Transcript تئوری اطلاعات

1
‫تئوری اطالعات‬
‫تهیه کننده ‪ :‬مهندس سید محمد‬
‫مدنیان‬
‫مدیریت صنعتی‬
‫دانشجوی کارشناسی ارشد‬
‫دانشگاه نجف آاباد‬
‫‪2‬‬
‫از هرگونه کپی و قرار دان‬
‫برروی سایتهای دیگر جدا‬
‫خودداری شود حاصل تالش‬
‫چندین روز است حق کپی‬
‫رایت فقط سایت مدیر‬
‫‪3‬‬
‫مقدمه‬
‫در طول دو دهه گذشته نفت به عنوان یک کاالی استراتژیک و رقابتی همواهر مطرح بوده‬
‫است‪ .‬اما در طول سالهای اخیر پیشرفت های تکنولوژیکی از اهمیت این کاال کاسته و روز به‬
‫روز به روز بر اهمیت منبعی دیگر که شاید برای خیلی ها هنوز ناشناخته باشد و اطلعات نام‬
‫دارد افزوده است ‪ ( .‬کریم زاده‬
‫اطلعات و تکنولوژی با یکدیگر در تعامل هستند و بر یکدیگر اثر می گذارند و باعث پیشرفت یا‬
‫رکود یکدیگرمی شوند در این میان حجم عظیمی از اطلعات تولید می گردد که اگر از‬
‫سازماندهی منسجم و قوی برخوردارد نباشد نه تنها به سدی محکم در مقابل پیشرفت‬
‫تکنولوژی تبدیل می شود بلکه حیات سازمان را نیز به خطر می اندازد از این رو نگرش‬
‫سیستمی در مورد اطلعات از اهمیت خاص ی برخوردارمی شود و اطلعات در قالب یک سیستم‬
‫اطلعاتی مطرح می گردد در این جا این سوال پیش می اید که چرا باید سیستمهای اطلعاتی را‬
‫مطالعه کرد ؟ طرح این سوال مانند این است که بپرسیم که چرا باید مباحث مدیریت مالی ‪،‬‬
‫تحقیق در عملیات بازار یابی و سایر بخشهای اصلی فعالیت های یک سازمان کسب و کار را‬
‫مطالع کرد‬
‫‪4‬‬
‫داده‪ ،‬اطالعات و دانش‬
‫سيستمهاي اطلعات براي دستيابي به اهداف گوناگوني طراحي شده اند ‪ .‬يكي ازاهداف اساس ي‪،‬‬
‫پردازش اقتصادي داده و تبديل آن به دانش و اطلعات است ‪ .‬اجازه بدهيد به تعريف اين مفاهيم‬
‫بپردازيم‪.‬‬
‫اقالم داده به توصيف ابتدايي از اشياء‪ ،‬رويدادها‪ ،‬فعاليت ها و تراكنشهايي كه ثبت‪ ،‬دسته بندي و‬
‫ذخیره شده ‪ ،‬ولي براي هدف خاص ي سازماندهي نگرديده اند‪ ،‬مي پردازد‪ .‬اقلم داده ممكن است‬
‫عدد‪ ،‬حرف‪ ،‬شكل‪ ،‬صدا يا تصوير باشند ‪ .‬نمره يك دانش آموز و يا تعداد ساعات كار يك كارمند در‬
‫طول يك هفته‪ ،‬داده محسوب مي شوند ‪.‬‬
‫يك پايگاه داده شامل داده هايي است كه با هدف بازيابي‪ ،‬سازماندهي شده اند‪.‬‬
‫اطالعات‪ ،‬داده اي است كه به گونه اي سازماندهي شده كه براي گیرنده مفهوم وارزش دارد ‪ .‬به‬
‫طور مثال‪ ،‬معدل يك دانش آموز‪ ،‬اطلعات است ‪ .‬گیرنده آن را تفسیرمي نمايد و نتايج و مفاهيمي را‬
‫به طور ضمني استنتاج مي كند‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫اقلم داده معموال بوسيله نرم افزار كاربردي‪ ،‬پردازش و به اطلعات تبديل ميشوند‪ .‬چنین پردازش ي‬
‫نسبت به بازيابي وخلصه سازي ساده يك پايگاه داده‪ ،‬كاربرد مشخصتر و ارزش افزوده بيشتري به‬
‫همراه دارد‪ .‬نرم افزار كار بردي ممكن است يك سيستم مديريت موجودي مبتني بر وب‪ ،‬سيستم ثبت‬
‫نام برخط دانشگاه يا يك سيستم خريد و فروش اينترنتي باشد‪.‬‬
‫دانش‪ ،‬متشكل از داده يااطلعاتي است كه به منظور مفاهمه‪،‬انتقال تجربه آموخته ها ومهارت‬
‫سازماندهي شده و براي حل مشكل جاري ياانجام يك فعاليت ‪،‬به كارگرفته ميشوند‪ .‬داده هايي كه‬
‫بمنظور استخراج مفاهيم اساس ي وبازتاب تجربيات ومهارتهاي گذشته پردازش ميشوند‪ ،‬براي گیرنده‪،‬‬
‫ً‬
‫دانش سازماني به ارمغان مي آورند كه ارزش بالقوه فراواني دارد ‪ .‬اخیرا مديريت دانش نیز به يكي از‬
‫داغترين مباحث در حوزه فناوري اطلعات تبديل شده است‪.‬‬
‫داده ها‪ ،‬اطلعات و دانش ميتوانند وروديهاي يك سيستم اطلعاتي يا خروجيهاي آن باشند‪ .‬براي‬
‫مثال‪ ،‬داده هاي مربوط به كارمندان‪ ،‬حقوق ومدت زمان كارشان (ورودي) با هدف توليد اطلعات‬
‫ً‬
‫ر‬
‫ليست حقوق (خروجي)‪ ،‬پردازش ميشوند‪ .‬اطلعات ليست حقوق نیز بعدا ميتواند به عنوان و ودي‬
‫براي سيستم ديگري كه به بودجه بندي يا توصيه به مديران دربارة میزان حقوقها ميپردازد‪ ،‬به كار‬
‫رود‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫داده‬
‫تعريف اول‪ -‬نمايش ذخیرهشده اشياء فیزيكي‪ ،‬چیزهاي مجرد‪ ،‬بودهها‪ ،‬رويدادها يا چیزهاي قابل‬
‫مشاهده كه در تصميمسازي بكار ميآيند‪.‬‬
‫تعريف دوم‪ -‬هر مجموعهاي از بودهها‬
‫تعريف سوم‪ -‬بودههاي خام كه معناي اندكي دارند مگر اينكه به صورت منطقي سازماندهي شده‬
‫باشند‪.‬‬
‫تعریف چهارم ‪ :‬داده ها شامل واقعیت ها و اشکالی هستند که برای کاربر بی معنی هستند‬
‫تعریف پنجم ‪ :‬داده به مطالبی گفته می شود که وارد کامپیوتر می گردند تا عملیات پردازش برروی‬
‫آنها انجام شود‬
‫‪7‬‬
‫تعریف بیت (‪ ،)BIT‬بایت (‪ )BYTE‬و کلمه (‪: )WORD‬‬
‫كوچكترين قسمت از اطالعات باينري را بيت مي گويند‪ 8 .‬بيت يك بايت و ‪ 16‬بيت ( دو بايت) يك‬
‫كلمه را مي سازند ‪.‬‬
‫كوچكترين ذره اطلعاتي را بيت گويند‪.‬در سيستم دو دوئي يكي از دو حالت صفر (‪ )0‬و يك (‪،)1‬‬
‫يك بین اطلعات است از تركيب چند بيت اطلعات‪ ،‬بايت بوجود مي آيد‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫تعريف داده از ديدگاه ‪ANSI‬‬
‫نمايش بودهها‪ ،‬پديدهها‪ ،‬مفاهيم يا شناختهها به طرزي صوري و مناسب‬
‫براي برقراري ارتباط‪ ،‬تفسیر يا پردازش توسط انسان يا هر امكان خودكار‬
‫هر نمايش ي اعم از كاراكتري يا كميتهاي قياس ي كه معنايي‬
‫به آن قابل انتساب باشد‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫•تعریف داده ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪10‬‬
‫داده مقداری حقیقی است‪.‬داده ””‪data‬از ریشه ‪do‬و ‪dare‬به معنی انجام‬
‫دادن است‪,‬مناسبترین واژه ای است که به واقعیات شکل نیافته و بدون ساختار‬
‫اطلق میشود‪.‬‬
‫از وقایعی که اتفاق می افتد داده تولید می شود‪.‬به عبارت دیگر داده محصول‬
‫فرعی رخدادها ست‪.‬‬
‫مبانی مرتب سازی و دستیابی داده ها‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سلسله مراتب داده ها(‪ :)Data Hierarchy‬یک بیت‪ ،‬کوچکترین واحد‬
‫داده قابل پردازش در رایانه؛ یک بایت‪ ،‬مجموعه ای از بیت ها که یک کاراکتر‬
‫ساده را معرفی می کند‪.‬یک رشته ترتیبی ازکاراکتر ها را گویند‪.‬‬
‫فیلد(‪ :)field‬یک رشته معنی دار یا یک ترکیب منطقی از کاراکتر ها به صورت‬
‫یک کلمه را گویند‪.‬‬
‫رکورد(‪ :)record‬یک ترکیب منطقی از فیلد های مرتبط به هم که بیان‬
‫کننده صفات یک پدیده است‪.‬‬
‫فایل(پرونده)‪ :‬یک ترکیب منطقی از از رکورد های مرتبط به هم در بر دارنده‬
‫رکوردهای موجودیت ها ی همگن است مانند پرونده دانشجویان ‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫مبانی مرتب سازی و دستیابی داده ها (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫پایگاه داده(‪ :)Database‬ترکیب منطقی از فایل های مرتبط به هم که‬
‫بیانگر پدیده های متصل بهم در یک حوزه کاری است‪.‬‬
‫موجودیت(‪ :)entity‬یک شخص‪ ،‬مکان‪ ،‬ش ی‪ ،‬یا یک رویداد در ارتباط با‬
‫اطلعاتی که در یک رکورد نگهداری می شود‪.‬‬
‫موجودیت(‪ :)entity‬مفهوم کلی آنچه می خواهیم در موردش اطلع‬
‫داشته باشیم‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫دانشجو‪،‬استاد‪،‬درس‬
‫صفت(‪ :)attribute‬هر ویژگی یا کیفیتی که یک مشخصه را توصیف‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫نام دانشجو‪،‬شماره دانشجویی‪،‬سال ورود‬
‫‪12‬‬
‫مبانی مرتب سازی و دستیابی داده ها (ادامه)‬
‫‪‬‬
‫کلید اولیه(‪ :)primary key‬یک فیلد شناسه که به تنهایی یک رکورد را‬
‫مشخص و متمایز می کند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫شماره دانشجویی‬
‫کلید ثانویه(‪ :)secondary key‬یک فیلد شناسه که بعض ی از اطلعات‬
‫شناسایی را دارد‪ ،‬اما نوعا یک فایل را با دقت کامل شناسایی نمی کند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫نام خانوادگی دانشجو‬
‫‪13‬‬
‫چرخه حيات “داده”‬
‫داده‪ ،‬در يك سيستم اطلعات مديريت چرخه حيات خاص خود را دارد‪ .‬در مراحل‬
‫ايجاد‪ ،‬طراحي و عمليات سيستمهاي اطلعاتي‪ ،‬سه جنبه اين چرخه حيات از اهميت‬
‫ويژه اي برخوردار است‪ .‬نخست طراح بايد بداند داده چگونه توليد ميشود‪ .‬دوم وي‬
‫بايد بداندچه پردازش ي يا تلفيقي بر روي داده هاصورت ميپذيرد و سرانجام طراح بايد‬
‫بداند كه انواع معین پردازش اطلعات بويژه انتقال داده‪ ،‬و تبادل و ذخیره سازي و‬
‫بازيابي داده ها چگونه انجام مي شود‪.‬‬
‫چرخه حيات داده‬
‫داده ها در یک سیستم اطالعاتی مدیریت ‪ ،‬چرخه حیات خاص خود را دارد ‪ .‬سه‬
‫مرحله با اهمیت این چرخه عبارتنداز‬
‫( ‪ -‬ایجاد ‪ -‬طراحی ‪ -‬عملیات ) ‪.‬‬
‫‪ )1‬اولین نکته ای که باید طراح بداند این است که داده چگونه تولید می شود ‪.‬‬
‫‪ )2‬باید بداند چه نوع پردازشی یا تلفیقی روی داده انجام شده است ‪.‬‬
‫‪ )3‬طراح باید بداند که انوع معین پردازش اطالعات به ویژه انتقال و تبادل و ذخیره‬
‫سازی و باز یابی داده ها چگونه انجام می شود‬
‫همچنان که شکل اسالید بعدی نشان میدهد تولید مجدد داده ها میتواند در نقاط گوناگون‬
‫چرخه حیات داده صورت پذیردو بنابراین در نمودار چرخه حیات داده نشان داده نشده‬
‫است‬
‫‪15‬‬
‫چرخه حيات داده‬
‫چرخه حیات ”داده‬
‫‪ -1‬تولید داده ‪ :‬تولید با ایجاد داده که در خانه سمت چپ آمده است میتواند به دلیل تعامل‬
‫داخلی یا رخداد خارجی باشد‬
‫‪ -2‬ذخیره داده ‪ :‬تولید داده نتیجه پدیده داخلی یا خارجی سازمان بوده که مشاهده و ثبت شده است‬
‫تجربیات ‪ ،‬داد و ستد ها و عملیات تولید داده برنامه ریزی شده اند داده ها را به طور معمول برروی‬
‫سند یا پایگاه اطلعاتی ذخیره میکنند اگر داده ای بی ارزش باشد محو میگردد‬
‫‪-3‬انتقال داده ‪ :‬داده ها در چرخه حیات به طور مکرر از فرآیندی به فرآیند دیگری منتقل میشوند‬
‫‪-4‬بازیابی داده ‪:‬بازیابی داده از سیستم مدیریت پایگاه اطلعاتی به سهولت صورت میپذیرد‬
‫زیرا داده ها مستقل از برنامه ها و کاربران نگهداری می شوند‬
‫‪ -5‬تولید مجدد ‪:‬داده هاباید را باید سازماندهی مجدد کرد تا قابل استفاده باشند‬
‫‪17‬‬
‫چرخه حیات داده (ادامه )‬
‫‪ -6‬ارزیابی داده ‪:‬‬
‫داده ها باید ارزیابی شوند تا معین شود که به پردازش بیشتر نیاز دارد یا نه؟‬
‫‪ -7‬دسته بندی داده ‪:‬‬
‫داده ها چون بطور تصادفی جمع آوری میشوند‪ ،‬وبرای اینکه قابل استفاده گردند باید جداسازی‬
‫صورت پذیرد حتی داده هایی که جداسازی و دسته بندی شده اند نیز ممکن است برای قابل‬
‫استفاده شدن نیازمند دسته بندی جدیدی باشند برای مثال ‪ ،‬اعدا و ارقام فروش محصوالت یک‬
‫فروشگاه ممکن است براساس فروشنده ذخیره شده باشند ولی جداسازی انها برحسب محصول یا‬
‫مشتری مورد نیاز باشد ‪.‬‬
‫‪ -8‬تحلیل داده ‪:‬‬
‫داده ها را میتوان پیش از استفاده یا شناسایی زمینه های مورد استفاده ‪ ،‬روند ها و رخدادها ی غیر‬
‫‪.‬‬
‫معمول و با تعبیر و تفسیر تحلیل کرد‬
‫‪18‬‬
‫چرخه حیات داده (ادامه )‬
‫‪ -9‬حسن استفاده‪:‬‬
‫شکل داده ها را می توان به کمک جمع و تفریق ويا فرمولهای رياض ی تغییر داد‪.‬‬
‫‪ - 10‬ترکیب‪:‬‬
‫تلفیق دادهای متعدد اغلب ایجاب میکندآنها رادريک مجموعه کامل يا گزارش کامل سازمان دهی‬
‫کنیم‪.‬‬
‫‪ -11‬به کار گیری‪:‬‬
‫داده ها وقتی به شکل معنی دار درمي آيند تبديل به اطلعات و پس از مصرف بصورت ”داده“ در می‬
‫آيند‪،‬لذا در مورد نوع ذخیره سازی آنها بايد تصميم گیری شود‬
‫‪-11‬محو‪:‬‬
‫داده ها را پس از ارزیابی میتوان محو کرد‪.‬برای مثال اطلعا مربوط به قرار ملقات ها یا مکان‬
‫برگزاری سمینارهای داخلی سازمان یا برنامه های مربوط به مهمانيها ی ساالنه سازمان پس از وقوع‬
‫هیچگونه ارزش ی ندارد‬
‫‪19‬‬
‫انواع داده‪:‬‬
‫داده های ورودی‬
‫داده های ذخیره شونده‬
‫داده های خروجی‬
‫‪ -1‬داده های ورودی‪:‬‬
‫داده هائی که به وسیله سخت افزار دریافت میشود‬
‫‪ -2‬داده های ذخیره شونده‪:‬‬
‫داده هائی است که بر روی سخت افزار ذخیره شده اند‬
‫‪ -3‬داده های خروجی‪:‬‬
‫داده هایی است که از پردازش داده های ورودی به وسیله سخت افزار تولید شده است‬
‫‪20‬‬
‫انواع سه گانه داده برای سیستم صدور مجوز‬
‫دادهای ورودی‬
‫داده های ذخیره شده‬
‫تقاضا نامه‬
‫پردازنده‬
‫اصلی مجوز‬
‫گواهینامه دوره‬
‫آموزش حرفه ای‬
‫حرفه ای پرونده اصلی‬
‫مراکز اموزش‬
‫داده های خروجی‬
‫رسید حق مجوز‬
‫گوهینامه مجوز‬
‫خلصه گزارش‬
‫روزانه‬
‫گزارش تغییرات روزانه‬
‫‪2121‬‬
‫توضیح شکل اسلید قبلی ‪:‬‬
‫سیستم تقاضانامه های صدور مجوز و گواهینامه های آموزش‬
‫حرفه ای ( داده های ورودی ) ر ادریافت می دارد وبه داده های‬
‫ذخیره شده مربوط به مجوزها و مراکز آموزش حرفه ای ( داده‬
‫های ذخیره شده ) نیز دسترس ی دارد و رسید دریافت وجه گواهینامه‬
‫مجوز و دو نوع گزارش ( داده های خروجی ) تولید می کند‬
‫‪22‬‬
‫انواع داده هاي سازماني‬
‫‪ -1‬داده هاي وضعيتي ‪ :‬اين داده ها بيانگر عملي خاص در زمان معین هستند ‪.‬مانند داده هايي كه‬
‫بيانگر سطح موجودي در يك زمان خاص هستند ‪.‬‬
‫‪ -2‬داده هاي مبادالتي ‪ :‬اين داده ها وقايع گذشته را شرح مي دهند مانند داده هايي كه بيانگر‬
‫دريافت رسيد سفارش فروش ‪،‬استخدام پرسنل و پذيرش بيمارهستند‪.‬‬
‫‪ -3‬داده هاي عملياتي ‪ :‬اين داده ها بيانگر روش انجام عمليات و ساير توضيحات الزم در زمينه هر‬
‫يك از عمليات می باشند‪.‬‬
‫‪ -4‬داده هاي مهندس ي ‪ :‬نقشه هاي مهندس ي ‪،‬سياهه مواد هر محصول توليدي و غیره جزءداده هاي‬
‫مهندس ي به حساب مي آيند‪.‬‬
‫‪ -5‬داده هاي نوشتاري ‪ :‬اين داده ها شامل مكاتبات ‪،‬گزارشات بازرگاني ‪،‬اسناد ‪،‬نمودارها و تصاوير‬
‫مي باشند‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫مديريت “داده ها”‬
‫سازمانهابراي مديريت مناسب هر منبع بايد نقش ي راكه آن منبع ايفا ميكند‪،‬خواص آن و فرصتهايي را كه فراهم مي آوردوگامهايي‬
‫را كه براي استفاده از اين فرصتها بايد برداشته شود بشناسند اما در حاليكه داده هاامكانات عظيمي را ارائه ميدهند‬
‫چالشهاي خاص ي را نیزفراهم مي آورند‪.‬‬
‫برای مثال برخلف سایرمنابع داده ها را میتوان بسهولت کپی کرد و با استفاده ازفناوری اطلعات میتوان بادیگران در میان‬
‫گذاشت وآنگاه به دهها راه متفاوت میتوان آنهارا بکارگرفت این در حالی است که توزیع اثر بخش داده ها بندرت صورت‬
‫میپذیرد و در عوض بیشتر افراد واحدهای سازمانی آگاهانه یا ناآگاهانه داده هارا احتکار میکنند که منجربه جنگ سیاس ی‬
‫وحشیانه بر سر مالکیت آنها می گردد حتی در وضعیتهایی که داده ها مبادله میشود افراد و واحدها نسخه مخصوص ی از آنرا‬
‫تهیه کرده و اصلح میکنند ناسازگاريهای ناش ی از آن هدف تبادل داده ها را با شکست مواجهه میکنند از این گذشته برای‬
‫سازمان ها اعمال خط مش ی های گوناگون استفاده از داده ها و حفظ محرمانه بودن آنها دشوار است‬
‫افرا د داده ها را با این هدف وارد کامپیوتر می کنند که برروی سخت افزار ذخیره شوند و داده های ذخیره شده برای ایجاد‬
‫گزارش های گوناگون پیام ها و نمایش به طرق مختلف قابل دستیابی و پردازش خواهد بود‬
‫فرادادهها‪:‬‬
‫هدف هر سازمانی باید این باشد که تمام رسانههایی را که به کار می گیرد‪ ،‬بتواند مدیریت و آرشیو‬
‫کند‪ .‬و اینجاست که به فرادادهها )‪ (Metadata‬نیاز داریم‪ .‬فرادادهها همان اطلعاتی هستند که‬
‫فرضا با استفاده از یک برچسب‪ ،‬بر پشت یک عکس الصاق میکنیم‪ .‬اما در همین حال‪ ،‬در دنیای‬
‫دادههای دیجیتال باید این فرادادهها را بهطور جداگانه مدیریت کنیم‪ .‬در واقع‪ ،‬فرادادهها اطلعاتی‬
‫توصیفی هستند و مربوط به حقوق و مجوزهای دادهها می باشند‪ .‬پس به این ترتیب دادهها با‬
‫اطلعات دیگری که به ارزش پایگاه دادهرسانی ما میافزایند‪ ،‬یعنی با فراداده ها کامل میشوند‪.‬‬
‫مدیریت دادههای شرکتی‪:‬‬
‫هدف مدیریت دادههای شرکتی انباشت و مدیریت کل اطلعات و محتوای یک شرکت است برای‬
‫رسیدن به چنین هدفی‪،‬کارکردهای دنیای سنتی آرشیو‪ ،‬سند وگردش کارهای مدیریتی باید با الزامات‬
‫مدیریت محتواهماهنگ شود‪.‬به این ترتیب امکان ادغام مؤلفههای وب پایه با محصوالت سنتی فراهم‬
‫میشود‬
‫‪25‬‬
‫تاریخچه پایگاه داده‬
‫مفهوم پایگاه داده ازدهه ی ‪ ۱۹۶۰‬برای کاهش مشکلت فزاینده درطراحی‪ ،‬ساخت‪ ،‬و نگهداشت‬
‫ً‬
‫سسیستمهای اطلعاتی (معموال با تعداد زیادی کاربر نهایی همزمان‪،‬وباتعداد زیادی داده ی‬
‫مختلف)ایجاد شدهاست‪.‬این مفهوم به همراه مفهوم سیستمهای مدیریت پایگاه داده که دستکاری‬
‫مؤثر و کارا به پایگاه دادهها را ممکن میکند رشد کردهاست‪.‬‬
‫اولین کاربردهای اصطلح پایگاه داده به ژوئن ‪ ۱۹۶۳‬باز میگردد‪،‬یعنی زمانی که شرکت ‪System‬‬
‫‪Development Corporation‬مسئولیت اجرایی یک طرح به نام«توسعه و مدیریت محاسباتی‬
‫یک پایگاه دادهای مرکزی» رابرعهده گرفت‪ .‬پایگاه داده به عنوان یک واژه واحد در اوایل دهه ‪۷۰‬در‬
‫اروپاودراواخردهه‪ ۷۰‬در خبر نامههای معتبرآمریکایی به کاررفت‪(.‬بانک دادهای یادراوایل سال ‪۱۹۶۶‬‬
‫در روزنامه واشینگتن پست کار رفت)اولین سیستم مدیریت پایگاه داده در دهه ‪ ۶۰‬گسترش یافت‪ .‬از‬
‫پیشگامان این شاخه چارلز باخمن میباشد‪ .‬مقاالت باخمن این را نشان داد که فرضیات او کاربرد‬
‫بسیار مؤثرتری برای دسترس ی به وسایل ذخیره سازی را مهیا میکند‪.‬‬
‫‪26‬‬
‫تاریخچه پایگاه داده‬
‫درآن زمانها پردازش داده بر پایه کارتهای منگنه و نوارهای مغناطیس ی بودکه پردازش سری‬
‫اطلعات را مهیا میکند‪.‬دونوع مدل دادهای درآن زمانه ایجاد شد‪CODASYL :‬موجب توسعه مدل‬
‫توسط ‪North American‬‬
‫شبکهای شدکه ریشه در نظریات باخمن داشت ومدل سلسله مراتبی که‬
‫ً‬
‫‪Rockwell‬ایجاد شدو بعدا با اقباس ازآن شرکت ‪IBM‬محصول ‪IMS‬را تولید نمود‪.‬‬
‫مدل رابطهای توسط ‪E. F. Codd‬در سال ‪ ۱۹۷۰‬ارائه شد‪.‬او مدلهای موجود رامورد انتقاد قرار‬
‫ً‬
‫ل‬
‫میداد‪.‬برای مدتی نسبتا طوالنی این مدل درمجامع علمی موردتأییدبود‪.‬اولین محصو موفق برای‬
‫میکروکامپیوترها ‪dBASE‬بودکه برای سیستمعاملهای ‪CP/M‬و ‪PC-DOS/MS-DOS‬ساخته شد‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫تاریخچه پایگاه داده‬
‫در جریان سال‪ ۱۹۸۰‬پژوهش برروی پایگاههای مدل توزیع شده و ماشینهای پایگاهی‬
‫‪database machines‬متمرکز شد‪ ،‬اما تأثیرکمی بر بازار گذاشت‪.‬در سال‬
‫‪ ۱۹۹۰‬توجهات به طرف مدل ش یء گرا جلب شد‪ .‬این مدل جهت کنترل دادههای‬
‫مرکب الزم بود و بهسادگی بر روی پایگاه دادههای خاص‪ ،‬مهندس ی داده(شامل‬
‫مهندس ی نرمافزار منابع) و دادههای چند رسانهای کار میکرد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۲۰۰۰‬نوآوری تازهای رخ داد و پایگاه اکسامال ( )‪XML‬به وجود آمد‪ .‬هدف‬
‫این مدل از بین بردن تفاوت بین مستندات و دادهها است و کمک میکند که منابع‬
‫اطلعاتی چه ساخت یافته باشند یا نه در کنار هم قرار گیرند‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫مفهوم پایگاه داده‬
‫ّ‬
‫ّ‬
‫پایگاه دادهها (دادگان یا بانک اطلعاتی) به مجموعهای از اطلعات با ساختار منظم و سامانمند‬
‫ً‬
‫گفته میشود‪.‬پایگاههای دادههامعموال درقالبی که برای دستگاههاورایانههاقابل خواندن و دسترس ی‬
‫باشدذخیره میشوند‪.‬البته چنین شیوه ذخیرهسازی اطلعات تنهاروش موجود نیست وشیوههای‬
‫دیگری مانندذخیرهسازی ساده درپروندههانیزاستفاده میگردد‪.‬آنچه ذخیرهسازی دادههادر پایگاههای‬
‫دادههارامؤثرمیسازدوجودیک ساختار مفهومی برای ذخیرهسازی وروابط بین دادهها است‪.‬‬
‫پایگاه داده دراصل مجموعهای سازمان یافته از اطلعات است‪.‬این واژه از دانش رایانه سرچشمه‬
‫میگیرد‪،‬اما کاربرد وسیع و عمومی نیز دارد‪ ،‬این وسعت به اندازهای است که مرکز اروپایی پایگاه‬
‫داده(که تعاریف خردمندانهای برای پایگاه داده ایجاد میکند)شامل تعاریف غیر الکترونیکی برای‬
‫پایگاه داده میباشد‪ .‬در این نوشتار به کاربردهای تکنیکی برای این اصطلح محدود میشود‪.‬‬
‫‪29‬‬
‫مفهوم پایگاه داده ( ادامه )‬
‫یک تعریف ممکن این است که‪:‬پایگاه داده مجموعهای از رکوردهای ذخیره شده در رایانه با یک‬
‫روش سیستماتیک (اصولی) مثل یک برنامه رایانهای است که میتواند به سؤاالت کاربر پاسخ دهد‪.‬‬
‫ً‬
‫برای ذخیره و بازیابی بهتر‪ ،‬هر رکورد معموال بصورت مجموعهای از اجزای دادهای یا رویدادها‬
‫سازماندهی میگردد‪ .‬بخشهای بازیابی شده در هر پرسش به اطلعاتی تبدیل میشود که برای اتخاذ‬
‫یک تصمیم کاربرد دارد‪ .‬برنامه رایانهای که برای مدیریت و پرسش و پاسخ بین پایگاههای دادهای‬
‫استفاده میشود را مدیر سیستم پایگاه دادهای یا بهاختصار ‪DBMS‬مینامیم‪ .‬خصوصیات و طراحی‬
‫سیستمهای پایگاه دادهای در علم اطلعات مطالعه میشود‪.‬‬
‫مفهوم اصلی پایگاه داده این است که پایگاه داده مجموعهای از رکوردها یا تکههایی از یک شناخت‬
‫ً‬
‫است‪.‬نوعا در یک پایگاه داده توصیف ساخت یافتهای برای موجودیتهای نگه داری شده در پایگاه‬
‫داده وجود دارد‪ :‬این توصیف با یک الگو یا مدل شناخته میشود‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫مفهوم پایگاه داده ( ادامه )‬
‫مدل توصیفی‪ ،‬اشیا پایگاههای داده و ارتباط بین آنها را نشان میدهد‪ .‬روشهای متفاوتی برای سازماندهی این مدلها‬
‫وجود دارد که به آنها مدلهای پایگاه داده گوییم‪ .‬پرکاربردترین مدلی که امروزه بسیار استفاده میشود‪ ،‬مدل رابطهای‬
‫است که به طور عام به صورت زیر تعریف میشود‪ :‬نمایش تمام اطلعاتی که به فرم جداول مرتبط که هریک از‬
‫سطرها و ستونها تشکیل شدهاست(تعریف حقیقی آن در علم ریاضیات برس ی میشود)‪ .‬در این مدل وابستگیها به کمک‬
‫مقادیر مشترک در بیش از یک جدول نشان داده میشود‪ .‬مدلهای دیگری مثل مدل سلسله مراتب و مدل شبکهای به‬
‫طور صریح تری ارتباطها را نشان میدهند‪.‬‬
‫در مباحث تخصص یتر اصطلح پایگاه داده به صورت مجموعهای از رکوردهای مرتبط با هم تعریف میشود‪ .‬بسیاری از‬
‫حرفهایها مجموعهای از دادههایی با خصوصیات یکسان به منظور ایجاد یک پایگاه دادهای یکتا استفاده میکنند‪.‬‬
‫ً‬
‫معموال ‪DBMS‬ها بر اساس مدلهایی که استفاده میکنند تقسیم بندی میشوند‪ :‬ارتباطی‪ ،‬ش یء گرا‪ ،‬شبکهای و امثال‬
‫آن‪ .‬مدلهای دادهای به تعیین زبانهای دسترس ی به پایگاههای داده علقهمند هستند‪ .‬بخش قابل توجهی از مهندس ی‬
‫‪DBMS‬مستقل از مدلهای میباشد و به فاکتورهایی همچون اجرا‪ ،‬همزمانی‪ ،‬جامعیت و بازیافت از خطاهای‬
‫سختافزاری وابستهاست‪.‬در این سطح تفاوتهای بسیاری بین محصوالت وجود دارد‪.‬‬
‫‪31‬‬
‫انواع دادگان ها‬
‫دادگان ها از نظر ساختار مفهومی و شیوه ای رفتار با داده ها بر دو نوع هستند ‪:‬‬
‫‪.1‬دادگان رابطه ای‬
‫‪.2‬دادگان ش ی گرا‬
‫مدلهای پایگاه داده‬
‫شگرد های مختلفی برای مدل های داده ای وجود دارد‪ .‬بیشتر سیستمهای پایگاه داده ای هر چند که‬
‫طور معمول بیشتر از یک مدل را مورد حمایت قرار میدهند‪ ،‬حول یک مدل مشخص ایجاد شده‬
‫اند‪ .‬برای هر یک از الگوهای منطقی ‪logical model‬اجراهای فیزیکی مختلفی قابل پیاده شدن‬
‫است و سطوح کنترل مختلفی در انطباق فیزیکی برای کاربران محیا می کند‪ .‬یک انتخاب مناسب تاثیر‬
‫موثری بر اجرا دارد‪ .‬مثالی از موارد الگوی رابطه ای‪relational model‬است‪ .‬همه رویدادهای‬
‫مهم در مدل رابطه ای امکان ایجاد نمایه هایی که دسترس ی سریع به سطرها در جدول را می‬
‫دهد‪،‬فراهم میشود‪.‬یک مدل داده ای تنها شیوه ساختمان بندی داده ها نیست بلکه معموال بصورت‬
‫مجموعه ای از عملیات ها که میتواند روی داده ها اجرا شود تعریف میشوند‪ .‬برای مثال در مدل‬
‫رابطه ای عملیاتی همچون گزینش ‪،selection‬طرح ریزی ‪projection‬و اتصال ‪join‬تعریف‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪32‬‬
‫مدلسازی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نمونه(‪ :)instance‬یک موجودیت مشخص از یک نوع موجودیت‬
‫شناسه(‪ :)identifier‬یک صفت که یک نمونه موجودیت را شناسایی می‬
‫کند‪.‬‬
‫رابطه ها(‪ :)relationships‬اتصال های مفهومی موجودیت ها در یک‬
‫پایگاه داده‪.‬‬
‫‪33‬‬
‫مدلسازی(ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تعداد موجودیت هایی که در یک رابطه هستند‪ ،‬درجه آن رابطه نامیده می‬
‫شود‪ .‬رابطه بین دو موجودیت رایجتر است و اصطلحا رابطه دوگانی نامیده می‬
‫شود‪.‬‬
‫سه نوع رابطه دوگانی‪:‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪ : 1:1‬ارتیاط یک نمونه از یک نوع موجودیت با یک نمونه از نوع موجودیت دیگر‬
‫‪ : 1:M‬ارتباط یک نمونه از یک نوع موجودیت با چند نمونه از نوع موجودیت دیگر‬
‫‪ : M:N‬ارتباط یک نمونه از یک نوع موجودیت با چند نمونه از نوع موجودیت دیگر و‬
‫برعکس‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫مدل تخت‬
‫مدل تخت یا جدولی ‪flat or table model‬تشکیل شده است از یک آرایه دو بعدی با عناصر‬
‫داده ای که همه اجزای یک ستون بصورت داده های مشابه فرض میشودو همه عناصر یک سطر با‬
‫هم در ارتباط هستند‪ .‬برای نمونه در ستونهایی که برای نام کاربری و رمز عبور درجزئی از سیستم های‬
‫پایگاه داده ای امنیتی مورد استفاده قرار می گیرد هر سطر شامل رمز عبوری است که مخصوص یک‬
‫کاربر خاص است‪.‬‬
‫ستون های جدول که با آن در ارتباط هستند به صورت داده کاراکتری‪ ،‬اطلعات زمانی‪ ،‬عدد صحیح‬
‫یا اعداد ممیز شناور تعریف می شوند‪ .‬این مدل پایه برنامه های محاسباتی ‪spreadsheet‬است‪.‬‬
‫پایگاه داده ها با فایلهای تخت به سادگی توسط فایلهای متنی تعریف میشوند‪ .‬هر رکورد یک خط‬
‫است و فیلد ها به کمک جدا کننده هایی از هم مجزا می شوند‪ .‬فرضا به مثال اسلیدبعدی دقت‬
‫کنید‪:‬‬
‫‪35‬‬
‫‪id name team‬‬
‫‪1 Amy Blues‬‬
‫‪2 Bob Reds‬‬
‫‪3 Chuck Blues‬‬
‫‪4 Dick Blues‬‬
‫‪5 Ethel Reds‬‬
‫‪6 Fred Blues‬‬
‫‪7 Gilly Blues‬‬
‫‪8 Hank Reds‬‬
‫داده های هر ستون مشابه هم است ما به این ستونها فیلد هاگوییم‪ .‬و هر خط را غیر از خط اول یک‬
‫رکورد( ‪record‬می نامیم‪ .‬خط اول را که برخی پایگاه های داده ای آنرا ندارند رکورد‬
‫برچسب‪field labels‬گوییم‪ .‬هرمقدار داده ای اندازه خاص خود را دارد که اگر به آن اندازه نرسد‬
‫میتوان از کاراکنر فاصله برای این منظور استفاده کرد اما این مسئله مخصوصا زمانی که بخواهیم‬
‫اطلعات را بر روی کارتهای منگنه قرار دهیم مشکل ساز خواهد شد‪ .‬امروزه معموال از نویسه ‪TAB‬‬
‫برای جداسازی فیلد ها و کاراکتر خط بعد برای رکورد بعدی استفاده می کنیم‪ .‬البته شیوه های‬
‫دیگری هم وجود دارد‬
‫‪36‬‬
‫مثل به مثال زیر دقت کنید‪:‬‬
‫"‪Amy","Blues"","1‬‬
‫"‪"2","Bob","Reds‬‬
‫"‪"3","Chuck","Blues‬‬
‫"‪"4","Dick","Blues‬‬
‫"‪"5","Ethel","Reds‬‬
‫"‪"6","Fred","Blues‬‬
‫"‪"7","Gilly","Blues‬‬
‫“‪"8","Hank","Reds‬‬
‫این مثال از جدا کننده کاما استفاده می کند‪.‬در این نوع مدل تنها قابلیت حذف‪،‬اضافه‪،‬دیدن و‬
‫ویرایش وجود دارد که ممکن است کافی نباشد‪Microsoft Excel .‬این مدل را پیاده سازی‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪37‬‬
‫مدل شبکه ای ‪Network‬‬
‫در سال ‪ 1969‬و در کنفرانس زبانهای سیستم های داده ای ‪ CODASYL‬توسط ‪Charles‬‬
‫‪Bachman‬ارائه شد‪.‬در سال ‪1971‬مجددا مطرح شدو اساس کار پایگاه داده ای قرارگرفت و در اوایل‬
‫دهه ‪ 80‬با ثبت آن درسازمان بین املللی استانداردهای جهانی یا ‪ISO‬به اوج رسید‪.‬مدل شبکه ای‬
‫( ‪database model‬بر پایه دو سازه مهم یعنی مجموعه ها و رکورد ها ساخته می شود و برخلف‬
‫روش سلسله مراتبی که از درخت استفاده می کند‪ ،‬گراف را به کار می گیرد‪ .‬مزیت این روش بر‬
‫سلسله مراتبی این است که مدل های ارتباطی طبیعی بیشتری را بین موجودیت ها فراهم می کند‪ .‬الی‬
‫رغم این مزیت ها به دو دلیل اساس ی این مدل با شکست مواجه شد‪ :‬اول اینکه شرکت ‪IBM‬با‬
‫تولید محصوالت ‪IMS‬و ‪DL/I‬که بر پایه مدل سلسله مراتبی است این مدل را نادیده گرفت‪.‬‬
‫دوم اینکه سرانجام مدل رابطه ای ‪elational model‬جای آنرا گرفت چون سطح باالتر و‬
‫واضحتر بود‪ .‬تا اوایل دهه ‪ 80‬به علت کارایی رابطهای سطح پایین مدل سلسله مراتبی و شبکه ای‬
‫پیشنهاد میشد که بسیاری از نیاز های آن زمان را برطرف می کرد‪ .‬اما با سریعتر شدن سخت افزار به‬
‫علت قابلیت انعطاف و سودمندی بیشتر سیستم های رابطه ای به پیروزی رسیدند‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫رکورد ها در این مدل شامل فیلد هایی است( ممکن است‬
‫همچون زبان کوبول ( )‪COBOL‬به صورت سلسله مراتب‬
‫اولویتی باشد)‪ .‬مجموعه ها با ارتباط یک به چند بین رکورد ها‬
‫تعریف می شود‪ :‬یک مالک و چند عضو‪ .‬عملیات های مدل شبکه‬
‫ای از نوع هدایت کننده است‪ :‬یک برنامه در موقعیت جاری خود‬
‫باقی می ماند و از یک رکوردبه رکورد دیگر میرود هر گاه که‬
‫ارتباطی بین آنها وجود داشته باشد‪ .‬معموال از اشاره‬
‫گرها( )‪pointers‬برای آدرس دهی مستقیم به یک رکورد در‬
‫دیسک استفاده می شود‪ .‬با این تکنیک کارایی بازیابی اضافه می‬
‫شود هر چند در نمایش ظاهری این مدل ضروری نیست ‪.‬‬
‫‪39‬‬
‫مدل رابطه ای‬
‫مدل رابطه ای ‪ relational model‬در یک مقاله تحصیلی توسط ‪E. F.‬‬
‫‪ Codd‬در سال ‪ 1970‬ارائه گشت‪ .‬این مدل یک مدل ریاضیاتی است که با‬
‫مفاهیمی چون مستندات منطقی ‪ predicate logic‬وتئوری مجموعه ها ‪set‬‬
‫‪theory‬در ارتباط است‪ .‬محصوالتی همچون اینگرس‪،‬اراکل‪DB2 ،‬وسروراس‬
‫کیوال ‪SQL Server‬براین پایه ایجاد شده است‪.‬‬
‫ساختار داده ها در این محصوالت به صورت جدول است با این تفاوت که می‬
‫تواند چند سطر داشته باشد‪ .‬به عبارت دیگر دارای جداول چند گانه است که به‬
‫طور صریح ارتباطات بین آنها بیان نمی شود و در عوض کلید هایی به منظور تطبیق‬
‫سطر ها در جداول مختلف استفاده می شود‪ .‬به عنوان مثال جدول کارمندان‬
‫ممکن است ستونی به نام "موقعیت" داشته باشد که کلید جدول موقعیت را با هم‬
‫تطبیق می دهد‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫ایگاه داده های چند بعدی‬
‫پایگاه داده های رابطه ای توانست به سرعت بازار را تسخیر كند‪ ،‬هرچند كارهایی نیز وجود داشت كه‬
‫این پایگاه داده ها نمیوانست بخوبی انجام دهد‪.‬بویژه به كارگیری كلیدها در چند ركورد مرتبط به هم‬
‫ودرچندپایگاه داده مشترك‪،‬كندی سیستم راموجب میشد‪.‬برای نمونه برای یافتن نشانی كاربری با نام‬
‫دیوید‪،‬سیستم رابطه ای باید نام وی را در جدول كاربرجستجو كند و كلید اصلی ‪primary key‬‬
‫را بیابد و سپس در جدول نشانيها‪ ،‬دنبال آن كلید بگردد‪ .‬اگر چه این وضعیت از نظر كاربر‪ ،‬فقط یك‬
‫عملیات محسوب‪ ،‬اما به جستجو درجداول نیازمند است كه این كار پیچیده و زمان بر خواهد بود‪.‬‬
‫راهكار این مشكل این است كه پایگاه داده هااطلعات صریح درباره ارتباط بین داده هاراذخیره نماید‪.‬‬
‫میتوان به جای یافتن نشانی دیوید با جستجو ی كلید در جدول نشانی‪ ،‬اشاره گر به داده ها را ذخیره‬
‫نمود‪ .‬در واقع‪ ،‬اگر ركورد اصلی‪ ،‬مالك داده باشد‪ ،‬در همان مكان فیزیكی ذخیره خواهد شد و از سوی‬
‫دیگر سرعت دسترس ی افزایش خواهد یافت‪.‬چنین سیستمی را پایگاه داده های چند بعدی مینامند‪ .‬این‬
‫سیستم درهنگامیكه از مجموعه داده های بزرگ استفاده میشود‪ ،‬بسیار سودمند خواهد بود‪ .‬از‬
‫آنجاییكه این سیستم برای مجموعه داده های بزرگ به كار می رود‪ ،‬هیچگاه در بازار به طور مستقیم‬
‫عمومیت نخواهد یافت‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫پایگاه داده های ش یء‬
‫اگر چه سیستم های چند بعدی نتوانستند بازار را تسخیر نمایند‪ ،‬اما به توسعه سیستم های‬
‫ش یء منجر شدند‪ .‬این سیستم ها كه مبتنی بر ساختار و مفاهیم سیستم های چند بعدی‬
‫هستند‪ ،‬به كاربر امكان می دهند تا اشیاء را به طور مستقیم در پایگاه داده ها ذخیره نماید‪.‬‬
‫بدین ترتیب ساختار برنامه نویس ی ش یء گرا ( ‪object oriented‬را میتوان به طور مستقیم‬
‫و بدون تبدیل نمودن به سایر فرمت ها‪ ،‬در پایگاه داده ها مورد استفاده قرار داد‪.‬‬
‫این وضعیت به دلیل مفاهیم مالكیت‪ownership‬در سیستم چند بعدی‪ ،‬رخ می دهد‪ .‬در‬
‫برنامه ش یء گرا ‪ ،OO‬یك ش یء خاص "مالك " سایر اشیاء در حافظه است‪ ،‬مثل دیوید مالك‬
‫نشانی خود می باشد‪ .‬در صورتی كه مفهوم مالكیت در پایگاه داده های رابطه ای وجود ندارد‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫ویژگی های سیستم مدیریت پایگاه داده ها‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده ها‪،‬مجموعه ای پیچیده ازبرنامه های نرم افزاری است كه ذخیره سازی و‬
‫بازیابی داده های (فیلدها‪ ،‬ركوردها و فایل ها) سازمان را در پایگاه داده ها‪ ،‬كنترل می كند‪ .‬این سیستم‪،‬‬
‫كنترل امنیت و صحت پایگاه داده ها را نیز بر عهده دارد‪.‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده ها‪،‬درخواستهای داده راازبرنامه میپذیرد و به سیستم عامل دستور میدهد‬
‫تا داده ها ی مناسب راانتقال دهدهنگامیكه چنین سیستمی مورداستفاده قرار میگیرد‪ ،‬اگر نیازمنديهای‬
‫اطلعاتی سازمانی تغییر یابد‪،‬سیستمهای اطلعاتی نیز آسانتر تغییر خواهند یافت‪ .‬سیستم مذكور از‬
‫صحت پایگاه داده ها پشتیبانی میكند‪ .‬بدین ترتیب كه اجازه نمیدهد بیش از یك كاربر در هر لحظه‪ ،‬یك‬
‫ركورد را به روز رسانی كند‪ .‬این سیستم ركوردهای تكراری را در خارج پایگاه داده ها نگاه می دارد‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬هیچ دو مشترك با یك شماره مشتری‪ ،‬نمی توانند در پایگاه داده ها وارد شوند‪ .‬این سیستم‬
‫روش ی برای ورود و به روز رسانی تعاملی پایگاه داده ها فراهم می آورد‪ .‬یك سیستم اطلعات كسب و كار‬
‫از موضوعاتی نظیر (مشتریان‪ ،‬كارمندان‪ ،‬فروشندگان و غیره) و فعالیت هایی چون (سفارشات‪ ،‬پرداخت‬
‫ها‪ ،‬خریدها و غیره) تشكیل شده است‪.‬‬
‫‪43‬‬
‫ویژگی های سیستم مدیریت پایگاه داده ها (ادامه )‬
‫طراحی پایگاه داده ها‪ ،‬فرایند تصمیم گیری درباره نحوه سازماندهی این داده ها در‬
‫انواع ركوردها و برقراری ارتباط بین ركوردهاست‪.‬سیستم مدیریت پایگاه داده ها می‬
‫تواند ساختار داده ها و ارتباط آنها را در سازمان به طور اثر بخش نشان دهد‪ .‬سه‬
‫نوع مدل متداول سازمانی عبارتند از‪ :‬سلسله مراتبی‪ ،‬شبكه ای و رابطه ای‪.‬‬
‫یك سیستم مدیریت پایگاه داده ها ممكن است یك‪ ،‬دو یا هر سه روش را فراهم‬
‫آورد‪ .‬سرورهای پایگاه داده ها‪ ،‬كامپیوترهایی هستند كه پایگاه داده های واقعی را‬
‫نگاه می دارند و فقط سیستم مدیریت پایگاه داده ها و نرم افزار مربوطه را اجرا می‬
‫كنند‪ .‬معموال این سرورها رایانه های چند پردازنده ای با رایه های دیسك ‪RAID‬‬
‫برای ذخیره سازی می باشند‪.‬‬
‫‪44‬‬
‫سامانه مدیریت پایگاه داده ها‬
‫سامانه مدیریت پایگاه دادهها (به انگلیس ی‪database management system :‬به‬
‫اختصار‪ ،DBMS) :‬یک نرمافزار رایانهای است که با هدف مدیریت پایگاه دادهها طراحی شده‬
‫است به گونهای که کاربر درگیر مسائل مربوط به ذخیره و بازیابی و شاخصبندی دادهها نمیشود و‬
‫بر روی طراحی منطقی پایگاه تمرکز می نماید‪.‬این بسته به سازمان ها اجازه می دهد تا به راحتی‬
‫پایگاه های داده را برای کاربردهای مختلف به وسیله ی مدیر پایگاه داده (به اختصار‪DBAs) :‬و‬
‫متخصصان دیگر توسعه دهد‪ .‬سامانه مدیریت پایگاه داده اجازه میدهد تا برنامه های مختلف‬
‫کاربردی کاربر به طور همزمان به یک پایگاه داده دسترس ی داشته باشد‪ .‬سامانه های مدیریت پایگاه‬
‫داده ممکن است از مدل های مختلف پایگاه داده جهت سهولت در توصیف و حمایت از برنامه‬
‫های کاربردی‪ ،‬استفاده کنند (مانند مدل رابطه ای یا مدل شیی)‪ .‬زبان اختصاص ی پایگاه داده‪ ،‬زبانی‬
‫است که برنامه های کاربردی پایگاه داده و همچنین بازیابی و ارائه ی اطلعات را ساده نموده است‪.‬‬
‫یک سامانه مدیریت پایگاه داده امکان کنترل برای دسترس ی به داده‪ ،‬اجرای تمامیت داده ها‪،‬‬
‫مدیریت کنترل همزمانی و بازیابی پایگاه داده‪ ،‬پس از شکست و بازگرداندن آن از فایل های پشتیبان‬
‫و همچنین حفظ امنیت پایگاه داده را فراهم می آورد‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫وظايف سيستم مديريت پايگاه داده‬
‫وظايف ‪ DBMS‬در سيستم های مختلف تا حدودی متقاوت بوده و بستگي به نوع كاربران آن‬
‫دارد‪ .‬اما به طور كلي اين وظايف عبارتند از ‪:‬‬
‫‪.1‬امکان تعريف پايگاه داده‬
‫‪. 2‬امکان ايجاد پايگاه داده‬
‫‪. 3‬امکان دستکاري داده ها‬
‫‪. 4‬بازيابي پايگاه داده‬
‫‪. 5‬بهنگام سازي پايگاه داده (عمليات درج‪ ،‬حذف و جايگزيني)‬
‫‪. 6‬تامین تسهيلتي براي کاربر به منظور توسعه سيستم‬
‫‪. 7‬امکان سازماندهي مجدد‬
‫‪. 8‬کنترل امنيت و جامعيت داده ها‬
‫‪. 9‬ايجاد ديکشنري داده ها‬
‫‪. 10‬امکان کنترل کارائي‬
‫‪46‬‬
‫اجزای سیستم مدیریت پایگاه داده‬
‫وظایف ‪DBMS‬توسط تعدادی مولفه نرم افزاری انجام میشود‪ .‬هر كدام از این مولفه ها ممكن‬
‫است مركب از چند واحد كوچكتر باشند‪.‬تعدادی از سرویسهای که توسط مولفه های ‪DBMS‬‬
‫داده می شوند در زیر لیست شده است‪:‬‬
‫‪ .1‬پردازش تراکنش ‪Transaction Processing‬‬
‫پردازش تراکنش عملیاتی که از منابع مختلف میرسد را روی پایگاه داده اجرا میکند به نحوی که‬
‫خواص مطلوب تراکنش خدشه دار نشود‪ .‬سرویس های کنترل همروندی و ترمیم به این مولفه‬
‫برای برقراری خواص ‪ACID‬کمک می کنند‪ .‬به این ترتیب اجرای همروند تراکنش ها و سازگاری‬
‫پایگاه داده حتی در صورت وقوع شکستی در سیستم تضمین می شود‪.‬‬
‫‪ .2‬کنترل همروندی ‪Concurrency Control‬‬
‫مدیریت اجرای همروند تراکنش ها روی پایگاه داده در حین برقراری سازگاری را به عهده دارد‪.‬‬
‫‪47‬‬
‫اجزای سیستم مدیریت پایگاه داده‬
‫‪ .3‬ترمیم ‪Recovery‬‬
‫ترمیم تضمین میکند که اگر اجرای تراکنش با عدم موفقیت یا سقط روبرو شد‪ ،‬تاثیر نامطلوبی روی‬
‫پایگاه داده یا تراکنش های دیگر نگذارد و حالت پایگاه داده را همیشه سازگار نگه دارد‪.‬‬
‫‪ .4‬مدیریت ثبت احوال‪Log Management‬‬
‫هر اتفاقی در سیستم در یک فایل ذخیره می شود و توسط مدیریت ترمیم برای حفظ صحت و اعتبار‬
‫پایگاه داده هنگام خرابی يا سقط سيستم استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ .5‬واسطه زبانی ‪Language Interface‬‬
‫دستوراتی را برای تعریف داده‪ ،‬کار کردن با آن دراختیار کاربران و برنامه های کاربردی قرار می دهد‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫اجزای سیستم مدیریت پایگاه داده‬
‫‪ .6‬تحمل پذیری خطا‪Fault Tolerancy‬‬
‫توانائی ارائه سرویس های قابل اطمینان توسط ‪DBMS‬حتی در صورت بروز نقص را تحمل‬
‫پذیری خطا می گویند‪ .‬انواع خطاهائی که ممکن است پیش بیاید عبارتند از‪:‬‬
‫• خطای منطقی ‪ :‬تراکنش موفق نمی شود مثل به دلیل ورودی بد‪ ،‬سرریزی‬
‫• خطای سیستمی ‪ :‬تراکنش موفق نمی شود مثل به دلیل بن بست‬
‫• سقط سیستم ‪ :‬قطع برق‪ ،‬پاک شدن حافظه اصلی‪ ،‬پر شدن دیسک‬
‫• ناتوانی دیسک ‪ :‬خرابی هد‪ ،‬خرابکاری عمدی‪ ،‬آتش سوزی‪،‬‬
‫‪ .7‬کاتالوگ داده ‪Data Catalog‬‬
‫یا دیکشنری داده یک پایگاه داده سیستمی شامل اطلعاتی درباره داده‪ ،‬ارتباطات و قیدها در پایگاه‬
‫اصلی است‪ .‬گاهی به آن متاداده هم گفته می شود‪.‬‬
‫‪49‬‬
‫‪ .8‬امنیت ‪Security‬‬
‫امنیت به محافظت داده در مقابل افشاشدن‪ ،‬تغییر و خرابی اشاره دارد‪ .‬هر کابر و برنامه کاربردی‬
‫امتیاز ویژه ای برای دسترس ی به داده دارد‪ .‬کاربران ممکن است دیدگاه های مختلفی نسبت به داده‬
‫های پایگاه داده با توجه امتیازات ویژه خود داشته باشند‪ .‬سیستم امنیتی همچنین‪ ،‬توسط رویه‬
‫های شناسائی و مجوز‪ ،‬دسترس ی به پایگاه داده را محدود می کند‪.‬‬
‫‪ .9‬مدیریت ذخیره سازی ‪Storage Management‬‬
‫‪DBMS‬مکانیسم های خاص ی برای ذخیره دائمی داده و دسترس ی به منبع فیزیکی و بازیابی داده‬
‫دارد‪ .‬مدیر ذخیره سازی بین داده ذخیره شده در پایگاه داده و برنامه کاربردی و پرس و جوهای ارسال‬
‫شده به سیستم واسطه می شود‪.‬‬
‫‪ .10‬مدیریت قفل ()‪Lock Management‬‬
‫هنگام استفاده اشتراکی از داده انواع مختلفی از قفل روی داده گذاشته می شود (مثل ‪Read Lock‬و ‪Write Lock).‬‬
‫‪11.‬مدیریت بن بست ()‪Deadlock Management‬‬
‫بن بست وقتی اتفاق می افتد که تراکنش ها برای بدست آوردن منابع در یک دایره بسته قرار گیرند‬
‫یعنی هر یک منبعی در اختیار دارد که مورد تقاضای دیگری است و درخواست منبعی را می کند که‬
‫در اختیار تراکنش منتظر منبع است‪ .‬در پایگاه داده منابع رکوردها هستند‪ .‬مديريت منبع مسئول رفع‬
‫اين‪50‬مشکل هستند‪.‬‬
‫انواع سیستم های مدیریت پایگاه داده‬
‫انواع مختلفی از سيستم های پايگاه داده وجود دارند که هرکدام به منظور خاص ی طراحی و پياده شده‬
‫اند‪ .‬دسته بندی سيستم های پايگاه داده به صورت زير انجام گرفته است ‪:‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده توزیع شده ‪(Distributed DataBase Management‬‬
‫)‪System‬‬
‫سيستم های توزيع شده بر توزيع داده و همچنین همبستگی فعاليت ها و کنترل روی اجزای توزيع شده‬
‫سيستم داللت دارند‪ .‬اکثر سيستم های توزيع شده برای تقسيم کردن بارکاری يا برای انتقال عملکردهای‬
‫پردازش داده به نزديکی محل انجام اين وظايف است‪ .‬در هردو حالت هدف نامحسوس بودن توزيع شدگی‬
‫از ديد کاربر است ‪.‬‬
‫‪51‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده بالدرنگ ‪Real-Time DataBase Management System‬‬
‫سیستم های بلدرنگ سیستم های سریع با سرعت پاسخگوئی باال هستند که زمان انجام کليه‬
‫عمليات نقش مهمی در آنها دارد‪ .‬سيستم بلدرنگ در تعامل با دنيای واقعی پاسخ قابل پيش بينی را‬
‫در قاب زمان می دهد‪ .‬ورودی‪ ،‬پردازش و پاسخ ها همگی از قبل تعريف شده هستند و حد زمانی‬
‫مشخص ی دارند و به نحوی بهينه می شوند که هر حالت ورودی يک حالت خروجی قابل پيش بينی‬
‫دارد که هميشه در يک زمان و به يک روش اتفاق می افتد‪.‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده تحمل پذیر خطا ‪Fault Tolerance DataBase Management System‬‬
‫سيستم تحمل پذير خطا سرويسهائی را دارد که با ناتوانی های اجزای سخت افزاری و نرم افزاری‬
‫برخورد می کند‪ .‬برای رسيدن به اين منظوربايد کليه نقاطی که احتمال نقص ی در آنها وجود دارد از‬
‫قبل بررس ی شده‪ ،‬ابزارهائی برای تشخيص‪ ،‬اصلح و يا ترميم آنها به نحوی طراحی شود که کمترين‬
‫تاثیر را روی برنامه های کاربردی بگذارند‪ .‬مکانیسم های ‪Shadow Memory ،RAID‬و کپی‬
‫از جمله روش هائی هستند که استفاده می شوند‪.‬‬
‫‪52‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده مطمئن ‪Secure DataBase Management System‬‬
‫در یک سیستم مطمئن کلیه اعمالی که کاربران و برنامه های کاربردی اجازه دارند انجام دهند همچنین زمان و‬
‫مقدار انجام آنها کنترل می شوند‪ .‬به عنوان مثال یک سیستم پرسنلی ممکن است درنظرداشته باشد به کلیه‬
‫کاربران اجازه دستیابی به سابقه پرسنلی خودشان و استخراج اطالعات شغلی شان را بدهد اما دسترسی به سابقه‬
‫کارمندان دیگر یا حتی برخی اطالعات مربوط به خودشان امکان پذیر نباشد‪ .‬برای دادن چنین سرویسی سیستم‬
‫پایگاه داده باید قابلیـت تعریف حقوق دسترسی و رسیدگی به آنها را درقبال کاربرانی که به داده دسترسی دارند‬
‫داشته باشد‪.‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده ناهمگون ()‪Hetrogenouse DataBase Management System‬‬
‫سیستم ناهمگون از ‪DBMS‬های مختلف تشکیل شده است‪ .‬برای مثال شعب یک شرکت هر کدام منحصرا‬
‫نیازهای پردازشی خود را با سخت افزار و نرم افزارجداگانه برطرف می کنند‪ .‬اگر نیاز باشد این سیستم ها با هم‬
‫فعل و انفعال داشته باشند و از طریق شبکه به هم پیوند داده شوند یک ‪HTDBMS‬ایجاد می شود تا پایگاه داده‬
‫های مختلف با هم ارتباط برقرار کند‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده چندرسانه ای ( ‪Multimedia DataBase‬‬
‫)‪Management System‬‬
‫سيستم های محاسباتی چندرسانه ای انواع متنوعی از منابع داده ای گرافيکی‪ ،‬تصاوير ويدئويی‪،‬‬
‫صوت و متن را استفاده و يا با هم ترکيب می کنند‪ .‬اين منابع داده ای پيچيده بايد برای سيستم‬
‫محاسباتی بسهولت قابل دسترس باشند‪ .‬برای استفاده در برنامه های کاربردی ‪interactive‬‬
‫چنین سيستم هائی از ترکيب الزامات پايگاه داده های بلدرنگ با سيستم های گرافيکی تعاملی‬
‫استفاده می کنند تا ارائه اطلعات سنکرون شده و بلدرنگ حاصل شود‪.‬‬
‫سیستم مدیریت پایگاه داده متحد ( ‪Federated DataBase‬‬
‫)‪Management System‬‬
‫نسل جديد سيستم های مديريت پايگاه داده سعی دارند اطلعات جمع آوری شده از سنسورها را‬
‫مستقيما ذخیره کنند‪ .‬اين سيستم ها از پایگاه های دانش نیز حمايت می کنند‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫نسل هاي پايگاه داده‬
‫نسل اول (‪ : )1948-1957‬فايل ترتيبی‬
‫رسانه خارجی در اين نسل نوارهای مغناطيس ی بوده اند‪ .‬اين نسل را می توان نسل بدون نرم افزار واسط‬
‫ناميد‪ .‬مشخصات کلی اين نسل عبارتند از ‪:‬‬
‫•ساختار فايل ها ترتيبی است‬
‫•ساختار فیزيکی همان ساختار منطقی فايل است‬
‫•تنها روش پردازش فايل ها پردازش يکجا )‪ (batch processing‬است‬
‫•برنامه کاربردی تمام عمليات ورودی‪/‬خروجی را انجام می دهد و نرم افزار واسطی برای مديريت پردازش‬
‫فايل ها وجود ندارد‬
‫•طراحی ساختار فیزيکی به عهده کاربر است‬
‫•تغيیر در ساختار داده منجر به تغيیر در برنامه کاربردی می شود‬
‫•افزونگی داده حداکثر است‬
‫•اشتراک داده مطرح نيست‬
‫•نسخه های متعدد از فايل هنگام بهنگام سازی ايجاد می شود‬
‫‪55‬‬
‫نسل دوم (‪: )1958-1966‬‬
‫شيوه های دسترس ی های دسترس ی و همچنین ايجاد رسانه های با دسترس ی مستقيم مانند ديسک است ‪.‬‬
‫مهمترين ويژگی اين نسل پيدايش نرم افزارهای )‪ AM (access method‬يا شيوه‬
‫‪AM‬نرم افزاری است که مبتنی بر يک استراتژی دستيابی‪ ،‬به جنبه های فیزيکی محيط ذخیره سازی و‬
‫عمليات آن می پردازد و جنبه های فیزيکی را تا حدی از ديد کاربر مخفی می کند‪ .‬و برنامه کاربردی ديگر‬
‫نيازی به پرداختن به آنها ندارد‪ .‬مشخصات اين نسل عبارتند از ‪:‬‬
‫•نرم افزار واسط ‪ AM‬برای ايجاد فايل ها با ساختار گوناگون بین برنامه های کاربردی و محيط ذخیره‬
‫سازی وجود دارد‬
‫•امکان دسترس ی ترتيبی و مستقيم به رکورد وجود دارد‬
‫•پردازش در محيط های بلدرنگ)‪ ، (Real Time‬برخط )‪ (On-Line‬و يکجا بسته به نوع‬
‫سيستم عامل می توانند انجام شوند‬
‫•ساختار فیزيکی و منطقی فايل از هم جدا است ولی هنوز برنامه کابردی از محيط ذخیره سازی مستقل‬
‫نيست‬
‫•امکان دسترس ی بر اساس چندين کليد وجود ندارد‬
‫•روش های ايمنی و حفاظت داده ابتدائی وجود دارد‬
‫•داده ها برای کاربردهای خاص طراحی و ذخیره می شوند‬
‫‪56‬داده هنوز در حد نسبتا باالئی است‬
‫•تکرار‬
‫•اشتراک داده ها تا حدی ايجاد شده است‬
‫نسل سوم (‪ : )1967-1973‬سيستم مديريت داده‬
‫در اين نسل نرم افزار کامل تری به نام سيستم مديريت داده ‪(Data Manegement‬‬
‫)‪System‬به عنوان واسط بین برنامه کاربردی و محيط فیزيکی ايجاد شد ‪. DMS‬از ‪ AM‬استفاده‬
‫می کند و ارتباط بین ديد منطقی و فیزيکی را ايجاد می کند‪ .‬برای بازيابی يک رکورد ‪ DMS‬از ‪AM‬‬
‫درخواست می کند و ‪ AM‬رکوردهای موردنظر را از بلک های فايل بازيابی و در اختيار ‪ DMS‬قرار می‬
‫دهد تا کل رکورد را به برنامه بدهد‬
‫•نرم افزار ‪ DMS‬واسط برنامه کاربردی و داده است‪.‬‬
‫• فايل های منطقی متعددی می توانند از داده های فیزيکی مشترک بهره ببرند‬
‫•میزان تکرار داده کاهش يافته است‬
‫•داده های مشترک در کاربردهای متنوع بکار می روند‬
‫•صحت داده تا حدی تامین می شود‬
‫•نشانی دهی در سطح فيلد يا گروهی از فيلدها ممکن است‬
‫•بازيابی بر کمک چند کليد امکان پذير است‬
‫•تسهيلتی برای پردازش فايل پيش بينی شده است‬
‫‪57‬‬
‫نسل چهارم(‪ :)1974-1980‬سيستم مديريت پايگاه داده‬
‫اين نسل از اواخر دهه ‪ 60‬شروع شده و هنوز هم ادامه دارد‪ .‬مهمترين ويژگی آن استقلل داده ای است‪.‬‬
‫نرم افزار پيچيده ای به نام سيستم مديريت پايگاه داده ‪(DataBase Management‬‬
‫)‪System‬يا ‪ DBMS‬واسط بین برنامه های کاربردی و محيط فیزيکی است و اجازه می دهد کاربران‬
‫در يک محيط انتزاعی کار کنند و به داده ها دسترس ی پيدا کنند ‪.‬‬
‫•نرم افزار پيچيده و جامع ‪ DBMS‬واسط بین برنامه های کاربردی و محيط فیزيکی است‬
‫•برنامه های کاربردی از جنبه های فیزکی مستقل هستند‬
‫• کاربران در يک محيط انتزاعی مبتنی بر يک ساختار داده ای کار می کنند‬
‫•سرعت دستيابی به داده باال است‬
‫•امکان استفاده اشتراکی از داده ها وجود دارد‬
‫•امکان کنترل متمرکز روی کليه داد های عملياتی‬
‫•ايمنی داده زياد است‬
‫•افزونگی کاهش پيدا کرده است‬
‫•مفهوم چند سطحی بودن معماری (داخلی‪ ،‬خارجی‪ ،‬ادراکی) بسط پيدا کرد‬
‫•سيستم های پايگاه داده توزيع شده طراحی شده اند‬
‫‪58‬‬
‫نسل پنجم(‪ : )1981-1989‬پايگاه معرفت‬
‫اين نسل به که نسل پايگاه معرفت )‪ (Knowledge Base‬شناخته‬
‫شده است با استفاده از منطق صوری‪ ،‬سيستم های خبره‪ ،‬هوش‬
‫مصنوعی و پردازش زبان طبيعی سيستمی طراحی و ايجاد می شود که قادر‬
‫به استناج منطقی از داده های ذخیره شده است ‪.‬‬
‫پايگاه معرفت مجموعه ای از واقعيت های ساده و قواعد عام است که‬
‫نشان دهنده بخش ی از جها واقعی باشد ‪.‬‬
‫•سيستم پايگاه معرفت که مسئوليت ذخیره سازی‪ ،‬امنيت‪ ،‬جامعيت و‬
‫تامین نيازهای کاربران رابرعهده دارد‬
‫‪59‬‬
‫کاربران پایگاه داده‬
‫کاربران يک سيستم پايگاه داده توسط روشهائی که با سيستم تعامل میکنند از هم تفکيک‬
‫میشوند ‪.‬‬
‫تحلیل گران سیستم‬
‫تحليل گران سيستم )‪ (system analysts‬با گروه کاربران پایگاه داده به منظور درک‬
‫نیازهای اطلعاتی و پردازش ی آنها ارتباط دارند‪ .‬نیاز های اطلعاتی و پردازش ی هر گروه را مجتمع می‬
‫کنند و مستندسازی می کنند ‪.‬‬
‫طراحان پایگاه داده‬
‫طراحان پايگاه داده )‪ (database designers‬ساختار مناسبی را برای نمایش اطلعات‬
‫مشخص شده توسط تحلیل گر سیستم به طریق نرمالسازی شده به منظور تضمین جامعیت و‬
‫سازگاری داده انتخاب می کنند و با استفاده از ‪ DDL‬داده های پايگاه داده را تعريف می کنند ‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫کاربران پایگاه داده‬
‫پیاده سازان برنامه های کاربردی‬
‫برنامه نويسان برنامه های کاربردی )‪ (Application Developers‬برای برآوردن نيازهای کاربران‬
‫و کار با پايگاه داده برنامه هایی را آماده می کنند‪ .‬تست‪ ،‬اشکالزدائی و مستندسازی برنامه و پايگاه داده از‬
‫وظايف برنامه نويسان است‪ .‬برنامه نويسان با سيستم توسط احکام ‪ DML‬ارتباط برقرار می کنند ‪.‬‬
‫کاربران نهائی‬
‫کاربران نهائی )‪ (End Users‬شامل ‪:‬‬
‫•کاربران پارامتری ‪ :‬که توسط برنامه های کاربردی نوشته شده با سيستم سروکار دارند‪ .‬مانند تحويلدار‬
‫بانک و کارکنان دفتری‪.‬‬
‫• کاربران ماهر ‪ :‬که نیاز های پیچیده تری دارند و با قابلیت های ‪ DBMS‬آشنائی کامل دارند‪ .‬درخواست‬
‫های خود از پایگاه داده را توسط یک زبان پرس و جو می سازند‪.‬‬
‫• کاربران نهائی اتفاقی ‪ :‬کسانی که دسترس ی گاه و بیگاه به پایگاه داده دارند اما ممکن است هر بار نیازهای‬
‫متفاوتی داشته باشند‪ .‬از زبان های پرس و جوی و مرورگرهای حرفه ای تر استفاده می کنند‪.‬‬
‫‪61‬‬
‫کاربران پایگاه داده‬
‫مدیر پایگاه داده‬
‫مدير پايگاه داده )‪ (database administrator‬يا بطور خلصه ‪ DBA‬فردی است که مسئول‬
‫کنترل عمليات کل سيستم پايگاه داده است ‪. DBA‬کلیه فعالیت های سیستم پایگاه داده را هماهنگ‬
‫می کنند‪ .‬اين فرد بايد درک خوبی از منابع و نیازهای اطلعاتی کل سازمان داشته باشد و برای حصول‬
‫اطمينان از اينکه داده موردنياز قابل دسترس کاربران قرار می گیرد با آنها در ارتباط باشد ‪.‬‬
‫بعض ی از وظایف ‪ DBA‬شامل‪:‬‬
‫•تعريف شماها توسط‪DDL‬‬
‫•تعريف ساختار ذخیره سازی و متدهای دسترس ی توسط‪DDL‬‬
‫•اصلح شما و سازماندهی فیزيکی‬
‫•اعطای مجوز دسترس ی پايگاه داده به کاربران‬
‫• تعيین قيدهای جامعيت‬
‫•عامل ارتباطی کاربران‬
‫•نظارت اجرا و واکنش برای تغییر درصورت نیاز‬
‫•برقراری ديکشنری داده‬
‫‪62‬‬
‫‪‬‬
‫سازماندهي داده ها در محيط فايلهاي سنتي‬
‫‪ ‬سلسله مراتب داده‬
‫‪IS 101‬‬
‫‪IS 101‬‬
‫‪IS 101‬‬
‫‪2003‬‬
‫‪2003‬‬
‫‪2003‬‬
‫‪B+‬‬
‫‪A‬‬
‫‪C‬‬
‫‪IS 101‬‬
‫‪2003‬‬
‫‪B+‬‬
‫)‬
‫‪01001010‬‬
‫‪J‬‬
‫(‬
‫‪ASCII‬‬
‫‪0‬‬
‫‪63‬‬
‫‪‬‬
‫سازماندهي داده ها در محيط فايلهاي سنتي‬
‫‪ ‬اصطلحات و مفاهيم سازماندهي فايل (ادامه ‪)...‬‬
‫موجوديت (‪ :)Entity‬فرد‪ ،‬مکان‪ ،‬ش يء‪،‬يا رويدادي که درباره آن اطلعات جمع آوري ميشود‪.‬‬
‫ويژگي (‪ :)Attribute‬قطعه اي از اطلعات که يک موجوديت بخصوص را توصيف مي کند‪.‬‬
‫فيلد کليدي (‪ :)Key Field‬فيلدي منحصر به فردي که هر رکورد ازيک فايل را شناسايي ميکند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫موجوديتها و ويژگيها‬
‫‪2‬‬
‫‪:‬‬
‫‪1583‬‬
‫‪4340‬‬
‫‪02/08/2003‬‬
‫‪64‬‬
‫‪‬‬
‫سازماندهي داده ها در محيط فايلهاي سنتي‬
‫‪‬‬
‫پردازش فايل سنتي‬
‫‪A‬‬
‫‪Z‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪1‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪3‬‬
‫‪D‬‬
‫‪C‬‬
‫‪B‬‬
‫‪A‬‬
‫‪4‬‬
‫‪65‬‬
‫‪‬‬
‫سازماندهي داده ها در محيط فايلهاي سنتي‬
‫‪ ‬مشكلت محيط فايلهاي سنتي‬
‫‪ ‬افزونگي داده (‪)Data Redundancy‬‬
‫‪ ‬وابستگي داده به برنامه (‪)Program-Data Dependence‬‬
‫‪ ‬عدم انعطاف (‪)Lack of Flexibility‬‬
‫‪ ‬ضعف امنيت (‪)Poor Security‬‬
‫‪ ‬عدم به اشتراک گذاري و دسترس ي به داده (‪)Lack of Data-Sharing and Availability‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪ ‬پايگاه داده (‪)Database‬‬
‫‪‬مجموعه اي است از داده هاي متمرکز‪.‬‬
‫‪ ‬افزونگي داده را کنترل مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬داده ها ذخیره شده اند تا براي کاربر در يک مکان واحد جلوه گر شوند‪.‬‬
‫‪ ‬به چندين سيستم کاربردي خدمت رساني مي کند‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪‬‬
‫محيط يک پايگاه داده‬
‫‪67‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫سيستم مديريت پايگاه داده)‪Database Management System (DBMS‬‬
‫‪ ‬پايگاه هاي داده را ايجاد و از آنها نگهداري مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬نياز به تعريف داده را از بین مي برد‪.‬‬
‫‪ ‬حکم واسطي بین برنامه هاي کاربردي و فايلهاي داده هاي فیزيکي را دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ديدهاي فیزيکي و منطقي داده را از هم جدا مي کند‪.‬‬
‫‪68‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪‬‬
‫نمونه اي از گزارش فرهنگ داده‬
‫‪69‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪‬‬
‫چگونگي حل مشکلت محيط فايلهاي سنتي توسط ‪DBMS‬‬
‫‪ ‬کاهش افزونگي داده‬
‫‪ ‬حذف عدم سازگاري داده(‪)ECR\ECN‬‬
‫‪ ‬حذف وابستگي برنامه به داده‬
‫‪ ‬افزايش دسترس ي و دسترس پذيري داده‬
‫‪ ‬فراهم آوردن امکان مديريت متمرکز داده‪ ،‬استفاده از داده‪ ،‬و امنيت‬
‫‪70‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪ DBMS‬رابطه اي(‪)Relational DBMS‬‬
‫داده را در قالب جداول دو بعدي نمايش مي دهد‪.‬‬
‫داده را ازطرق جداولي برمبناي عناصر داده اي مشترک به هم مرتبط ميسازد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪ Oracle ،DB2‬براي سيستمهاي بزرگ‬
‫‪ MS SQL Server‬براي سيستمهاي حد متوسط‬
‫‪ Microsoft Access‬و ‪ Oracle Lite‬براي سيستمهاي کوچک‬
‫‪71‬‬
‫‪‬‬
‫جلسه چهارم‬
‫رویکرد پایگاه داده به مدیریت داده‬
‫‪‬‬
‫)‬
‫مدل داده رابطه اي‬
‫)‬
‫(‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪2038‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪1125‬‬
‫‪02/22/04‬‬
‫‪02/28/04‬‬
‫‪03/01/04‬‬
‫‪152‬‬
‫‪137‬‬
‫‪145‬‬
‫(‬
‫‪02/02/04‬‬
‫‪02/12/04‬‬
‫‪02/13/04‬‬
‫‪22.50‬‬
‫‪26.25‬‬
‫‪6.00‬‬
‫‪70.00‬‬
‫‪1634‬‬
‫‪1635‬‬
‫‪1636‬‬
‫‪137‬‬
‫‪145‬‬
‫‪150‬‬
‫‪152‬‬
‫‪CBM‬‬
‫‪Ace‬‬
‫‪Bryant‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪2038‬‬
‫‪1125‬‬
‫‪72‬‬
‫‪ ‬رویکرد پایگاه داده به مدیریت داده‬
‫‪ ‬سه عملیات پایه اي در یک پایگاه داده رابطه اي‬
‫‪ ‬انتخاب (‪ :)Select‬زیر مجموعه اي از ردیفها ایجاد مي کند که معیارهاي‬
‫بخصوصي را برآورده مي سازد‪.‬‬
‫‪ ‬طرح ریزي (‪ :)Project‬کاربران را قادر به ایجاد جداول جدیدي مي سازد که تنها‬
‫حاوي اطالعات مناسب هستند‪.‬‬
‫‪ ‬ادغام (‪ :)Join‬جداول رابطه اي را براي کاربران با اطالعات مناسب‪ ،‬با هم‬
‫ترکیب مي کند‪.‬‬
‫‪73‬‬
‫‪‬‬
‫رويکرد پايگاه داده به مديريت داده‬
‫‪‬‬
‫سه عمليات پايه اي در يک پايگاه داده رابطه اي‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬
‫‪1‬‬
‫‪CBM‬‬
‫‪Ace‬‬
‫‪Bryant‬‬
‫‪152‬‬
‫‪137‬‬
‫‪145‬‬
‫‪02/22/04‬‬
‫‪02/28/04‬‬
‫‪03/01/04‬‬
‫‪02/02/04‬‬
‫‪02/12/04‬‬
‫‪02/13/04‬‬
‫‪1634‬‬
‫‪1635‬‬
‫‪1636‬‬
‫‪22.50‬‬
‫‪26.25‬‬
‫‪6.00‬‬
‫‪70.00‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪2038‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪1125‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪2038‬‬
‫‪1125‬‬
‫‪137‬‬
‫‪145‬‬
‫‪150‬‬
‫‪152‬‬
‫= ‪137‬‬
‫‪CBM‬‬
‫‪Bryan‬‬
‫‪4058‬‬
‫‪1125‬‬
‫‪137‬‬
‫‪152‬‬
‫‪74‬‬
‫‪152‬‬
‫‪‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬دو فعاليت در طراحي يک پايگاه داده‬
‫‪‬طراحي مفهومي يا منطقي (‪ :)Conceptual or Logical Design‬مدل خلصه‬
‫شده اي است از پايگاه داده از زاويه ديد کسب و کار‪.‬‬
‫‪‬طراحي فیزيکي(‪:)Physical Design‬مدلي که نشان ميدهد پايگاه داده چگونه بر روي‬
‫تجهیزات ذخیره سازي‪ ،‬سازماندهي شده است‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫‪‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬طراحي مفهومي پايگاه داده(‪)Conceptual Database Design‬‬
‫‪‬رابطه بین عناصر داده اي را شناسايي مي کند‪.‬‬
‫‪‬کاراترين راه گروه بندي عناصر داده اي را شناسايي مي کند‪.‬‬
‫‪‬عناصر داده اي تکراري را شناسايي مي کند‪.‬‬
‫‪‬گروه هاي داده اي مورد نياز سيستمهاي کاربردي بخصوص ي را شناسايي مي کند‪.‬‬
‫‪‬نمودار رابطه موجوديت (‪ )Entity-Relationship Diagram‬متدولوژي براي مستند‬
‫سازي پايگاه هاي داده که رابطه بین موجوديتهاي مختلف پايگاه داده را نشان ميدهد‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫‪‬‬
‫ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬‬
‫يک نمودار رابطه موجوديتها‬
‫‪M‬‬
‫‪M‬‬
‫‪M‬‬
‫‪1‬‬
‫‪77‬‬
‫‪‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬نرمال سازي (‪)Normalization‬‬
‫‪‬فرآيند ايجاد ساختارهاي داده کوچک‪ ،‬پايدار‪ ،‬و در عین حال منعطف از گروههاي پيچيده‬
‫داده‪ ،‬زماني که يک پايگاه داده اي رابطه اي در حال طراحي است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬‬
‫نرمال سازي)‪(Normalization‬‬
‫يک رابطه غیر نرمال براي موجوديت سفارش‬
‫‪78‬‬
‫‪‬‬
‫ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬‬
‫نرمال سازي)‪(Normalization‬‬
‫يک رابطه نرمال شده براي موجوديت سفارش‬
‫‪79‬‬
‫‪‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬پايگاه داده توزيع شده(‪)Distributed Database‬‬
‫‪‬پايگاه داده اي است که دربيش ازيک مکان فیزيکي واقع شده باشد؛به بيش از يک مکان تقسيم‬
‫بندي يا تکرار شده است‪.‬‬
‫پايگاه هاي داده توزيع شده‬
‫(‬
‫(‬
‫‪CPU‬‬
‫‪CPU‬‬
‫‪CPU‬‬
‫‪CPU‬‬
‫‪CPU‬‬
‫‪CPU‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪80‬‬
‫‪‬‬
‫ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬‬
‫پايگاه داده توزيع شده(‪)Distributed Database‬‬
‫‪ ‬مزايا‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫افزايش خدمت رساني و پاسخگويي به کاربران محلي‬
‫کاهش آسيب پذيري به يک سايت واحد مرکزي بزرگ‬
‫‪ ‬معايب‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫وابستگي به خطوط ارتباط از راه دور‬
‫ريسک امنيتي از طريق توزيع داده هاي حساس‬
‫به روز رساني داده هاي مرکزي با داده هاي محلي‬
‫‪81‬‬
‫‪‬‬
‫ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬‬
‫عناصر کليدي سازماني در محيط يک پايگاه داده‬
‫‪82‬‬
‫‪‬‬
‫جلسه چهارم‬
‫ایجاد یک محیط پایگاه داده‬
‫‪‬‬
‫عناصر کلیدي سازماني در محیط یک پایگاه داده‬
‫‪‬‬
‫مدیریت داده (‪)Data Administration‬‬
‫‪ ‬توسعه سیاستهاي اطالعاتي‬
‫‪ ‬تعریف نیازمندیهاي اطالعاتي‬
‫‪ ‬نظارت بر طراحي منطقي پایگاه داده و توسعه فرهنگ پایگاه داده‬
‫‪ ‬نظارت بر کاربرد اطالعات‬
‫‪83‬‬
‫‪‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪‬عناصر کليدي سازماني در محيط يک پايگاه داده‬
‫‪‬برنامه ريزي داده و متدولوژي مدلسازي‪Data Planning and Modeling Methodology‬‬
‫‪‬برنامه ريزي است براي داده در سطح سازمان‪.‬‬
‫‪‬شناسايي موجوديتهاي کليدي‪ ،‬ويژگيها‪ ،‬و روابطي که داده هاي سازمان را تشکيل مي دهند‪.‬‬
‫‪‬مديريت فناوري پايگاه داده‪Database Technology and Management ،‬‬
‫‪‬پايگاه هاي داده نيازمند نرم افزار ‪ DBMS‬و کارکنان است‪.‬‬
‫‪‬گروه طراحي پايگاه داده ساختار و محتويات پايگاه داده را تعريف و سازماندهي مي کنند‪.‬‬
‫‪‬مديريت پايگاه داده‪ :‬استقرار پايگاه داده فیزيکي‪ ،‬روابط منطقي‪ ،‬و قوانین دسترس ي‬
‫‪84‬‬
‫‪ ‬ايجاد يک محيط پايگاه داده‬
‫‪ ‬عناصر کليدي سازماني در محيط يک پايگاه داده‬
‫‪ ‬کاربران‪Users‬‬
‫‪ ‬آموزش کاربران نهايي براي استفاده از زبان پرس و جوي نسل چهارم‪.‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬پردازش تحليلي آنلين (‪)Online Analytical Processing )OLAP‬‬
‫‪ OLAP ‬کاربران را قادر مي سازد داده هاي واحد را به شکلهاي مختلف با استفاده از‬
‫ابعاد چندگانه ملحظه کنند‪.‬‬
‫‪ ‬هر جنبه از اطلعات – محصول‪ ،‬قيمت‪ ،‬منطقه – نمايانگر بعد متفاوتي است‪.‬‬
‫‪85‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬پردازش تحليلي آنلين(‪)Online Analytical Processing )OLAP‬‬
‫مدل چند بعدي داده‬
‫‪86‬‬
‫‪ ‬روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪ ‬انبارهاي داده‬
‫‪‬‬
‫انبار داده (‪ :)Data Warehouse‬داده هاي جاري و قديمي را براي گزارش دهي و تحليل ذخیره مي سازد‪.‬‬
‫·‬
‫· ‪OLAP‬‬
‫·‬
‫اجزاي يک انبار داده‬
‫‪87‬‬
‫‪ ‬روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪ ‬بازار داده و جستجوي داده‬
‫‪ ‬بازار داده (‪ :)Data Mart‬زير مجموعه اي است از انبارهاي داده يا خلصه اي از داده براي‬
‫کاربران خاص‪.‬‬
‫‪ ‬استخراج داده (‪ :)Data mining‬تکنيکهايي براي يافتن الگوها و روابط پنهان در حجم‬
‫عظيمي از داده براي استنتاج قوانيني براي پيش بيني روندهاي آينده‪.‬‬
‫‪ ‬نمونه هايي از جستجوي داده‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ :Disco S.A.‬فروشگاه هاي زنجیره اي آرژانتین از استخراج داده براي تحليل الگوهاي خريد بيش از ‪ 5/1‬ميليون‬
‫مشتريي که داراي برنامه خريد متناوبي در بيش از ‪ 200‬فروشگاه هستند‪ ،‬استفاده مي کند‪.‬‬
‫رستوران ‪ :Red Robin‬اين رستورانها از استخراج داده براي تحليل منوهاي ‪ 87‬رستوران خود استفاده مي‬
‫کند‪ .‬با تحليل قيمت‪ ،‬هزينه‪ ،‬و کيفيت هر يک از موادي که در غذاهاي سرو شده به کار مي رود‪ Red Robin ،‬مي‬
‫تواند اقلم منو را که هم داراي تقاضاي زياد و هم سود حاشيه اي باالست‪ ،‬شناسايي کند‪.‬‬
‫‪88‬‬
‫‪‬روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬بازار داده و جستجوي داده‬
‫‪‬مزاياي انبارهاي داده‬
‫‪‬بهبود اطلعات و قابليت دسترس ي به آنها‬
‫‪‬قابليت مدل کردن و مدلسازي مجدد داده‬
‫‪‬قادرساختن دسترس ي به داده بدون تأثیر گذاري بر عملکرد سيستم هاي عملياتي موروثي زيربنايي‬
‫سازمان‬
‫‪‬پايگاه داده فرارسانه اي‪Hypermedia Database‬‬
‫‪‬داده را در قالب شبکه اي از نودها سازماندهي مي کند‪.‬‬
‫‪‬نودها را در قالب الگوهاي مشخص شده توسط کاربر به هم مرتبط مي سازد‪.‬‬
‫‪‬از متن‪ ،‬گرافيک‪ ،‬صدا‪ ،‬ويدئو‪ ،‬و برنامه هاي اجرايي پشتيباني مي کند‪.‬‬
‫‪89‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬‬
‫پايگاه داده فرارسانه اي‪Hypermedia Database‬‬
‫يک پايگاه داده فرارسانه اي‬
‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------‬‬‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------------‬‬
‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------‬‬‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------------‬‬
‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------‬‬‫‪--------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪--------------------------------------‬‬‫‪-------------------‬‬
‫‪90‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬‬
‫مرتبط ساختن پايگاه هاي داده داخلي به وب‬
‫سرور پايگاه داده (‪:)Database Server‬‬
‫‪ ‬کامپيوتري است در يک محيط مشتري‪ /‬سرور‪.‬‬
‫‪ DBMS ‬را میزباني مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬درخواستهاي ‪ SQL‬را دريافت مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬داده هاي مورد نياز را تأمین مي سازد‪.‬‬
‫ميان افزار (‪:)Middleware‬‬
‫‪ ‬نرم افزاري است براي برقراري ارتباط بین وب سرور و ‪DBMS‬‬
‫‪ ‬قابليت برقراري ارتباط با پايگاه داده را مديريت مي کند‪.‬‬
‫‪ ‬ميتواند نسخه سرور سيستم کاربردي يا ‪(Common Gateway CGI‬‬
‫)‪ Interface‬باشد‪.‬‬
‫‪91‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬‬
‫مرتبط ساختن پايگاه هاي داده داخلي به وب‬
‫`‬
‫‪92‬‬
‫‪‬‬
‫روند پيشرفت پايگاه هاي داده‬
‫‪‬‬
‫مزاياي دسترس ي به پايگاه هاي داده از طريق وب‬
‫‪ ‬کاربري نرم افزار مرورگر ساده است؛ نيازمند آموزش اندکي است‪.‬‬
‫‪ ‬واسط وب نيازمند تغيیرات اندکي در پايگاه داده داخلي است‪.‬‬
‫‪ ‬ارزانتر از واسطهاي با طراحي خاص است‪.‬‬
‫‪93‬‬
‫ساختن یک پایگاه داده(ادامه)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫مدلسازی موجودیت ـ رابطه(‪:)entity-relationship modeling‬‬
‫فرایند طراحی یک پایگاه داده به وسیله سازماندهی موجودیت داده های مورد‬
‫استفاده و شناسایی رابطه ای که با هم دارند‪.‬‬
‫نمودار موجودیت ـ رابطه(‪:)entity-relationship diagram‬‬
‫نموداری که موجودیت داده ها‪ ،‬صفت ها و رابطه بین آن ها را نشان می‬
‫دهد‪.‬‬
‫کلس های موجودیتی(‪ :)entity classes‬گروهی از موجودیت های یک‬
‫نوع داده مشخص‪.‬‬
‫‪94‬‬
‫مدلسازی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نمونه(‪ :)instance‬یک موجودیت مشخص از یک نوع موجودیت‬
‫شناسه(‪ :)identifier‬یک صفت که یک نمونه موجودیت را شناسایی می‬
‫کند‪.‬‬
‫رابطه ها(‪ :)relationships‬اتصال های مفهومی موجودیت ها در یک‬
‫پایگاه داده‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫تعريف اطالع‬
‫اطلع به دادهاي اطلق ميشود كه توسط يك فرد يا سازمان براي‬
‫تصميمگیري بكار ميرود‬
‫اطلع‪ ،‬داده پردازششده است‪.‬‬
‫اطلع عبارتست از داده سازمان يافتهاي كه شناختي را منتقل ميكند‬
‫از قرار گرفتن داده ها در درون یک متن معنی دار که اغلب به صورت پیام‬
‫است اطلعات به دست می آید‬
‫‪96‬‬
‫تعریف اطالعات‬
‫تعاريف متعددي از اطلعات وجود دارد (تعاريف مبتني بر معنا (معنا شناختي) و‬
‫تعاريف مبتني بر كميت)‬
‫الف ـ تعريف واژه نامه ‪ ALA‬اطلعات عبارت است از تمام ايـده ها‪ ،‬واقعيتها و‬
‫كاره ــاي خلقانه ذهن كه به صورت رسمي يا غیر رسمي و به هر حالتي ثبت‪ ،‬منتشر و‬
‫ياتوزيع گرديده است‪.‬كه ممكن است بصــورت مستند يا غیرمستند باشد‪ .‬براســاس‬
‫استاندارد مارك اطلعات مستند به يكي از صور ذيل است‪:‬‬
‫ب‪ -‬كتاب ها‪ :‬مواد متني كه به صورت تك نگاشت ميباشند‪.‬‬
‫‪97‬‬
‫تعريف اطلعات‬
‫ب‪ -‬پيايندها‪ :‬مواد متني كه بصورت منظم تكرار مي شود مانند نشريات‬
‫ادواري‬
‫ج‪ -‬نقشه ها‪ :‬موارد جغرافيايي شبيه نقشه هاي مسطح يا كره ها‬
‫د‪ -‬فايلهاي كامپيوتري‪ :‬كه در كامپيوترها ونرم افزارهاي مختلف‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬
‫ه ـ موارد شنيداري وديداري‪ :‬شامل اطلعات صوتي‪ ،‬نوارهاي‬
‫كاست‪،‬تصــاويرو‪......‬‬
‫وـ حاالت تركيبي‪ :‬كه بصورت تركيبي از موارد فوق مي باشد‪.‬‬
‫‪98‬‬
‫تعريف اطالعات‬
‫ب ـ تعريف مبتني بر نظرية اطلعات‪:‬‬
‫اطلعات كميتي است كه با بيت ها اندازه گیري و بر حسب احتماالت‬
‫پديدار شدن نماد ها تعريف مي شود‪ (.‬اين تعريف به بار معنايي توجه‬
‫ندارد)‬
‫ج ـ در فرهنگ انفورماتيك اطلعات عبارت است از هر مجموعه اي از‬
‫عناصر ديجيتال ‪ ،‬حروفي يا نمادي كه داراي مفهوم آشكار و مشخص‬
‫بوده و مي تواند در معرض پردازش اتوماتيك قرار گیرد‪.‬‬
‫‪99‬‬
‫•تعریف اطالعات‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اطلعات داده ای است که سازمان یافته و از فعل التین ‪ Informo‬و ‪Informare‬‬
‫به معنی شکل دادن به چیزی است‪.‬اطلعات‪ ,‬داده ای ست که حالت ذهنی را تغییر می‬
‫دهد‪.‬افراد از محیطی که در آن هستند شناخت هایی بدست می آورند‪.‬این شناختها‬
‫حاالت ذهنی در فرد بوجود می آورند که در تصمیم گیری فرد کمک می کنند‪.‬‬
‫حالت ذهنی یا ‪ State of Mind‬یک مفهوم بسیار مهمی در سیستمهای اطلعاتی ست‬
‫که کمک می کند بدانیم چه موقع یک داده برای فرد به خصوص ی تبدیل به اطلعات می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫بنابراین اطلعات بایستی به دانش فرد در زمینه خاص ی که مورد توجه است بیافزاید‪.‬‬
‫‪‬‬
‫داشتن اطلعات بیش از حد نه تنها وقت گیر است بلکه دست و پاگیر نیزخواهد بود‪.‬‬
‫‪100‬‬
‫‪‬‬
‫اطلعات می تواند اهداف زیر را داشته باشد‬
‫‪‬‬
‫‪ -1‬موجب جابه جایی آگاهی و دانش است‬
‫‪ -2‬آگاهی و هوشیاری می دهد و شگفتی می آفریند‬
‫‪ -3‬ایجاد انگیزه می کند و افراد را تحت تاثیر قرار داد ه و آنها را بر می‬
‫انگیزد که اقدامی به عمل آورند‬
‫‪ -4‬از عدم اطمینان می کاهد و منجر به اخذ تصمیمات مطمئن تری می‬
‫شود‬
‫‪ -5‬گزینه های جدیدی راآشکار ساخته یاموجب حذف گزینه های‬
‫نامربوط و ضعیف می گردد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪101‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در اینجا یادآوری چند نکته الزم است‬
‫اطلعات اثر رفتاری دارد با توجه به اهدافی که برای اطلعات ذکر شد در‬
‫شرایط عادی و چنانچه این اطلعات به فرد مناسبی منتقل شود‬
‫موجب بروز رفتار خواهد شد‬
‫اطلعات ممکن است در قالب های گوناگون مثل تصویر صدا و حرکت و‬
‫‪ ...‬بیان شود‬
‫اطلعات ممکن است در حالیکه برای یک فرد نقش اطلعاتی دارد برای‬
‫فرد دیگری داده به حساب آیند تفاوت در نقشهای افراد می تواند از‬
‫دالیل این امر باشد‬
‫‪102‬‬
‫•جریان از داده به اطلعات و دانش‪:‬‬
‫داده حقایق منفرد و جدا از هم در رابطه با یک موضوع یا گروهی از موضوعات است‪.‬ذخیره سازی‬
‫داده ها بدون توجه به میزان استفاده از داده با شکست مواجه خواهد شد‪ .‬اطلعات هم حقایق‬
‫بامعنی ای ست که از ارتباط میان داده ها حاصل میشود‪.‬‬
‫سازوکارهای تبدیل داده به اطلعات عبارتند از‪:‬‬
‫خلصه سازی‪ /‬ترکیب‬
‫اشتقاق‬
‫گزارش ها‬
‫برنامه های کاربردی‬
‫هوش مصنوعی‬
‫بطور کلی در تمام سازمانها یک جریان از داده به اطلعات و به دانش وجود دارد‪.‬ذخیره داده امکان‬
‫ورود یک سازمان را به عصر اطلعات را فراهم می آورد و به همین ترتیب استفاده از موتور‬
‫فن آوری در جهت انعطاف پذیری سازمان را برای عصر سایبرنتیک آماده می کند‪.‬‬
‫‪103‬‬
‫ارزش اطالعات‬
‫‪‬‬
‫اطلعات دارای ارزش جهان شمول مطلق نیستند‪ .‬ارزش اطلعات وابسته‬
‫به کس ی که از آن ها استفاده می کند‪ ،‬زمانیکه از آن استفاده می شود و در‬
‫وضعیتی که مورد استفاده قرار می گیرد است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫وقتی که ارزش اطلعات دارای تعریف واحدی نباشد‪ ،‬مشکل پیچیده تر می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪104‬‬
‫انواع ارز ش اطالعات‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ارزش اطلعات چقدر است؟ ماهنوز پاسخ این سؤال را نمی دانیم‪ .‬هر چند‬
‫موضوع این است که چگونه ارزش تعریف شده است‪.‬‬
‫این همیشه یک «ارزش نسبی» است و بر اساس مقایسه هایی بین درآمد‬
‫حاصل از طریق اطلعات مختلف است و بنابراین یک ارزش مطلق برای‬
‫اطلعات وجود ندارد‪.‬‬
‫‪105‬‬
‫انواع ارز ش اطلعات‬
‫‪ .1‬ارزش هنجاری اطلعات‬
‫‪ ‬پیش فرض اصلی این است که ما همواره در مورد پیشامد وقایعی که مرتبط‬
‫با تصمیمات ما هستند‪ ،‬آگاهی و دانش مقدماتی را دارا هستیم‪ .‬این آگاهی و‬
‫دانش به وسیله احتمال قبلی پیشامد که ما به هر واقعه و رخداد تخصیص‬
‫داده ایم منعکس می شود‪ .‬احتمال ممکن است واقعی باشد‪ ،‬یا ذهنی باشد‬
‫مثل پیش بینی برنده در یک مسابقه‪.‬‬
‫‪ ‬بنابراین ارزش اطلعات اضافی برابر با تفاوت در درآمد مورد انتظاری است‬
‫که به وسیله تغییرات احتمال حاصل می شود‪.‬‬
‫‪106‬‬
‫انواع ارز ش اطالعات‬
‫‪ .2‬ارزش واقعی و واقع بینانه اطلعات‬
‫‪ ‬قیاس ی منطقی است که به وسیله تفاوت های اندازه گیری در دستیابی صورت می گیرد‬
‫و ما می توانیم اثر اطلعات راتعقیب کنیم و گوئیم که اندازه گیری به دقت صورت‬
‫گرفته است و ارتباط ما بین‬
‫متغیر ها به خوبی تعریف شده است‪.‬‬
‫‪ ‬واژه متداول برای دستیابی و موفقیت‪ ،‬واژه (عملکرد) است و تفاوت انداره گیری شده در‬
‫عملکرد که از عوامل اطلعاتی ناش ی شده است‪ ،‬ارزش واقع بینانه یا آشکار اطلعات‬
‫نامیده می شود‪.‬‬
‫‪ ‬ما در به کار بردن رویکرد واقع بینانه یک مانع عمده داریم‪ .‬آن مانع استخراج و انتخاب‬
‫یک معیار و مقیاس (غیر عمدی و به دور ازتعصب) است‪.‬‬
‫‪107‬‬
‫انواع ارز ش اطالعات‬
‫‪ .3‬ارزش ذهنی اطلعات‬
‫‪« ‬ارزش ذهنی»‪ ،‬برداشت کلی افراد از اطلعات را نشان می دهد‪ .‬در‬
‫چندین بررس ی و مطالعه‪ ،‬اشخاص با برون داده های ممکن (گزارش ها)‬
‫مواجه شدند و از آن ها خواسته شد که عقیده خود را در مورد هر‬
‫ً‬
‫کدام ابراز کنند‪ .‬معموال از آن ها خواسته می شد که راه حل های‬
‫ممکن را براساس اولویت در رضایت شان درجه بندی «از یک تا ده ویا از‬
‫یک تا هفت» و یا تخمین بزنند که ارزش مورد انتظار هر گزارش چقدر‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬چند مشکل از رویکرد ارزش ذهنی ناش ی می شود‪.‬‬
‫‪ ‬چه مقدار ارزش ذهنی‪ ،‬واقعی است؟‬
‫‪108‬مشکل دوم‪ ،‬مقایسه ارزش پولی است‪.‬‬
‫کمیت اطلعات‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اطلعات به چه میزان ارزش دارد‪.‬‬
‫روش معمول این است که با تعیین و تعریف یک عامل (پدیده) آغاز می‬
‫شود‪ .‬سپس برای هر عامل یک معیار مناسب اختصاص داده می شود‪.‬‬
‫با داشتن این معیار مقدار عامل برای رسیدن به ارزش پولی و مقداری‬
‫آن اندازه گیری می شود‪.‬‬
‫حال فرض کنید که عامل اصلی داده ها باشند‪.‬‬
‫می توان‪ ،‬مقدار آن را با شمارش تعداد ویژگی ها (ارقام و حروف)‪،‬‬
‫تعداد کلمات و یا تعداد جملت به دست آورد‪ .‬در پردازش داده ها می‬
‫توان طول رکورد و تعداد رکوردها را حساب کرد‪.‬‬
‫‪109‬‬
‫تعريف پايگاه دادهها‬
‫مجموعهاي است از دادههاي ذخیره شده و پايا‪ ،‬به صورت‬
‫مجتمع(يكپارچه) (نه لزوما فیزيكي‪ ،‬بلكه حداقل به طور منطقي)‪ ،‬بهم‬
‫مرتبط‪ ،‬با كمترين افزونگي‪ ،‬تحت مديريت يك سيستم كنترل متمركز‪،‬‬
‫مورد استفاده يك يا چند كاربر از يك يا بيش از يك ”سيستم كاربردي“‪،‬‬
‫به طور همزمان و اشتراكي‬
‫‪110‬‬
‫اطلعات‬
‫• داده ‪ :‬از طريق مشاهده و يا تحقيق حاصل ميشود ‪ -‬خام‬
‫اطلعات‬
‫پردازش‬
‫• اطالعات‬
‫• داده پرورده است‬
‫• ارزش افزوده دارد‬
‫• درون سازماني – برون سازماني‬
‫‪111‬‬
‫داده‬
‫ويژگيهاي اطلعات‬
‫‪ ‬مرتبط بودن‬
‫‪ ‬دقت‬
‫‪ ‬كامل بودن‬
‫‪ ‬درستي‬
‫‪ ‬بموقع بودن‬
‫‪112‬‬
‫‪ ‬اقتصادي بودن‬
‫‪ ‬كار آيي‬
‫‪ ‬قابليت اتكا‬
‫‪ ‬امنيت‬
‫ویژگیهای اطالعات مناسب‪:‬‬
‫•به موقع بودن(‪ :)timing‬تنها از اطلعاتی استفاده میشود که به موقع ابلغ شوند‪ ،‬تأخیر در جمع‬
‫آوری‪ ،‬پردازش وارسال اطلعات موجب تبدیل انها به گزارشهای بی مصرف میشود‪.‬‬
‫•مناسبت(‪ :)appropriateness‬اطلعات باید در حوزه فعالیت کاربر بوده و با وظایف وی‬
‫مرتبط باشند‪.‬‬
‫•دقت‪ :‬دقت باعث اعتماد برای مصرف اطلعات میشود‪.‬در دنیای اطلعات چیزی به نام دقت‬
‫محض معنا ندارد‪ .‬افزایش سطح دقت باعث افزایش هزینه شده ولی ضرورتا باعث افزایش ارزش‬
‫اطلعات نمی شود‪.‬‬
‫•جزییات(‪ :)details‬اطلعات باید دارای حداقل موارد جزیی باشد‪ ،‬وجود هر حرف اضافه به‬
‫معنای پردازش بیشتر‪ ،‬تحلیل اضافه تز‪ ،‬اشغال فضای بیشترو در نتیجه اخذ تصمیم های بی‬
‫ارزشتر‬
‫‪113‬‬
‫ویژگیهای اطالعات مناسب‪:‬‬
‫•تکرار(‪ :)frequency‬اطلعات باید به دفعاتی که به نوع تضمیم یا فعالیت مربوط است‬
‫تولید شوند‪.‬‬
‫•قابلیت فهم(‪ :)understandability‬تولید کننده اطلعات باید از دانش فنی وسطح‬
‫معلومات و خصوصیات فردی دریافت کننده اگاهی کافی داشته باشد و اطلعاتی متناسب با وی‬
‫تولید کند‪.‬‬
‫•مربوط بودن ‪ :‬اطلعات وقتی مرتبط است که در تصمیم گیری موثر باشد اگر اطلعاتی باعث‬
‫اخذ تصمیم بهتری شود ‪ ،‬وآنرا بهبود بخشد آن اطلعات مرتبط محسوب می شود‬
‫•کامل بودن ‪:‬به این معنی است که اطلعات در برگیرنده کلیه جزییات الزم برای تصمیم گیری‬
‫باشد‬
‫‪114‬‬
‫ویژگیهای اطالعات مناسب‪:‬‬
‫•قابل رسیدگی بودن ‪ :‬به این معنی که صحت اطلعات قابل رسیدگی باشد اطلعات‬
‫جدید باید در مقایسه با اطلعاتی که صحت آنها قبل محرز گشته است تایید شود‬
‫اما تقریبا صحت اغلب اطلعات با دنبال کردن آنها تا منبع اصلی شان تایید می شود‬
‫عبارت قابل ممیزی بودن اطلعات اغلب برای تشریح ابزاری به کار میرود که میتواند‬
‫خلصه اطلعات را بابرگشت به منبع اصلی آن پیگیری کند همچنین می تواند داده‬
‫های ورودی مفصل را به اطلعات خلصه تبدیل کند تعیین صحت اطلعات بدن‬
‫بکار گیری ممیزی معموال غیر ممکن است‬
‫‪115‬‬
‫طبقه بندي اطلعات‬
‫اهداف‬
‫سازمان‬
‫گز‬
‫ارشات‬
‫برنامه اسرتاتژيكي‬
‫داده هاي پديده هاي‬
‫مديران اسرتاتژيك‬
‫گزارشات‬
‫برنامه ريزي تاك تيكي‬
‫گزارشات‬
‫برنامه ريزي عمليايت‬
‫‪116‬‬
‫دنياي حميطي و حماطي‬
‫داده هاي پديده هاي‬
‫مديران مياين‬
‫مديران عمليايت‬
‫داده هاي عوامل حماطي سازمان‬
‫دنياي حماطي و تعهدات‬
‫داده هاي پديده هاي‬
‫دنياي حماطي و حمدود‬
‫مقايسه داده و اطلعات‬
‫واژه “‪”data‬به معني “داده ها” از فعل التین “‪ ”do‬و “‪ ”dare‬به معني “دادن”‪ ،‬مناسبترين واژه اي‬
‫است كه به واقعتيهاي شكل نيافته وبدون ساختار فراوان توليد شده از طريق کامپیوتر يا در نتيجه داد‬
‫و ستدهاي سازماني به وجود آمده مي توان اطلق كرد‪.‬‬
‫اطلعات مركب از داده هايي است كه شكل و ساختار دارد‬
‫از نظر وبسترواژه “‪”information‬به معني اطلع ازفعل التین “‪ ”informo , informare‬به‬
‫معني شكل دادن به چیزي است واژه ‪ information‬از نظرعلم معاني بيان‪ ،‬ساخت بخشيدن به‬
‫توده يا ماده نامنظم را تداعي ميكند؛‬
‫ساخت بخشیدنی که به ماده بدون حیات و نامرتب معنی وحیات بدهدمناسبترین واژه برای تمام داده‬
‫هایی که برای کاربر از طریق نوعی نظم بخشیدن به آنها فراهم میشود واژه اطلع ‪information‬‬
‫است‬
‫مقايسه داده و اطلعات ( ادامه)‬
‫داده را بطور نامحدود ميتوان توليد‪ ،‬ذخیره‪ ،‬و بازيابي كرد و به روز درآوردو دوباره بايگاني نمود‪ .‬بدون‬
‫شك “داده ها” كاالي قابل معامله اي ميباشند كه به وسيله هر دو بخش دولتي و خصوص ي‪ ،‬به‬
‫قيمت گزافي خريداري ميشود‪.‬به هر حال با اینکه داده ها به خودی خود ارزش ذاتی ندارند بااین‬
‫همه هر ساله هزینه کسب آنها با توجه به تصور غلطی که داده ها را مساوی اطلع می گیرند فزونی‬
‫می یابد‬
‫بنابراين واژه “داده” به معناي مطالبي كه ارزش آنها براي شخص معین در وضعيت خاص تعيین‬
‫نشده‪ ،‬به كار رفته است‪ ،‬در حاليكه واژه “اطلع” به معني “داده هاي ” ارزشيابي در ارتباط با مساله‬
‫اي معین براي تصميم گیرنده مشخص درزمان تصميم گیري وبه منظور كسب هدف تعيین شده به‬
‫كار رفته است‪.‬‬
‫مقايسه داده و اطلعات ( ادامه)‬
‫داده ها کار حرفه ای و مدیریتی را پشتیبانی میکنند و وروديهای حیاتی سیستم تقریبا تمام تصمیم‬
‫هایی به شمار می ایند که در سطوح مختلف سازمان گرفته میشوندمدیران ازطریق داده ها‬
‫نسبت به منابع مالی و انسانی آگاه می شوند داده ها را می توان برای دستیابی به فرصتهای جدید‬
‫موقعیت های جدید موقعیتهایی در بازار ‪ ،‬بهبود فرآیندها بهبود محصوالت و خدمات ابتکاری تقریبا به‬
‫بی نهایت راه با هم ترکیب کرد‬
‫بیشتر سازمانها اذعان دارند که باید داده ها را به عنوان منابع سازمانی مدیریت کنند همانگونه که‬
‫منابع مالی وانسانی خود را مدیریت می کنند و همچنین به سهولت می پذیرند که چنین کاری انجام‬
‫نمی دهند حتی سازمان های معدودی می دانند که چه داده هایی دارند و اینکه افراد سازمانشان به‬
‫داده های مورد نیاز دسترس ی ندارند و کیفیت داده ها یشان پایین بوده و به طور اثر بخش به کار‬
‫‪119‬نمی شوند‬
‫گرفته‬
‫مقايسه داده و اطلعات ( ادامه)‬
‫همچنین ممکن است اطلعات مفید برای یک مدیر ‪ ،‬برای مدیر دیگر کامل بی ارزش‬
‫باشددر این رابطه نه تنها در نظر گرفتن سطح سازمانی خاص بلکه ناحیه وظیفه ای نیز‬
‫مهم است برای مثال یک مدیر تولید نوعا نسبت به تحلیل فروش برحسب محصول‬
‫ناحیه جغرافیایی مشتری و مانند آن بی علقه است یا مسئول کنترل اموال نسبت به‬
‫گزارشهای مرسوم در حسابداری که فقط به طور غیر مستقیم بر او اثر می گذارد‬
‫علقه کمی دارد بنابراین اطلعات به داده های سازمان یافته ای اطلق می گردد که با‬
‫توجه به مسئله کاربر زمان و مکان انتخاب شده و ساخت یافته باشد‬
‫‪120‬‬
‫ارزش اطلعات‬
‫تبدیل داده ها به اطلعات توسط پردازشگر صورت می گیرد‪ .‬پردازشگر‪ ،‬یکی از اجزاء اصلی سیستم‬
‫ادراکی است‪.‬‬
‫ارزش اطلعات بستگی دارد به شناخت کاربر از اطلعات و مرتبط بودن آن با موقعیت وی‪.‬‬
‫دالیل افزایش تقاضا برای اطلعات‬
‫‪ .1‬پیشرفت در فن آوری پردازش اطلعات موجب افزایش ظرفیت فنی برای جمع آوری و پردازش‬
‫داده ها گردیده است‬
‫‪ .2‬پیشرفت و توسعه فن آوری مخابراتی و ارتباطات موجب افزایش اثر بخش ی توزیع و مبادله‬
‫اطلعات در داخل سازمانها و بین آنها شده است‬
‫‪ .3‬موجب سهولت ارتباط بین فن آوری و کاربران آن گردیده است‬
‫‪ .4‬پیچیدگی محیط از دیگر دالیل نیاز به اطلعات است‬
‫‪ .5‬محیط داخلی نیز پیچیده شده است‬
‫‪ .6‬افزایش دانش‪ ،‬تحصیلت و آموزش تصمیم گیران و کاربران اطلعاتی موجب تقاضای بیشتر‬
‫اطلعات شده است‬
‫افزایش تقاضا برای اطلعات بیشتر برای نهادها و مؤسسات دیگر‬
‫پردازش داده ها‬
‫سيستمي که داده ها را پردازش مي کند«سيستم پردازش داده» نام دارد‬
‫پردازش داده مي تواند بوسيله دست و يا به کمک ابزار «هدايت کليدي»‬
‫مانند ماشین حساب جيبي‪ ،‬ماشین تايپ و يا کامپيوتر انجام شود‪.‬‬
‫پردازش شامل يک يا چند مورد از عمليات زير است‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ثبت‬
‫مرتب کردن‬
‫ترکيب‬
‫محاسبه‬
‫جمع بندي‬
‫ذخیره‬
‫بازيافت‬
‫توليد مجدد‬
‫نمايش‬
‫اهداف‬
‫کنترل‬
‫ستاده‬
‫تبديل‬
‫داده‬
‫اطلعات یک منبع تاکتیکی‬
‫اطالعات همیشه در محیط کسب و کار بعنوان یک مزیت رقابتی مطرح بوده است‪.‬‬
‫اطالعات یک منبع ارزشمند برای اتخاذ تصمیمات کوتاه مدت وتاکتیکی است‬
‫که در عملیات روزمره سازمان جاری است‪.‬‬
‫اما یک سری مشکالت هم وجود دارد‪:‬‬
‫‪ .1‬وقتی رقبا هم ازفن آوری مشابه استفاده کنند و به اطالعاتی با همان کیفیت‬
‫دسترس ی داشته باشند‪ ،‬میزان مزایای مربوطه کاهش می یابد‬
‫‪ .2‬مزایای حاصل ازافزایش درآمد و سودمربوطه باید با توجه به هزینه تهیه‬
‫اطالعات ونیز کسر هزینه های عملیاتی در نظر گرفته شده باشد‬
‫‪ .3‬با افزایش کیفیت مدیریت اطالعات تضمینی وجود ندارد که تصمیمات‬
‫اتخاذ شده مزیت رقابتی را افزایش دهد‬
‫اطالعات یک منبع تاکتیکی‬
‫در ضمن نکات زیر هم باید مد نظر قرار گیرد‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫فن آوری اطالعات صرفا ً فرصتی را فراهم می کند برای کسب مزیت‬
‫رقابتی و افزایش کارایی عملیات و نه تضمین نتایج‬
‫‪.2‬‬
‫برای استفاده از فن آوری اطالعات باید هزینه زیادی بابت تجهیزات‬
‫و کاربرد و اجرای آنها پرداخت‬
‫‪.3‬‬
‫مزایای احتمالی فن آوری اطالعات برای تمام سازمانها از جمله رقبا‬
‫مطرح است‬
‫‪.4‬‬
‫سرمایه گذاری در سیستمهای اطالعات داده هایی فراهم می کند که‬
‫می تواند منبعی برای اطالعات با کیفیت برتر باشد‬
‫اطلعات منبع ارزش افزوده است‬
‫ارزش افزوده‪ ،‬ارزش ی است که مصرف کننده با مصرف محصوالت ‪ ،‬دریافت می کند‪.‬‬
‫‪ ‬اطلعات می تواند منجر به بهبود طراحی و کیفیت محصول شود‬
‫‪ ‬اطلعات می تواند منجر به کاهش زمان تحویل شود‬
‫‪ ‬اطلعات منجر به اتخاذ تصمیمات بهتر شده و هزینه ها را کاهش می دهد‬
‫اطلعات منبع استراتژیک‬
‫اطلعات مزایای استراتژیک برای سازمان دارد‪ .‬بدیهی است این برنامه ریزی با ریسک همراه است‪ .‬اما‬
‫اطلعات صحیح می تواند ریسک را کاهش دهد‪.‬‬
‫اهمیت اطلعات‬
‫هر سازمانی که داده های صحیح‪ ،‬دقیق‪ ،‬به هنگام و جامع دراختیار داشته باشد و بتواند در کمترین‬
‫زمان‪ ،‬داده های مورد نیازش را در اختیار داشته باشد‪ ،‬موفقتر است‪.‬‬
‫اطلعات یکی از مهمترین منابعی است که مدیران در اختیار دارند‪.‬‬
‫مدیریت اطلعات‬
‫با افزایش حجم عملیات و گسترش سازمان‪،‬دیگر مدیر جهت تصمیم گیری و کنترل کمتر می تواند بر‬
‫مشاهدات خود متکی باشد و باید بیشتر به اطلعات روی آورد‪.‬‬
‫نحوه مدیریت اطالعات‬
‫درسالهای اخیر مدیران توجه زیادی به مدیریت اطالعات داشته اند‪ .‬علت آن افزایش حجم اطالعات و‬
‫قابلیتهای زیادی است که تکنولوژی کامپیوتر به آن دست یافته است‪.‬‬
‫افزایش پیچیدگی امور‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اثرات اقتصاد جهانی‬
‫رقابت جهانی‬
‫افزایش پیچیدگی تکنولوژی‬
‫شکستن چارچوبهای زمانی‬
‫محدودیتهای اجتماعی‬
‫کاربران چه کسانی هستند؟‬
‫استفاده کنندگان اولیه از کامپیوتر‪ ،‬کارکنان بخش حسابداری بودند‪ .‬به غیر از مدیران کارکنان و نیز‬
‫استفاده می کردند‪.‬مشتریان و سهام داران هم از استفاده کنندگان بودند‪.‬‬
‫مدیران و اطالعات‬
‫سطوح مدیریت عبارتند از‪:‬‬
‫مدیران ارشد‬
‫‪‬‬
‫مدیران میانی‬
‫‪‬‬
‫مدیران اجرایی‬
‫‪‬‬
‫افق برنامه ریزی‬
‫بلند مدت‬
‫اطالعات‬
‫خالصه‬
‫نیاز به‬
‫نیاز به‬
‫اطالعات خارجی اطالعات داخلی‬
‫کم‬
‫زیاد‬
‫مدیران‬
‫ارشد‬
‫مدیران میانی‬
‫مدیران اجرایی‬
‫کوتاه مدت‬
‫اطالعات دقیق‬
‫کم‬
‫زیاد‬
‫ماهیت کار مدیران‬
‫علیرغم تفاوت آشکاری که بین سطوح مختلف مدیریت و نیز بین بخشهای اجرایی وجود دارد‪ ،‬همه مدیران یک سری وظایف‬
‫معینی را انجام می دهند و نقش مشابهی را اجرا می کنند‪.‬‬
‫وظایف مدیران‬
‫هنری فایول در زمینه مدیریت‪ ،‬به این نتیجه رسید که مدیران پنج وظیفه عمده را انجام می دهند‪ :‬برنامه ریزی‪ ،‬سازماندهی‪،‬‬
‫تأمین منابع‪ ،‬هدایت و کنترل‪.‬‬
‫نقش مدیران‬
‫هنری مینزبرگ معتقد بود که مدیران درواقع ده نقش را در سه سطح کلی ایفا می کنند‪.‬‬
‫نقشهای مراوده ای‬
‫‪.1‬‬
‫نقش تشریفاتی‬
‫‪‬‬
‫نقشهای تصمیم گیری‬
‫‪.3‬‬
‫نقش کارآفرین‬
‫‪‬‬
‫نقش رهبر‬
‫‪‬‬
‫نقش مشکل گشا‬
‫‪‬‬
‫نقش رابط‬
‫‪‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫نقشهای اطلعاتی‬
‫نقش گیرنده اطلعات‬
‫نقش توزیع کننده اطلعات‬
‫نقش سخنگو‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تخصیص دهنده منابع‬
‫مذاکره کننده‬
‫مهارتهای الزم برای مدیران‬
‫دو مهارت شاخص که برای یک مدیرالزم است عبارتند از‪:‬‬
‫مهارتهای ارتباطی – مدیران اطالعات را به دو شکل کتبی و شفاهی دریافت و به دیگران منتقل می کنند و مدیران از‬
‫مجموعه ای از ابزارهای ارتباطی برای کار خود استفاده می کنند‪.‬‬
‫تشریفاتی‬
‫رهبر‬
‫نقش‬
‫مراوده ای‬
‫رابط‬
‫گیرنده‬
‫توزیع کننده‬
‫سخنگو‬
‫کارآفرین‬
‫مشکل گشا‬
‫تخصیص دهنده منابع‬
‫مذاکره کننده‬
‫نقش‬
‫اطالعاتی‬
‫نقش‬
‫تصمیم گیری‬
‫داده‬
‫اطالعات‬
‫تصمیمات‬
‫پردازش‬
‫مهارتهای حل مسائل‪ -‬منظور ازحل مسائل تمام فعالیتهایی است که منجر به حل یک مسئله می شود‪.‬‬
‫دانش مدیریت‬
‫منظور از دانش مدیریت ‪ ،‬دو نوع دانش است‪ ،‬یکی دانش کامپیوتری و دیگری سواد اطالعاتی‬
‫سواد اطالعاتی یعنی آشنایی با نحوه استفاده از اطالعات در هر مرحله از فرایند حل مسئله‪ .‬سواد اطالعاتی‬
‫ربطی به سواد کامپیوتری ندارد‪ .‬سواد اطالعاتی مهمتر از سواد کامپیوتری است‪.‬‬
‫سایمون معتقد است که مدیر کاری جز تصمیم گیری ندارد‪.‬‬
‫وظایف مدیران در رابطه با سیستمهای اطالعاتی‬
‫یکی از نکات مهم در رابطه با سیستمهای اطالعات‪ ،‬تقویت سیستمهای کنترلی است‪ .‬سیستمهای اطالعات‬
‫مدیران اجرایی یا ‪ EIS‬شاخصهای نظارتی را در اختیار مدیران قرار می دهد‪ .‬برای آنکه سیستم‬
‫کنترلی مؤثر واقع شود‪ ،‬سازمان باید مدلی مطلوب از شرایط را مورد نظر داشته باشد‪.‬‬
‫علقه داشتن به مديريت اطلعات‬
‫‪‬‬
‫طي سالهاي اخیر‪ ،‬مديران به دو دليل توجه روز افزوني به مديريت‬
‫اطلعات مبذول داشته اند‪:‬‬
‫پيچيدگي روز افزون فعاليتهاي كسب و كار‬
‫بهبود توانمنديهاي رايانه‪.‬‬
‫افزايش پيچيدگي فعاليتهاي كسب و كار‬
‫كسب وكارهمواره پيچيده بوده است ولي امروز از هر زمان ديگري پيچيده تر شده‬
‫است‪ .‬همه سازمانها درمعرض تاثیرات اقتصاد بین امللل بوده ودر بازار جهاني رقابت‬
‫ميكنند‪ .‬فناوري كسب و كار پيچيده تر ميشود و چهارچوبهاي زماني براي اقدامهاي‬
‫مديريتي كوتاهتر ميگردد و محدوديتهاي اجتماعي در قالب تقاضاي مشتريان براي‬
‫محصوالت و خدمات كيفي تر و ارزانتر وجود دارد‪ .‬هر يك از اين آثار بر پيچيدگي كسب‬
‫و كار مي افزايد‪.‬‬
‫بهبود توانمنديهاي رايانه‬
‫‪ ‬رايانه هاي غول پيكر دهه هاي ‪ 1950،1960‬به سبب داشتن سرعت اندك و اندازه بزرگ از‬
‫صحنه خارج شده اند و تنها كارشناسان سخت افزار با آنها سروكار خواهند داشت‬
‫‪‬در گذشته كاربران هرگز در تماس مستقيم با سخت افزار قرار نميگرفتند واز اين امر راض ي‬
‫بودند ودر بيشتر موارد استفاده كنندگان خروچيهاي رايانه حتي نحوه كار با آن را نمي دانستند و‬
‫برخي از يادگیري آن نیز هراس داشتند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫از سوي ديگر‪ ،‬كاربران امروزي از طريق رايانه هاي شخص ي يا ريزپردازنده هاي‬
‫دفتر كارخود‪ ،‬ساير رايانه هاي موجود در شبكه با هم مرتبطند‪ .‬نه تنها رايانه‬
‫در دسترس همگان قرار دارد بلكه طرز كار با آن نیز هر روز سهلتر مي شود‬
‫كاربران امروزي ديگر رايانه را يك وسيله ويژه به شمار نمي آورند بلكه به آن‬
‫به عنوان يك ابزار كار ضروري مانند میز و صندلي و تلفن نگاه مي كنند (مك‬
‫ليود‪،1998 ،‬ص‪5‬و‪.)6‬‬
‫تبدیل داده به اطلعات‬
‫گفتنی است که تبدیل داده ها به اطلعات توسط پردازشگر صورت می گیرد توضیح اینکه‬
‫پردازشگر اطلعات یکی از اجزای اصلی سیستم ادراکی است این پردازشگر ممکن است از اجزای‬
‫کامپیوتری یا غیر کامپیوتری و یا از ترکیب آنها تشکیل شده باشد‬
‫حال بادرنظر گرفتن اطلعاتی که کاربردریافت میکند میتوانیم ارزشهای متفاوتی برای هر بخش از‬
‫اطلعات در نظر بگیریم ارزش اطلعات به شناخت کاربر از اطلعات و مرتبط بودن آن با موقعیت‬
‫وی بستگی دارد لذا صرف نظر از همیت مرتبط بودن ‪ ،‬اگر کاربر شناختی از اطلعات نداشته باشد‬
‫داده ها همچنان داده باقی خواهند ماند حال اگر شناخت وجود داشته باشد هر چه ارتباط با‬
‫موقعیت کاربر بیشتر باشد سطح یا میزان شناخت کاربراز موقعیت و اطلعات بیشنرخواهد بود لذا‬
‫ارزش اطلعات افزایش مییابد‬
‫اطلعات‬
‫پردازشگر ج‬
‫اطلعات‬
‫داده‬
‫‪135‬‬
‫پردازشگر ب‬
‫اطلعات‬
‫داده‬
‫پردازشگر الف‬
‫داده‬
‫شکل تبدیل داده به اطالعات توسط پردازشگرها‬
‫انواع اطالعات‬
‫اطلعات را از ابعاد گوناگونی میتوان طبقه بندی نموداطلعات ازنظر منبع ( منابع‬
‫اطلعاتی) چارچوب زمانی( دوره زمانی )رسانه ارتباطی(رسانه ها) زمینه عملیاتی (‬
‫حوزه های تخصص ی ) سطوح تصمیم گیری ( سطوح سازمانی ) ویژگيها ( ویژگيها و‬
‫خصوصیات ) کیفیت ( کیفی بودن و رسمیت ( رسمی بودن تقسیم بندی می شوند‬
‫‪ -1‬منبع اطلعات ( اطلعات از نظر منابع اطلعاتی ) ‪ :‬اینکه اطلعات در داخل‬
‫سازمان ایجاد شده اند یا خارج آن از این منظر اطلعات به دودسته خارجی و‬
‫داخلی تقسیم بندی می شوند ‪.‬‬
‫‪ -2‬چارچوب زمانی ( اطلعات از دوره زمانی ) اطلعات مربوط به موضوعی در‬
‫گذشته است یا در حال و یا درآینده ) از این منظر اطلعات به سه دسته بلند‬
‫مدت میان مدت و کوته مدت تقسیم می شوند‬
‫‪136‬‬
‫انواع اطالعات‬
‫‪ -3‬رسانه ارتباطی ( اطلعات از نظر رسانه ها اطلعات کتبی ارائه می شوند یا شفاهی‬
‫‪ -4‬حوزه های تخصص ی ( اطلعات از نظر زمینه عملیاتی ) همانطور که در شکل زیر‬
‫انواع اطلعات ازنظر حوزه های تخصص ی را نشان میدهد اطلعات مربوط به‬
‫فعالیتهای اولیه مانند هزینه مواد خام و تدارکاتی می باشد یا مربوط به امور پرسنلی‬
‫و حتی هزینه غیبت و تاخیر کارکنان‬
‫استراتژی‬
‫حوزه های تخصص ی ( اطلعات از نظر زمینه عملیاتی )‬
‫‪137‬‬
‫‪137‬‬
‫تاکتیک‬
‫عملیات‬
‫انواع اطالعات‬
‫‪ -5‬سطوح تصمیم گیری ( اطلعات از نظر سطوح سازمانی ) کاربرد‬
‫اصلی اطلعات در یکی از سطوح استراتژیک تاکتیکی و یا اجرایی می‬
‫باشد از این منظر اطلعات ورد استفاده سطوح عالی میانی و‬
‫عملیاتی می باشد‬
‫استراتژی‬
‫تاکتیک‬
‫انواع اطالعات از نظر سطوح سازمانی‬
‫‪138‬‬
‫‪138‬‬
‫عملیات‬
‫انواع اطالعات‬
‫‪ -6‬ویژگيها(اطلعات از نظر ویژگيها و خصوصیات ) اطلعات را برحسب وِیژگيها نیزمیتوان طبقه‬
‫بندی نمود ازاین منظر میتوان اطلعات را براساس ویژگيهایی همچون به هنگام بودن کامل بودن‬
‫مربوط بودن معتبربودن و به روز بودن طبقه بندی نمود ازنظرمحققین دیگری این ویژگيها میتواند‬
‫بسیار بیشتر هم باشد‬
‫‪ -7‬کیفیت اطلعات ( اطلعات از نظر کیفی بودن) منظور از کیفیت اطلعات ابعادی است که می‬
‫تواند ارزش اطلعات را برای کاربر افزایش دهد‬
‫‪ -8‬رسمیت اطلعات ( اطلعات از نظر رسمی بودن ) اطلعات رسمی به آن دسته از اطلعات گفته‬
‫می شود که از طریق مجراهای رسمی در سازمان گردش پیدا می کند ودر اختیار استفاده کنندگان‬
‫ذی ربط قرار میگیرد‪ .‬این اطلعات شامل اطلعاتی است که در بردارنده نیازهای قانونی بودجه ای‬
‫برنامه ریزی شده حسابداری مدیریت و غیره می باشد اطلعات غیر رسمی آن بخش از اطلعات‬
‫جاری در سازمانها ست که از مجراهاهای رسمی جریان و گردش پیدا نمی کند و عمدتا از طریق‬
‫سازمانهای غیر رسمی انتقال پیدا می کند و این اطلعات شامل نقطه نظرات قضاوتها شایعات‬
‫‪ 139‬های شخص ی فرضیات و غیره می باشد‬
‫تجربه‬
‫انواع اطالعات‬
‫‪ -9‬مسیر اطلعات ( اطلعات از نظر مسیر و جهت جریان ) اطلعات را براساس جهت‬
‫جریان آن در سازمان ها می توان به سه دسته عمودی ‪ ،‬افقی و مورب تقسیم کرد‬
‫الف ‪ :‬جریان اطلعات به صورت عمودی خود به دوشکل برقرار می شود‬
‫از باال به پایین ‪ :‬ممکن است از مدیریت عالی شروع شود و از طریق سایر سطوح‬
‫مدیریت به کارگران و کارکنان سطح عملیاتی منتهی میگردد این اطلعات معموال‬
‫دربرگیرنده اهداف‪ ،‬سیاستها ‪ ،‬دستور العملها آیین نامه ها خطی مش ی ها و بخش نامه‬
‫ها میشود‬
‫از پایین به باال ‪ :‬از سطوح پایین سلسله مراتب سازمانی شروع میشود و به سطوح باال‬
‫انتقال مییابداین اطلعات با ارائه گزارشها پیشنهادها و درخواستها به سطوح باالتر‬
‫استمرار می یابد‬
‫‪140‬‬
‫انواع اطالعات‬
‫ب –جریان اطلعات به صورت افقی ‪ :‬معموال از طریق رویه ها و روشهای انجام کار در میان اعضای‬
‫واحدها و گروههای کاری متعدد و اعضای بخشهای متنوع صنفی وستادی برقرار میشود این نوع‬
‫اطلعات موجب بهبود روحیه افراد سازمان می شود و هماهنگی واحدهای هم سطح و افراد هم‬
‫ردیف را افزایش می دهد‬
‫ج‪ -‬جریان اطلعات به صورت مورب ‪:‬‬
‫برنوعی رابطه در کنار ارتباطات افقی بین مسئوالن و کارکنان داللت دارد که در آن طرفین ارتباط از‬
‫دوسطح جداگانه و از دوحوزه کاری متفاوت باهم به مبادله اطلعات می پردازند‬
‫‪141‬‬
‫برخی از ویژگيها و خصوصیات اطلعات‬
‫ویژگی اطلعات‬
‫‪142‬‬
‫دامنه ویژگی‬
‫از‬
‫تا‬
‫میزان جزییات‬
‫مفصل و جز به جز‬
‫خلصه و کلی‬
‫صحت و دقت‬
‫صحت ودقت زیاد‬
‫صحت ودقت کم‬
‫امکان دسترس ی‬
‫به آسانی تامین می شود‬
‫با تاخیر تامین می شود‬
‫بعد زمانی‬
‫مربوط به حال‬
‫مربوط به گذشته‬
‫میزان اطلعات‬
‫کامل و مرجع‬
‫محدود و ناقص‬
‫ارتباط‬
‫مربوط به نیازهای فعلی‬
‫نامربوط به نیازهای فعلی‬
‫گرایش‬
‫عینی‬
‫ذهنی ‪ /‬نظری‬
‫قابل اثبات‬
‫ثابت شده‬
‫ثابت نشده‬
‫کمی ‪ /‬کیفی‬
‫کمی‬
‫کیفی‬
‫میزان عدم اطمینان‬
‫قطعی‬
‫کامل غیر قطعی‬
‫وضوح اطلعات‬
‫واضح و آشکار‬
‫مبهم‬
‫در رابطه با جدول اسالید قبلی باید به چهار نکته زیر اشاره نمود‬
‫‪ -1‬ابعاد مختلف اطلعات در رابطه بایک تصمیم گیری خاص مطرح نمی شود‬
‫‪ -2‬دامنه هر بعد ممکن است سطوح کیفیت متفاوتی داشته باشد‬
‫‪ -3‬حتی زمانیکه ابعاد مختلفی وجود داردبرخی ابعاد ازاهمیت بیشتری برخوردار‬
‫هستند‬
‫‪ -4‬اهمیت یک بعد خاص در مساله تصمیم گیری نشان دهنده وضعیت تصمیم‬
‫ماهیت مساله مورد نظر و مهارتهای تصمیم گیرندگان است در حالتیکه تصمیم گیرنده‬
‫دارای قدرت تحلیل قوی میباشد تهیه اطلعات دقیق و جامع میتواند کیفیت تصمیم‬
‫اتخاذ شده را افزایش دهد‪.‬اما اگر قدرت تحلیل تصمیم گیرنده ضعیف باشد ‪،‬‬
‫‪143‬‬
‫اطلعات مختصر و خلصه ممکن است ارزش بیشتری داشته باشد‬
‫تعریف دانش از دیدگاه بزرگان‬
‫دانش‪ ،‬استدالل درباره اطلعات و داده ها برای دسترس ی به کارایی‪ ،‬حل مسائل‪ ،‬تصمیم گیری ‪،‬‬
‫یادگیری و آموزش است (بک من)‬
‫دانش‪ ،‬سازمانی اجتماعی از سرمایه های متمرکز انسانی‪ ،‬سرمایه های استعدادهای فکری و سرمایه‬
‫های ساختار است (بروکینگ)‬
‫دانش سازمانی به اطلعات پردازش و جاسازی شده از جریانات عادی و مراحلی که قابلیت اقدام‬
‫دارند و نیز دانش به دست آمده به وسیله سیستم های سازمانی‪ ،‬مراحل‪ ،‬تولیدات‪ ،‬قوانین و فرهنگ‬
‫اطلق می شود (مایر)‬
‫دانش ایدهها‪ ،‬فهمها و درس آموخته شده ما در طول زمان است‪ .‬درسها و ایدههایی که با کنار هم‬
‫نهادن اطلعات دریافتی از منابع مختلف و درگذر زمان به آن دست یافتهایم‪(.‬ماهنامه مدیریت دانش‬
‫سازمانی – آبان ‪)83‬‬
‫دانش فردي براي توسعه دانش پايه سازماني ضروري است؛ هر چند دانش سازماني حاصل جمع‬
‫سادهاي از دانشهاي فردي نيست‪( .‬بات‪)2000 ،‬‬
‫‪144‬‬
‫تعریف دانش از دیدگاه بزرگان‬
‫دانش‪ ،‬اطلعات کاربردی و سازماندهی شده برای حل مسائل است (ولف)‬
‫دانش‪ ،‬اطلعاتی سازماندهی و تجزیه و تحلیل شده است که میتواند‪ ،‬قابل درک و نیز کاربردی برای‬
‫حل مسائل و تصمیم گیری باشد (تورین)‬
‫دانش‪ ،‬شامل حقایق و باورها‪ ،‬مفاهیم و اندیشه ها‪ ،‬قضاوتها و انتظارات‪ ،‬متدولوژی (روش شناس ی)‬
‫یا علم اصول و نحوه انجام فنون است (ویگ)‬
‫دانش مجموعه ای از نگرشها‪ ،‬تجربیات و مراحلی است که به صورت درست و صحیح درکنار هم قرار‬
‫گرفته اند‪ .‬از این رو‪ ،‬راهنمای مناسبی برای افکار‪ ،‬رفتارها و ارتباطات است (روم‪ .‬ون دراسپک و‬
‫اسپیکروت)‬
‫ايجاد دانش به توانايي سازمانها در ايجاد ايدهها و راهحلهاي نوين و مفيد اشاره دارد (ماراكاس‪،‬‬
‫‪.)1999‬‬
‫‪145‬‬
‫تعريف دانش‬
‫‪‬دانش اطلعات آميخته شده با تجربه‪ ،‬زمينه و تفسیر ميباشد‬
‫(داونپورت‪)1998،‬‬
‫‪‬دانش‪،‬اعتقادشخص ي توجيه پذيري است كه ظرفيت فردرا براي انجام‬
‫عمل افزايش ميدهد (علوي وليدنر‪)2001،‬‬
‫به نظر درتسک دانش ازاطلعات( پیامهای انباشته شده منظم ساخت‬
‫یافته ومعنی دار از طریق تجربه ارتباطات و یا استنتاج ایجاد می شود و ما‬
‫ان را باور می کنیم و برای آن ارزش قائل می شویم‬
‫‪146‬‬
‫مقايسه دانش و اطالعات‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪147‬‬
‫اطالعات‬
‫به عنوان يك منبع هميشه با ارزش‬
‫نيست‬
‫ماهيت آن ايستا است‬
‫باگذشت زمان از ارزش آن كاسته‬
‫مي شود‬
‫اطلعات به مرور زمان انباشته مي‬
‫شود‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫دانش‬
‫به عنوان يك منبع هميشه با‬
‫ارزش است‬
‫ماهيت آن پويا است‬
‫باگذشت زمان ارزش آن كاهش‬
‫نمي يابد‬
‫دانش به مرور زمان تكامل مي‬
‫يابد‬
‫انواع دانش‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪148‬‬
‫دانش ضمني‪ :‬دانش ي است که به صورت تجربيات‪ ،‬بينشها‪ ،‬تخصصها‪ ،‬مهارتها و همچنین‬
‫فرهنگ سازماني در ذهن افراد سازمانها وجود دارد‪.‬اين دانش به بند کشيده نشده است‪.‬‬
‫دانش صريح‪ :‬دانش مستند سازي شده که در شکلي قابل توزيع به افراد سازمان باشد‪ .‬اين‬
‫دانش در قالب سياستها‪ ،‬رويه ها‪ ،‬محصوالت و اهداف در سازمان وجود دارد‪.‬‬
‫هدف مديريت دانش تبديل هر چه بيشتر دانش ضمني به دانش صريح در سازمان مي باشد‪.‬‬
‫دانش صريح مديريت پذيرتر است‪.‬‬
‫چرا افراد دانش خود را تسهيم نميكنند؟‬
‫‪‬‬
‫تمايل دارند اما وقت ندارند‪.‬‬
‫مهارتهاي تسهيم دانش را ندارند‪.‬‬
‫مزاياي تسهيم دانش را نميدانند‪.‬‬
‫امکانات تسهيم دانش در شرکت وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫جبراني از سوي شركت انجام نميشود‪.‬‬
‫‪‬‬
‫شرکت‪،‬فرهنگ تسهيم دانش را تشويق نميكند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪149‬‬
‫تعريف مديريت دانش‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪150‬‬
‫مديريت دانش فرايند جمعآوري‪ ,‬ذخیرهسازي‪ ,‬پردازش و توزيع دانش مفيد سازماني در‬
‫فرمي مناسب به كلية افراد نيازمند آن درهر نقطه و هر زمان در سازمان ميباشد‪.‬‬
‫فرآيند برنامه ريزي‪ ،‬سازماندهي‪ ،‬هدايت و كنترل منابع دانش سازمان‪ ،‬بمنظور حفظ ‪،‬‬
‫نگهداري و بهره برداري از آن را مديريت دانش مي گويند‪.‬‬
‫خرد (معرفت)‬
‫وقتی که دانش برای تصمیمگیری و بهبود تصمیمات‪ ،‬فرآیندها‬
‫‪‬‬
‫و بهرهوری یا سودآوری به کار گرفته میشود تبدیل به خرد میشود‪.‬‬
‫برای خردمند بودن‪ ،‬افراد نه تنها باید دانش کسب کنند بلکه باید‬
‫فهم کاملی از اصول حاکم برآن دانش را نیز داشته باشند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫هریک ازطبقات اطلعات همچون داده اطلعات دانش خرد (‬
‫حکمت اگر به صورت دست اول باشند اطلعات ویژه نامیده می‬
‫شوند شکل اسلید بعدی این موضوع را نشان می دهد‬
‫‪151‬‬
‫طبقات اطلعات‬
‫بيت‬
‫بايت‬
‫داده‬
‫اطلعات‬
‫دانش‬
‫اطلعات ويژه‬
‫بيت‬
‫تمركز نخستین بر “داده”‬
‫‪‬‬
‫در نيمه نخست قرن بيستم‪ ،‬هنگامي كه ماشينهاي منگنه زن و ماشین حسابهاي‬
‫بزرگ در اوج خود بوده سازمانها‪ ،‬نيازهاي اطلعاتي مديران را ناديده ميگرفتند‪.‬‬
‫اين بي توجهي ادامه يافت زيرا نخستین رايانه ها فقط براي محاسبه عمليات‬
‫حسابداري به كار گرفته شد‪ .‬نام اين سيستمها را “سيستم پردازش الكترونيكي‬
‫داده ها” گذاشتند‪.‬‬
‫تمركز جديد بر اطلعات‬
‫‪‬‬
‫در سال ‪ 1964‬نسل جديدي از تجهیزات رايانه اي معرفي شد كه به نحوه كاربرد‬
‫رايانه ها تاثیر عميقي داشت‪ .‬راينه هاي جديد با استفاده از “مدار تراشه‬
‫سليكان” براي نخستین بار فرصت افزايش قدرت پردازش اطلعات را فراهم‬
‫آوردند و “سيستم اطلعات مديريت” به منظور توليد اطلعات براي گروهي از‬
‫مديران مطرح شد (جرشفسكي‪،1969 ،‬ص‪.)61‬‬
‫بشری‪ ،‬قضاوتی‬
‫خرد‬
‫مفهومی ‪,‬ضمنی‬
‫فراگیری انتقال الزامات‬
‫دانش‬
‫اطلعات‬
‫قابل کدگزاری‪ ،‬واضح‬
‫براحتی قابل انتقال‬
‫داده‬
‫‪155‬‬
‫نتیجه گیری ‪:‬‬
‫داده ها عناصر واقعی ویژگیها و یا‬
‫خواصی هستند که یک شی ء پدیده و‬
‫یارخدادی را تشریح میکنند اطالعات داده‬
‫هایی هستند که پردازش سازماندهی و‬
‫ترکیب شده اند تا آگاهی بیشتری را به فرد‬
‫منتقل کنند دانش سطح باالتری از شناخت‬
‫را نشان می دهد که شامل قواعد الگوها و‬
‫‪156‬‬
‫نتیجه گیری ‪:‬‬
‫‪ ‬در دنیای رقابتی امروز اطالعات مانند‬
‫سرمایه و نیروی انسانی در شمار‬
‫عوامل تولیدذ و به عنوان مهمترین‬
‫مزیت نسبی بنگاههای اقتصادی‬
‫محسوب می شود از این رو نه تنها‬
‫مدیران ارشد و مدیران اجرایی بلکه‬
‫‪157‬‬
‫منابع اصلی‬
‫مبانی فناوری اطلعات علیرضا مقدس ی‬
‫مقدمه ای بر اطلعات توربان‬
‫سیستمهای اطلعات مدیریت ( علی رضاییان‬
‫و‪.........‬‬
‫‪158‬‬