IV. Analiza ordinaliste e zgjedhjes konsumatore

Sipas kësaj teorie është e rëndësishme, vetëm renditja e preferencave që kanë konsumatorët për produktet që mund të zgjedhin. Le ta shohim më nga afër këtë teori.

ZGHEDHJA KONSUMATORE DHE KERKESA

I. Zgjedhja racionale dhe vendimet e konsumatorit

►

çdo subjekt vendimmarrës ekonomik përballet me pamjaftueshmërinë e burimeve

►

Edhe konsumarori si njëri ndër agjentët ekonomik ballafaqohet me pamjaftueshmerin e burimeve (mjeteve monetare)

Ky kufizim monetar varet nga

►te ardhurat personale kurrente, ►kursimet e mëparshme, ►mundësitë për te marr hua etj.

►Ne kuadër te këtij kufizimi konsumatorët do te vendosin se si ti përdorin sa me mir ë mundësitë e tyre monetare.

Kur një konsumator do të blejë një produkt shtesë

►Një konsumator racional nuk do te blinte një produkt shtesë ne qoftë se përfitimi shtesë qe ai parashikon te marr prej tij është me i vogël se shpenzimi shtesë për blerjen e tij.

►Meqenëse mundësitë monetare të konsumatorit janë te kufizuara, ai nuk munde te blejë çdo gjë qe i jep kënaqësi apo ato produkte qe i japin kënaqësi me te madhe

II. Dobia marxhinale dhe kërkesa e konsumatorit.

►Me termin

dobi

kuptojmë masën e kënaqësisë qe përfiton konsumatori nga konsumi i një produkti te caktuar. ►Duke shprehur konceptin e zgjedhjes racionale te konsumatorit ne termat e dobisë munde te themi se:

►Qëllimi i konsumatorit është qe duke shpenzuar te ardhurat e tij te maksimizoje dobinë totale; ►Për te përcaktuar se çfarë do te blejë, konsumatori krahason dobinë marxhinale (MU), produkti apo shërbimi, ose kënaqësinë shtese qe merr nga konsumi i një njësie shtese me dobinë margjinale qe do te merrte nga konsumi i mallrave tjerë .

►Zgjedhja konsumatore përcaktohet nga dobia margjinale dhe jo nga dobia totale. ►Konsumatorët kërkojnë te maksimizojnë dobinë totale, por ketë e bëjnë duke e krahasuar dobinë marxhinale me kostot marxhinale.

►Ekziston një prirje qe, kur rritet sasia e konsumit te një te mire, eventualisht ne kushtet kur faktorët tjerë nuk ndryshojnë , dobia marxhinale e njësisë se fundit te konsumuar vjen vazhdimisht duke rënë. ►Kjo prirje njihet ne ekonomi si

ligj i dobisë margjinale rënëse.

Dobia totale dhe marxhinale

2

3

4 5 0 1 Numri i gotave te limonadës 0 6 Dobia totale (TU) (njësi dobie) 11 15 18 20 Dobia marxhinale (MU) (njësi dobie) 6 5 4 3 2

TU (Dobia totale) a) MU (Dobia marxhinale ) Dobia marxhinale Dobia totale Sasia e limonadës b) Sasia e limonadës

1 2 3 4 5 Numri i gotave te limonadës 3 2.5

2 1.5

1 Dobia marxhinale (ne euro) Çmimi 3 2.5

2 1.5

1 1 2 3 4 5 Sasia

►Në përgjithësi, konsumatorët do të vazhdojnë të blejnë deri në momentin që dobia marxhinale (MU) e njësisë së fundit të blerë të barazohet me çmimin e produktit (P), pra MU=P

► Në realitetin e ekonomik konsumatorët ndodhën

përballë shumë alternativash

dhe zgjedhja racionale kërkon balancimin e përfitimeve shtesë me kostot shtesë të këtyre alternativave të mundshme. ► Supozojmë se konsumatori ka si alternativa dy grupe te produkteve (A) dhe (B), konsumatorit është

X

dhe përpjekja e tij është qe te zgjedh një kombinim optimal ndërmjet këtyre dy produkteve A dhe B kur niveli i te ardhurave të dhe atij i duhet që këtë shumë ta ndaj midis produkteve A dhe B

►Në qoftë se të dy produktet do të

kishin të njëjtin çmim

, në përcaktimin e zgjedhjes do të bazoheshim vetëm në dobinë marxhinale.

►Kur njohim çmimin dhe dobinë marxhinale të të dy produkteve krahasojmë përfitimet shtesë (dobinë marxhinale) me kostot shtesë (çmimin)

Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar  Dobia marxhinale e produktit Çmimi i produkti A A

Njëjtë është situata edhe me produktin B:

Dobia marxhinale për 1 euro te shpenzuar  Dobia marxhinale e produktit Çmimi i produkti B B

Dobia marxhinale e produktit A  Çmimi i produkti A Dobia marxhinale Çmimi e produktit i produkti B B Dobia marxhinale e A Dobia marxhinale e B  Çmimi i A Çmimi i B

► Tejkalimi i përfitimit total (shumes se dobive marxhinale) ndaj kostove totale (sasi e blere x çmim), quhet

teprice e konsumatorit.

►

Shembull:

► Me çmimin 10 euro për njësi, do te kërkohen 100 njësi, ne njësinë e 100-te çmimi është i barabarte me dobinë me dobinë marxhinale. Por çdo njësi para njësisë se 100 te vlerësohet me shume nga blerësi. Për shembull, njesia e 50 te vlerësohet me 12 euro, ose 2 euro me shume nga sa paguajnë ne fakt blerësit.

Teprica e konsumatorit

Çmimi E 8 6 4 2 14 12 10 A B

D

50 100 150 Sasia

III. Zgjedhja konsumatore dhe ligji i kërkesës

► Sipas te ligjit te kërkesës, kur çmimi i produktit ulet, blerësit do te kërkojnë një sasi me te madhe te tij. ► Sasia e produkteve qe konsumatori munde te blejë me te ardhurat e tij monetare, ose dobia totale e siguruar nga blerjet e produkteve me këto te ardhura quhet e

ardhur reale.

► Rritja e sasisë se produktit te blere, e shkaktuar nga një rritje e te ardhurave reale, quhet

efekt i te ardhurave.

► Ndryshimi ne sasinë e blere te produktit, i shkaktuar nga një ndryshim i çmimit relativ, duke mbajtur konstante te ardhurat reale, quhet

efekt i zëvendësimit.

Tabela 4.3: Zona indiferente për produktet x dhe y

Kombinimi A B C D X 1 2 3 4 Produktet Y 6 3 2 1.5

• Preferencat e konsumatorit pasqyrojnë ligjin e dobisë marxhinale rënëse. • Kështu, duke kaluar nga kombinimi A në kombinimin B, konsumatori është i gatshëm të sakrifikoj 3 njësi të y për të marrë një njësi më shumë të produktit x. • Në kalimin nga kombinimi B në C, konsumatori është i gatshëm të sakrifikoj 1 njësi të y për të marrë një njësi shtesë të x dhe nga C në D, është i gatshëm të sakrifikoj 1/2 njësi të y për të marrë një njësi shtesë të x. • Ligji i dobisë marxhinale rënëse ndikon që kurba e indiferencës të bëhet më e sheshtë pranë boshtit horizontal .

6 5 4 3 2 1 1/2 y

Figura 4.4: Kurba e indiferencës për produktet x dhe y

1 2 3 4 x

• Kemi thënë se zgjedhja midis dy produkteve varet nga vlera relative që blerësi i jep sasive shtesë të secilit prej tyre.

•

• Për të matur këtë vlerë relative, përdoret koncepti i

normës marxhinale të zëvendësimit (MRS),

që mat sasinë e një produkti (për shembull produkti y) që blerësi është i gatshem të sakrifikojë (Δy), për të marrë një njësi shtesë të një produkti tjetër, x (Δx), duke mbajtur konstante dobinë totale. Pra,

MRS

 

y



x

• Në grafik mund të shtojmë kurba të tjera indiference, që përfaqësojnë nivele të ndryshme dobie.

•

Një bashkësi kurbash indiference, të paraqitura në të njëjtën figurë,quhet hartë indiference.

• Kështu, secila prej tre kurbave në hartën e indiferencës të Figurës 4,5 paraqet një nivel të ndryshëm kënaqësie.

• Në përgjithësi kurbat e indiferencës që ndodhen më larg nga origjina, paraqesin nivele më të

larta të dobisë totale.

Figura 4.5: Harta e indiferencës

y 3 2 1 6 5 4

U 1 U 2 U 3 1 2 3 4 5 6 x

• • Supozojmë se të ardhurat (m) të konsumatorit janë 60 euro dhe i shpenzon për të blerë dy produkte x dhe y, çmimet e të cilave janë përkatësisht

Px =15 euro/njësi dhe

•

Py = 10 euro/njësi.

• Nga të dhënat e tabelës ndërtojmë drejtëzën e buxhetit e cila matematikisht paraqitet:

Qx x Px + Qy x Py = m

Tabela 4.4: mundësitë alternative të konsumit të produkteve X e Y

Situata M .

.

.

N Produktet X 4 3 2 1 0 Produktet Y 0 1.1/2 3 4.1/2 6

Drejtëza e buxhetit

y 6 5 4 3 2 1 N M 1 2 3 4 5 6 x

Zhvendosje të drejtëzës së buxhetit

3 2 1 y 6 5 4

N 1 N M` M M 1 M`` 1 2 3 4 5 6 7 x

• • Për të përcaktuar zgjedhjen optimale ballafaqohen

preferencat me mundësitë.

• Në figurën 4.8 paraqitet ky ballafaqim i tyre. • Konsumatori është i lirë të lëvizë në drejtëzën e buxhetit dhe të pozicionohet në atë pikë që i siguron atij kënaqësinë më të madhe, duke shfrytëzuar mundësitë që ka, pra duke shpenzuar të gjitha të ardhurat e tij

Zgjedhja optimale

3 2 1 y 6 5 4 N c B a U 0 U 1 U 2 M 1 2 3 4 5 6 x

• Midis tre kombinimeve të mundshme të paraqitura në figurë ( a, B, c ), kombinimi në pikën B është më i miri, sepse ndodhet në kurbën e indiferencës më të lartë të mundshme.

• Në pikën B pjerrësia e drejtëzës së buxhetit është e barabartë me pjerrësinë e kurbës së indiferencës. • Pjerrësia e kurbës së indiferencës paraqet gjithashtu raportin e dobive marxhinale (në vlerë absolute), ndërsa pjerrësia e drejtëzes së buxhetit paraqet raportin e çmimeve (në vlerë absolute). Pra, në ekuilibër do të kemi: MUx MUy 

Px Py

MUx Px 

MUy Py

• Në qoftë se ndryshojnë të ardhurat e konsumatorit ose çmimet produkteve, do të

ndryshojë edhe zgjedhja optimale

• Le të shohim më nga afër rastin e ndryshimit të çmimit të njërit prej produkteve, për të evidentuar

efektin e zëvendësimit

ndryshon çmimi dhe

efektin e të ardhurave

në ndryshimin e sasisë së kërkuar të produktit që i

Efekti i zevendesimit dhe efekti i të ardhurave

y a a 1 E 0 E 1 E 2 q 0 q 1 b q 2 b 1 U 1 l x U 2

Përfitimi i kurbës së kërkesës

y a E 0 E 2 q 0 q 2 b U 1 l U 2 x P P 0 P 1 E 0 E 2 Kurba e kërkesës sasia e x q 0 q 2