Transcript دریافت فایل
به نام خدا دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم تحقیقات گرگان موضوع :نقش شرکتهای چند ملیتی در تجارت بین امللل استاد :دکتر علیرضا معطوفی تهیه کننده :سید محمد معافی مدنی زمستان 92 مقدمه شکل گيري و پيدايش شرکتهاي چند ملیتی ( )Multinational Corporationsدر سده بيستم يکي از مناقشه برانگيز ترين پديدههاي اقتصاد جهاني بوده است .طي اين مدت شرکتها به گونه اي عمل کردند که بندرت ميتوان کشوري را يافت که به شکلي در معرض نفوذ آنها قرار نگرفته باشد .علي رغم اختالف نظرها و طرح ديدگاههاي متفاوت در خصوص تاثيرات منفي و مثبت اين شرکتها در صحنه اقتصاد جهاني و بويژه در ارتباط با کشورهاي توسعه نيافته ،نميتوان از نفوذ فزاينده آنها در اقتصاد جهاني و حتي در حاکميت و اقتدار دولتها بيتفاوت گذشت به گونهاي که عملکرد اين شرکتها با ابعاد و شئون مختلف زندگي کشورهاي در حال توسعه آنچنان درهم آميخته است که شناخت و تجزيه و تحليل اوضاع اقتصادي و اجتماعي اين کشورها بدون توجه به نقش شرکتهاي چند ملیتی امري محال به نظر ميرسد )1(.و بر همين اساس نیازمند آگاهی کامل نسبت به این پدیده مهم جهانی هستیم. -1جايگاه شرکتهاي فراملي در اقتصاد بيناملللي و چشماندازهاي آينده -شهرام بهمن تاجاني 1 تعریف شرکت های چند ملیتی شركتي كه به منظور گسترش فعاليت خود در سراسر جهان و سرمايهگذاري در قطبهاي صنعتي كشورهاي در حال توسعه و استفاده از امكانات اين قبيل كشورها ،در كشورهاي مختلف و متعدد اقدام به تأسيس يك شركت فرعي (يعني شركتي كه قسمت اعظم سهامش متعلق به شركت اصلي است) ميكند .در شركتهاي چند مليتي ،شركت مادر يا شركت اصلي ،تابعيت كشور محل ثبت خود را دارد و شركتهاي فرعي هر كدام ،تابعيت كشور محل ثبت خود را دارند ،مثل كوكاكوال .شركتهاي فرعي ،مجري نظريات اقتصادي و مديريت متمركز اصلي ميباشند .شركتهاي چند مليتي در حال حاضر به غولهاي بزرگ اقتصادي و سياس ي تبديل شدهاند و چنان در كشورهاي متعدد ريشه دواندهاند كه تعيين مليت و تعلق آنها به اين و يا آن كشور ،چندان آسان نيست. 2 ها كه وابسته به سرمايه انحصاري چند مليتي كنند باشند در عين حال سعي مي جهاني مي تحت نظارت قدرت سياسي هيچ كشوري نباشند. آنها به دليل اينكه در پي سودهاي كالن هستند ،مصالح اقتصادي هر كشوري را به گذارند و گاهي خاطر منافع خود زيرپا مي نيز براي به حكومت رساندن دستياران خود، زنند .بزرگترين دست به توطئه و كودتا مي مراكز شركتهاي چند مليتي در آمريكا، انگلستان ،آلمان ،فرانسه و ژاپن قرار دارند)1(. فرهنگ‌علوم‌سياسی،نوشته‌علی‌آقا‌بخشی‌با‌همکاری‌مينو‌افشاری‌راد،انتشارات -1 مرکز‌اطالعات‌و‌مدارک‌علمی‌ايران1376، 3 نظریات نقش شرکت های چند ملیتی در بازار بین الملل اگر تحليل ها و نظريات افراطي را به کنار نهيم ،در ارتباط با نقش شرکت هاي چند مليتي در صحنه اقتصاد جهاني با دو دسته از نظريات مواجه مي شويم .اين دو دسته که در دوره پس از جنگ جهاني دوم و در فضاي رقابت ايدئولوژيک و جنگ سرد در دو اردوگاه سرمايه داري و سوسياليسم رشد و شکوفايي چشمگيري پيدا کردند ،در قالب نظريات متعارف غربي و نظريات راديکال دسته بندي شدند: گروه نخست اقتصاددانان نئوکالسيک گروه دوم اقتصاددانان راديکال 4 اقتصاددانان نئوکالسیک در نظريه سرمايه داري کالسيک اعتقاد بر اين بود که دولت ها بايد از مداخله در امور اقتصادي جامعه اجتناب نموده و فعاليت هاي اقتصادي را به نيروهاي بازار واگذار کنند. لذا ضمن طرفداري کامل از آزادي فعاليت هاي اقتصادي ،محدود شدن دخالت دولت تبليغ مي شد. اقتصاددانان نئوکالسيک به طرح اين نگرش پرداختند که مکانيسم بازار الزاما با رفاه اجتماعي و خير عمومي جامعه همراه نيست ،بلکه در پاره اي موارد با اين اهداف در تضاد مي باشد .بنابراين ،دولت بايد در موارد الزم در بازار مداخله نموده و دستيابي به يک نتيجه مطلوب اجتماعي را تضمين نمايد .نئوکالسيک ها مي گويند که بايد عوامل توسعه نيافتگي را در داخل کشورهاي توسعه نيافته جست وجو کرد و 5 معتقدند که موانع اصلي توسعه نيز در درون اقتصاددانان رادیکال اساس نهادها و ساختارهاي نظام سرمايه داري را مورد انتقاد قرار مي دهند .به نظر اينان تجارب کشورهاي پيشرفته را نمي توان الگويي براي جهان سوم قرار داد ،چرا که نظام اقتصادي سرمايه داران کنوني غير عادالنه است و در جهت استثمار جوامع توسعه نيافته عمل مي کند؛ بنابراين در چارچوب روابط موجود، نه کشورهاي توسعه يافته و نه شرکت هاي چند مليتي ،هيچ يک کمکي به توسعه جهان سوم نمي کنند« .پل باران» يکي از نظريه پردازان راديکال که رهيافتي مارکسيستي به مساله دارد ،رابطه ميان شرکت هاي چند مليتي و کشورهاي توسعه نيافته را غير منصفانه دانسته و معتقد است که شرکت هاي چند مليتي عمدتا از طريق تسلط بر منابع طبيعي و 6 مزیت شرکت های چند ملیتی آنها مهم ترین نقش را در تبادالت تکنولوژی در بين مرزهای کشورها بر عهده دارند. آنها نه تنها بر اساس دارا بودن مزیت در دانش و مدیریت تکنولوژی شکل می گيرند ،بلکه دارای قدرت بازاریابی و دسترس ی به پتانسیل های بازار جهانی ،دارای مراکز تحقیقاتی در مناطق مختلف جهان ،ارتباطات و منابع اند 7 نقش شرکتهاي فراملي اقتصاد جهاني است در تک قطبی شدن دهد که تا سال 2001 ارقام سازمان ملل نشان می اند که وجود داشته حدود 65هزار شرکت های مرکزیشان تقریبا در سه کشور قرار سازمان اند و بیش و 850هزار شعبه خارجی داشته داشته از دو سوم فعالیت تجاری دنیا را رقم اند. زده می هاي مولد خصوصي در حال حاضر 30 ،درصد دارایي جهان در دست شرکتهاي چند ملیتي است و الگوي مالکیت این دارائیها نیز بسیار متمرکز اي که نیمي از آن به یک درصد باشد ،به گونه مي از شرکتها تعلق دارد .در این میان از 20 شرکت بزرگ رده اول ،هفت شرکت آمریکایي ،سه شرکت ژاپني ،دو شرکت آلماني ،دو شرکت فراملی(مختلط) و دو شرکت سوئیسي هلندي انگلیسي و جهانی‌شدن‌و‌شرکتهای -1تحلیل‌خبرگذاری‌مهر/ هستند)1(. 8 کنيم در به اين دليل است که مالحظه مي هاي اخير گاه ارزش کاالها و طول دهه خدمات برخي از شرکتها مثال شرکت نفتي«اکسون» ( )Exxonاز ارزش کاالها و خدمات توليد شده توسط کشوري چون سوئد بيشتر بوده است ،يا شرکتي نظر از موتورز» «جنرال همچون اي در حد کشور هلند به اقتصادي وزنه شمار آمده است .همچنين در مقطعي، گروه ژاپني «نيپون استيل» و گروه صنعتي آمريکايي «يو.اس.استيل» هر يک به تنهايي بيشتر از کشور فرانسه 1- http://www.mehrnews.com/fa/NewsDetail.aspx?NewsID=1582209 9 ِی تکنولوژ ملیتی ها روز دنیا در انحصار چند ها در دنيا در ساخت کاالهايی که چندمليتی ترين فناوری در آنها به کار رفته است پيچيده از جمله صنايع شيميايی -دارويی -تجهيزات سازی و نفت تخصص و پيشرفته بيمارستانی -ماشين تبحر و بالطبع تسلط گسترده دارند .شرکتهای آی،تی.تی ،.کوکاکوال ،فورد ،جنرال موتورز ،GMآی.بی.ام .مايکروسافت از آمريکا ،زايس و زيمنس از آلمان ،فيليپس ازهلند ،تويوتا از ژاپن ،رنو و پژو از فرانسه ،شل از انگليس، از جمله شرکتهای بزرگ چندمليتی هستند 10 معموالا دارای يک مرکز شرکتهای چندمليتی اصلی هستند و تابعيت همان کشور رادارند که مرکز اصلی در آنجا مستقر است (مديريت شرکت ،تامين بودجه ،امور حقوقی و امور اداری در آن کشور -متمرکز است) و های اساسی مرکز اصلی شرکت تعيين مشی خط شود .اين مرکز ،هسته اصلی مديريت می اقتصادی و تحقيقات حساس علمی و فنی شرکت شود و در واقع مرکز فرماندهی محسوب می شرکت است. ا سازوکار (مکانيسم) توسعه شرکتهای غالب چندمليتی به سبب دو پيشرفت فنی زير بوده است: -1رشد شرکتها از نظر ساختاری و تشکيالتی 11 در واقع علل اساسی گسترش شرکتهای چند ملیتی به ویژه در کشورهای در حال توسعه ،متکی به ابعاد زیر است: اول :اطمینان از فراهم بودن مواد اولیه ضروری دوم :نظارت بر بازارهای خارجی برای تسهیالت صدور کاال و نبض آنها را در اختیار داشتن سوم :عدم نیاز به پیشبینی رقابت از سوی شرکتها و سازمانهای کوچک محلی چهارم :سود فراوان حاصل از نیروی کار ارزان 12 نقدی بر شرکتهای چند ملیتی در ميان متفکريني که در چارچوب نظام سرمايه داري به طرح ديدگاه هاي خود پرداخته اند نيز برخي نسبت به سياست هاي اين شرکت ها موضع انتقادي داشته اند. «ريمون آرون» در اين باره معتقد است که شرکت هاي خارجي با سرمايه داران محلي همدست مي شوند و به کمک يکديگر کليه منافعي را که از زحمت مزدبگيران حاصل مي شود جذب مي نمايند و از اين طريق فشار کنند مي بيشتر هرچه را استعمار (آرون،1369،ص .)64در اين زمينه عالوه بر «آرون» افرادي نظير «ميردال» ( )Myrdalو «پربيش» ( )Prebischنيز انتقادات مشابهي به 1 3 نتیجه گیری گسترش سریع شرکتهای چند ملیتی در سراسر جهان ،سبب گردیده تا بسیاری از صاحبنظران اقتصادی ،توسعه اقتصادی آینده جهان را متاثر از فعالیت این شرکتها بدانند و پیشبینی صحیح از آینده اقتصاد جهانی را بدون شناخت کافی از نوع و چگونگی فعالیت شرکتهای چند ملیتی را ،امری عبث و بیهوده بپندارند؛ چرا که شرکتهای چند ملیتی نقش مهمی را در رشد جهانی شدن اقتصاد بازی میکنند. با توجه به جهانی شدن اقتصاد اعتقاد بر این است که شرکتهای چند ملیتی بزرگتر شده و کسب سود و تملک داراییها و ادغام آنها افزایش یافته ونيز نقش گستردهای در اقتصاد بينامللل داشته باشند. 14