L5

(Master)

Teoria e ofertës së punës në periudha afatshkurtra Prof.as. Avdullah Hoti

Literatura

Literatura: 1. George Borjas (2002): Labor Economics, 2nd Ed., McGraw-Hill, 2002,

Chapter 2

2. Sapsford, D. And Tzannatos, Z. (1993): The Economics of the Labour Market, The Macmillan Press Ltd. (1993), Ch.2 & Ch.3

3.

Stefan Qirici (2005): Ekonomiksi i punës, Morava, Tiranë,

Kreu II

2

Oferta e punës – kuptimi

• Njerëzit kanë resurse të ndryshme: – Kapitali fizik: – Kapitali financiar: – Kapitali njerëzor – puna: qiraja interesi ose fitimi paga • Ekonomiksi i punës – Studimi i vendimit: “si dhe përse njerëzit e shesin kohën e tyre” – Puna është resurs i rrallë: • Njerëzit vendosin se si ta përdorin atë resurs për të maksimizuar dobinë

• •

Përcaktimi i ofertës të punës (1)

Oferta e punës (OP) matet në mënyra të ndryshme OP = Orët e punës që individët janë të gatshëm të ofrojnë në tregun e punës për çdo nivel page OP varet nga: 1.

2.

3.

4.

POPULLSIA ( Numri dhe përbërja demografike) PJESËMARRJA në forcën e punës ORËT E PUNËS CILËSIA E PUNËS (niveli arsimor i fuqisë punëtore)

Lindjet Popullsia Vdekjet Migracioni neto Norma e pjesëmarrjes në forcën e punës Orët e punës Sasia e punës Cilësia e punës OFERTA TOTALE E PUNËS 4

Përcaktimi i ofertës të punës (2)

Roli i ILO-se ne definimin e indikatoreve te tregut te punes Popullsia në moshë pune 16 64 vjeç Ata që nuk janë aktiv (N) Ata që janë aktiv (FP) Të punësuar (E) Të papunë (U) P jesëmarrja në forcën e punës = (E+U) / Pop. 16-64 N orma e papunësisë = U / FP Por: Papunësia e fshehur ose të papunët e dekurajuar - puna part-time

5

1.

2.

3.

4.

5.

Ndryshimet ne oferten e punes

Eshte rritur OP e femrave (është zvogëluar për meshkuj)

– Përdorimi i teknologjisë – Ndërrimi i qasjes në shoqëri ndaj punës së femrave – Rritja e nivelit të arsimit të femrave

Eshte shkurtuar koha e punës per jave:

– Rritja e produktivitetit nga përparimi teknologjik – Por, edhe aplikimi i taksave progresive në pagë

Ndryshimet strukturore demografike të popullsisë

– Moshat e vjetra, gratë etj. rrisin papunësinë

Politikat humanitare të qeverisë

– Benefitet për të papunët – Paga minimale e vendosur nga qeveria

Papunësia strukturore është rritur

– Ndrsyhimet teknologjike te shpeshta 6

Rritja ekonomike: Puna

• Dinamika e GDP-se – Ne peridha afatgjata: faktorët e prodhimit Y = f ( N, R, K, T)

(Puna, Toka, Kapitali, Teknologjia) (per nje kompani ose per ekonomine si teresi):

– Ne periudha afatshkurtra: politikat ekonomike – Ciklet e biznesit • Në periudha afatshkurtra, vetëm N është fleksibile: – Pse R, K dhe T mbesin konstante?

• Puna: faktor kyç i përcaktimit të produktit – Funksioni i prodhimi ne periudha afatshkurtra:

Si ndryshon Y (GDP) si rezultat i ndryshimit të N, duke mbajtur konstant R, K dhe T.

Y = f ( N | R, K, T) 7

Pagat dhe efekti në OP

• Ka plot faktorë që ndikojnë në OP, por pagat dhe të ardhruat jo nga puna janë faktorët kryesorë. Konte ksti ekon omik Puna jashtë tregut

Ofert a e Punës

Të ardh. Jo nga puna

Paga

Kapitali Njerëzo r Karak t.

familj are

Modelimi i ofertes se punes

• Modelit ‘punë-pushim’ per analizen e OP – efekti i ndryshimit të pagës ne OP dhe – të ardhurave tjera jo nga puna ne OP • Perdorimi i modelit per politikberje: – Si ndikon ne OP rritja e asistences sociale, benefiteve per te papunet etj, – Si ndikon ndryshimi i taksave ne OP?

• Përqëndrimi në periudha afatshkurtra 9

Preferencat e individëve

• Modeli mundëson definimin e: • kurbave individuale të OP dhe • kurbës të OP të tregut • Supozimi i këtij modeli: individët janë racional: • Max dobinë duke zgjedhur alter. më të mirë • Model neoklasik: – Përdorimi i teorisë së dobisë margjinale – Një person konsumon mallra (G) dhe kalon kohën e lirë (L) G = L = vlera në Euro e mallrave të konsumuara koha e lirë e shprehur në orë 10

Preferencat e individëve (2)

•Funksioni i dobisë: U=f(G, L) MU L dhe MU G •Lëvizja nga pika C në B: ∆G/ ∆L = - (MU L ) / (MU G ) – norma me të cilën një person është i gatshëm të japë pushimin për të konsumuar më shumë mallra gjithmonë duke mbajtur dobinë konstante 11

Preferencat e individëve (3)

Llojet e kurbave percaktohen nga preferencat e individeve per kombinimin ne mes te G dhe L

Preferon punës Preferon pushimin Indiferent 12

Kufizimi buxhetor (1)

• • • •

Por, G dhe L kufizohen nga buxheti Buxheti: G = w*h + V

w = paga h = orët e punës V = të ardhurat jo nga puna

Sup.: w konstat pavaresisht or ëve te punes Nëse java ka T orë pune atëherë: G = w (T – L) + V apo G = (wT + V) – wL

Kosto oportune e kohës së lirë 13

Kufizimi buxhetor (2)

• Si ndërtohet drejtëza e buxhetit? (Fig. 2.6) – Kombinimi i G dhe L duke marrë për bazë w dhe V • Sup.: w=10 Euro/orë pune – Orët në dispozicion: 7 ditë x 24 orë = 168 orë/javë • Prej tyre, rreth 100 orë për punë ose pushim (L=100) • Derivimi i vijës së buxhetit: – Individi nuk ofron punë: I=0 pika A – Individi ofron 100 orë pune: I=100x10=1000 pika B • Bashkimi i pikave A dhe B jep vijën e buxhetit AB – Nëse V=0 dhe w=15: • vija e buxhetit bëhet më e pjerrët (drejtëza AC) – Nëse V=1000 dhe w=10 • kemi vijën e buxhetit DE 14

Kufizimi buxhetor (3)

15

Maksimizimi i dobisë (1)

• Individi tenton KI sa me larg origjines • Por kufizohet nga: – Paga (w) – Koha (T) – Te ardhurat (V) • Kombinimi më i mirë: – dobia max duke ditur kurbat e indiferences (preferencat) dhe kufizimin buxhetor (mundesit ë)

Maksimizimi i dobisë (2)

• Pika X(50 H, 500 I) ne Fig.2.7 eshte unike: MRS=w • Pjerrtesia e vijes se buxhetit => paga orare – Te ardhurat shtese nga cdo ore shtese e punes • Pjerrtesia e kurbes se indiferences => norma margjinale e zevendesimit (MRS) te te ardhurave (I) me kohen e lire (L) • Sasine e te ardhurave qe individi sakrifikon per cdo shtese te oreve te kohes se lire qe ai deshiron te kete • Bazuar ne keto supozime percaktohen rregullat e marrjes se vendimit: – sa ore punon individi dhe – sa ore shpenzoje për kohe te lire • me qellim te maksimizimit te dobise

Maksimizimi i dobisë (3) Rregullat e vendosjes:

1.

Nëse W>MRS

• Individi duhet te shtoje oret e punes

2.

Nëse W

• Individi duhet te zvogeloje oret e punes kur

3. Nëse W=MRS

• Individi nuk duhet te zvogeloje ose rrise oret e punes

Maksimizimi i dobisë

Çështjet për diskutim:

1. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne treg kur ndryshojne te ardhurat jo nga puna?

2. Cfare ndodh me oret e punes te ofruara ne treg kur ndryshon tarifa e pages orare te tregut?

ΔI efekti në h

• • Situata fillestare: AB • Sup.: individi fiton I sipas segmentit AC: – Zhvendoset vija e buxhetit ne CD – Arrihet kurbe me e larte e indiferences – Pika Z (MRS=W) • Cfare ndosh me L dhe H?

– L rritet: nga L 1 ne L 2 – H bie: nga H 1 ne H 2

Rritja e te ardhurave rrit kohen e lire Efekti i te ardhurave = Ndryshimi ne h per shkak te ndryshimit ne I, duke mbajtur w konstante

Δw efekti në h

• Efekti i Δw ne L eshte i ndryshem tek individe te ndryshem • Fig.2.9(1): – W 1 : vija e buxhetit AB eshte tangene me I 1 • duke dhene V ku MRS=W – W 2 : vija e buxhetit AC kalohet ne I 2 • kemi X ku MRS=W – H rritet nga H 1 ne H 2 • Fig.2.9(2): – H zvogelohet nga H 1 ne H 2 •

Konkluzion: kur W rritet, H mund te

– –

Rriten Zvogelohen Fig.2.9(1) Fig.2.9(2)

Ndryshimi i pages orare

Ndryshimi i pages orare

• Pse ndodh keshtu?

• Se pari: – rritja e W nenkupton se me H te njejte rritet Y – Pasi L eshte e mire normale, rritet kerkesa per L • Kur rritet L zvogelohet H – MBIZOTERON EFEKTI I TE ARDHURAVE • Se dyti: – Rritja e W rrit koston oportune te kohes e lire – Teoria e kerkeses: • cmimi i L rritet => bie kerkesa per L – MBIZOTERON EFEKTI I ZEVENDESIMIT: • Konkluzion: kur W rritet, H mund te rritet ose zvogelohet varesisht se cili efekt mbizoteron

Kurba e ofertes per pune individuale

• Fig.2.11: • 5 vija të buxhetit dhe 5 kurbat të indiferences • W rritet duke dhene vija me te pjerreta te buxhetit • Prej U 1 ne U 2 dhe U 3 , individi ofron me shume pune – Efekti i te ardhurave • Prej U 3 ne U 4 dhe U 5 , ofrohen me pak H – Efekti i zevendesimit

Kurba e ofertes per pune individuale

• Fig.2.12: kurba e ofertes per pune individuale – Lidhja ne mes W dhe H – Rritja e W nga W 1 ne W 2 dhe W 3 rrit H: kurba pozitive – Rritja e W nga W 3 ne W 4 dhe W 5 zvogelon H: kurba e brylezuar • Secili individ ka kurben e vet te ofertes per pune • Levizja neper kurbe: – Ndryshimi i pages • Zhvendosja e kurbes: – Ndryshimi i faktoreve tjere pervec pages

Kurba e ofertës për punën “backward bending”

W Pushimi preferoheet IE >SE

Përse është e tillë?

Puna preferohet SE >IE H IS Income Effect SE Substitution Effect

Evidenc a: makro të dhënat

25 20 15

WORKING TIME (avg per day; employed person) and HOURLY WAGE European Countries, 1998/2001- (source data Eurostat (2003)*

NL SE FI UK DK FR 10 PT 5 HU SK SI RO 0 4:00 4:14 4:28 4:43 4:57 5:12 5:26 5:40 5:55 6:09 *

Important note: Comparability of TU data only between countries inside a box. Because lack of comparability between data above figure must be considered only as illustrative.

Kurba e ofertes per pune individuale

• ELASTICITETI i punes: si ndryshon oferta e punes se individit kur ndryshon paga: E SL =Ndryshimi ne % ne H / ndryshimi ne % ne W • Varesisht prej vlerave te E SL kemi: E SL = 0 E SL = +∞ joelastike krejtesisht elastike E SL = 1 elasticitet unik 0< E SL < 1 +∞ > E SL > 1 relativisht joelastike relativisht elastike • Zhvendosjen e kurbes e shkaktojne: – Ndryshimi i te ardhurave jo nga puna • Rritja e tyre e zvogelon H dhe zhvendos kurben majtas – Ndryshimi i hartes se kurbave te indiferences: • Permiresimi i kushteve te punes rrit H dhe zhvendos kurben djathtas

Ligjërata 5: Oferta e punës

1.

2.

Si matet oferta e punës?

Diskutoni ndryshimet në ofertën e punës në dekadat e fundit.

3. Shpjegoni funksionin e

–

dobisë: U=f(G, L) Çfarë është dobia margjinale?

4. Shpjegoni kufizimin buxhetor 5.

përmes Diskutoni modelin neoklasik ‘punë-pushim’.

–

Si arrihet maksimizimi i dobise?

–

Shpjegoni MRS=W

–

Cili eshte efekti ne H nga rritja e W kur te ardhurat jo nga puna mbeten konstante?

– –

Shpjegoni efektin e te ardhurave?

Shpjegoni efektin e zevendesimit?