Transcript KAFLI 8. MENNING bls. 65

Hvenær fóru Íslendingar að skapa eigin bókmenntir?
Hvernig voru bækur skrifaðar hérlendis og hverjir skrifuðu þær?




Ritmál miðalda í Evrópu var yfirleitt latína, auk
þess að flestir voru ólæsir og óskrifandi.
Einn af fyrstu rithöfundum Íslendinga hét Ari
Þorgislsson, fæddur 1067.
Ari sem einnig var vígður prestur, fékk viðurnefnið
fróði, því hann var talinn mjög minnugur.
Eina bókin sem vitað er með vissu að Ari fróði hafi
skrifað er Íslendingabók sem var rituð 1122 – 1133.



Hún fjallar um sögu þjóðarinnar frá
landnámi og er hún okkar besta ritheimild
um fyrstu aldir Íslandsbyggðar.
Ritöld hefst
Ritöld hófst með tilkomu kristinnar, en með
henni barst latneska stafrófið sem við
notum enn í dag.
Helstu menntastofnanir landsins
voru á biskupsstólunum,
klaustrum og höfðingjasetrum.
Öll ritun var á skinn en pappír var ekki kominn
til sögunnar. Handritin voru sum hver oft mikil
að vöxtum og þurfti mikinn bústofn í
bókagerðina.
 Miðaldabókmenntir skiptust í nokkra flokka:
 Þjóðarsögur: Íslendingabók, innihélt helstu
atburði Íslandssögunnar fram á 12. öld. Landnáma segir ítarlega frá landnámi Íslands.
 Heilagra manna sögur: Frásagnir af kristnum
dýrlingum og er Hungurvaka þekktust þeirra en
hún sagði frá fimm fyrstu Skálholtsbiskupunum.
Hún er talin vera skrifuð á 12. öld.

Konungasögur: Fjölluðu einkum um Noregskonunga, og hófst skráning þeirra á 12. öld. Merkust
þeirra er Heimskringla, sem Snorri Sturluson ritaði á
fyrri hluta 13. aldar.
 Íslendingasögur: Þær fjalla um hefðbundið líf
almennings, en frásögnin er oft stórbrotin, þar sem
sagt er frá deilum sem enda með bardögum og
drápum. Þær mynda sérstæðasta og mikilvægasta hluta miðaldabókmennta okkar.
 Njála, Egils saga, Laxdæla og Grettissaga hafa
notið mestra vinsælda, hér heima og erlendis.






Samtíðarsögur: Þær segja frá ævi og átökum
höfðingja á 12. og 13. öld. Sturlunga er þeirra
merkust og veigamesti hlutinn er Íslendingasaga eftir Sturlu Þórðarson.
Fornaldarsögur Norðurlanda: Ýkjusögur sem eiga
sér stað í fjarlægri fortíð hins norræna heims.
Riddarasögur: Fjalla um ástir og hetjuskap glæstra
riddara í Evrópu.
Snorri Sturluson, er merkasti miðaldarhöfundur okkar, skrifaði Heimskringlu og Snorra Eddu.
Snorra Edda inniheldur fornar goðasögur og er
efnismesta heimild okkar um heiðna trú norrænna
manna.




Sagnaskemmtun hafði frá fornu fari verið
iðkuð af norrænum mönnum og skáldskapur
snar þáttur í lífi manna fram að ritöld.
Tveir meginflokkar í skáldskaparhefð,
Eddukvæðin sem fjalla fyrst og fremst um
heiðni, goð og hetjur.
Hávamál samanstendur af heiðnum
siðaboðskap og heilræðum :Ungur var eg forðum,
fór eg einn saman:
þá varð eg villur vega.
Auðigur þóttumst er eg annan
fann:
Maður er manns gaman.




Ákveðin tímamót urðu í menningu
landsmanna í kringum 1350 og gullöld
íslenskrar sagnritunar lauk, en í staðinn kom
veigaminni skáldskapur.
Danskvæði og rímur var sá skáldskapur sem
varð til á næstu öldum
Rímurnar nutu sérstakrar hylli en þær eru löng
frásagnarkvæði sem sótt er í þekktar sögur.
Forðum þjóðin fróðleiksgjörn
fortíð kaus að muna
sálarþrek í sókn og vörn
sótt í ferskeytluna.






Útskurður, málmsmíði, vefnaður og saumur eru
dæmi um listasköpun sem haldist hefur frá
landnámsöld.
Valþjófsstaðahurðin er eitt frægasta listaverk
miðalda, en talið er að Randalín Filuppusdóttir,
húsfreyja á Valþjófsstað hafi skorið hana út á 13.
öld.
Þorsteinn skrínsmiður, gerði helgiskríni, tengt
heilögum munum dýrlingum kirkjunnar.
Altarisklæði Hóladómkirkju ofið af Helgu
Sigðurðardóttur konu Jóns Arasonar biskups.
Söngur og dans var mikið iðkaður, t.d. vikivaki
Kirkjuleg tónlist hefur verið snar þáttur við kirkjulegar athafnir