BÖLÜM I

    

ERGONOMİ NEDİR?

ERGONOMİNİN TARİHÇESİ ERGONOMİNİN AMACI?

ERGONOMİNİN KAPSAMI?

ERGONOMİNİN UYGULAMA ALANLARI

ERGONOMİ NEDİR?

Ergonomi "iş yasası" anlamına gelen Yunanca bir sözcüktür.

Ergon = iş, çalışma Nomos = yasa anlamına gelen Yunanca sözcüklerin birleştirilmesiyle, ergonomi sözcüğü elde edilmiştir.

Ergonomi kökenlidir.

konusundaki çalışmalar aslında ekonomik Salt olarak verimini verimliliğin artırılması amaçlanmıştır. İnsanın artırmak; makine temposuna ayak uydurmasını sağlamak, daha fazla üretim, daha çok kâr...

 Ergonomi, çalışanların biyolojik, psikolojik özelliklerini göz önünde bulundurarak insan-makine çevre uyumunun doğal ve teknolojik yasalarını ortaya koyan çok disiplinli bir bilim dalıdır.

  Ergonomi, mühendislik bilimleri ve insan bilimleri arasında optimum dengeyi ve dalıdır.

insanın rahat çalışmasını sağlayacak bir bilim İnsanin kendine özgü niteliklerini, yeteneklerini araştırarak, işin insana uyumlandırılması için gereken koşulları bulmaya çalışır.

Bunlara makineyi daha ulaşmak için insan özellikleri ve yetenekleri üzerinde araştırmalar yapılmış, insanın çalışma sırasındaki hareketleri en ince ayrıntılarına kadar incelenmiş, insana bir makine gözüyle bakılmış,bu çok üretim yapacak duruma getirebilmek için kafa yorulmuştur.

* Ancak daha sonraları, insanı bir makine gibi görmenin yanlış olduğu, * belli bir sürede belli bir işi gerçekleştirebileceği ve gücünün üstünde çalışan insanın yorularak kazalara neden olacağı, * insan ortamını, sağlığı ve mutluluğu sağlanamayacağı,yolundaki görüşler ağırlık kazanmış ve ergonomik çalışmalar hümanist yönde gelişmiştir.

Günümüzde, ergonomik çalışmalarla, ulaşılmak istenen çalışma insana gelebilecek bir gidecek ve onu mutlu edecek bir ortama pahasına üretim dönüştürmektir.

artışının takım tehlikelerden ve kazalardan arındırma, ve bunun ötesinde bu çalışma ortamını, insanın hoşuna

Ergonominin Tarihçesi: Ergonominin hareket analizleri olarak bilinmektedir.

Zaman ve metot çalışmasının geliştirilmesine ait ilk incelemeler F.W. Taylor (1856-1915) tarafından yapılmıştır. Hareket konusundaki çalışmalar ise bir mühendis olan F.B.Gilbreth

ile psikolog doğuş ve gelişimine neden olan çalışmalardan ilki zaman ve eşi L.M. Gilbreth’ e aittir.

Gilbreth’ler tarafından ameliyatlarda cerrahların çalışma biçimine ilişkin geliştirilen öneri tipik bir ergonomi uygulamasıdır.

O zamana kadar cerrahların ameliyat sırasında kullanacakları aletleri kendilerinin alet tepsisi içerisinden seçmelerinin en az ameliyatın kendisi kadar bunun yerine süre aldığını belirleyen Gilbret’ler cerrahın istediği aleti söylemesini ve ameliyat hemşiresi tarafından kendisine verilmesi, uygulamasını getirmişlerdir. Böylece cerrahın vakit kaybetmesi önlendiği gibi, hasta üzerindeki dikkatinin de dağılmaması sağlanmış olmaktadır.

Resim:http://www.drabuttv.com/belgesel/resiml er/buyuk/cerrah.jpg

Frank Gilbreth

        

Duvar örücülerini kullandıkları yöntemleri geliştirmekle uğraşmıştır Sürekli olarak, yaptığı işin nasıl daha iyi olabileceği konusuna odaklanmıştır.

Bir işçinin 1 saatte ördüğü tuğla sayısını yaklaşık %200’lük artışla 120’den 350’ye çıkarmıştır.

Dakikanın 1/2.000 zamanına kadar kayıt yapabilen mikro kronometreyi icat etmiş ve film endüstrisine kazandırmıştır.

Gilbreth’lar kendilerini verimliliğe adamışlardır (zamanı verimli kullanmak) Basketbolcuların, fizikçilerin, ev hanımlarının, işçilerin hareketlerini analiz etmişlerdir Hareketi analiz etme 19.yüzyılda Amerika’da sanayi devriminin bir parçası olmuştur Fabrikaların geliştirilmesinde Gilbreth’ların rolü verimlilik artışını sağlamak olmuştur Amaçları 2 bölümden oluşmaktadır:  Verimlilik artışı için işçilerin aralıksız çalışmalarını sağlamak  Ne türlü yorgunluklarla başa çıktıklarını ortaya çıkarabilmek

Kişiler

Frederick Winslow TAYLOR 1856-1913 Frank B. GILBRETH 1868-1924 Ergonomi İle İlgili Öncü Çalışmalar

Katkıları

Bilimsel yönetim ilkeleri, ayrıklık ilkesi, zaman etüdü, metot analizi, Standartlar, planlama ve kontrol , hareket ve mikro-hareket etüdü, inşaat planlaması, Lillian M. GILBRETH 1878-1973 Henry L. GANNT 1861-1919 Carl G.BARTH

1860-1939 Yorgunluk etüdleri, iş ortamında insan faktörü, işgücü seçimi ve eğitimi Gannt şemaları, teşvikli ücret sistemleri insancıl yaklaşım, işgücü eğitimi Matematiksel analiz, sürgülü hesap cetveli, tezgah devir ve besleme hızları, endüstriyel danışmanlık Harrington EMERSON 1885-1931 Morris L.COOKE

1872-1960 Verimlilik ilkeleri, demiryolu ulaştırmasında verimlilik, denetim yöntemleri Eğitim ve kamu hizmetlerinde bilimsel yönetimin uygulanması

Ergonominin Amacı:

Çalışanla işi arasında iyi bir yandan bu uyum sayesinde uyum sağlayarak, insanın çalışırken aşırı zorlanmalar yüzünden yıpranmasını önlemek öte iş başarımını yükseltmektir.Başka bir ifade ile,işçinin işe değil işin işçiye uydurulmasının sağlanmasıdır.

Örneğin çalışma masasının yüksekliğinin arttırılması işçinin bir çok kez işine ulaşmak için gereksiz yere aşağıya doğru eğilmesini önleyecektir

.

Ergonomi, çalışanla işi arasındaki gerçekleştirebilmek için, öncelikle insanı kullanabileceği bir işe yerleştirmeyi amaçlar.

istenen uyumu yeteneklerini en iyi

Ergonominin Kapsamı



Antropometri:

Çalışma araçları ve çalışma ortamının insanın vücut ölçüleriyle uyuşumunun sağlanmasını amaçlar.



Fizyoloji:

Çalışma ortamı ve çalışma metotlarının insan bünyesini en az etkilemesini ve insan bünyesine elverişli çevre şartlarını sağlamayı amaçlar.



Psikoloji:

Çalışma ortamında renk, şekil, düzen gibi psikolojik rahatlık sağlayıcı düzenlemeler yoluyla çalışana hoş bir ortam yaratmayı amaçlar.



Enformasyon:

kolayca Çalışan kişiye lüzumlu bilgileri, akustik, optik vb. yollardan aktarılabilecek şekilde işyerinin şekillendirilmesiyle ilgilenir.

 ile

Organizasyon:

Dinlenme, iş değişimi, iş öğretimi, adil ücretlendirme çalışan insanın işten etkilenmesini azaltmak amaçlanır.



İş Güvenliği:

Her türlü araç ve donanım ile çalışma ortamının, çalışanın sağlığına yönelik tehlike oluşmayacak şekilde tasarlanmasını amaçlar.

Ergonomik Çalışmaların Sınıflandırılması Fiziksel Ergonomi Organizasyonel ve Y ö netimsel Ergonomi Bilişsel Ergonomi

• Fiziksel Ç evrenin Tasarımı G • ü r ü lt ü Titreşim Aydınlatma Isıtma havalandırma Kimyasal zararlılar Sağlık ve G ü venlik Tasarımı • • • Yaralanma riski ve kontrol El ile taşıma Koruyucu ara ç -gere ç • • Performans Modelleme V ü cut konumunun incelenmesi Uzanma mesafesi (kol ve eller) M ü hendislik Antropometrisi Robotlu sistemlerde insanın • incelenmesi Ekran ö n ü ç alışmasında tasarım • • • • • • • Ç alışanların katılımı Teknoloji y • ö netimi ve organizasyonel değişim İş programlama • • Performans modelleme Toplam Kalite Y ö netimi • tasarımı • Sosyo-teknik organizasyon Proje y ö netimi Y ö netim değişimi Bilgisayar destekli y ö netim Bakımda insan ö ğesi Y ö nerge ve standartlar Katılımcı Ergonomi Makro Ergonomi • • • • İnsan hatası Enformasyon sistemlerinin tasarımı ve kullanımı G ö stergelerin tasarımı.

• • • • • • Yetenek kazanma ve kazanılanların korunması Personel eğitimi • Karar destek elemanları Zeki sistemler Performans modelleme Analizlerin sınıflandırılması Test ve muayene İnsan g ü c ü planlama ve programlama • Zihinsel y ü k ve y ü klenme • Altık (kapalı) ger ç ek

ERGONOMİNİN UYGULANMA ALANLARI

Ergonomi, * endüstriyel işyerlerinde, * tarım işletmelerinde, * bürolarda, * okullarda, * hastanelerde, * otellerde, * evlerde, İnsan çalışmasının olduğu her yerde uygulanabilir

BÖLÜM II

İNSAN-MAKİNE SİSTEMLERİ

SİSTEM NEDİR

Sistem, belli bir amaca yönelik, karşılıklı ilişkileri olan öğelerin oluşturduğu bir bütündür.



Sistem öğelerden oluşturulmuştur,



Öğelerarası ilişkiler bulunmaktadır,



Sistem belirli bir amaca yönelmiştir.

SİSTEM ÖĞELER

Fabrika Tezgah İşgören Ambar Ulaşım Eğitim İnsan Taşıtlar Yollar Yolcular Mallar Okullar Öğrenciler Öğretmenler Ders Kitapları Vücut organları

Çeşitli Sistemler ÖĞELERİN ÖZELLİKLERİ

Kapasitesi Eğitimi

FAALİYETLER AMAÇLAR

İmalat Sevkiyat Mamul üretmek, Kâr etmek Kapasite Genişlik Güzergah Ağırlık Derslik sayısı Başarı durumu Deneyimleri Sayfa sayısı Fiziksel Ölçüler, Güç Taşıma Ders verme Yer değişim faydası sağlamak Eğitim Öğretim hizmeti vermek Zihinsel/ Bedensel Faaliyet Varlığını devam ettirme

Sistemlerin Sınıflandırılması



Fiziksel (somut) ve soyut sistemler



Açık ve kapalı sistemler



Doğal ve yapma sistemler



Geçici ve kalıcı sistemler

Endüstriyel Bir Bakış İle Sistemler

  

Teknik sistemler Sosyal sistemler Sosyo-teknik sistemler

Endüstriyel Sistem Sınıflandırması Sistemin T ürü

Teknik Sistemler (Makine Sistemleri) Sosyal Sistemler ( İnsan Sistemleri)

Birbirleri İle İlişkili En Önemli Öğeler

Üretim araçları İnsanlar İnsan Makine Sistemleri İnsan ve üretim aracı

Sistem

Otomatik

Örnekler Amac ı

Malzeme aktar ımı aktarma hatt ı Y önetim kurulu Karar alma, yol g österme Makinede par ça imali Makine ba şında çalışma yeri, vin ç kabini, bir i şletmenin üretim atölyesi

Sistem yaklaşımı

ve İlgilenilen sistemin tüm alt sistemleri üst sistemleriyle birlikte ele alınmasını, sistemi oluşturan öğeler ve öğelerarası etkileşimlerin belirlenmesini amaçlamaktadır.

İNSAN-MAKİNE SİSTEMLERİ

Verilen girdiyi istenilen biraraya çıktıya dönüştürmek amacıyla getirilmiş karşılıklı etkileşim içerisinde olan bir veya daha fazla insan ile yine bir veya daha fazla makinenin oluşturduğu bütündür.

Makine Terimi

Sistemin amacına ulaşması ya da bir fonksiyonu yerine getirmesi doğrultusundaki faaliyetleri gerçekleştirmek üzere insanların kullanabilecekleri her türlü alet, araç, gereç, donanım, tesis ve benzeri fiziksel nesneleri ifade etmektedir.

Elinde çekiç olan bir işçi ya da orakla hasat yapan çiftçi insan makine sistemini bilgisayar ve oluşturur. Otomobil ve sürücüsü, operatörü, torna tezgahı ve ustası, bir büro makinesi ve sistemi kullanıcısı biraz daha karmaşık insan makine örnekleridir.

İnsan-Makine Arakesiti

Bir insan-makine sistemindeki faaliyetlerin  Çalışan açısından en az yorgunluğa yol açarak,  Kullanılan makine açısından da en az maliyetle gerçekleşmesi istenir.

İnsan-Makine Arakesiti

İnsan-Makine Sistemlerinin Sınıflandırılması



Manuel Sistem:

Manuel sistemler işlemi yapan kişi ve onun kullandığı el aletleri ve gereçlerden oluşur. Bu sistemlerde işlemi yapan kişi güç kaynağı olarak sadece kendi fiziksel enerjisini kullanır.



Mekanik Sistemler:

Yarı otomatik olarak da adlandırılan bu sistemler birbiriyle iç içe (entegre) çalışması sağlanmış fiziksel parçalardan oluşur. Bir dış güç kaynağıyla çalışan tezgah örneğinde olduğu gibi bu sistemler fonksiyonlarını çok fazla değişkenlik olmadan yerine getirirler.



Otomatik Sistemler:

Bir sistem tam otomatik hale getirilmişse bütün işlemsel fonksiyonlarını hiç ya da çok az insan müdahalesi ile gerçekleştirir. Robotlar otomatik sistemlerin iyi bir örneğidir. tasarlanması gerekir.

İnsan makine sistemlerinin temel amacı üretim yapmaktır. Dolayısı ile tüm insan-makine sistemleri aynı zamanda birer üretim sistemidirler.

Üretim

Mal ve /veya hizmet verilen üretmek için yapılan faaliyetlere addır. Hemen her örgütün temel fonksiyonu mal ve/veya hizmet şeklinde bir üretim yapmaktır.

Üretim Faaliyetlerinin Yapısı

Sistem Akışı

GİRDİ >>>> SÜREÇ >>>> ÇIKTI

Çeşitli Sistemlerin Girdi, Süreç ve Çıktıları

SİSTEM

Fabrika Lokanta Hastane Ulaştırma

GİRDİ

Hammadde Müşteri Hasta Yolcular

SÜREÇ

İmalat Yemek Servisi Teşhis-Tedavi Taşıma

ÇIKTILAR

Mamul Tatmin Sağlıklı Kişi Yer Değişikliği

Üretim Sistemlerinde Etkinlik ve Verimlilik

  

Etkinlik

amaçlara ulaşma derecesini ifade etmekte kullanılır.

Verimlilik

ise amaçlara ulaşmada kullanılan kaynaklarla ilgilidir ve çıktıların girdilere oranı olarak tanımlanır. Eğer çıktılarla girdiler aynı birimlerle ifade ediliyorlarsa çıktı/girdi oranından elde edilecek birimsiz değer

verim

olarak adlandırılır.

Kısmi ve Toplam Verimlilik Göstergeleri

Hizmet İşletmelerinde Verimlilik Hesaplamalarında Karşılaşılan Zorluklar

 Girdiler ve çıktılar arasındaki ilişki tam olarak bilinmez.

 Girdileri ve/veya çıktıları ölçmek zor olabilir.

 Ürün sayısının fazla olması nedeniyle elde edilen oranın yorumlanması zordur.

 Girdi ve/veya çıktı kalitesi değişkenlik gösterir.

 Verimlilik hesabına yönelik veri bulunamaz.

Sistemlerde Verimlilik

Sistem Çalışmaları



Sistem

almada addır.

tasarımı

, problem çözme ve bağlı olarak karar kullanılan yaklaşım, yöntem ve tekniklere verilen 

Sistem analizi

bir problemin varlığını ve ilgili değişkenleri saptamayı, değişik etkenlerin analizini, eylemlerin programlanmasını, en iyi veya en azından daha iyi bir çözümün belirlenmesini amaçlar.

İşin İnsana Uyumu

     Çalışılan yerin ve üretim araçlarının düzenlenmesi (Çalışma alanı, makineler, göstergeler, kontroller vb.).

İş çevresinin analizi ve düzenlenmesi (Ses, gürültü, aydınlatma, titreşim, iklim vb.).

İş organizasyonunun analizi ve düzenlenmesi (İşin kapsamı, çalışma ve dinlenme zamanları vb.).

İnsanın işe uyumunda; Kişinin işin içeriğine bireysel yatkınlığı (yaş, cinsiyet, bedensel ve zihinsel özellikler vb.).

İnsanın İşe Uyumu

  Kişinin işin içeriğine bireysel yatkınlığı (yaş, cinsiyet, bedensel ve zihinsel özellikler vb.) İş öğretimi ve işe alıştırma

Ergonomik Tasarımlarda Gözönüne Alınması Gereken Kriterler 

İnsancıllık ve Ekonomiklik

İnsancıllık ve ekonomik amaçlar gözönünde bulundurularak insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin en önemli değerlendirme ölçütleridir.



Sağlığın Korunması

Sağlığın korunması geniş anlamıyla çalışma koşullarından ileri gelen hastalıkların önlenmesi veya azaltılmasına yöneliktir. Sağlığın korunma-sına, aşırı yüklenmenin giderilmesi veya az yüklenmenin dengelenmesi de dahildir.



İşin Sosyal Uygunluğu

İşin sosyal açıdan insana uygunluğu, insana yaşamının toplumsal normlar (bunlar yasalar, yönetmelikler ve yönergeler ya da toplu sözleşmelerle karşılanmış da olabilir) içinde sürdürülebileceği ortamın sağlanması ve bireylerarası ilişkilerin özendirilmesi anlamını taşır.



Teknik-Ekonomik Rasyonellik

Teknik ekonomik rasyonellik insan-makine sisteminin fonksiyonel doğru biçimde görevlendirilmesi anlamını taşır.

açıdan doğru biçimde düzenlenmesi bu tür sistemlerin performans yeteneklerinin sürekliliğinin sağlanması ve insanların sistem içinde ekonomik açıdan en

ERGONOMİK ANALİZ VE TASARIM GEREKTİREN HUSUSLAR 1. Problemin Varlığı:

Sistem istenilen durum ile bulunulan durum şekilde çalışmıyor olabilir, arzulanan arasında fark vardır. Bu durumda tasarımcıdan aksaklıkları belirleyip gidermesi istenebilir.

Örnekler: Çalışanların fiziksel şikayetleri vardır (bel ağrısı, işitme kaybı vb.) İş kazaları çok sık olmaktadır. İşten ayrılmalar fazlalaşmıştır.

2. Yeni Gereksinimler:

bir Sistem analizi çalışmalarına neden olabilecek gelişme ya da uyulması zorunlu yeni bir durum ortaya çıkabilir.

Örnekler: Gürültü düzeyinin 85 dB altında olması zorunluluğu İş yerinde sigara içme yasağı konması Talebin artması

3. Yeni Bir

Örnekler:

Düşünce veya Teknolojinin Uygulamaya Konması:

örneğin yeni yönetim biçimlerinin ya da teknolojilerinin uygulanmaya konması sistem analizini gerektirebilir.

Kalite İşletmede Güvence Sistemi-ISO 9000 Otomasyona geçiş CNC tezgahlarının kullanılmaya başlanması

Sistem

olmadan,

Geliştirme:

Bir problem ya da somut bir düzenleme gereksinmesi yapılmakta olanların daha iyi yapılabilmesi için sistem analizi çalışmaları yapılabilir.

Ergonomik Tasarımlarda Gözönüne Alınması Gerekli Hususlar

             İnsan-makine sistemi içindeki insan etkinlikleri amaca uygun ve etkin olmalı, Çalışanın algıladığı enformasyon, yapılan göreve tam uygun olmalı, Bir sistem elemanı tek bir fonksiyon için olmalı, Birbirini izleyen görevler arasındaki zaman dilimi insan davranış hızına uygun olmalı, İnsandan istenen hassasiyet derecesi onun doğal yeteneklerine uygun olmalı, Sistem, insanın yanlış davranışına mümkün olduğu kadar müsaa de etmemeli, Kolay ve hızlı öğrenme mümkün olmalı, Gözleme görevi eksiksiz olmalı, Sinyaller kolay algılanabilir, anlaşılabilir ve yorumlanabilir olmalı, Tehlike sinyallerinin özel bir ayırdediciliği olmalı, Sistem elemanlarına kolay ulaşılabilir olmalı, Birbiri ile ilgili kumanda elemanları birbirine yakın olmalı, Sistem içindeki nesnelerin tutma ve taşımaları kolay olmalı,

         

Ergonomik Tasarımlarda Gözönüne Alınması Gerekli Hususlar (devam)

   Zorlanma düzeyi mesai süresi boyunca sürdürülebilir olmalı, İnsan, sistem içinde bulunmaktan hoşnut olmalı, İnsanın iş kazası ve meslek hastalığına uğrama riski az olmalı, Yaptığı iş mümkün olduğu kadar tek düzelikten çıkarılıp zenginleştirilmeli, İnsan yetenekleri tam olarak kullanılabilmeli, İnsanın sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılanabilmeli, Sıklık, önemlilik ve sıra açısından insan davranışları en az hataya yol açacak şekilde düzenlenmeli, Sistem uygun bütünüyle statik ve dinamik antropometrik (vücut) ölçülere olmalı, Tehlike anında hızla yer değiştirmek mümkün olmalı, Çevre koşulları, insana ait ergonomik konfor sınırları içinde olmalı, İnsanın yüklenme sınırı, yaş, cinsiyet, özürlü olup olmama gibi du rumları göz önüne alınarak belirlenmeli, Sistem, insanın eğitim, alıştırma, deneyim gibi yollarla kendini geliştirmesine yardımcı olmalı, İş organizasyonu (görev dağılımı, çalışma ve dinlenme zamanları, alt üst ilişkileri vb.) temel ergonomi ve endüstri mühendisliği ilkelerine göre düzenlenmiş olmalıdır.

Kaynakça:       Özok A. F., Ergonomi ve İş Etüdü Ders Notları, İ.T.Ü.

Gökçen T., Ergonomi Ders Notları Y.T.Ü.

http://www.kobitek.com/makale.php?id=9 http://halksagligi.med.ege.edu.tr/seminerler/2003 04/Ergonomi_Semra.pdf

http://www.ataktr.com/ergonomi.htm

http://endustri.pamukkale.edu.tr/gduyurular/arsiv/e rgonomi_v_k.ppt