬
‫‪ ‬ارزشيابي پیامد در مقايسه با ارزشيابي تأثير معموال پيچيده تر ‪ ،‬گران‬
‫تر و وقت گير تر است و نياز به هزينه بيشتري دارد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪35‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ STD rates among adolescents will decrease by 15%‬‬
‫‪in our target area by 2010.‬‬
‫‪ ‬در پایان سال ‪ 1392‬نمره کیفیت زندگی بیماران دیابتی شرکت کننده در برنامه‬
‫به ميزان ‪ 20‬در صد افزایش یافته باشد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪36‬‬
‫‪52‬‬
‫نکات برجسته ي پرسيد – پروسيد ‪ ،‬عبارتند از ‪:‬‬
‫•انعطاف پذيري و معيار پذيري‬
‫• فرآيندي مبتني بر شواهد و قابل ارزشيابي‬
‫•تعهد آن نسبت به اصل مشاركت‬
‫• تدارك فرآيندي براي اتخاذ مناسب بهترين كاربردهاي مبتني بر شواهد‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪37‬‬
‫‪52‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪38‬‬
‫‪52‬‬
‫بیشتر پرسشنامه های این بخش از مقاله زیر گرفته شده است ‪:‬‬
‫الگوي پيش بيني كننده هاي كيفيت زندگي در بيماران مبتال به آرتريت‬
‫روماتوئيد در شهر يزد بر اساس آناليز مسير سازه هاي الگوي پرسيد‬
‫حيدر ندريان ؛دكتر محمدعلي مروتي شريف آباد ؛ دكتر حسين سليماني صالح‬
‫آبادي‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪39‬‬
‫‪52‬‬
‫هرگز‬
‫بندرت‬
‫گاهی اوقات‬
‫همیشه‬
‫بیشتر اوقات‬
‫در طول ماه گذشته شما ‪:‬‬
‫تا چه حد از لحاظ جسمانی قادر به رانندگی بوده اید؟‬
‫تا چه حد از لحاظ جسمانی قادر به استفاده از وسایل نقلیه عمومی بوده اید؟‬
‫چه مدت از روز را در رختخواب و یا بر روی صندلی گذرانده اید؟‬
‫آیا در انجام فعالیتهای سنگين مانند دویدن‪،‬برداشتن اشیاء سنگين‪،‬یا انجام ورزشهای‬
‫کشش ی مشکل داشته اید؟‬
‫آیا در پیاده روی معمولی یا باال رفتن از چند طبقه پلکان مشکل داشته اید؟‬
‫آیا در راه رفتن تا آن حد ناتوان بوده اید که نیازمند کمک فردی دیگر و یا استفاده از‬
‫عصا یا چهار پایه باشید؟‬
‫آیا توانسته اید که به آسانی با مداد یا خودکار بنویسید؟‬
‫آیا توانسته اید که به آسانی دکمه های پيراهن یا بلوزتان را ببندید؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪40‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬سوواالت کیفیت زندگی‬
‫‪-1‬بطور کلی ‪،‬به نظرتان وضعیت سالمت شما چگونه است؟‬
‫الف‪ -‬ضعیف(بد) □‬
‫ب‪ -‬نسبتا خوب□‬
‫ج‪ -‬خوب□ د‪ -‬خیلی خوب□‬
‫ه‪ -‬عالی□‬
‫‪-2‬بطور کلی در مقایسه با یک سال گذشته ‪،‬اکنون سالمت خود را چگونه ارزیابی می کنید؟‬
‫الف‪ -‬بسیار بدتر از یک سال پیش □‬
‫ج‪-‬تقریبا همانند یک سال پیش □‬
‫ه‪ -‬بسیار بهتر از یک سال پیش □‬
‫ب‪ -‬تا حدی بدتر از یکسال پیش □‬
‫د‪ -‬تا حدی بهتر از یکسال پیش □‬
‫‪-3‬در طول یک ماه گذشته ‪ ،‬تا چه حد مشکالت عاطفی یا سالمت جسمانی تان مزاحم فعالیتهای اجتماعی‬
‫معمول شما با خانواده‪،‬دوستان‪،‬همسایگان و یا گروه های دیگر شده است؟‬
‫الف‪ -‬شدید□‬
‫ب‪ -‬خیلی زیاد□‬
‫ج‪-‬متوسط□‬
‫الف‪ -‬شدید□‬
‫ب‪ -‬خیلی زیاد □‬
‫ج‪-‬متوسط□‬
‫الف‪ -‬شدید□‬
‫ب‪ -‬خیلی زیاد□‬
‫ج‪-‬متوسط□‬
‫‪-4‬در طول یک ماه گذشته چقدر درد جسمانی داشته اید؟‬
‫د‪ -‬کمی□‬
‫ه‪ -‬اصأل□‬
‫د‪ -‬کمی□‬
‫ه‪ -‬اصال□‬
‫‪ -5‬آیا در طول یک ماه گذشته درد در انجام کارهایتان ایجاد مزاحمت نموده است؟‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫د‪ -‬کمی□‬
‫ه‪ -‬اصال□‬
‫‪41‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل مستعد كننده )‪(Predisposing factors‬‬
‫‪ ‬عوامل قادركننده )‪(Enabling factors‬‬
‫‪ ‬عوامل تقويت كننده )‪(Reinforcing factors‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪42‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل مستعد كننده )‪:(Predisposing factors‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اطالعات‬
‫نگرش ها‬
‫عقايد‬
‫ارزش ها‬
‫فرهنگ ها‬
‫آداب و رسوم و‪. ...‬‬
‫عوامل دموگرافيك ‪ :‬سن ‪ ،‬جنس ‪ ،‬وضعيت اقتصادي – اجتماعي‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪43‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل مستعد كننده ‪ :‬آگاهی‬
‫کدامیک از عبارات زیر در موردآرتریت روماتوئید صحیح است؟‬
‫الف‪-‬از والدین به ارث می رسد □‬
‫ب‪ -‬بعد از آسیب دیدن یک مفصل شروع می شود □‬
‫ج‪ -‬بدلیل آب و هوای سرد و مرطوب بوجود می آید□‬
‫د‪ -‬علت آن ناشناخته است□‬
‫ه‪ -‬می تواند به علت یک نوع باکتری یا ویروس ایجاد شود□‬
‫ی‪ -‬نمی دانم□‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪44‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل مستعد كننده ‪:‬آگاهی‬
‫از لیست زیر دو گزینه را انتخاب کنید‪:‬‬
‫عملی ترین روش جهت حفاظت مفاصلتان از فشار زیاد‪ ،‬این است که‪:‬‬
‫الف‪-‬از آنها به سرعت استفاده کنیم□‬
‫ب‪-‬تا جائیکه ممکن است بیشتر از مفاصل بزرگتر استفاده کنیم تا مفاصل کوچکتر□‬
‫ج‪-‬بیشتر اشیاء را بر روی زمين بکشیم تا اینکه آنها را بلند کنیم □‬
‫د‪ -‬تا جائیکه می توانیم کمتر کار کنیم□‬
‫ه‪-‬به کارهایمان ادامه دهیم انگار که به بیماری آرتریت روماتوئید مبتال نیستیم □‬
‫ی‪-‬نمی دانم□‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪45‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل مستعد كننده ‪:‬نگرش‬
‫کامال مخالفم‬
‫مخالفم‬
‫نظری ندارم‬
‫موافقم‬
‫کامال موافقم‬
‫لطفا درجه موافقت یا مخالفت خود را با عبارات زیر مشخص کنید‪.‬‬
‫برنامه ورزش ی منظم‪ ،‬هیچگونه تاثير مثبتی بر بیماری آرتریت ندارد‪.‬‬
‫استفاده از گرما برای مفاصل مانند کیسه آبگرم تآثيری بر تسکين درد ناش ی از آرتریت ندارد‪.‬‬
‫پرهيز غذایی نقش مؤثری در بهبود وکاهش عالیم بیماری دارد‪.‬‬
‫اجتناب از محرک های محیطی مانند عوامل استرس زا در کاهش عالیم بیماری مؤثر است‪.‬‬
‫استفاده از وسایل پوشش ی مانند باند کش ی‪،‬مچ بند و یا آتل‪ ،‬هیچ تاثيری بر کاهش درد ناش ی از آرتریت‬
‫ندارد‪.‬‬
‫استفاده از روشهایی مانند ماساژ دهی یا آرامش دهی به خود باعث تسکين درد ناش ی از آرتریت می‬
‫شود‪.‬‬
‫برنامه های آموزش ی مرتبط با آرتریت هیچ چيز جدیدی برای یادگرفتن و عمل نمودن ندارد‪.‬‬
‫‪46‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل مستعد كننده ‪ :‬خود کارآمدی‬
‫لطفا مشخص نمایید که تا چه حد اطمینان داریدکه میتوانید‪ ،‬کارهای زیر را در حال حاضر انجام دهید‪،‬‬
‫مهم نیست که آنها را در حال حاضر انجام می دهید یا خير‪.‬‬
‫اصال‬
‫کمی‬
‫تا حدی‬
‫زیاد‬
‫بتوانید دردتان را اندکی کاهش دهید؟‬
‫بتوانید بیشتر فعالیتهای روزانه تان را انجام دهید؟‬
‫بتوانید باروشهایی بدون استفاده بیشتر از دارو‪ ،‬کمی تاقسمتی درد آرتریت تان را کاهش دهید؟‬
‫بتوانید خستگی تان را کنترل کنید؟‬
‫جهت اینکه فعال بمانید‪ ،‬بتوانید بدون اینکه درد آرتریت تان بدتر شود‪،‬فعالیت هایتان را تنظیم‬
‫نمایید؟‬
‫اگر احساس کسالت کنید‪ ،‬بتوانید کاری انجام دهید که احساس بهتری داشته باشید؟‬
‫در مقایسه با افراد مبتالبه آرتریت و مشابه خودتان‪ ،‬بتوانید در طی فعالیتهای روزانه‪،‬درد آرتریت تان‬
‫را مدیریت کنید؟‬
‫بتوانید در برابر ناامیدی ناش ی از آرتریت مقابله کنید؟‬
‫‪47‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل قادركننده )‪ :(Enabling factors‬مهارت ها‬
‫‪ ‬منابع‪:‬‬
‫‪ ‬وجود خدمات بهداشتي درماني و قابليت دسترس ي به آنها‬
‫‪ ‬هزينه ي درمان‬
‫‪ ‬فاصله تا مركز خدمت دهي‬
‫‪ ‬وجود وسيله نقليه و ساعات استفاده از مراكز بهداشتي درماني‬
‫‪ ‬عوامل اجتماعي مثل در آمد يا قابليت پذيرش خدمات‬
‫‪ ‬قوانين ‪ ،‬مقررات و‪...‬‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪48‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل قادركننده )‪:(Enabling factors‬‬
‫اصال‬
‫خیلی کم‬
‫تا حدی‬
‫کامال‬
‫تا چه حد‬
‫جهت تأ مين هزینه بیماریتان‪ ،‬درآمد شما کفاف می دهد؟‬
‫دسترس ی به دارو هایتان برای شما آسان است؟‬
‫دسترس ی به پزشک متخصص برای شما آسان است‬
‫سیستم بهداشتی‪-‬درمانی نیازهای آموزش ی شما را در رابطه با روشهای مراقبت از خود‪ ،‬تامين‬
‫می نماید؟‬
‫نحوه صحیح استفاده از داروهایتان را بلد هستید؟‬
‫جهت مراقبت از خودتان مهارتهایی مانند روشهای ماساژ دهی خود و یا تن آرامی را بلد‬
‫هستید؟‬
‫امکانات ورزش ی یا درمانی مانند استخر شنا یا استخر آبگرم در دسترس شما قرار دارد؟‬
‫‪49‬‬
‫‪52‬‬
‫‪ ‬عوامل تقويت كننده )‪:(Reinforcing factors‬‬
‫‪ ‬حمايت اجتماعی‬
‫‪ ‬پاداش يا تنبيه‬
‫دکتر مجید توکلی‬
‫وزارت بهداشت و آموزش پزشکی‬
‫‪50‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل تقويت كننده )‪:(Reinforcing factors‬‬
‫حمایت اجتماعی کلی درک شده‬
‫خیلی کم‬
‫کم‬
‫تا حدی‬
‫زیاد‬
‫خیلی زیاد‬
‫همسرتان تا چه حد شما را جهت سازگاری با بیماریتان حمایت عاطفی می کند؟‬
‫فرزندانتان تا چه حد شما را جهت سازگاری با بیماریتان حمایت عاطفی می کنند؟‬
‫دیگر بستگان تا چه حد شما را جهت سازگاری با بیماریتان حمایت عاطفی می کنند؟‬
‫دوستان شما تا چه حد شما را جهت سازگاری با بیماریتان حمایت عاطفی می کنند؟‬
‫افرادی که به شما نزدیک هستند جهت انجام کارهایتان‪ ،‬تا چه حد به شما کمک می کنند؟‬
‫پزشک یا کارکنان بهداشتی ‪ ،‬تا چه حد دررابطه با بیماریتان به شما اطالعات می دهند؟‬
‫دولت‪،‬موسسه های مختلف ویا اطرافیان تا چه حد‪،‬جهت بیماریتان شما را حمایت مالی می کنند؟‬
‫‪51‬‬
‫‪52‬‬
‫عوامل تقويت كننده )‪:(Reinforcing factors‬‬
‫رفتارهای خانوادگی حمایت کننده‪ :‬می خواهیم بدانیم اغلب اعضای خانواده شما به چه ميزان هرکدام از اقدامات‬
‫زیرراانجام می دهند‪.‬لطفا آنچه را که در منزل اتفاق می افتد مشخص نمایید‪:‬‬
‫ا‬
‫اصال‬
‫کمی‬
‫تاحدی‬
‫زیاد‬
‫خیلی زیاد‬
‫درصورت نیاز‪ ،‬به شما‪ ،‬برای مراجعه منظم به پزشک کمک میکنند‬
‫شما را برای انجام ورزش مناسب تشویق می کنند‬
‫فعالیتهای خانوادگی را آنچنان برنامه ریزی می کنند که متناسب با برنامه های مراقبت‬
‫بیماری آرتریت شما باشد‬
‫شمارابرای پیگيری مداوم مراقبت ازخودتان تشویق می کنند‬
‫برای انجام حرکات ورزش ی مناسب به شما کمک می کنند‬
‫درصورت نیاز‪ ،‬شما را برای مصرف صحیح و منظم داروهایتان حمایت می کنند‬
‫در فعالیتهایی مانند ماساژ دادن و یا تن آرامی به شما کمک می کنند‬
‫شما را برای پیگيری رژیم غذاییتان تشویق می کنند‬
‫پای درد دلهای شما می نشینند‬
‫‪52‬‬
‫‪52‬‬
‫خسته نباشید‬