Transcript شاخص هاي سرمايه اجتماعي

‫حسین محمدی‪ ،1‬آزاده تعالی مقدم‪ ،2‬مرتضی‬
‫بستام‪3‬‬
‫‪ -1‬عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪ -2‬دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی‪ ،‬دانشکده کشاورزی‪ ،‬دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫‪ -3‬دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد‪ ،‬دانشکده علوم اداری و اقتصادی‪ ،‬دانشگاه فردوسی مشهد‬
‫مقدهم‪:‬‬
‫از هم گسيختگي روابط اجتماعي در شهر‬
‫گسترش شهرنشيني‬
‫افزايش مهاجرت از روستاها به شهرها‬
‫تنوع فرهنگي‪ ،‬اجتماعي و اقتصادي متعاقب آن‬
‫کاهش همکاري و تعاون شهروندان‬
‫کمبود حمايت هاي اجتماعي از برنامه هاي عمران شهري‬
‫ضرورت ايجاد امنيت اجتماعي‬
‫پديده بيکاري و مشاغل کاذب درون شهرها‬
‫و به طور خالصه مسائل و مشکالت شهري و عدم مشارکت‬
‫شهروندان در برنامه ريزي هاي توسعه اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي‬
‫درشهرها موجب اتالف سرمايه هاي مادي و معنوي و تشديد مشکالت‬
‫و ناهنجاري هاي شهري گرديده است‪.‬‬
‫استفاده از سرمايه اجتماعي افراد‪ ،‬راه حل مناسب و مؤثري براي‪:‬‬
‫‪ o‬کاهش جرم‬
‫‪ o‬افزايش غير رسمي کنترل هاي اجتماعي‬
‫‪ o‬افزايش همکاري و مشارکت شهروندان در امور اجتماعي‪ ،‬سياسي و اقتصادي‬
‫‪ o‬افزايش درک متقابل شهروندان و مسئولين‬
‫‪ o‬و ‪ ...‬مي باشد‪.‬‬
‫‪ ‬شهرداري به عنوان يکي از ارکان اساسي هر شهر نقش مؤثري در مديريت‪،‬‬
‫برنامه ريزي و اجراي سياست هاي کالن شهر دارد‪.‬‬
‫‪ ‬به دليل ارتباط تنگاتنگ و نزديک شهرداري با تمام اقشار جامعه‪ ،‬اين‬
‫سازمان به نحو قابل مالحظه اي از ميزان سرمايه اجتماعي افراد در شهر اثر‬
‫پذيرفته و همچنين مي تواند اثر قابل مالحظه اي بر سرمايه اجتماعي افراد‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫تعامل مفيد و سازنده شهرداري و مردم = اثرات مثبت دو جانبه بر شهروندان و‬
‫سازمان هاي زير مجموعه شهرداري‬
‫‪ ‬هدف اصلي پژوهش‪ :‬برآورد سطح سرمايه اجتماعي و شاخص هاي‬
‫مختلف آن در مناطق مختلف شهر مشهد و مقايسه آنها با يکديگر‬
‫‪ ‬بررسي ارتباط متغيرهايي مانند‪:‬‬
‫جنسيت‪ ،‬محل تولد‪ ،‬درآمدو تحصيالت با هر يک از زيرشاخص هاي‬
‫اعتماد‪ ،‬مشارکت‪ ،‬آگاهي‪ ،‬امنيت و در نهايت سرمايه اجتماعي‬
‫تعريف سرماهي اجتماعي‬
‫سرمايه‪:‬‬
‫‪ ‬سرمايه طبيعي‬
‫‪ ‬سرمايه فيزيکي‬
‫‪ ‬سرمايه انساني‬
‫سرمايه ها با يکديگر ثروت يک جامعه را تشکيل داده و بسترساز رشد‬
‫و توسعه اقتصادي‬
‫اين سه نوع سرمايه‪ ،‬تنها بخشي از فرآيند رشد و توسعه اقتصادي را‬
‫توضيح مي دهند و شيوه تعامل بازيگران اقتصادي و نحوه سازمان دهي‬
‫خودشان در رشد و توسعه اهميت قابل مالحظه اي دارد‪.‬‬
‫سرمايه اجتماعي مجموعه نهادها‪ ،‬قوانين‪ ،‬روش ها‪ ،‬عادات اجتماعي‪،‬‬
‫سنت ها و قواعد رفتاري يک جامعه است که مناسبات اجتماعي بين‬
‫مردم يک جامعه را شکل مي دهد (رناني‪.)1381،‬‬
‫تعريف سرماهي اجتماعي‬
‫اقتصاددانان با تأکید اولیه بر اهمیت سرمایه فیزیکی و منابع طبیعی که بتوان روی آنها‬
‫سرمایهگذاری کرد برای مدت های مدیدی غافل از سرمایه انسانی بودند اما بعد از‬
‫مدتی که شکاف بین کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته ‪-‬علیرغم‬
‫سرمایهگذاریهای فیزیکی گسترده ‪ -‬عمیقتر شد اقتصاددانان با تأمل زیاد‪ ،‬به نقش‬
‫سرمایه انسانی اشاره کردند و این نظر مطرح شد که سرمایه انسانی قادر است‬
‫ارزش افزوده زیادی ایجاد کند و سرمایه طبیعی را به کاالی ارزشمند تبدیل کند‪.‬‬
‫بنابراین منابع طبیعی و سرمایه فیزیکی هر چند مهمند ولی وقتی سرمایه انسانی‬
‫ضعیف باشد نمیتوان به طور صحیح از سرمایه فیزیکی استفاده کرد‪ .‬از دهه ‪ 90‬این‬
‫بحث نیز مطرح گردید که برای استفاده بهینه از منابع باید یک شرایط نهادی مناسب‬
‫وجود داشته باشد به عبارت دیگر سرمایه انسانی در هر محیط و شرایطی‬
‫نمیتواند به نحو کارآمد از سرمایه فیزیکی استفاده کند‪.‬‬
‫واقعیت آن است که اگر در گذشته فعالیت های اقتصادی توسط افراد انجام میشد‬
‫امروزه اکثر فعالیتهای اقتصادی توسط سازمان ها و بنگاه ها صورت میگیرد که نیاز‬
‫به اعتماد‪ ،‬اطمینان و درجه باالیی از همکاری بین افراد است‪ .‬رفتار در این محیط‬
‫اجتماعی اصطالحاً سرمایه اجتماعی نام گرفته است‪ .‬سرمایه اجتماعی عبارت‬
‫است از روابط دوجانبه‪ ،‬تعامالت‪ ،‬اعتماد و شبکههایی که در میان افراد پدیدار شده‬
‫و روابط اقتصادی و اجتماعی آنها را تسهیل می کند‪.‬‬
‫صاحب نظر تعريف سرمايه اجتماعی‬
‫کلمن (‪)1990‬‬
‫سرمايه اجتماعي را مي بايست با کارکردش تعريف کرد‪ .‬کارکردي که به وسيله سرمايه اجتماعي مشخص مي شود‪،‬‬
‫ارزش جنبههايي از ساختار اجتماعي است که کنش گران به عنوان منابعي جهت تحقق اهداف و عاليقشان از آن ها‬
‫استفاده مي کنند‪.‬‬
‫بيکر (‪)1990‬‬
‫سرمايه اجتماعي منبعي است که کنش گران آن را از ساختارهاي خاص اجتماعي بر مي گيرند و سپس در پيگيري‬
‫منافع خود به کارش مي برند‪ .‬سرمايه اجتماعي به واسطه تغيير در روابط کنش گران به وجود مي آيد‪.‬‬
‫پاتنام (‪)1995‬‬
‫سرمايه اجتماعي‪ ،‬جنبه هايي از سازمان اجتماعي از قبيل هنجارها‪ ،‬شبکه هاي اجتماعي و اعتماد متقابل است که‬
‫همياري و هماهنگي افراد را براي دستيابي به منافع مشترک‪ ،‬تسهيل مي کند‪.‬‬
‫بانک جهاني‬
‫(‪)1995‬‬
‫سرمايه اجتماعي به نهادها‪ ،‬روابط و هنجارهايي که به کميت و کيفيت کنش هاي متقابل اجتماعي جوامع شکل مي‬
‫دهند‪ ،‬اشاره دارد‪ .‬سرمايه اجتماعي تنها حاصل جمع نهادهايي که جامعه را پي ريزي کرده اند‪ ،‬نمي باشد‪ .‬بلکه‬
‫پيوندهاي محکمي است که آنها را به يکديگر متصل مي دارد‪.‬‬
‫فوکوياما (‪)2000‬‬
‫سرمايه اجتماعي مثل و نمونه ملموسي از يک هنجار غير رسمي (نانوشته) است که همکاري ميان دو يا چند نفر را‬
‫ارتقا مي بخشد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کارکرد سرمایه اجتماعی‪:‬‬
‫فرض کنید گروهی از قاچاقچیان حرفهای تصمیم گرفتهاند برای انجام یک قاچاق بزرگ با‬
‫هم همکاری کنند اینها عالوه بر داشتن دانش و تجربه کافی برای انجام این کار تمامی‬
‫تجهیزات و لوازم مورد نیاز را نیز فراهم کرده باشند‪ .‬یعنی سرمایه انسانی و سرمایه‬
‫فیزیکی فراهم است حال آیا با وجود این عوامل‪ ،‬قاچاق بزرگ انجام خواهد شد‪ .‬جواب‬
‫مسلماً منفی است تا زمانی که گروه قاچاقچیان در میان خودشان اعتماد متقابلی‬
‫نداشته باشند و تازمانی که قواعد جدی و آهنینی برای همکاری برقرار نباشد و حق و یا‬
‫سهم هر یک از افراد پیشاپیش مشخص نباشد اقدام مشترک برای قاچاق آغاز نخواهد‬
‫شد‪ .‬این اعتماد متقابل میان دزدان و پایبندی به قواعد مورد توافق محیط همکاری یا‬
‫سرمایه اجتماعی سازمان قاچاقچیان محسوب میشود پس وقتی برای موفقیت‬
‫دستهجمعی در انجام امور غیرقانونی‪ ،‬قانونمندی و قانونمداری شرط است و برای‬
‫کامیابی غیرمنطقی منطق الزم است و برای موفقیت غیر قابل اعتمادترین گروهها اعتماد‬
‫الزم است بیگمان جامعه صالحان نیز برای رشد و توسعه و دستیابی به اهداف بزرگ‬
‫بیشترین نیاز را به سرمایه اجتماعی دارد‪ .‬بیسرمایه اجتماعی هیچ اجتماعی به هیچ‬
‫سرمایهای نمیرسد‪ .‬در سازمانها و بنگاهها و جوامع امروزی سرمایه اقتصادی از نظر‬
‫درجه اهمیت پایینترین مرتبه را دارد‪ .‬در بازارهای امروزی میلیاردها دالر معامله صرفاً‬
‫براساس اعتماد و توافق دوجانبه صورت میگیرد به خصوص در بازارهای بورس و بازار آتی‬
‫که گاه محصولی که در چند ماه آینده تولید میشود از امروز مورد معامله قرار‬
‫میگیرند‪.‬در بازار نفتی میلیون ها بشکه صرفاً بر اساس یک توافق ظاهری معامله می‬
‫شود‪.‬‬
‫موسسه لگاتیوم (‪ :)2011‬سرمایه اجتماعی یکی از‬
‫اجزاء تشکیل دهنده موفقیت و رفاه در یک کشور‬
‫است‪.‬‬
‫شبکه های اجتماعی و همبستگی بین مردم یک جامعه اثرات مثبت و مستقیم‬
‫روی رفاه یک کشور دارد‪ .‬شاخص سرمایه اجتماعی عملکرد یک کشور را در دو‬
‫حوزه اندازه گیری می نماید‪:‬‬
‫‪ -1‬همبستگی و مشارکت(تعهد) اجتماعی‬
‫‪ -2‬شبکه های اجتماعی و خانوادگی‬
‫این شاخص نشان می دهد که چطور عواملی مثل کمک های داوطلبانه افراد‪،‬‬
‫کمک به آسیب دیدگان‪ ،‬و بخشش به موسسات خیریه روی اقتصاد و رضایت از‬
‫زندگی توده مردم اثر گذار است‪ .‬عالوه بر این شاخص مذکور در خصوص سطح‬
‫اعتماد در یک جامعه و شیوه ای که اعتماد شهروندان به یکدیگر‪ ،‬ازدواج و یا‬
‫گرایشات مذهبی می تواند شبکه هایی را ایجاد کند که رفاه افراد را افزایش‬
‫دهد بحث می نماید‪.‬‬
‫مطالعات تجربی نشان می دهد که سرمایه اجتماعی به شکل گسترش اعتماد‬
‫عمومی‪ ،‬الزامات خانوادگی و اجتماعی و عضویت در گروههای اجتماعی و‬
‫اجتماعات مذهبی می تواند وضعیت رفاه یک کشور را بهبود بخشد‪ .‬استفاده از‬
‫واژه سرمایه برای بحث سرمایه اجتماعی منعکس کننده این واقعیت مهم است‬
‫که شبکه ها و روابط اجتماعی افراد‪ ،‬دارایی هایی هستند که می توانند دارای‬
‫بازدهی اقتصادی بوده و رفاه را افزایش دهند‪.‬‬
‫متغیرهاي زيرشاخص سرمايه اجتماعي به همراه درجه اثر گذاري آنها روي رضايت از زندگي‬
‫اين متغیرها به ترتیب عبارتند از‪ :‬قابلیت اعتماد به ديگران‪ ،‬اهمیت دوستان‪،‬‬
‫امانتداري ديگران‪ ،‬عضويت در مجامع هنري‪ ،‬عضويت در مجامع ورزشي‪ ،‬عضويت‬
‫در مجامع محیط زيستي‪ ،‬عضويت در مجامع مذهبي‪ ،‬میزان بخشش‪ ،‬اهمیت‬
‫مذهب‪ ،‬کمک به غريبه ها‪ ،‬وضعیت تاهل‪ ،‬فعالیت هاي داوطلبانه‬
‫شاخص اهي سرماهي اجتماعي‬
‫هر چند هنوز مالک و معیار مشخصی برای اندازهگیری سرمایه اجتماعی ارائه‬
‫نشده است‪ .‬اما میتوان برای تقریب به ذهن و تعیین سمت و سوی آن‬
‫شاخصهایی همچون میزان جرم و جنابت‪ ،‬میزان قانونشکنی‪ ،‬وضعیت رعایت‬
‫قوانین راهنمایی و رانندگی میزان پرخاشگری و درگیریهای خیابانی‪ ،‬میزان‬
‫خیانت در امانت‪ ،‬میزان چکهای برگشتی‪ ،‬میزان مصرف مواد مخدر‪ ،‬وضعیت‬
‫طالق‪ ،‬میزان مهاجرت‪ ،‬میزان دعاوی ‪ ،‬میزان فرار از پرداخت مالیات‪ ،‬میزان‬
‫خودکشی و… را مالک قرار داد‪ .‬اگر در کشوری همه این معیارها روندی‬
‫صعودی داشت قطعاً باید گفت که سرمایه اجتماعی در حال کاهش است‪.‬‬
‫چون در بعضی از مواقع ممکن است در کشوری یک معیار بنا به دالیل خاصی‬
‫افزایش یابد‪ .‬مثالً طالق افزایش یابد اما بقیه مالکها روندی نزولی داشته‬
‫باشند‪ .‬در خصوص ایران روند آمارها در مورد مالکهای فوق کامالً روشن است‬
‫و نشاندهنده کاهش روند سرمایه اجتماعی میباشد‪ .‬به نظر میرسد این‬
‫مالکها معیارهای دست دوم است و به نوعی نشانگر وضعیت سرمایه‬
‫اجتماعی در سطح خرد است اگر بخواهیم سرمایه اجتماعی را در سطح کالن‬
‫مورد بررسی قرار دهیم‪،‬باید به نحوه رفتار ارکان دولت و نهادهای برآمده از آن‬
‫بپردازیم که در این زمینه شاخص اعتماد بین شهروندان و حکومت و نهادهای‬
‫حکومتی یکی از معیارهای مهم است‪ .‬به عبارت دیگر باید بین اعتماد بین افراد‬
‫و میزان پایبندی افراد به قانون و مقررات بااعتماد افراد به نهادها و میزان‬
‫پایبندی حکومت و نهادها به قانون و مقررات تفاوت قائل شد‬
‫برخي شاخص هاي مهم در نظر گرفته شده براي سرمايه اجتماعي‪ ،‬مفهوم آن ها و مأخذ‬
‫مورد استناد‬
‫رديف شاخص و معنای آن‬
‫منبع‬
‫‪1‬‬
‫اعتماد‬
‫ميزان اعتماد فرد به آشنايان (اعضاي خانواده‪ ،‬خويشاوندان‪ ،‬دوستان‪ ،‬همکاران و همسايگان) اعتماد به غريبه ها و‬
‫سازمان هاي مختلف و نمايندگان حکومت (مديران سازمان ها و نمايندگان مجلس)‬
‫)‪Bullen and Onyx ،(1998‬‬
‫)‪Krishna and Shrader ،(2000‬‬
‫)‪Grootaert and others ،(2005‬‬
‫‪2‬‬
‫مشارکت اجتماعی‬
‫انواع مشارکت که براي فرد رضايت به بار مي آورد و عامل شکل دهي به روابط و سازنده شبکههاي حمايتي بالقوه است‬
‫(مانند ديدار با دوستان و خويشاوندان)‪ ،‬شرکت در مراسم شادي و ترحيم هم محلهايها‪ ،‬رفتن به سينما‪ ،‬پارک کوه و‬
‫غيره به صورت دسته جمعي‪.‬‬
‫)‪Bullen and Onyx ،(1998‬‬
‫)‪Grootaert and others ،(2005‬‬
‫‪3‬‬
‫مشارکت مدنی‬
‫فعاليت هايي که در ارتباط با فضاي سياسي‪ ،‬حکومتي‪ ،‬مديريت باشگاهها و انجمنها و نيز سازمانهاي غيردولتي بوده و‬
‫معموالً در قالب عضويت رسمي فرد در گروههاي مختلف خود را نشان ميدهد و تابع مقررات و سلسله مراتب است‪.‬‬
‫)‪Bullen and Onyx ،(1998‬‬
‫)‪Rose ،(1998‬‬
‫)‪Grootaert and others ،(2005‬‬
‫‪4‬‬
‫ظرفیت پذيرش تفاوت ها (مدارا)‬
‫اشاره به اين دارد که افراد تا چه حد هنجارها‪ ،‬سبک هاي زندگي و عقايدي که متفاوت از آنچه که خود دارند را مورد‬
‫پذيرش قرار داده و به آن احترام مي گذارند‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫احساس امنیت‬
‫ميزان احساس امنيت و آسودگي و آرامش مردم در خانههاي خود و يا از قدم زدن در کوچه و خيابانهاي شهر در طول‬
‫شبانه روز‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫حمايت اجتماعی (مالی و عاطفی)‬
‫حمايت افراد از يکديگر که به صورت مالي و عاطفي در زمان نيازمندي و يا به عنوان بخشي از حيات روزمره فراهم آمده‬
‫باشد (نظير پول قرض دادن‪ ،‬گوش کردن به درد دل افراد)‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫احساس اثر گذاری و کارايی‬
‫درک و تصور افراد و اجتماعات از ميزان توانايي تاثيرگذاري آنان در فعاليت ها و روندهاي موجود در جامعه‬
‫‪Australian Bureau of Statistics ،‬‬
‫)‪(2003B‬‬
‫)‪Bullen and Onyx ،(1998‬‬
‫‪Australian Bureau of Statistics ،‬‬
‫)‪(2003B‬‬
‫)‪Benchmark Survey ،(2000‬‬
‫‪Australian Bureau of Statistics ،‬‬
‫)‪(2003B‬‬
‫)‪Bullen and Onyx ،(1998‬‬
‫‪Australian Bureau of Statistics ،‬‬
‫)‪(2003B‬‬
‫شاخص اهي سرماهي اجتماعي‬
‫الف) اعتماد‪:‬‬
‫ميزان اعتماد فرد به خانواده‪ ،‬دوستان‪ ،‬خويشاوندان‪ ،‬همسايگان‪ ،‬غريبه ها و در سطح‬
‫باالتر به نمايندگانشان را در سطح محلي‪ ،‬منطقه اي و ملي نشان مي دهد‪.‬‬
‫عناصر و جنبه هاي يک رابطه مبتني بر اعتماد ‪:‬‬
‫صداقت‬
‫صراحت‬
‫سهيم کردن ديگران در اطالعات و عقايد و افکار و احساسات‬
‫احترام و ارزش قائل شدن براي طرف مقابل‬
‫حمايت از توانايي ها و شايستگي هاي طرف مقابل‬
‫تمايالت هميارانه و ياري گرايانه و رفتارهاي اعتمادآميز‬
‫اعتماد و اطمینان متقابل میتواند آنچه را که اقتصاددانان هزینه معامالتی‬
‫(‪ )Transaction cost‬مینامند را کاهش دهد و سبب تسهیل در کارها شود در غیاب‬
‫این اطمینان و اعتماد‪ ،‬قوانین‪ ،‬مقررات و قراردادهای دست و پاگیر‪ ،‬دعاوی‪ ،‬مرافعات‬
‫مکرر و بوروکراسی فربه‪ ،‬جامعه را به هالکت خواهد کشاند‪.‬‬
‫همگنیًافرادًوًاعتمادًعمومی‬
‫از آنجا که اعتماد یکی از شاخص های مهم در بحث سرمایه‬
‫اجتماعی است برخی محققان استدالل می کنند که جوامعی که در‬
‫آنها جمعیت به شکل همگن و مشابه هستند(از لحاظ مذهبی‪،‬‬
‫تحصیالت‪ ،‬وضعیت اقتصادی ‪ ،‬فرهنگ و نظایر آن) دارای همبستگی‬
‫اجتماعی بیشتری بوده و رشد اقتصادی در آنها در مقایسه با‬
‫کشورها یا شهرهایی که دارای جمعیت ناهمگن و متنوع هستند‬
‫بیشتر است‪ .‬این پدیده ”‪ “scandinavian effect‬نیز نامیده می شود‬
‫زیرا در بیشتر کشورهای این منطقه بحث همگنی افراد و اثر آن بر‬
‫سرمایه اجتماعی و رفاه مشاهده شده است‪.‬‬
‫البته تنوع فرهنگی و اجتماعی در کشوری مثل آمریکا که دارای سطح‬
‫سرمایه اجتماعی باالیی در دنیا است می تواند فرضیه فوق را تا‬
‫حدی زیر سوال برد‪ .‬اما به هر حال در کشورهای حوزه اسکاندیناوی‬
‫این فرضیه می تواند مصداق داشته باشد‪.‬‬
‫شاخص اهي سرماهي اجتماعي‬
‫ب) مشارکت‪:‬‬
‫مشارکت در مراسم اجتماعي‪ ،‬امور اقتصادي‪ ،‬فرهنگي‪ ،‬سياسي و امور‬
‫شهري يکي از مهمترين مسائل در ميزان سرمايه اجتماعي شهراست‪.‬‬
‫نقش مشارکت مردم در همکاري و همياري با شهرداري ها به عنوان‬
‫نهادي که کامالً با مردم در ارتباط است‪ ،‬کامالً محسوس است و اندازه آن‬
‫تأثير عمده اي برسطح سرمايه اجتماعي در شهر دارد‪.‬‬
‫متغيرهاي اين شاخص ‪:‬‬
‫ميزان شرکت در مجالس فاميلي و مراسم مذهبي‬
‫کمک به ديگران‬
‫کمک به شهرداري ها در جهت حفظ و نگهداري اماکن عمومي‪ ،‬حفظ‬
‫پاکيزگي‬
‫شرکت در فعاليت هاي عمومي‪ ،‬اجتماعي‪ ،‬فرهنگي و سياسي‪.‬‬
‫شاخص اهي سرماهي اجتماعي‬
‫ج) امنيت‪:‬‬
‫زير بناي اصلي تمهيد مقدمات و زمينه هاي تحقق جامعه مدني و‬
‫هنجارهاي قابل اعتماد متقابل و نيز تسهيل کننده مشارکت‬
‫اجتماعي و سياسي افراد جامعه امنيت است که داراي ابعاد زير‬
‫است‪:‬‬
‫‪ ‬امنيت اجتماعي‬
‫‪ ‬امنيت اقتصادي‬
‫‪ ‬امنيت شغلي‬
‫‪ ‬امنيت جاني و ‪...‬‬
‫شاخص اهي سرماهي اجتماعي‬
‫د) آگاهي‪:‬‬
‫پيش شرط اوليه براي مشارکت اجتماعي " آگاهي" است که يک‬
‫متغير معرفتي متعلق به افراد است‪.‬‬
‫متغيرهاي اين شاخص ‪:‬‬
‫آموزش و دانش‬
‫آگاهي نسبت به سياست ها و مسائل عمومي و جاري کشور‪،‬‬
‫منطقه و شهر‬
‫اطالعات عمومي افراد‬
‫ح‬
‫ت‬
‫ق‬
‫ی‬
‫عواملي هک ارث آنها روي سرماهي اجتماعي رد این ق ربرسي شده است‪:‬‬
‫الف) جنسيت‪:‬‬
‫مقايسه سرمايه اجتماعي مردان نسبت به زنان؛‬
‫ب) محل تولد‪:‬‬
‫دو بخش داخل مشهد(بومي) و خارج از آن(غير بومي)؛‬
‫ج) تحصيالت‪:‬‬
‫آموزش و دانش افراد در سه سطح اندازه گيري شده است‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کم (تحصیالت تا سیکل)‬
‫متوسط (از سیکل تا فوق دیپلم)‬
‫زیاد (فوق دیپلم به باال)‬
‫د) درآمد‪ :‬ميزان درآمد افراد نيز در سه سطح اندازه گيري شده‬
‫است‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کمتر از ‪340000‬‬
‫بين ‪ 340000‬الي ‪800000‬‬
‫باالتر از ‪800000‬‬
‫ح‬
‫ت‬
‫ق‬
‫ی‬
‫پ‬
‫ی‬
‫ش‬
‫ی‬
‫ن‬
‫ه ق‬
‫‪ ‬دکتر علي سوري (‪ :)1383‬نشان داد که کاهش شاخص سرمايه‬
‫اجتماعي رابطه منفي و معني داري با رشد اقتصادي و سرمايه گذاري بخش‬
‫خصوصي دارد‬
‫‪ ‬سعادت (‪:)1387‬برآورد سرمايه اجتماعي در ايران را با استفاده از روش‬
‫فازي؛ نتايج نشان داد که سرمايه اجتماعي داراي نوسانات متعددي طي دوره‬
‫مورد نظر است‪.‬‬
‫‪ ‬رحماني و اميري (‪ :)1386‬تاثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران‪ ،‬با‬
‫استفاده از روش اقتصاد سنجي فضايي در استان هاي کشور‪ .‬نشان داد که اين‬
‫متغير داراي تاثير مثبت و معني داري بر رشد اقتصادي مي باشد‪.‬‬
‫‪ ‬فيروزآبادي و جاجرمي (‪ :)1385‬سرمايه اجتماعي و توسعه اقتصادي‪-‬‬
‫اجتماعي در کالن شهر تهران را مورد بررسي قرار دادند‪.‬‬
‫ح‬
‫ت‬
‫ق‬
‫ی‬
‫پ‬
‫ی‬
‫ش‬
‫ی‬
‫ن‬
‫ه ق‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫حسيني و ديگران (‪ :)1387‬استفاده از روش تاکسونومي عددي و تحليل‬
‫عاملي‪ ،‬با شيوه تحليل ثانوي؛ رتبه بندي مراکز استان هاي کشور بر اساس‬
‫شاخص هاي سرمايه اجتماعي‬
‫عبداللهي و موسوي (‪ :)1386‬ميزان سرمايه اجتماعي در ايران در مجموع‬
‫از لحاظ اغلب مولفههاي چندگانه و شاخصهاي متعدد مرتبط با آنها پايين‬
‫است‪.‬‬
‫فيروز آبادي و همکارن (‪ :)1389‬بر اساس تحليل ثانويه اطالعات و با روش‬
‫تصميمگيري چند شاخصه به بررسي شاخصها و رتبه توسعه اجتماعي و‬
‫رابطه آن با سرمايه اجتماعي در استانهاي کشور ‪.‬‬
‫عقيلي و همکاران (‪:)1388‬استفاده از روش تحقيق پيمايشي به بررسي‬
‫سرمايه اجتماعي و رفتارهاي زيست محيطي مسئوالنه در استانهاي گيالن‪،‬‬
‫مازندران و گلستان‬
‫نوغاني و همکاران (‪ :)1389‬استفاده از روش تحقيق پيمايشي کيفيت زندگي‬
‫شهروندان و رابطه آن با سرمايه اجتماعي در شهر مشهد‬
‫ح‬
‫ت‬
‫ق‬
‫ی‬
‫روش ق‬
‫با الهام از نظرات کلمن (‪ ،)1988‬پاتنام (‪ )1995‬و بورديو‬
‫(‪ )1983‬براي سنجش سرمايه اجتماعي ‪ 4‬بعد براي آن در نظر‬
‫گرفته شده است که عبارتند از‪:‬‬
‫‪ ‬اعتماد‬
‫‪ ‬مشارکت‬
‫‪ ‬آگاهي‬
‫‪ ‬امنيت اجتماعي‬
‫براي سرمايه اجتماعي ترکيب يک سري گويه ها به دست مي‬
‫آيد که گويه ها در سطح سنجش ترتيبي و با استفاده از طيف ‪5‬‬
‫قسمتي ليکرت اندازه گيري شده است‪.‬‬
‫پس از محاسبه اين ابعاد‪ ،‬متوسط آنها به عنوان معيار سرمايه‬
‫اجتماعي شناخته مي شود‪.‬‬
‫طراحي پرسشنامه اي حاوي ‪ 46‬سؤال ‪ 5‬گزينه اي‬
‫(خيلي کم‪ ،‬کم‪ ،‬متوسط‪ ،‬زياد‪ ،‬خيلي زياد)‬
‫استفاده از روش نمونه گيري طبقه اي با تخصيص متناسب و‬
‫سپس نمونه گيري تصادفي ساده در هر طبقه‬
‫تعيين اندازه نمونه‪:‬‬
‫تعيين حجم نمونه‪ :‬ابتدا تعداد ‪ 42‬پرسشنامه به صورت تصادفي در نقاط‬
‫مختلف شهر مشهد تکميل‪ ،‬به دست آوردن واريانس نمونه کوچک ‪ ،‬در نظر‬
‫گرفتن کران خطايي برابر با ‪ ،0/5‬حجم نمونه ‪ ، 245‬با توجه به جمعيت کل‬
‫مشهد و جمعيت مناطق مختلف شهر‬
‫فرمول بيان شده در ذيل ‪:‬‬
‫به علت استفاده از گويه ها و پرسش هاي متعدد در پرسشنامه‪ ،‬مسأله‬
‫روايي و اعتبار داده ها مطرح مي گردد‪.‬‬
‫ضريب آلفاي کرونباخ براي آزمون پايايي يا قابليت اعتماد استفاده گرديد و‬
‫مقدار ‪ 0/9‬براي آن به دست آمد‪.‬‬
‫روايي يا اعتبار اندازه گيري پرسشنامه نيز با جمع آوري نظرات يکسري‬
‫کارشناسان شهرداري و اساتيد مرتبط در دانشگاهها مورد بررسي و تأييد قرار‬
‫گرفته است‪.‬‬
‫ط‬
‫س‬
‫خ‬
‫ع‬
‫ت‬
‫ج‬
‫س‬
‫ربآورد ح رماهي ا ما ي و زریشا ص اهي آن‬
‫‪ ‬در پرسشنامه اعداد ‪ 4،3،2،1‬و ‪ 5‬براي گزينههاي خيلي کم‪ ،‬کم‪،‬‬
‫متوسط‪ ،‬زياد و خيلي زياد اختصاص پيدا کرده است‪ ،‬سطح سرمايه‬
‫اجتماعي و شاخص هاي آن در ‪ 3‬گروه کم‪ ،‬متوسط و زياد اندازه‬
‫گيري شده است‪).‬بازههايً‪ 3.5-2.5ً، 2.5-1‬وً‪ 5-3.5‬بهًترتیبًمعرفًاينً‬
‫سهًسطحًازًسرمايهًاجتماعيًهستند)‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از جدول توافقي براي بررسي ارتباط بين متغيرهاي‬
‫توصيفي جنسيت‪ ،‬محل تولد‪ ،‬درآمد و تحصيالت با سرمايه اجتماعي‬
‫‪ ‬تمامي برآوردها در اين مقاله با استفاده از نرم افزارهاي ‪ Excel‬و‬
‫‪ SPSS‬صورت گرفته است‬
‫مناطق مشهد مطابق با تقسيم بندي شهرداري به ‪ 13‬منطقه تقسيم شده و هر کدام از‬
‫زيرشاخص هاي سرمايه اجتماعي به همراه شاخص کل براي اين مناطق برآورد شده است‬
‫جدول ‪ -3‬برآورد سرمايه اجتماعي و شاخصهاي مربوطه در مناطق مختلف مشهد‬
‫مناطق‬
‫شاخص‬
‫سرمايه‬
‫اجتماعي‬
‫آگاهي‬
‫امنيت‬
‫مشارکت‬
‫اعتماد‬
‫‪1‬‬
‫‪2/86‬‬
‫‪2/82‬‬
‫‪3/14‬‬
‫‪2/49‬‬
‫‪3/00‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2/87‬‬
‫‪2/58‬‬
‫‪3/35‬‬
‫‪2/50‬‬
‫‪3/07‬‬
‫‪3‬‬
‫‪3/21‬‬
‫‪3/14‬‬
‫‪3/58‬‬
‫‪2/75‬‬
‫‪3/36‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2/83‬‬
‫‪2/61‬‬
‫‪3/21‬‬
‫‪2/57‬‬
‫*‪2/91‬‬
‫‪5‬‬
‫‪3/16‬‬
‫‪3/26‬‬
‫‪3/37‬‬
‫‪2/59‬‬
‫‪3/42‬‬
‫‪6‬‬
‫‪3/19‬‬
‫‪3/10‬‬
‫‪3/49‬‬
‫**‪2/85‬‬
‫‪3/32‬‬
‫‪7‬‬
‫‪2/91‬‬
‫‪2/72‬‬
‫‪3/51‬‬
‫‪2/33‬‬
‫‪3/08‬‬
‫‪8‬‬
‫*‪2/72‬‬
‫*‪2/30‬‬
‫‪3/50‬‬
‫*‪2/10‬‬
‫‪2/96‬‬
‫‪9‬‬
‫‪2/81‬‬
‫‪2/93‬‬
‫‪3/25‬‬
‫‪2/11‬‬
‫‪2/95‬‬
‫‪10‬‬
‫‪2/86‬‬
‫‪2/70‬‬
‫‪3/17‬‬
‫‪2/34‬‬
‫‪3/25‬‬
‫‪11‬‬
‫‪3/01‬‬
‫‪2/93‬‬
‫‪3/47‬‬
‫‪2/43‬‬
‫‪3/20‬‬
‫‪12‬‬
‫**‪3/61‬‬
‫**‪4/11‬‬
‫**‪3/89‬‬
‫‪2/83‬‬
‫**‪3/60‬‬
‫‪13‬‬
‫‪3/23‬‬
‫‪3/67‬‬
‫*‪3/11‬‬
‫‪2/71‬‬
‫‪3/45‬‬
‫کل مشهد‬
‫‪3/02‬‬
‫‪2/99‬‬
‫‪3/39‬‬
‫‪2/51‬‬
‫‪3/20‬‬
‫مي توان نتيجه گرفت که در تمامي مناطق مشهد شاخص اعتماد‬
‫کمترين مقدار را در بين ساير شاخص ها به خود اختصاص داده و‬
‫در اکثر مناطق شاخص آگاهي بيشترين مقدار را دارا مي باشد‪.‬‬
‫ط‬
‫س‬
‫ط‬
‫س‬
‫نم‬
‫مش‬
‫ع‬
‫ت‬
‫ج‬
‫س‬
‫خص‬
‫ا‬
‫‪ ‬ود ر‪ -1‬ح شا هاي رماهي ا ما ي رد ح هد‬
‫‪3.39‬‬
‫‪3.2‬‬
‫‪2.99‬‬
‫‪2.51‬‬
‫مشارکت‬
‫اعتماد‬
‫آگاهي‬
‫امنيت‬
‫خ‬
‫م‬
‫نم‬
‫من‬
‫خ‬
‫ی‬
‫مش‬
‫ط‬
‫ل‬
‫ت‬
‫ودار‪ -2‬شا ص ا ت رد منا ق ف هد‬
‫‪4.50‬‬
‫‪4.00‬‬
‫‪3.50‬‬
‫‪2.50‬‬
‫‪2.00‬‬
‫‪1.50‬‬
‫‪1.00‬‬
‫‪0.50‬‬
‫‪0.00‬‬
‫کل مشهد‬
‫‪13‬‬
‫‪12‬‬
‫‪11‬‬
‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬
‫مناطق‬
‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫امنیت‬
‫‪3.00‬‬
‫خ‬
‫م‬
‫نم‬
‫خ‬
‫مش‬
‫ه‬
‫ط‬
‫ل‬
‫ت‬
‫ودار‪ -3‬شا ص آگا ي رد منا ق ف هد‬
‫‪4.00‬‬
‫‪3.50‬‬
‫‪3.00‬‬
‫‪2.50‬‬
‫‪1.50‬‬
‫‪1.00‬‬
‫‪0.50‬‬
‫‪0.00‬‬
‫کل مشهد‬
‫‪13‬‬
‫‪12‬‬
‫‪11‬‬
‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬
‫مناطق‬
‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫آگاهی‬
‫‪2.00‬‬
‫خ‬
‫م‬
‫نم‬
‫خ‬
‫مش‬
‫ط‬
‫ت‬
‫ع‬
‫ل‬
‫ت‬
‫ودار‪ -4‬شا ص ا ماد رد منا ق ف هد‬
‫‪3.00‬‬
‫‪2.50‬‬
‫‪2.00‬‬
‫‪1.00‬‬
‫‪0.50‬‬
‫‪0.00‬‬
‫کل مشهد‬
‫‪13‬‬
‫‪12‬‬
‫‪11‬‬
‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬
‫مناطق‬
‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫اعتماد‬
‫‪1.50‬‬
‫خ‬
‫م‬
‫نم‬
‫خ‬
‫مش‬
‫ط‬
‫ک‬
‫م‬
‫ل‬
‫ت‬
‫ودار‪ -5‬شا ص شارت رد منا ق ف هد‬
‫‪4.00‬‬
‫‪3.50‬‬
‫‪3.00‬‬
‫‪2.50‬‬
‫‪1.50‬‬
‫‪1.00‬‬
‫‪0.50‬‬
‫‪0.00‬‬
‫کل مشهد‬
‫‪13‬‬
‫‪12‬‬
‫‪11‬‬
‫‪10‬‬
‫‪9‬‬
‫‪8‬‬
‫‪7‬‬
‫مناطق‬
‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫مشارکت‬
‫‪2.00‬‬
‫پس از مقایسه شاخصهای مختلف سرمایه اجتماعی در مناطق مختلف‬
‫مشهد به بررسی ارتباط یکسری متغیرهای خاص (جنسیت‪ ،‬محل‬
‫تولد‪ ،‬درآمد و تحصیالت) با سرمایه اجتماعی و شاخص های آنها‬
‫در مشهد پرداخته شده است‪.‬‬
‫ط‬
‫س‬
‫ن‬
‫ج‬
‫س‬
‫ی‬
‫ع‬
‫ت‬
‫ج‬
‫س‬
‫ف‬
‫الف) رابطه ت ا راد و ح رماهي ا ما ي‬
‫جنسيت‬
‫سرمایه اجتماعی از بعد‬
‫مردان‬
‫زنان‬
‫مشارکت‬
‫‪6‬‬
‫(‪)%9.5‬‬
‫‪44‬‬
‫(‪)%69.8‬‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%20.6‬‬
‫‪26‬‬
‫(‪)%14.3‬‬
‫‪128‬‬
‫(‪)%70.3‬‬
‫‪28‬‬
‫(‪)%15.4‬‬
‫اعتماد‬
‫‪33‬‬
‫(‪)%52.4‬‬
‫‪30‬‬
‫(‪)%47.6‬‬
‫‪0‬‬
‫(‪)%0‬‬
‫‪90‬‬
‫(‪)%49.5‬‬
‫‪88‬‬
‫(‪)%48.4‬‬
‫‪4‬‬
‫(‪)%2.2‬‬
‫آگاهی‬
‫‪6‬‬
‫(‪)%9.5‬‬
‫‪39‬‬
‫(‪)%61.9‬‬
‫‪18‬‬
‫(‪)%28.6‬‬
‫‪27‬‬
‫(‪)%14.8‬‬
‫‪107‬‬
‫(‪)%58.8‬‬
‫‪48‬‬
‫(‪)%26.4‬‬
‫امنیت‬
‫‪25‬‬
‫(‪)%39.7‬‬
‫‪33‬‬
‫(‪)%52.4‬‬
‫‪5‬‬
‫(‪)%7.9‬‬
‫‪59‬‬
‫(‪)%32.4‬‬
‫‪96‬‬
‫(‪)%52.7‬‬
‫‪27‬‬
‫(‪)%14.8‬‬
‫کل سرمايه اجتماعی‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%15.9‬‬
‫‪46‬‬
‫(‪)%73‬‬
‫‪7‬‬
‫(‪)%11.1‬‬
‫‪34‬‬
‫(‪)%18.7‬‬
‫‪135‬‬
‫(‪)%74.2‬‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%7.1‬‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫مقدارًیاًاندازهًزیرًشاخصًسرمایهً‬
‫اجتماعی‬
‫کم‬
‫ح‬
‫م‬
‫ط‬
‫س‬
‫ب) ارتباط ل تولد و ح سرماهي اجتماعي‬
‫محل تولد‬
‫سرمایه اجتماعی از بعد‬
‫غيربومي‬
‫بومي‬
‫مشارکت‬
‫‪26‬‬
‫(‪)%13‬‬
‫‪145‬‬
‫(‪)%72.5‬‬
‫‪29‬‬
‫(‪)%14.5‬‬
‫‪6‬‬
‫(‪)%13.6‬‬
‫‪27‬‬
‫(‪)%61.4‬‬
‫‪11‬‬
‫(‪)%25‬‬
‫اعتماد‬
‫‪101‬‬
‫(‪)%50.5‬‬
‫‪95‬‬
‫(‪)%47.5‬‬
‫‪4‬‬
‫(‪)%2‬‬
‫‪22‬‬
‫(‪)%50‬‬
‫‪22‬‬
‫(‪)%50‬‬
‫‪0‬‬
‫(‪)%0‬‬
‫آگاهی‬
‫‪21‬‬
‫(‪)%10.5‬‬
‫‪121‬‬
‫(‪)%60.5‬‬
‫‪58‬‬
‫(‪)%29‬‬
‫‪12‬‬
‫(‪)%27.3‬‬
‫‪25‬‬
‫(‪)%56.8‬‬
‫‪7‬‬
‫(‪)%15.9‬‬
‫امنیت‬
‫‪67‬‬
‫(‪)%33.5‬‬
‫‪107‬‬
‫(‪)%53.5‬‬
‫‪26‬‬
‫(‪)%13‬‬
‫‪17‬‬
‫(‪)%38.6‬‬
‫‪21‬‬
‫(‪)%47.7‬‬
‫‪6‬‬
‫(‪)%13.6‬‬
‫سرمايه اجتماعی‬
‫‪34‬‬
‫(‪)%17‬‬
‫‪149‬‬
‫(‪)%74.5‬‬
‫‪17‬‬
‫(‪)%8.5‬‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%22.7‬‬
‫‪32‬‬
‫(‪)%72.7‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)%4.5‬‬
‫مقدارًشاخصًسرمایهًاجتماعیً‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫ج) ارتباط شاخص اهي سرماهي اجتماعي با ردآمد افراد‬
‫سرمایه اجتماعی‬
‫از بعد‬
‫درآمد‬
‫کمتر از‪340000‬‬
‫بيشتراز ‪800000‬‬
‫‪ 340000‬تا‬
‫‪800000‬‬
‫‪23‬‬
‫(‪)%82‬‬
‫مشارکت‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%16.9‬‬
‫‪39‬‬
‫(‪)%66.1‬‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%16.9‬‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%11‬‬
‫‪84‬‬
‫(‪)%72‬‬
‫‪20‬‬
‫(‪)%17‬‬
‫‪4‬‬
‫(‪)%14‬‬
‫اعتماد‬
‫‪35‬‬
‫(‪)%59.3‬‬
‫‪23‬‬
‫(‪)%39‬‬
‫‪1‬‬
‫(‪)%1.7‬‬
‫‪57‬‬
‫‪%48.7‬‬
‫‪58‬‬
‫(‪)%49.6‬‬
‫‪2‬‬
‫(‪)%1.7‬‬
‫‪15‬‬
‫‪13‬‬
‫‪)%53.6( %46.4‬‬
‫آگاهی‬
‫‪11‬‬
‫(‪)%18.6‬‬
‫‪32‬‬
‫(‪)%54.2‬‬
‫‪16‬‬
‫(‪)%27.1‬‬
‫‪11‬‬
‫(‪)%9.4‬‬
‫‪72‬‬
‫(‪)%61.5‬‬
‫‪34‬‬
‫(‪)%29.1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪16‬‬
‫‪6‬‬
‫‪)%21.4( )%57.1( %21.4‬‬
‫امنیت‬
‫‪21‬‬
‫(‪)%35.6‬‬
‫‪33‬‬
‫(‪)%55.9‬‬
‫‪5‬‬
‫(‪)%8.5‬‬
‫‪44‬‬
‫‪%37.6‬‬
‫‪56‬‬
‫(‪)%47.9‬‬
‫‪17‬‬
‫(‪)%14.5‬‬
‫‪3‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪)%10.7( )%53.6( %35.7‬‬
‫سرمايه اجتماعی‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%22‬‬
‫‪41‬‬
‫(‪)%69.5‬‬
‫‪5‬‬
‫(‪)%8.5‬‬
‫‪21‬‬
‫‪%17.9‬‬
‫‪86‬‬
‫(‪)%73.5‬‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%8.5‬‬
‫‪1‬‬
‫(‪)%3.6‬‬
‫مقدارًسرمایهًاجتماعی‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫‪22‬‬
‫‪5‬‬
‫‪)%78.6( %17.9‬‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫‪1‬‬
‫(‪)%4‬‬
‫‪0‬‬
‫(‪)%0‬‬
‫زياد‬
‫تح‬
‫ص‬
‫د) ارتباط شاخص اهي سرماهي اجتماعي با يالت افراد‬
‫تحصيالت‬
‫کم‬
‫سرمایهًاجتماعیًازً‬
‫بعدً‬
‫زياد‬
‫متوسط‬
‫‪8‬‬
‫‪45‬‬
‫‪9‬‬
‫‪18‬‬
‫‪85‬‬
‫‪13‬‬
‫(‪%12.9 )%72.6( )%14.5( )%15.5( )%73.3( )%11.2‬‬
‫مشارکت‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%16.4‬‬
‫‪38‬‬
‫(‪)%62.3‬‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%21.3‬‬
‫اعتماد‬
‫‪28‬‬
‫(‪)%45.9‬‬
‫‪33‬‬
‫(‪)%54.1‬‬
‫‪0‬‬
‫(‪)%0‬‬
‫آگاهی‬
‫‪9‬‬
‫(‪)%14.8‬‬
‫‪36‬‬
‫(‪)%59‬‬
‫‪16‬‬
‫(‪)%26.2‬‬
‫‪10‬‬
‫(‪)%8.6‬‬
‫امنیت‬
‫‪19‬‬
‫(‪)%31.1‬‬
‫‪33‬‬
‫(‪)%54.1‬‬
‫‪9‬‬
‫(‪)%14.8‬‬
‫‪23‬‬
‫‪14‬‬
‫‪61‬‬
‫‪41‬‬
‫(‪)%37.1( )%12.1( )%52.6( )%35.3‬‬
‫سرمايه اجتماعی‬
‫‪18‬‬
‫(‪)%29.5‬‬
‫‪37‬‬
‫(‪)%60.7‬‬
‫‪6‬‬
‫(‪)%9.8‬‬
‫میزان سرمایه اجتماعی‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫‪3‬‬
‫(‪)%2.6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪25‬‬
‫‪36‬‬
‫(‪)%1.6( )%40.3( )%58.1‬‬
‫‪57‬‬
‫‪56‬‬
‫(‪)%49.1( )%48.3‬‬
‫‪32‬‬
‫‪74‬‬
‫(‪)%27.6( )%63.8‬‬
‫‪17‬‬
‫‪32‬‬
‫(‪%27.4 )%51.6‬‬
‫‪93‬‬
‫‪14‬‬
‫(‪)%80.2( )%12.1‬‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫‪9‬‬
‫(‪)%7.8‬‬
‫زياد‬
‫‪13‬‬
‫(‪)%21‬‬
‫‪31‬‬
‫(‪)%50‬‬
‫‪8‬‬
‫‪%12.9‬‬
‫‪5‬‬
‫‪46‬‬
‫‪11‬‬
‫(‪)%8.1( )%74.2( )%17.7‬‬
‫کم‬
‫متوسط‬
‫زياد‬
‫ی‬
‫پ‬
‫ش‬
‫ن‬
‫ا‬
‫هجیتن گیري و هاد ت‬
‫‪ ‬بين شاخص هاي سرمايه اجتماعي در نقاط مختلف شهر مشهد‬
‫تفاوت وجود دارد‪ ،‬در مجموع سطح سرمايه اجتماعي در مشهد در‬
‫سطح متوسط برآورد شده است‪.‬‬
‫‪ ‬پيشنهادات زير در جهت هماهنگي بيشتر سازمانهاي ذيربط براي‬
‫ارتقاي سرمايه اجتماعي متناسب با وظايف شهرداري مشهد ‪:‬‬
‫‪ .1‬سطح سرمايه اجتماعي در سطح شهر مشهد در حد متوسط‬
‫برآورد شده است‪ ،‬ولي وجود روحيه مذهبي و تقدس موجود در‬
‫سطح مشهد‪ ،‬امکان افزايش اين سطح سرمايه اجتماعي را ممکن و‬
‫الزم به شمار مي آورد؛ از اين رو پيشنهاد مي گردد نتايج اين‬
‫گزارش به طور کامل در اختيار سازمانهاي مسئول در شهر گذاشته‬
‫شود تا با هماهنگي اين نهادها در جهت ارتقاي شاخص هاي سرمايه‬
‫اجتماعي در شهر مشهد تالش گردد‪.‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫منطقه ‪ 8‬شهرداري داراي کمترين ميزان سطح سرمايه اجتماعي است؛ نهادهاي مسئول‬
‫از جمله شهرداري‪ ،‬استانداري و ساير مراکز مرتبط بايد نسبت به شناسايي عوامل و‬
‫داليل پايين بودن اين شاخص ها و تدوين راهکارهايي جهت رتقاي شاخص هاي مذکور‬
‫همکاري الزم را به عمل آورند‪ .‬ارائه طرح هايي نظير گسترش نظارت بر اين منطقه‪،‬‬
‫تبليغات و فرهنگ سازي در جهت ارتقاي سطح اعتماد و مشارکت عمومي مي تواند از‬
‫جمله اين راهکارها باشد‪.‬‬
‫در بين شاخص هاي سرمايه اجتماعي‪ ،‬شاخص اعتماد کالً در سطح پاييني قرار داشته و‬
‫اين موضوع تقريباً براي تمامي مناطق مشهد صادق است‪ .‬اين کاهش اعتماد در طي‬
‫ساليان دراز ايجاد شده و صرفاً با گذشت زمان و اقدامات فرهنگي صادقانه قابل‬
‫بازگشت است‪ .‬گسترش تبليغات و فرهنگسازي در جامعه‪ ،‬صداقت مسئوالن با مردم‪،‬‬
‫واگذاري امور به مردم و گسترش نهادهاي مردم نهاد‪ ،‬ايجاد روحيه پرسشگري و‬
‫پاسخگويي در بين مردم و مسئوالن‪ ،‬ترويج فرهنگ غني اسالمي در خصوص گسترش‬
‫ارتباطات و اعتماد بين افراد ميتواند تا حدي اعتماد از دست رفته را برگرداند‪.‬‬
‫‪ .4‬در بين شاخصهاي سرمايه اجتماعي‪ ،‬بيشترين مقدار مربوط به شاخص آگاهي‬
‫است‪ ،‬اين موضوع فرصت مغتنمي براي سياستگذاران و مسئولين شهري ارائه‬
‫کرده تا با طرح نيازها‪ ،‬اولويتها و مشکالت شهري و تعامل با مردم‪ ،‬از‬
‫نظرات و دانش آنها در خصوص مديريت شهري استفاده کرده و با افزايش‬
‫سطح آگاهي مردم‪ ،‬سطح سرمايه اجتماعي را باال ببرند‪ .‬گسترش تحصيالت‬
‫دانشگاهي و افزايش جمعيت جوان تحصيلکرده از اين بعد يک فرصت به‬
‫شماره مي آيد‪.‬‬
‫‪ .5‬در مناطق مختلف مشهد تفاوت هايي بعضاً قابل مالحظه اي بين شاخص‬
‫هاي سرمايه اجتماعي وجود دارد؛ پيشنهاد مي گردد اوالً نتايج حاصل از‬
‫تحقيق در اختيار تمامي شهرداري هاي مناطق مختلف شهر گذاشته شده و‬
‫طي يک برنامه علمي‪ ،‬کامل و زمان بندي شده در جهت بهبود شاخص هاي‬
‫ارائه شده از آنها همکاري خواسته شده و بر اجراي صحيح امور توسط آنها‬
‫نظارت گردد و ثانياً در مناطقي که شاخص هاي سرمايه اجتماعي پايين تر‬
‫است علت موضوع بررسي شده و تالش شود امکانات و اعتبارات مالي‪،‬‬
‫فرهنگي‪ ،‬آموزشي و ساير امکانات موجود بطور متوازن و در راستاي تقويت و‬
‫رشد متوازن سرمايه اجتماعي در شهر سوق پيدا نمايد‪.‬‬
‫‪ -6‬مسأله سرمایه اجتماعی نقش بسیار اساسی در موفقیت افراد خانواده نیز دارد‪ .‬اگر‬
‫والدین محیط مناسبی را درخانواده براساس احترام و اعتماد متقابل بین افراد شکل‬
‫داده باشند قطعاً موفقیت افراد چنین خانوادهای حتی اگر ازنظر مالی در سطح پایینی‬
‫قرار داشته باشند بیشتر از خانوادههایی است که محیط پرتنشی را تجربه میکنند ولو‬
‫اینکه از نظر امکانات مالی در سطح باالیی قرار داشته باشند‪ .‬الزم به ذکر است که از‬
‫دید فوکویاما یکی از منابع اصلی برای تولید سرمایه اجتماعی در سطح جهانی خانواده‬
‫است‪ .‬از این رو تقویت نهاد خانواده و تالش در جهت ایجاد محیطی ایمن و آسوده برای‬
‫زندگی شهروندان می تواند بتدریج سطح سرمایه اجتماعی افراد را در جامعه ارتقا‬
‫دهد‪.‬‬
‫باًتشکرًفراوان‬
‫ب‬
‫منا ع‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫اکبري و غ‪ .1383 .‬سرمايه اجتماعي و حکمراني شهري‪ .‬فصلنامه تحقيقات جغرافيايي‪.1383 ،‬‬
‫الواني و م‪ .‬سيد نقوي و م‪ .1379 .‬سرمايه اجتماعي و مفاهيم و نظريهها‪ .‬فصلنامه مطالعات مديريت‪33 ،‬و‪.34‬‬
‫اميري و م‪ .‬رحماني و ت‪ .1385 .‬بررسي آثار سرمايه اجتماعي درون و برونگروهي بر رشد اقتصادي استانهاي ايران‪ .‬دو فصلنامه علمي‬
‫پژوهشي جستارهاي اقتصادي‪ 1385 ،‬و ‪.6‬‬
‫امين بيدختي و ع‪ .‬نظري و م‪ .1388 .‬ارائه يک مدل نظري براي نهادينه سازي مؤلفههاي سرمايه اجتماعي جهت بهبود عملکرد اقتصادي‪.‬‬
‫راهبرد ياس‪ 1388 ،‬و ‪.19‬‬
‫امين بيدختي و ع‪ .‬نظري و م‪ .1389 .‬ارائه يک مدل نظري جهت تعيين نقش سرمايه اجتماعي به عنوان گوهري گرانبها اما کم هزينه‪:‬‬
‫راهکاري براي بهبود عملکرد اقتصادي‪ .‬راهبرد ياس‪ 1389 ،‬و ‪.22‬‬
‫بايزيدي و ا‪ .‬اوالدي و ب‪ .‬عباسي و ن‪ .1389 .‬تحليل دادههاي پرسشنامه اي به کمک نرمافزار ‪ ،SPSS‬تهران‪ ،‬عابد‪.‬‬
‫برامکي يزدي و ح‪ .1387 .‬عوامل مؤثر بر توسعه (مطالعه موردي‪ :‬سرمايه اجتماعي)‪ .‬راهبرد ياس‪ 1387 ،‬و ‪.16‬‬
‫بورديو و پ‪ .1384 .‬شکلهاي سرمايه اجتماعي‪ ،‬افشين خاکباز و حسن پويان‪ ،‬شيرازه‪.‬‬
‫پور محمدي و م‪ .‬حسين زاده دلير و ک‪ .‬پيري و ع‪ .1389 .‬حکمروايي مطلوب شهري بر بنيان سرمايه اجتماعي‪ :‬آزمون نظم نهادي –‬
‫فضايي ارتباطي و فاعليتمندي غير اقتصادي (مطالعه موردي‪ :‬کالن شهر تبريز)‪ .‬مطالعات جغرافيايي مناطق خشک‪ 1389 ،‬و ‪.1‬‬
‫پيراهري و ن‪ .1389 .‬سرمايه اجتماعي در نظريات جديد‪ .‬پژوهش نامه علوم اجتماعي‪ 1388 ،‬و ‪.3‬‬
‫حسيني و ا‪ .‬علمي و ز‪ .‬شارع پور و م‪ .1386 .‬رتبه بندي سرمايه اجتماعي در مراکز استانهاي کشور‪ .‬فصلنامه علمي‪ -‬پژوهشي رفاه‬
‫اجتماعي‪ 1386 ،‬و ‪.26‬‬
‫خاکپور و ب‪ .‬مافي و ع‪ .‬باران پوري و ع‪ .1388 .‬نقش سرمايه اجتماعي در توسعه پايدار محلهاي (نمونه‪ :‬کوي سجاديه مشهد)‪ .‬مجله‬
‫جغرافيا و توسعه ناحيهاي‪.1388 ،‬‬
‫رباني خوراسگاني و ع‪ .‬صديق اورعي و غ‪ .‬خندهرو و م‪ .1388 .‬سنجش ميزان سرمايه اجتماعي در سطح محله‪ .‬مجله علوم اجتماعي دانشکده‬
‫ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد‪.1388 ،‬‬
‫رحماني و ت‪ .‬عباسي نژاد و ح‪ .‬اميري و م‪ .1386 .‬بررسي تأثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران (مطالعه موردي‪ :‬استانهاي کشور‬
‫با روش اقتصادسنجي فضايي)‪ .‬فصلنامه پژوهشهاي اقتصادي‪ 1386 ،‬و ‪.2‬‬
‫ردادي و م‪ .1387 .‬سرمايه اجتماعي و امنيت اجتماعي‪ .‬راهبرد ياس‪ 1387 ،‬و ‪.16‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫حسيني و ا‪ .‬علمي و ز‪ .‬شارع پور و م‪ .1386 .‬رتبه بندي سرمايه اجتماعي در مراکز استانهاي کشور‪ .‬فصلنامه علمي‪-‬‬
‫پژوهشي رفاه اجتماعي‪ 1386 ،‬و ‪.26‬‬
‫خاکپور و ب‪ .‬مافي و ع‪ .‬باران پوري و ع‪ .1388 .‬نقش سرمايه اجتماعي در توسعه پايدار محلهاي (نمونه‪ :‬کوي سجاديه‬
‫مشهد)‪ .‬مجله جغرافيا و توسعه ناحيهاي‪.1388 ،‬‬
‫رباني خوراسگاني و ع‪ .‬صديق اورعي و غ‪ .‬خندهرو و م‪ .1388 .‬سنجش ميزان سرمايه اجتماعي در سطح محله‪ .‬مجله‬
‫علوم اجتماعي دانشکده ادبيات و علوم انساني دانشگاه فردوسي مشهد‪.1388 ،‬‬
‫رحماني و ت‪ .‬عباسي نژاد و ح‪ .‬اميري و م‪ .1386 .‬بررسي تأثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران (مطالعه‬
‫موردي‪ :‬استانهاي کشور با روش اقتصادسنجي فضايي)‪ .‬فصلنامه پژوهشهاي اقتصادي‪ 1386 ،‬و ‪.2‬‬
‫ردادي و م‪ .1387 .‬سرمايه اجتماعي و امنيت اجتماعي‪ .‬راهبرد ياس‪ 1387 ،‬و ‪.16‬‬
‫رناني و م‪ .1381 ،‬سقوط سرمايه اجتماعي‪ .‬آفتاب‪.16 ،‬‬
‫ساروخاني و ب‪ .‬نويدنيا و م‪ .1385 .‬امنيت اجتماعي خانواده‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي‪ 1385 ،‬و ‪.23‬‬
‫سردارنيا و خ‪ .‬قدرتي و ح‪ .‬اسالم وع‪ .1388 .‬تأثير حکمراني خوب و سرمايه اجتماعي بر اعتماد سياسي‪ :‬مطالعه موردي؛‬
‫شهرهاي مشهد و سبزوار‪ .‬پژوهشنامه علوم سياسي‪ 1388 ،‬و ‪.1‬‬
‫سعادت و ر‪ .1385 .‬تخمين سطح و توزيع سرمايه اجتماعي استانها‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي‪ 1385 ،‬و ‪.23‬‬
‫سعادت و ر‪ .1387 .‬برآورد روند سرمايه اجتماعي در ايران (با استفاده از روش فازي)‪.‬‬
‫سوري و ع‪ .1383 .‬سرمايه اجتماعي و عملکرد اقتصادي‪.1383 .‬‬
‫شريفيان ثاني و م‪ .1380 .‬سرمايه اجتماعي‪ ،‬مفاهيم اصلي و چارچوب نظري‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي مددکاري اجتماعي‪،‬‬
‫‪ 1380‬و ‪.8‬‬
‫شعباني و ا‪ .‬سليماني و م‪ .1388 .‬سنجش و رتبهبندي سطح سرمايه اجتماعي در استانهاي کشور (سال ‪ .)1387‬دو‬
‫فصلنامه علمي – تخصصي مطالعات اقتصاد اسالمي‪ 1388 ،‬و ‪.2‬‬
‫صمدي و ح‪ .1387 .‬سرمايه اجتماعي و توسعه مالي‪ :‬اقتصاد ايران (‪.)1350 -1385‬‬
‫صمدي و م‪ .‬کريم و م‪ .‬خسروي و م‪ .1387 .‬بررسي تأثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران‪ .‬فصلنامه اقتصاد‬
‫مقداري‪ 1387 ،‬و ‪.2‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫سوري و ع‪ .1383 .‬سرمايه اجتماعي و عملکرد اقتصادي‪.1383 .‬‬
‫شريفيان ثاني و م‪ .1380 .‬سرمايه اجتماعي‪ ،‬مفاهيم اصلي و چارچوب نظري‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي مددکاري اجتماعي‪ 1380 ،‬و ‪.8‬‬
‫شعباني و ا‪ .‬سليماني و م‪ .1388 .‬سنجش و رتبهبندي سطح سرمايه اجتماعي در استانهاي کشور (سال ‪ .)1387‬دو فصلنامه علمي – تخصصي مطالعات‬
‫اقتصاد اسالمي‪ 1388 ،‬و ‪.2‬‬
‫صمدي و ح‪ .1387 .‬سرمايه اجتماعي و توسعه مالي‪ :‬اقتصاد ايران (‪.)1350 -1385‬‬
‫صمدي و م‪ .‬کريم و م‪ .‬خسروي و م‪ .1387 .‬بررسي تأثير سرمايه اجتماعي بر رشد اقتصادي ايران‪ .‬فصلنامه اقتصاد مقداري‪ 1387 ،‬و ‪.2‬‬
‫صيدايي و ا‪ .‬احمدي شاپورآبادي و م‪ .‬معين آبادي و ح‪ .1388 .‬ديباچهاي بر سرمايه اجتماعي و رابطه آن با مؤلفههاي توسعه اقتصادي در ايران‪ .‬راهبرد‬
‫ياس‪ 1388 ،‬و ‪.19‬‬
‫عبداللهي و م‪ .‬موسوي و م‪ .1386 .‬سرمايه اجتماعي در ايران؛ وضعيت موجود‪ ،‬دورنماي آينده و امکانشناسي گذار‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي رفاه‬
‫اجتماعي‪ 1386 ،‬و ‪.25‬‬
‫عزيزيانيفر و ج‪ .‬قاسمي و ز‪ .‬بررسي تئوريک سرمايه اجتمعي و تبيين مؤلفههاي کارکردي آن‪ .‬زريبار‪ 65 ،‬و ‪.66‬‬
‫عسگري و م‪ .‬توحيدينيا و ا‪ .1386 .‬تأثير سرمايه اجتماعي بر رشد و توسعه اقتصادي‪ .‬دو فصلنامه علمي ‪ -‬پژوهشي جستارهاي اقتصادي‪ 1386 ،‬و ‪.8‬‬
‫فوکوياما و ف‪ .1379 .‬پايان نظم سرماية اجتماعي و حفظ آن‪ ،‬غالمعباس توسلي‪ ،‬تهران‪ ،‬جامعة ايرانيان‪.‬‬
‫فيروزآبادي و ا‪ .1383 .‬وضعيت سرمايه اجتماعي در ماطق بيست و دوگانه شهر تهران‪ .‬مجموعه مقاالت همايش وضعيت فرهنگي – اجتماعي شهر‬
‫تهران‪ ،‬شهرداري تهران‪.‬‬
‫فيروزآبادي و ا‪ .‬ايماني جاجرمي و ح‪ .1385 .‬سرمايه اجتماعي و توسعه اقتصادي – اجتماعي در کالن شهر تهران‪ .‬فصلنامه علمي پژوهشي رفاه اجتماعي‪،‬‬
‫‪ 1385‬و ‪.23‬‬
‫فيروزآبادي و ا‪ .‬حسيني و ر‪ .‬قاسمي و ر‪ .1389 .‬مطالعه شاخصها و رتبه توسعه اقتصادي در استانهاي کشور و رابطه آن با سرمايه اجتماعي‪ .‬فصلنامه‬
‫علمي پژوهشي رفاه اجتماعي‪ 1389 ،‬و ‪.37‬‬
‫فيلد و ج‪ .1386 .‬سرمايه اجتماعي‪ ،‬غالمرضا غفاري و حسين رمضاني‪ ،‬تهران‪ ،‬کوير‪.‬‬
‫قاسمي و و‪ .‬اسماعيلي و ر‪ .‬ربيعي و ک‪ .1385 .‬سطحبندي سرمايه اجتماعي در شهرستانهاي استان اصفهان‪ .‬فصلنامه علمي‪ -‬پژوهشي رفاه اجتماعي‪،‬‬
‫‪ 1385‬و ‪.23‬‬
‫کتابي و م‪ .‬اديبي سده و م‪ .‬قاسمي و و‪ .‬صادقي ده چشمه و س‪ .1389 .‬سنجش اعتماد اجتماعي و عوامل مؤثر بر آن در مراکز شهرستانهاي چهارمحال‬
‫و بختياري‪ .‬جامعه شناسي کاربردي‪ 1389 ،‬و ‪.4‬‬
‫کريمي و م‪ .‬سرمايه اجتماعي و نقش کليدي آن در ثبات امنيت اجتماعي‪ .‬زريبار‪ 65 ،‬و ‪.66‬‬
‫کالنتري و ص‪ .‬گنجي و م‪ .1384 .‬بررسي شاخصهاي توسعه اجتماعي‪ ،‬اقتصادي ايران‪ .‬اطالعات سياسي‪ ،‬اقتصادي‪ 211 ،‬و ‪.212‬‬
‫کلمن و ج‪ .1377.‬بنيادهاي نظريه اجتماعي‪ ،‬منوچهر صبوري‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر ني‪.‬‬
‫کلمن و ج‪ .1384 .‬نقش سرمايه اجتماعي در ايجاد سرمايه انساني‪ ،‬افشين خاکباز و حسن پويان‪ ،‬تهران‪ ،‬شيرازه‪.‬‬