Transcript İKY 4. BÖLÜM HUKUK ( İndir )

4. BÖLÜM
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ
VE HUKUK
DOÇ. DR. MUSTAFA TAŞLIYAN
[email protected]
İÇERİK
 İKY HUKUK İLİŞKİSİ
 İŞ HUKUKUNUN TEMEL AMACI, KAPSAMI,
VE KAPSAMLARI
 İŞ SÖZLEŞMESİ VE TÜRLERİ
 İŞÇİNİN VE İŞVERENİN BORÇLARI
 İŞVERENİN EŞİT DAVRANMA
YÜKÜMLÜLÜĞÜ
 İŞ GÖREN SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ
GEREKEN HUKUKİ KURALLAR
 İŞ SÖZLEŞMESİ FESİH TÜRLERİ VE
KOŞULLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
2
İŞ HUKUKU HAKKINDA
 İŞ HUKUKU: İşçi, işveren ve devlet arasındaki ilişkileri




düzenleyen ve inceleyen bir hukuk dalıdır.
Günümüzde hızlı bir değişim ve gelişim içinde faaliyet gösteren
işletmeler, hukuk sistemi içinde yer alan değişik hukuk dallarındaki
gelişmelerden etkilenmektedirler.
İş hukukunun ana konusu, çalışanlar ve çalıştıranlar arasındaki ilişkileri
düzenlemektir. Bu bağlamda bir işveren ve iş gören arasındaki ilişkiler,
insan kaynakları yöneticilerinin çok iyi bilmek zorunda oldukları sayısız
hukuki kural ve normlara göre düzenlenir.
Bu kurallar çalışanların işe alınmasından, ücretlendirilmesine,
performanslarının değerlendirilmesinden sağlık ve güvenliklerinin
korunmasına kadar hemen hemen tüm insan kaynakları işlevlerinde ve
bölümlerinde kendini göstermektedir.
İKY’yi etkileyen bu kural ve normlar iş hukukunun ana konusunu
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
3
oluşturur.
[email protected]
ÇALIŞANLAR
 BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR:
AVUKATLAR
MİMARLAR
MALİ MÜŞAVİRLER
ESNAFLAR
 BAĞIMLI ÇALIŞANLAR:
İŞÇİLER
MEMURLAR
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
4
İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
 RESMİ KAYNAKLAR
ANAYASA, YASALAR, TÜZÜKLER, YÖNETMELİKLER, YARGI
KARARLARI
 ÖZEL KAYNAKLAR
TOPLU İŞ SÖZLEŞMELERİ, İÇ YÖNETMELİKLER
 ULUSLAR ARASI İŞ HUKUKU KAYNAKLARI
İŞYERİ UYGULAMALARI, ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
5
İŞ HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
 İŞÇİ
Bir iş sözleşmesine dayanarak
çalışan gerçek kişidir.
Ücret karşılığı bağımlı olarak iş
görmeyi kabul eden gerçek
kişidir.
Mühendis, halkla ilişkiler uzmanı,
insan kaynakları uzmanı,
hekim, yönetici gibi ünvanlara
sahip olanlar da hukuken işçi
sayılır.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
6
İŞ HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
 ÇIRAK VE STAJYER
İş Kanununda yer verilmemiştir. Çıraklık ve
stajyerliğin esas amacı öğrenme ve
eğitimdir.
Mesleki Eğitim Kanununa göre, çıraklık
sözleşmesi işyeri sahibi ile çırak olacak
kişinin velisi ya da reşit ise çırak
arasında yazılı olarak yapılır.
Stajyer öğrenciler öğrenim gördükleri
okullarda bir meslek hakkında teorik
bilgileri alan, ancak işyerindeki
uygulamaları da izleyerek mesleki bilgi
ve becerilerini geliştiren kişilerdir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
7
İŞ HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
 İŞVEREN
İşçi çalıştıran gerçek kişi veya
tüzel kişiliği olmayan kurum
ve kuruluşlardır.
Şirket
Dernek
Vakıf
Üniversite
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
8
İŞ HUKUKUNUN TEMEL
KAVRAMLARI
 İŞYERİ VE İŞLETME
İşveren tarafından mal veya
hizmet üretmek amacıyla
maddi olan ve olmayan
unsurlar ile işçinin birlikte
örgütlendiği birimdir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
9
İŞ SÖZLEŞMESİ HAKKINDA




1.
2.
3.
İş gören adayları arasından hangi adayların işe alınacağına karar
verildikten sonra iş ilişkisinin kurulabilmesi için iş
sözleşmesinin yapılması gerekir.
İş sözleşmesi bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi(işçi), diğer
tarafın da ücret ödemeyi üstlenmesinden(işveren) oluşan
sözleşmedir.
Sözleşmeden doğacak hak ve yükümlülükler, işçinin fiilen işe
başladığı tarihten itibaren başlar.
Yazılı yapılması zorunlu olan iş sözleşmeleri
Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmeleri
Çağrı üzerine çalışmayı düzenleyen iş sözleşmesi
Takım sözleşmesi
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
10
İŞ SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
11
İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ
 SÜREKLİ- SÜREKSİZ : Nitelikleri bakımından en çok 30 işgünü
süren işlerde süreksiz iş sözleşmesi; belirli bir işin yapılması için
gerekli süre 30 işgününü aşacaksa sürekli iş sözleşmesi söz
konusudur.
 BELİRLİ- BELİRSİZ: İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak
yapılmadığı hallerde yapılan sözleşmeler belirsiz süreli; belirli bir işin
tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif
koşullara bağlı olarak yazılı şekilde yapılan sözleşmeler belirli süreli
sözleşmelerdir.
 TAM SÜRELİ- KISMİ SÜRELİ: İşçinin normal haftalık çalışma
süresinin tümünde çalışmasını öngören sözleşmeler tam süreli
sözleşmeler; normal haftalık çalışma süresinin üçte ikisinden daha az
süreli çalışma söz konusun olan sözleşmeler kısmi süreli iş sözleşmesi
olur.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
12
İŞ SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ
 ÇAĞRI ÜZERİNE ÇALIŞMA: Ekstra işçi adı altında
çalıştırılan işçilerin varlığı ile yaygınlaşan bir çalışma türüdür
(Otel ve eğlence yerlerinde)
 TAKIM SÖZLEŞMESİ: Bir grup işçi ile tek bir işveren
arasında aynı koşullara bağlı bulunacak bir iş ilişkisinin
oluşturulmasını sağlayan iş sözleşmesidir.
 DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ: İş sözleşmesine
deneme süresinin konulması durumunda söz konusu olan
sözleşme türüdür. Taraflarca iş sözleşmesine deneme kaydı
konulması durumunda bu süre en çok iki ay olabilir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
13
İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN
DOĞAN SORUMLULUKLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
14
İŞVERENİN İŞ SÖZLEŞMESİNDEN
DOĞAN SORUMLULUKLARI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
15
İŞGÖREN TEDARİK VE SEÇMİ
HAKKINDA
 Hukuki düzenlemeler, iş sözleşmesi görüşmelerinde ve
dolayısıyla iş görenleri seçme ve işe almada uyulması
gereken kuralları öngörmektedir. Bu kurallar insan
kaynakları yöneticileri tarafından iyi şekilde bilinip
uygulanmalıdır.
 İş görenlerin işe alınmasından önce uygulanması gereken
aşamalar şunlardır:
İŞ İLANLARI
BAŞVURU FORMU
GÖRÜŞME
TESTLER
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
16
İŞ İLANLARI
 İşveren iş ilanı verip
vermemekte, bu ilanın
içeriğini belirlemekte
özgürdür. Ancak iş gören
ihtiyacı amacıyla verdiği
ilanlarda herhangi bir yasal
düzenlemeye göre
ayrımcılığa neden olacak bir
harekette bulunmamak
gerekir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
17
BAŞVURU FORMLARI
 Başvuru sahibi hakkında bilgi
elde etmeye yönelik olarak
sistemli bir şekilde hazırlanmış
formlardır.
 Formda yer alacak soruların, işin
gereklerine uygun olup olmaması
ve iş başarısının ya da
başarısızlığının geçerli
göstergeleri olacak biçimde
seçilmesi gerekir.
 İş kanununda başvuru
formlarıyla ilgili hükme yer
verilmemiştir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
18
MÜLAKAT(İŞ GÖRÜŞMESİ)
 İş gören seçiminde aday
hakkında önceki aşamalara
oranla daha fazla bilgi almak
amacıyla yapılan yüz yüze
görüşmelerdir.
 Medeni Kanuna göre hangi
amaçla yapılırsa yapılsın
“Herkes, haklarını kullanırken
ve borçlarını yerine getirirken
dürüstlük kurallarına uymak
zorundadır.” şeklinde hükme
varılmıştır.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
19
TESTLER
 İşe alım sürecinde uygun
adayların seçmenin güvenilir ve
doğru bir aracı olarak bireylerin
yetenekleri, kişisel özellikleri,
bilgi ve becerilerini belirlemeye
yönelik uygulanan bir
yöntemdir.
 Testlerin uygulanması için
adayın izninin önceden alınması
ve sonuçlarının gizli tutulması
bir zorunluluktur.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
20
İŞİN DÜZENLENMESİ HAKKINDA
 İşçi ve işveren arasında yapılan iş
sözleşmesinin oluşturulmasından ve
işçinin fiilen işe başlamasından
sonra karşılıklı haklar ve borçların
yerine getirilmesine başlanır.
 İşçi iş görmeyi kabul etmiş ve
işveren de buna karşılık bir ücret
ödemeyi taahhüt etmiş kabul edilir.
İş ilişkisinin sağlıklı bir biçimde
yürümesi için çalışma koşullarının
ve işin hukuki mevzuata uygun
olarak belirlenmiş olması gerekir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
21
ÇALIŞMA SÜRELERİ HAKKINDA
 Çalışma süresi, işçinin işverenin emri altında bulunmak
zorunda olduğu veya işçinin taahhüt ettiği işte geçirdiği süreyi
ifade etmektedir.
 İş Kanununa göre çalışma süresi, “işçinin çalıştırıldığı işte
geçirdiği süredir. Yani; işçinin işte geçirdiği süre esas
alındığından, sadece fiilen çalıştırıldığı süre değil, işverenin
emri altında işte geçirdiği süre de çalışma süresine dahildir.
 İş Kanununda işçinin çalışarak geçirmediği bazı sürelerin de
çalışma süresinden sayılacağı ara dinlenmelerinin ise çalışma
süresinden sayılmayacağı öngörülmüştür.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
22
HAFTALIK NORMAL ÇALIŞMA SÜRESİ
VE DENKLEŞTİRME SÜRESİ
 Haftalık çalışma süresi en çok kırk
beş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa
bu süre, işyerlerinde haftanın
çalışılan günlerine eşit ölçüde
bölünerek uygulanır.
 Tarafların anlaşması ile haftalık
normal çalışma süresi, işyerlerinde
haftanın çalışılan günlerine, günde
on bir saati aşmamak koşulu ile
farklı şekillerde dağıtılabilir.
 Denkleştirme, işyerinin tümünde ya
da belirli bir bölümünde
uygulanabileceği gibi tek bir birey
için de uygulanabilir.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
23
TELAFİ ÇALIŞMASI
 İş Kanununa göre, zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal
bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil
edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma
sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen
tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi
hallerinde, işveren iki ay içinde çalışılmayan süreler için
telafi çalışması yaptırabilir. Bu çalışmalar fazla çalışma
veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.
 Telafi çalışmaları günlük en çok çalışma süresini aşmamak
koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde
telafi çalışması yaptırılamaz.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
24
GECE ÇALIŞMALARI
 İş Kanununa göre çalışma hayatında “gece” en geç saat 20:00’de
başlayarak en erken sabah 06:00’ya kadar geçen ve herhalde en
fazla 11 saat süren gün dönemidir.
 İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez ve “gece”
fazla çalışma yaptırılamaz.
 Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına
uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile
belgelenir.
 Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren
tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilmek
durumundadırlar. İşçilerin sağlık kontrollerinin masrafları
işveren tarafından karşılanır.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
25
FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA
SÜRELERLE ÇALIŞMA



1.
2.
3.

Kanunda belirtilen koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan
çalışmalardır.
Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi
nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Fazla çalışma yaptırılması bu
nedenlerden birinin varlığını gerektirir. Fazla çalışma yaptırılması için
tarafların bu konuda anlaşmaya varmaları ve işçinin onayının alınması
gerekir. Ayrıca fazla çalışma yapılacağı uygun araçlarla işçilere
duyurulmalıdır.
İş Kanununda yer alan üç tür fazla çalışma mevcuttur:
Normal fazla çalışma
Zorunlu nedenlerle fazla çalışma
Olağanüstü hallerde fazla çalışma
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla
olamaz.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
26
ÜCRETLİ TATİLLER HAKKINDA
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
27
ANNELİK HALİNDE ÇALIŞMA VE
SÜT İZNİ
 Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz
ve doğumdan sonra sekiz hafta
olmak üzere toplam on altı haftalık
süre için çalıştırılmamaları kanunda
belirtilmiştir.
 Sağlık durumu uygun olanlar kadın
işçi isterse doğumdan önce üç
haftaya kadar çalışabilir.
 Kadın işçilere bir yaşından küçük
çocuklarını emzirmeleri için günde
toplam bir buçuk saat süt izni verilir
ve bu süreleri ne zaman hangi saatler
arasında kullanacağını kendisi
belirler.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
28
İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
 Çalışma yaşamında taraflar arasındaki iş ilişkisi ve bu
ilişkiyi doğuran iş sözleşmesi tarafların özgür iradeleriyle
kurulması gibi, yine tarafların özgür iradeleriyle
sonlandırılabilir.
 Taraflardan birinin fesih bildiriminde bulunmasına gerek
olmaksızın iş sözleşmesinin sona erdiği durumlar
şunlardır:
1.
2.
3.
ÖLÜM
SÜRENİN BİTİMİ
TARAFLARIN ANLAŞMASI
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
29
İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESİH
BİLDİRİMİYLE SONA
ERDİRİLMESİ
 İşçi veya işveren tek taraflı olarak bir irade beyanı ile iş
sözleşmesini sona erdirebilir.
 Fesih bildiriminin bildirimde bulunan taraf, sözleşmeyi sona
erdirme iradesini diğer tarafa sözle veya yazı ile beyan edebilir.
Fesih bildirimi hukuki sonuç doğuracağından bildirimin yazılı
ve imza karşılığı yapılması uyulması gereken bir koşuldur.
 İş sözleşmeleri;
1-6 ay arası çalışan işçi için, iki hafta sonra
6 ay- 1.5 yıl çalışan işçi için, dört hafta sonra
1.5 yıl- 3 yıl çalışan işçi için, altı hafta sonra
3 yıldan daha fazla çalışan işçi için, sekiz hafta sonra feshedilmiş
sayılır.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
30
İŞ KANUNU GÖRE FESHİN GEÇERSİZ
SAYILACAĞI DURUMLAR
 Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin
rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere
katılmak
 İşyeri sendika temsilciliği yapmak
 Sözleşmeden doğan haklarını takip için işveren aleyhine
idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta
başlatılmış sürece katılmak
 Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri,
hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
31
TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA
 İşyerinde çalışan işçi sayısı:
20- 100 arasında ise, en az 10 işçi
101- 300 arasında ise, en az yüzde on oranında işçi
301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin bir aylık süre içinde aynı
tarihte veya farklı tarihlerde işlerine son verilmesi toplu işçi
çıkarma sayılır.
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge
müdürlüğüne bildirmesinden 30 gün sonra hüküm doğurur.
DOÇ.DR. M TAŞLIYAN
[email protected]
32
TEŞEKKÜRLER…