Transcript Kafli 11. Ísland sem verstöð







Hvenær og af hverju varð sjávarfang helsta
útflungingsvara Íslendinga um 1330?
Hver voru helstu viðskiptalönd Íslands og hverjir
sáu um vöruflutningana?
Talið er að fiskmeti hafi orðið helsta útflutningsvara
Íslendinga í kringum 1330.
Hafið og fjaran hafa í gegnum aldirnar veitt
Íslendingum mikilvæga lífsbjörg, ásamt landbúnaði
Fugl, egg, fiskur, selur, söl, skel, þang og þari var
meðal þess, einnig rekaviður og stundum hvalreki.
Ásókn í sjávarjarðir ágerðust af höfðingjum.




Útlendingar hófu siglingar til Íslands upp úr
aldamótunum 1400.
Englendingar sendu stærri flota að ströndum landsins.
Þjóðverjar komu nokkru seinna, en þeir réðu yfir
sterkasta verslunarveldi Norður-Evrópu, sem kallaðist
Hansasambandið.
Það samanstóð af bandalagi
þýskra verslunarborga og var
ráðandi í verslun í Björgvin,
Bergen í Noregi á þessum
tíma.
Englendingar höfðu komið sér vel fyrir hérlendis,
til að auðvelda sér fiskveiðar og verslun við
landsmenn.
 Danakonungi leist ekki á blikuna og skipaði einn
voldugusta mann landsins sem hirðstjóra, Björn
ríka. Hann átti að sporna við veldi Englendinga.
 Enskir kaupmenn drápu Björn ríka, árið 1467,
vegna afskipta hans af veru þeirra hér á landi.
 ,,Eigi skal gráta Björn bónda heldur safna liði!“,
mælti Ólöf ríka ekkja Björns, og lét ekki
hugfallast.
 Englendingar og Þjóðverjar áttu í samkeppni um
veiðar hér við land og lenti þeim stundum saman
einnig við Íslendinga.






Fiskur var sérstaklega mikilvæg matvara á
föstutímum kirkjunnar.
Vegna útbreiðslu kristninnar og fjölgunar íbúa
í borgum Evrópu jókst eftirspurn á
fiskmörkuðum þeirra.
Bergen, Björgvin í Noregi var einn mikilvægasti verslunstaður Norður-Evrópu.
Norðmenn fóru að kaupa íslenskt sjávarfang,
og þar með fengu Íslendingar ágóða af
auðlindum sínum.
Norðmenn fengu hins vegar gróða af því að
flytja vöruna og selja á alþjóðlegum markaði.




Miklar samfélagsbreytingar áttu sér stað á 12. og
13. öld, vegna sjósóknar landsmanna.
Verbúðir voru húsakynni sjómanna sem reistar
voru við sjávarsíðuna, en sjósókn var mest
stunduð á veturnar.
Sjómannastéttin saman
stóð annars vegar af
búðsetumönnum og kotbændum.
Sjávarútvegurinn hélt því áfram að vera í höndum
bænda þrátt fyrir að mikilvægi hans hefði aukist.





Fiskigöngur einkum við Vesturland frá Reykjanesi í
suðri til Vestfjarða í norðri.
Oft mjög erfitt að komast til eða frá verbúðunum, því
vegalengdir voru oft langar og menn fóru oftast
fótgangandi.
Farið var í dagróðra og veitt með
með handfærum og mest veiddur
þorskur.
Aflinn var borinn í land, fiskurinn
hengdur upp og þurrkaður.
Skreið eins og þurr fiskur er nefndur, geymdist
best þurr án þess að skemmast.



Íslensk skreið og lýsi urðu eftirsóttar
útflutningsvörur á síðmiðöldum, en lýsi var
notað sem kveikilögur á lampa.
Íslenskir bændahöfðingjar réðu mestu um
hvaða lög ríktu í landinu, og komu í veg fyrir
þéttbýlismyndun, en þannig töldu þeir
hagsmunum sínum best borgið.
Með vistarbandi og banni við fastri búsetu
útlendinga hérlendis viðhéldu bændur
dreifbýlu landbúnaðarsamfélagi næstu
aldirnar.






Fram að aldamótum 1400 var talið að einungis hafi
sjaldan fleiri en sex skip komið til landsins á ári.
Þá var bara siglt að sumarlagi.
Stærri flotar erlendra skipa hófu siglingar hingað
eftir 1400.
Tvímöstruð skip komu til sögunnar.
Bretar urðu brátt helsta sjóveldi
álfunnar á Norður- Atlanshafi.
15. öldin var gjarnan kölluð enska öldin vegna
þeirra miklu áhrifa sem Englendingar höfðu hér á
þeim tíma.
Þjóðverjar og Englendingar voru ráðandi í
Björgvin og höfðu yfirburðastöðu á
skreiðmarkaðnum á þessum tíma.






Þegar Englendingar fóru að koma sér fyrir hérlendis til
að stunda útgerð varð eignarbændum illa við það.
Samkeppni varð um vinnuafl hér heima, englendingar
buðu betri laun, á móti ódýru vinnuafli sem
jarðeigendur höfðu haft áður.
Jarðeigendur kröfðust þess við Danakonung að
útlendingum væri bannað að koma sér fyrir hér
á landi.
Eftir að Björn ríki var drepinn 1467, var Danakonungi
nóg boðið og voru ensk skip tekin herskildi við
Eyrarsund.
Danakonungur fékk í lið með sér Hansamenn til að
berjast við Englendinga.
Leið ekki á löngu þar til að veldi Englendinga leið
undir lok.





Þýskir kaupmenn höfðu einokað utanríkisviðskipti
Íslendinga á 14. öld, vegna sterkrar stöðu þeirra í
Björgvin,þar til að Englendingar hófu siglingar til
Íslands.
Samkeppnin um sjávarfang Íslendinga leiddi oft til
blóðugra bardaga á milli þeirra.
Þjóðverjar stunduðu engar veiðar, keyptu bara
fiskinn og einnig landbúnaðarvörur og höfðu
Íslendingar meiri hag af þeim en Englendingum.
Þjóðverjar nutu einnig stuðnings Danakonungs.
Íslendenskum eignarbændum leist ekki á blikuna,
þegar þjóðverjar byrjuðu að sækja sjálfir sjóinn.






Árið 1490 fengu jarðeigendur samþykkt lög sem
bönnuðu veiðar og vetursetu útlendinga hérlendis.
Lögin voru kennd við þáverandi hirðstjóra
Íslendinga, Diðrik Pining, Píningsdómur.
Dankonungur snerist síðan gegn Hansamönnum
um miðja 16. öld og gerði báta þeirra upptæka.
Takmörkun verslunar Þjóðverja við Íslendinga
kom síðan í kjölfarið um 1620 og var þá komin í
hendur á dönskum kaupmönnum.
Danska konungsvaldið hafði styrkst mikið og völd
þess á Íslandi hafði einnig aukist með auknum
bátafjölda og verðmætasköpun.
Menningaráhrif bárust fyrst og fremst frá Dönum
næstu aldirnar hingað til Íslands.