Transcript BÖLÜM İŞ ANALİZİ VE İŞ TASARIMI ( İndir )

İŞ ANALİZİ
VE
İŞ TASARIMI
DOÇ. DR. MUSTAFA TAŞLIYAN
[email protected]
KONU BAŞLIKLARI
İŞ ANALİZİ
İŞ ANALİZİ VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ
İŞ ANALİZİ TEKNİKLERİ
YETKİNLİKLERE DAYALI İŞ ANALİZİ
İŞ TASARIMI
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
2
İŞ ANALİZİ



13.04.2015
İş analizi, İKY’ nin alt yapısını oluşturur. Personel
tedariki ve seçimi, ücretlendirme, iş değerlemesi,
eğitim ve geliştirme, performans değerlemesi vb.
süreçlerin yürütülmesinde iş analizi ile elde edilen
veriler kullanılır.
İş analizi, “işleri tanımlama ve kaydetme ile işi ifa
etmek için zorunlu olan becerileri ve diğer gerekleri
belirtme sürecidir”. Burada tanımlanan ve
kaydedilenler; bir işin amacı, o işin başlıca görev
ve ödevleri ve işin, içinde ifa edildiği koşullardır.
İş analizinde mühendislik ve sosyal bilimlerden
yararlanılarak görülen işlerin teknik ve sosyal
analizlerinin yapılması söz konusudur. Daha açık
bir ifade ile iş analizi; “işlerin doğru, etkin ve sağlıklı
bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla örgütte yer
alan her işin ayrı ayrı niteliği, niceliği, gerekleri,
sorumlulukları ve çalışma koşullarını bilimsel
yöntemlerle inceleyen ve bilgi toplayan bir tekniktir”.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
3
İŞ ANALİZİ




13.04.2015
İş analizi sonucunda ortaya çıkarılan
ve çeşitli amaçlarla kullanılan
belgelerden birisi, iş tanımlarıdır.
İş tanımı, “belirli bir işte yapılması
gereken görevlerin, ödevlerin ve
davranışların yazılı bir ifadesidir.”
İkinci belge ise iş şartnamesidir.
İş şartnamesi, “bir işi yapacak
kişilerin sahip olmaları gereken
niteliklerin belirtildiği bir belgedir.”
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
4
İş Analizinin Kullanım Amaçları

1.

2.
13.04.2015
İş analizi, seçim, terfi, performans değerleme
gibi istihdam kararlarının alınmasında kullanılan
yöntemleri yasal olarak geçerli hale sokabilmek
için zorunludur ve aynı zamanda başka
amaçlara da hizmet eder. İş analizi sonucu elde
edilen bilgiler, çeşitli faaliyetlerin ifa edilmesinde
kullanılmaktadır .Bunlar aşağıdaki gibi belirtilebilir;
İş analizi ile elde edilen verilerin en başta gelen
kullanım amaçlarından biri iş değerlemesidir. Bu
bakımdan iş analizi, iş değerlemesi ile bireysel
değerleme arasındaki farkı ortaya koyma açısından
önem taşımaktadır.
İş değerlemesi, ücretlendirme amacıyla işlerin
sınıflandırılmasını;
bireysel değerleme ise rol
gereklerine göre çalışanların sınıflandırılmalarını
gerçekleştirir.
Söz konusu bilgiler personel seçiminde de
kullanılmaktadır. Bir işletmenin izlediği insan
kaynakları politikasının en zor yönü, işe alma ve
yerleştirmedir.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
5
İş Analizinin Kullanım Amaçları

3.
4.
5.
13.04.2015
Yeni eleman alınırken başvuran adayların
yetenekleri ile boş bulunan veya boşalacak işin
gerekleri arasında bir uygunluğun olup
olmadığının
belirlenmesi
gerekir.
Bunu
sağlayabilmek, nesnel ölçütler olarak kabul
ettiğimiz işin yapısı, özellikleri ile ustalık,
sorumluluk ve çalışma koşullarının bilinmesini,
yani işin tanınmasına olanak sağlayan iş
analizinin yapılmasını gerektirir.
İş analizi, eğitim ve geliştirme ihtiyaçlarının bir
kanıtı durumundadır.
İş analizi, her pozisyonun görevleri konusunda
yönetim ile işçi sendikaları arasında ortak bir
anlayış sağlamak suretiyle iş uyuşmazlıklarını
ortadan kaldırır ya da en aza indirir.
İş analizinin başka bir kullanım alanı da çalışma
süreçleri ile ilgilidir. İş analizi, pozisyonları
yeniden oluşturmak için bir temel hazırlayabilir.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
6
İş Analizinin Kullanım Amaçları
6.
7.
8.
13.04.2015
İş analizi sonucunda geliştirilen ve çeşitli
işlemlere ait iş tanımları, meslekler için de
ücret hadlerini karşılaştırma yöntemini
ortaya koyar.
İş analizlerine dayalı iş tanımları, meslekler
veya işler hakkında tanıtıcı bilgiler vererek
işletme dışında da işlev görmektedir.
Bunların dışında; örgütte her pozisyonun
görevleri ile pozisyonlar arası ilişkiler
belirtilip, bunlara uygun yetki ve sorumluluk
dağıtımı ve bu konudaki çatışmaları
önleme, personel kayıt ve istatistiklerini
hazırlama vb. yer almaktadır.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
7
İş Analizi Süreci


13.04.2015
İş analizi süreci, iki ana aşamadan
oluşmaktadır. Birincisi, veri toplama, ikincisi ise
iş tanımları, iş şartnameleri ve iş standartlarının
hazırlanmasıdır.
İş analizi yapmak, oldukça güç ve zaman alıcı
bir iştir. İş analizi sürecinin başarıyla
yürütülmesi için bu işe girişmeden önce bazı
kararların alınması ve bir planlamaya gidilmesi
zorunludur. Alınan kararlar ve hazırlanan
planlar;
“İş analizi ile neler yapılacak?” ,
“Hangi bilgiler toplanacak?”
“Bu
bilgileri
toplamak
için
hangi
yöntemlerden yararlanılacak?”
“İş analizi çalışmalarını kimler yürütecek ve
bunların seçimi, eğitimi nasıl sağlanacak?” gibi
soruların yanıtlarını içermelidir.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
8
İş Analizi Süreci




13.04.2015
Çalışmalara başlamadan önce, yönetimişçi işbirliğinin sağlanması gerekir.
İş analizini planlayıp yürütecek komitelere
işçi
ya
da
sendika
temsilcilerinin
katılmaları, ön koşuldur. Çünkü işgörenler,
böyle bir çalışmanın yürütülmesine daha
fazla yardımcı olacaklardır.
Ayrıca tüm personele, yapılan iş analizi
çalışmaları
hakkında
açıklamalarda
bulunulmalı
ve
yararları
konusunda
çalışanlar ikna edilmelidir.
Bunun yanı sıra bu çalışma esnasında
DOĞRULUK-ÖZEN-DİKKAT
ilkelerine
uyulmalıdır.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
9
İş Analizi Süreci
İŞ ANALİZİ
İÇİN
HAZIRLIK
İŞ ANALİZİNİN
VERİLERİNİ
TOPLAMA
İşin Kimliği
Anket Geliştirme
Veri Toplama
İş Tanımları
İş Şartnameleri
İş Standartları
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
10
İş Analizi Süreci






Elde edilmesi gereken veriler-bilgiler:
Temel görevleri yerine getirmek için
ne kadar zaman
harcanması gerekir?
Görevler, bir iş içerisinde nasıl gruplandırılır?
İşgören performansının iyileştirilebilmesi için bir iş nasıl
tasarlanabilir?
Belirli bir işi ifa etmek için hangi tür becerilere ihtiyaç duyulur?
Belirli tipteki bir iş için hangi tür kişiler uygun olur?
Hangi görev grubu, bir takım veya küçük bir grup tarafından
ele alınabilir?
Toplanacak bilgilerin yapısı, kullanım alanlarına göre
belirlenir. Bu noktada iş analizi programının içereceği hususlar
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
11
İş Analizi Süreci
İş analizcilerinin seçimi ve
eğitimi: iş analizi, kolay olmayan
bir incelemedir. Böyle güç bir işin
başarıyla yapılabilmesi için iş
hakkındaki bilgileri toparlayacak
analizcilerin seçimi ve eğitimi
konusu önem kazanmaktadır. Bir
analizcide bulunması gereken
nitelikler “kişisel” ve “zihinsel”
olmak üzere iki ayrı başlıkta
incelenmektedir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
12
İş Analizi Süreci
1.
2.
3.




Analizcilerin seçiminde başlıca üç kaynağa başvurulur;
İşletme içinden,
İşletme dışından,
Analiz işlerinde uzman danışman kuruluşlardan.
İş analizi yapacak kişilerin seçiminden sonra, analizcilerin
eğitimi konusu gelir. Eğitim çalışmalarında şu hususlar
üzerinde durulmalıdır:
Analizlerin nasıl yürütüleceğini açıklamak,
Analizcilere neyi, nasıl yapacakları ve kullanacakları formlar
hakkında bilgi veren dersler ve yayınlar vermek,
Onlara personelle yapacakları görüşmelerin bir uygulamasını
yaptırmak, karşılaşabilecek sorunlar konusunda bir tartışma
açmak,
Model iş verileri üzerinde çalıştırmak, analizcilerin kendilerine
bu verileri düzenleme ve ayırma konusunda neler
yapacaklarını göstermek ve bu verilerin yorumunu yaptırmak.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
13
İş Analizi Süreci

İş analizcisinin işlevleri: teknik yönden iş analizcisi, işte
neyi arayacağını bilir. Analizci, iş hakkında diğer
işgörenlere ve gözetimcilere olduğu kadar, o işi bizzat
yapanlara da sorular yöneltir, performans ve çıktı kayıtları
üzerinde çalışır, aynı firmada ve diğer firmalarda benzer
işlere ilişkin analizlerden haberdardır. Hangi koşullar altında
neyin, nasıl ve niçin yapıldığına ve işi yapanlardan hangi
özel nitelikler istendiğine dikkat ederek işin analizini yapar.
Analizde neyin yapılmayacağını analizcinin bilmesi gerekir.
İş tanımına kendi düşüncelerini katmaktan kaçınır. Analizci,
işten ziyade işgöreni tasvirden kaçınır ve bir işteki çok
önemli anahtar görevi saptamada uyanık davranır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
14
Yönetsel İşler İçin İş Analizi

Acil veya istisnai durumlar ortaya çıktıkça, bir
yöneticinin işinin içeriği değişir. Bu karışık
durumlara karşın, yönetsel işleri analiz etmek
için geliştirilmiş birkaç yöntem söz konusudur.
Bunlar, “Yönetim Pozisyon Tanımı Soru
Formu” ve “Gözetimci Görev Tanımı SoruFormu” gibi yöntemlerdir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
15
İş Tanımları

İş tanımı ve pozisyon tanımı, bir iş görenin
yaptığı şeyi, işin nasıl yapıldığını ve işin
nerede ve ne zaman ifa edildiğini açıklayan
ve iş analizi sonucu geliştirilen yazılı bir
ifadedir. İşletmede ifa edilen her iş, amaca
göre ayrı ayrı incelendikten sonra belirlenen
özellikler veya toparlanan veriler, düzenli bir
biçimde bir araya getirilir ve belirli formlar
üzerinde yazılı olarak gösterilir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
16
İş Tanımları
İş tanımlarının unsurları şöyledir:
 İşin Kimliği ve Konumu
 İşin amacı ve Özeti.
 Görev ve Sorumluluklar.
 İlişkiler.
 Bilgi, Beceri, Yetenek Gerekleri (Üst Bilgi-Know-How).
 Problem Çözme.
 Yetki.
 İşte Kullanılan Araç ve Gereçler.
 Performans Standartları.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
17
İş Tanımları
İş tanımlarının Kullanım Alanları: İş tanımları aşağıdaki
belirttiğimiz alanlarda kullanılmaktadır:
1.
Seçim,
2.
Terfi,
3.
Performans Değerleme
4.
İş değerlemesi,
5.
Eğitim.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
18
İş Şartnameleri


İşletme içinde bir kişinin belirli bir işi başarıyla ifa etmesi
için ihtiyaç duyduğu öğrenim, iş deneyimi iş becerisi gibi
beşeri nitelikleri belirten ve iş analizi sonucunda elde
edilen veriler doğrultusunda hazırlanan yazılı belgeye iş
şartnamesi denilmektedir.
İş şartnamesi, tedarik seçim ve terfi işlemlerinde
kullanılmaktadır. İş ile işgören arasında uyumu sağlamak
amacıyla belirli bir iş için genellikle hangi niteliklerin
uygun ve yerinde olacağını öngörür.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
19
İş Şartnameleri
İş Şartnamesinin Unsurları:
1. İşin kimliği,
2. Deneyim,
3. Öğrenim gerekleri,
4. Özel bilgi gerekleri,
5. Fiziksel gerek ve beceriler,
6. Kişilik gerekleri.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
20
İş Analizi Veri Toplama Yöntemleri

1.
2.
3.




İşler hakkındaki bilgiler, üç ana kaynaktan elde
edilebilir;
Bu işlerde çalışan işgörenler,
Bu işleri bilen gözetimciler dahil diğer işgörenler,
İşlerini yapmakta olan işgörenleri izleyen bağımsız
gözlemciler.
Bu kaynaklarla bağlantı kurmak için birkaç bilgi
toplama yöntemi kullanılır. Bunlar;
Gözlem,
Görüşme
Soru formu
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
21
İş Analizi ve Veri Toplama Yöntemleri
Gözlem yöntemi; iş analizcisinin, işgörenleri normal
bir iş gününde işlerini ifa ederlerken gözlemlemesini
ve bu gözlemlerin sistemli olarak kayda geçirilmesini gerektirir.
1.
Bu yöntem, işlerde el becerilerini kullanmayla ilgili bilgileri
toplamak için kullanılır ve aynı zamanda, fiziksel ve zihinsel
görevler arasındaki ilişkileri analizcinin belirlemesine yardım
eder.
Birçok insan, gözlemlendiğinde gösterişte bulunma eğilimi
gösterebilir. Bu sakıncayı giderebilmek için, işgören gizli
olarak gözetlenebilir. Ancak böyle bir durumda kişi
gözetlendiğinin farkına varırsa bazı sorunlar ortaya çıkabilir
ve morali bozulabilir.
Gözlem yöntemiyle, daha fazla zihinsel faaliyet gerektiren işlerle,
iş sürecinin uzun olduğu işlerde sağlıklı bilgi elde etmek
oldukça zordur. Bu yüzden, gözlem tekniği, sadece (1)
çalışma daha çok otomatik
olarak denetlendiğinde, (2)
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
22
[email protected]
bedensel olduğunda, (3) iş süreci oldukça kısa olduğunda
İş Analizinde Kullanılan Yöntemler
Görüşme Yöntemi; bu yöntemle zihinsel ve
davranışsal faaliyetlerin her ikisinin açıklanması mümkündür.
Dahası işgören, bilgi derleme işlemine faal bir biçimde
katılır.
Ayrıca analizci, işçiden bu yöntemle elde ettiği bilgilerin
doğruluğunu kontrol etmek ve belirli noktalara açıklık
getirmek için işgörenin amirinden ek bilgiler elde etme
yoluna gider.
Bu yönteme göre; öncelikle analizci bir plan yapar, görüşmede
hangi bilgileri elde edeceği konusunda ve soracağı soruları
hazırlar. Görüşme esnasında, iş analizcisi, işi analiz edilen
birey ile dostça ilişki kurabilmelidir. O, güven verebilmeli ve
işgöreni iş analizi sürecinin yararlılığı konusunda ikna
edebilmelidir.
Ayrıca analizci, işgörenin kavrayabileceği düzeyin üzerinde bir
sözcük kullanmamalıdır.
2.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
23
İş Analizinde Kullanılan Yöntemler
3.
Soru-Formu Yöntemi; bu yöntemin görüşme
yönteminden farkı, işgörenin hikaye şeklinde iş
ile ilgili açıklamaları yazması ya da bir soru
formu doldurmasıdır. Bu yöntem, zaman ve
çaba açısından bir dereceye kadar daha
ekonomiktir. Hem görüşme hem de soru formu
yöntemi, personelin işleri hakkında yanlış rapor
verebilmelerinden dolayı bazı sakıncalar
taşımaktadır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
24
İş Analizinde Kullanılan Yöntemler



Daha önceki iş tanımlarının incelenmesi; bir iş
hakkında bilgi edinmenin bir başka yolu onun hakkında
hali hazırda bilinen şeyleri ortaya çıkarmaktır. Bu,
çeşitli çalışmaların tekrarını önler ve son çalışma için
değerli bir temel sağlayabilir.
İş araçlarının incelenmesi; bazı durumlarda işin ifası
sırasında kullanılan malzemeleri incelemek suretiyle
belirli bir işin görevlerine ilişkin önemli bilgiler toplamak
mümkün olabilir. Ancak bu yöntemin sağladığı yarar
oldukça sınırlı olabilir, fakat belirli durumlarda
tamamlayıcı değere sahip olabilir.
İşleri bizzat ifa etme; bir işin görevlerinin bizzat
analizci tarafından yerine getirilmesidir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
25
İş Analiz Teknikleri




Fonksiyonel İş Analizi: Fonksiyonel iş analizi (FİA), bir iş
sayesinde yerine getirilen faaliyet ile çalışanların o işi tanımlamak
için yaptığı faaliyeti birbirinden ayıran bir görev analizi tekniğidir.
Bir işin tanımlanması için çalışanların yürüttükleri faaliyetlere
odaklanır ve işlerin görevlerden meydana geldiğini varsayar.
FİA, hem iş gören etkinliklerini tanımlamak açısından bir
kavramsal sistem, hem de etkinlik düzeylerini ölçme tekniğidir. Bu
teknik, işlerle ilgili en az iki varsayımı temel almaktadır:
1. Bütün işler, bir ölçüde, insanlarla veriyle ve araç ve gereçle
uğraşmayı gerektirir.
2. İşgörenin insanlar, veriler ve araç ve gereçlerle bağlantılı olarak
gerçekleştirdiği görevler, dereceleme ölçekleri yardımıyla
ölçülebilir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
26
İş Analiz Teknikleri

Görev Envanteri: Bu yöntem, çalışan ve yöneticilerin
yardımıyla farklı işlerin bir parçası olan görevlerin ve
bunların tanımlarının bir listesinin oluşturulmasına
dayanır. Burada amaç tüm işlere uygulanabilir nitelik
taşıyan, kapsamlı bir görev ifadeleri listesi çıkarmaktır.
Görev envanteri, bir anket şekline dönüştürülür ve geniş
bir örnekleme gönderilerek bu örneklemden her bir
görevi belli ölçeklere göre derecelendirmesi istenir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
27
İş Analiz Teknikleri

Pozisyon Analizi Anketi: Bu anket, çalışma
1.
davranışlarını, çalışma koşularını ve işin özelliklerini
gösteren ve çeşitli işlere uygulanabilen 194 maddelik
standart bir iş analizi anketidir. Pozisyon analizi anketi
3700’den fazla işin incelendiği çalışmalar sonucunda
geliştirilmiş olup, sonuçta 6 temel iş faktörü belirlenmiştir. Bu
faktörler şunlardır:
Bilgi girdisi,
Zihinsel süreçler,
Çalışma çıktısı,
Diğer insanlarla ilişkiler,
Çalışma ortamı,
Diğer özellikler.
2.
3.
4.
5.
6.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
28
İş Analiz Teknikleri

Kritik Olay Tekniği: Bu teknik, yüksek iş performansı
açısından kritik görülen spesifik davranışlara odaklanır.
Bu tekniğin amacı kritik iş görevlerini belirlemektir. Kritik
iş görevleri, işi yapan tarafından yerine getirilen ve işte
başarıya götüren önemli görev ve sorumluluklardır. Kritik
olay yöntemi önemli bir iş analizi tekniğidir; çünkü
analizciye işin başarısı açısından kritik değere sahip
çalışan davranışlarına odaklanmayı öğretir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
29
Yetkinliklere Dayalı İş Analizi


Yetkinlik, kişinin üstün performans göstermesine veya
kendisinden istenen sonuçları elde etmesine neden olan
bilgi, beceri ve davranışlarını içeren özellikleri olarak
tanımlanmaktadır.
İşte yetkinliklere dayalı iş analizinde, işe odaklanma
yerine, her bir işi veya pozisyonu işgal eden bireylerin
sahip olmaları gereken bilgi, beceri ve göstermeleri
gereken davranışları belirlenir, sonuçta her bir pozisyon
için yetkinlik profili geliştirilmiş olur.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
30
İş Tasarımı

13.04.2015
İş tasarımı (job desing), işlerin kapsam
ve ilişkilerini belirlemeyi ifade eder. İş
tasarımı, ifa edilecek spesifik görevleri,
bu görevleri yerine getirmede kullanılan
yöntemi ve işin örgütteki diğer işlerle
ilişkilerini belirleme sürecidir.
İş analizi, bir işin unsurlarının neler
olduğunun belirlenmesine yönelik iken,
iş tasarımı hangi unsurların bir araya
getirilebileceğini ve bu unsurların nasıl
düzenlenmesi gerektiğini belirleme
sürecidir.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
31
İş Tasarımı




13.04.2015
Fredrick W. Taylor zamanında ve Bilimsel
Yönetimin geliştirilmesinden beri, işler etkinlik
ve verimlilik için tasarlanmıştır. Bu nedenle
geleneksel olarak işler tasarlanmakta ve ondan
sonra işlere uydurmak için uygun insanlar
seçilmekteydi. Ancak bugünün dinamik ve
küresel çevre gerçeği bu yaklaşımı değiştirmiş
bulunmaktadır.
Bugün iş tasarımı, örgütlerin yaş, cinsiyet,
yaşam tarzı ve yetenekler açısından daha farklı
bir işgücünü çalıştırıp motive edebilecekleri
yaşamsal bir yoldur.
Örgütler, geçmiştekinden daha farklı işgücünün
istihdamını kolaylaştırmak ve motive etmek için
iş tasarımına daha fazla önem vermektedir.
Çalışanların verimliliklerini ve motivasyonlarını
artırmak maksadıyla yapılan iş tasarımının
çeşitli yöntemleri bulunmaktadır.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
32
İş Tasarım Yöntemleri
1.
•
•
İş basitleştirme (job simplification); iş basitleştirmenin temel
yaklaşımı, bir işle ilgili aynı sonuca daha az masrafla, daha az
emek harcayarak, daha az yorularak, daha kısa zamanda
ulaşmaktır. Bunu gerçekleştirmek için gereksiz işlerin
elenmesi, işlemlerin iş yükü dengesini sağlayacak ve iş
görmeyi kolaylaştıracak şekilde birleştirilmesi, işlem sıralarının
değiştirilmesi ve gerekli işlemlerin basitleştirilmesi en çok
uygulanan yöntemlerdir.
Ayrıca iş basitleştirmenin etkili olabilmesi için uzmanlaşma,
hareket ve zaman etüdü, iş şartnameleri ve iş tanımları,
zamandan tasarruf sağlayıcı araçların kullanılması ve işçilerin
mesleki açıdan eğitilmesi gibi birçok çalışmanın daha
yapılması gereklidir.
İş bölümü vasıtasıyla iş, çabalarını tüm işin tek bir yönü
üzerinde yoğunlaştıran spesifik yetenekli pek çok kişi arasında
paylaşılır. Bu, kişilere daha düşük maliyetle ve daha hızlı
eğitilme olanağını tanır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
33
İş Tasarım Yöntemleri
İş basitleştirmenin iş yerlerinde yaygın olmasının çeşitli sebepleri vardır.
Bunlar;
 Daha az yetenekli insanlar gereklidir. Yeteneksiz işçileri kiralamak
daha kolaydır ve ücret oranları daha düşüktür.
 Eğitimin gerektirdiği zaman ve maliyet, büyük ölçüde azalmıştır.
Çünkü sadece oldukça basit birkaç yetenek kazandırılmaktadır.
 İş verimliliğine daha çabuk ulaşılır ve bundan dolayı işçiler, şirket
kârlılığına kolayca katkıda bulunurlar.
 İş basitleştirme, işçi problemlerini azaltır.
 İş basitleştirme, iş bölümü ve uzmanlaşma kavramlarının uzantısıdır.
 Bununla birlikte bu mekanik yönlü etkinliğin negatif yönlü birçok etkisi
vardır. İşler daha basit olurken insanlar daha karmaşık olmaktadır.
Bugünün işçisi daha iyi eğitilmiş olmaktadır.
 Bugünün işçisinin iş konusunda toplumumuzdaki pek çok iş ile
ulaşılmayan bir dizi beklentisi vardır. İşler şaşılacak kadar basitleşir.
Bu değişikliklerin sonucu olarak monoton, tekrara dayalı ve
değişmeyen işlerden dolayı işçilerde büyük bir tatminsizlik oluşmuştur.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
34
İş Tasarım Yöntemleri
2.


İş genişletme (job enlargement); iş genişletme, “bir
işgörenin sadece tek bir iş üzerinde ihtisaslaşması
yerine onun birkaç işi öğrenerek icra etmesi” anlamına
gelir. Bu nedenle iş genişletme uzmanlaşmanın yararlarını
azaltır, sakıncalarını ortadan kaldırır ve monotonluğu önemli
ölçüde azaltır.
Sorumlulukların yatay genişlemesini sağlayan iş genişletme
programı, işin bitirilmesi süresinin uzamasını ve teknolojik
yapı ve yerleşim düzeyinde önemli değişiklikler gerektirir.
Programın amacı, yorgunluk ve monotonluğu ortadan
kaldırmak ve motivasyon sağlamaktır. Genişletme
tamamlandığında
her bir işçi, daha geniş faaliyetler,
yetenekler ve sorumluluklar dizisine sahip olacaktır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
35
İş Tasarım Yöntemleri
3.


İş zenginleştirme (job enrichment); iş zenginleştirme,
faaliyet alanının dikey yönde genişletilmesi olarak
tanımlanabilir.
İş
zenginleştirme
programları
F.Herzberg’in motive edici ve koruyucu (hijyen)
faktörler üzerinde yaptığı araştırmalar sonunda ortaya
çıkmıştır.
İş zenginleştirme tekniğinde işçinin rolü, faaliyeti,
sorumluluğu ve haberleşme tarzı baştan aşağı yeniden
düzenlenir. Bu düzenlemeler yapılırken iş planları
yapma, problem çözme ve amaç belirleme en çok
kullanılan yöntemlerdir.
İş zenginleştirmede işgörenin sorumluluğuna eklenen
ya da devredilen faaliyetler tamamen yönetsel
faaliyetlerdir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
36
İş Tasarım Yöntemleri
İş karakteristikleri modeli; birçok örgütün iş genişletme ve iş
zenginleştirme programlarını uygulamış ve karma sonuçları
almış olmasına karşın, bu yaklaşımların hiçbiri, işleri analiz
etme ve motive edici işleri tasarlama açısından kavramsal bir
çerçeve sağlamamıştır. Ancak Hackman ve Oldham’ın iş
zenginleştirme modeli olarak bilinen iş karakteristikleri modeli,
iş tasarımına böyle bir kavramsal çerçeveyi getiren etkili bir
yaklaşımdır. İş karakteristikleri modeline göre, herhangi bir iş,
aşağıda tanımları verilen 5 ana boyuta göre izah
edilebilmektedir: Beceri çeşitleri, Görev tanımı (görevin önemi),
Özerklik (otonomi), Geribildirim.
Beceri çeşitleri, görev kimliği ve görev önemi olarak belirtilen bu üç
önemli karakteristik bir işte mevcut olursa, kişinin işini önemli ve
değerli olarak kabul edeceği söylenebilir.
Ayrıca otonomiye sahip bu işlerin işgörene sonuçlar açısından
kişisel sorumluluk duygusu vereceğine ve bir iş, eğer
geribildirim sağlıyorsa işgörenin işini ne kadar etkili olarak ifa
ettiğini bilmesine izin vereceğine de dikkat etmek gerekir.

13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
37
İş Karakteristikleri
Modeli
Ana İş Boyutları
Beceri Türü
Görev Kimliği
Görevin Önemi
Özerklik
Geri Bildirim
13.04.2015
Kritik Psikolojik
İfadeler
İşin Hissedilmiş
Anlamı
İşin Çıktıları
Açısından Kabul
Edilmiş Sorumluluk
İş Faaliyetlerinin
Fiili Sonuçları
Hakkında Bilgi
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
Kişisel İş Çıktıları
Yüksek İçsel
İş Motivasyonu
Yüksek Kalitede
İş Performansı
İşle İlgili
Yüksek Tatmin
Düşük
Devamsızlık ve
Performans Devri
38
İş Tasarım Yöntemleri
•
Süreç yenileme (reengineering); süreç yenileme, firmanın
daha fazla rekabetçi olmak için iş sistemini yeniden düşünme
ve yeniden tasarlamasını içermektedir.
Süreç yenileme, maliyet, kalite, hizmet ve hız gibi
performansın önemli çağdaş ölçütlerinde kesin iyileşmeler
sağlamak için iş süreçlerinin temelden yeniden ele alınması
ve radikal bir şekilde yeniden tasarlanmasıdır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
39
İşgören Motivasyonu ve Uyumu Açısından İş
Tasarımı Konusunda Alternatif Düzenlemeler



Günümüzde iş ile işgören arasında uyumu sağlayarak verimliliği ve
etkinliği artırmaya ve çalışanları motive etmeye yönelik bilinen ana
iş tasarım yaklaşımları dışında, bazı alternatif düzenlemeler de iş
tasarım yaklaşımları olarak kullanılmaktadır. Bu düzenlemeler de,
çalışanları motive edebilecek iş tasarım teknikleri olarak
kullanılmaktadır. Bunlar;
Standart çalışma programları; sabit bir çalışma haftasına göre
çalışmanın programlanmasını öngörmektedir. Buna göre; işgören,
örneğin günde belirli saatler arasında 7.5 saat olmak üzere bir
haftada 45 saat çalışmak durumundadır. Bu programlar, iş yerinin
çalışma düzenine göre vardiya durumunu ve her bir vardiyanın
hangi saatte başlayacağını ve hangi saatte sona ereceğini önceden
belirlemiştir ve sabittir. Herhangi bir esneklik söz konusu değildir.
Esnek zamanlı programlar; işgörenlere, çalışma zamanlamasında
ve iş dışı faaliyetlerde günlük tercihte bulunma olanağı veren bir
programdır. Yani, işgörenin hangi saatler arasında çalışacağına
kendisi karar vermektedir. Böyle bir program, devamsızlığı azaltır,
işgören moralini yükseltir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
40
İşgören Motivasyonu ve Uyumu Açısından İş
Tasarımı Konusunda Alternatif Düzenlemeler



Sıkıştırılmış iş haftaları; işgören, bir haftada çalışması
gereken, (örneğin) toplam 45 saati 6 gün yerine 4 veya 5
güne sıkıştırabilir. Böyle bir program da, bir örgütün
makine ve teçhizatından daha fazla istifade etmesine ve
işçi devri ve devamsızlığın azalmasına izin vermektedir.
Kısmi (part-time) çalışma; sürekli bir kısmi çalışma
programı, kısaltılmış günlük program niteliğindedir.
İş paylaşımı; Bir tür kısmi çalışmadır. Ancak iş
paylaşımında, iki insan düzenli bir tam gün çalışması için
sorumluluğu paylaşmaktadır. Her ikisi işin yarısını
yapabilmektedir veya bir kişi diğerinden daha fazla
çalışabilmektedir. Her bir işçiye yaptıkları iş kısmı kadar
ücret ödenir.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
41
İşgören Motivasyonu ve Uyumu Açısından İş
Tasarımı Konusunda Alternatif Düzenlemeler

•
•
13.04.2015
Yer ve zaman kavramlarından bağımsız
çalışma (teleworking); bir işgörenin çalışma
zamanının önemli bir kısmını, işyerinden veya
işverenden uzakta çalışmasını gerektiren geniş
bir iş etkinliği dizisini kapsamaktadır.
Temelde iş yeri dışında çalışmanın 2 önemli
türü
söz
konusudur;
evden
çalışma
(telecommuting), iş merkezlerinde çalışma’dır.
Bunların tümü, örgütlerin bilgi ve iletişim
teknolojisinden yararlanma olanaklarına göre,
işyeri dışında yapılan, çalışanların ihtiyaç
duyduğu esnekliği sağlayan, işyerinin coğrafi
ve örgütsel engellerini ortadan kaldıran farklı
çalışma etkinliklerini içerir.
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
42
Kendini Yöneten İş Takımları





Kendini yöneten iş takımları, birbirleriyle karşılıklı bağımlılık
ilişkisi içinde bulunan işleri yapan örgüt üyelerince oluşturulur.
Takım üyeleri yapılan işle ilgili birbirlerinin davranışlarını
kontrol edebilmektedirler. Nihai ürün veya hizmette ortak
sorumluluğa sahiptirler.
Takımda hangi üyenin hangi işi yapacağı ve hangi çalışma
yöntemini takip edeceğine grup olarak karar verilir.
Takım, örgütün belirlediği sınırlar çerçevesinde kendi üretim
amaçlarını belirler ve bakım, satın alma ile kalite kontrolü gibi
destek hizmetlerinden de sorumlu olur.
Bu teknik, takımların toplam performansını yükseltmek
suretiyle örgütü geliştirmeye çalışır. Bunun için de takım
üyelerine ödenen ücrette, tek tek bireylerin değil, bir bütün
olarak grubun performans düzeyini esas alır.
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
43
TEŞEKKÜRLER…
13.04.2015
DOÇ.DR. M. TAŞLIYAN
[email protected]
44