Transcript عوارض جانبی دارو گروه هدف دوره آموزشی

‫عوارض جانبی دارو‬
‫گروه هدف دوره آموزش ی ‪ :‬تکنسین و کمک تکنسین دارویی‬
‫تدوین و گردآوری ‪ :‬دکتر علی محمدی ‪ ,‬دکتر افسانه عابدی‪ ,‬اعظم همتی‬
‫زمستان ‪92‬‬
‫گرچه دارو رکن اصلی درمان در دنیا است و ‪ 75‬درصد درمانها از طریق آن‬
‫صورت میگیرد‪ ،‬اما مصرف بیرویه آن میتواند خطر جدی برای سالمت‬
‫افراد باشد و عوارض آن در برخی مواقع غیر قابل جبران است‪ .‬فاصله دارو‬
‫با سم فقط یک قدم است و مصرف بیرویه آن میتواند حتی مرگ‬
‫مصرف کننده را به دنبال داشته باشد و این امر در حال حاضر مورد‬
‫بیتوجهی اغلب مردم قرار گرفته است‪ .‬مصرف بیرویه دارو عالوه بر ضرر‬
‫جسمی به افراد‪ ،‬سالیانه میلیاردها تومان بابت آن توسط دولت هزینه‬
‫میشود و این در حالی است که درصد باالیی از این داروها بدون دلیل‬
‫پزشکی مصرف میشود و هیچ سودی برای فرد‬
‫ندارد‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫داروها میتوانند اثرات جانبی ناخواسته ایجاد کنند‪ .‬برخالف تصور عموم که‬
‫اثرات جانبی دارو را فقط مختص مصرف خودسرانه دارو میدانند باید دانست‬
‫که اثرات جانبی ناخواسته توسط همه انواع داروها ایجاد میشوند؛ هم‬
‫داروهایی که توسط پزشک نسخه شدهاند و هم داروهایی که بدون نسخه تهیه‬
‫میکنید‪ ،‬مانند داروهای گیاهی‪ ،‬ویتامینها و برخی محصوالت که توسط نوتروپاتها‬
‫داده میشود و یا حتی داروهای طب مکمل و ‪. ...‬‬
‫بطور تخمینی ساالنه‪ 80000 ،‬استرالیایی به دلیل اثرات جانبی داروها بستری‬
‫میشوند که در موارد شدید منجر به مرگ میشود‪ .‬بنابراین اهمیت توجه به این‬
‫نکته که داروهای خود را هوشیارانه کنترل کنید‪ ،‬برای شما کامال واضح است‪ .‬در‬
‫مواقع لزوم و برای یافتن اطالعات بیشتر با پزشک خود یا دکتر داروساز داروخانه‬
‫مشورت کنید‪ .‬داروهای تجویز شده توسط پزشک نیز ممکن است اثرات‬
‫ناخواسته داشته باشند‪.‬‬
‫اثرات جانبی ناخواسته داروها‬
‫همه داروها میتوانند اثرات ناخواسته جانبی داشته باشند‪ .‬برای مثال‬
‫آنتیبیوتیکها مثل گروه سولفونامیدها و خانواده پنیسیلینها میتوانند در ‪%50‬‬
‫افراد واکنشهای حساسیتی ایجاد کنند‪ .‬راشهای پوستی‪ ،‬عارضه شایع پوستی‬
‫است‪ .‬این عالئم ممکن است جزئی از خود بیماری باشند یا این که داروها‬
‫عامل اصلی ایجاد کننده این واکنش باشند که تمایز این دو حالت بسیار دشوار‬
‫است‪ .‬عوارض بیشتر در اثر تداخل با داروهای دیگر از جمله داروهای مکمل که‬
‫فرد ممکن است مصرف کند‪ ،‬به وجود میآید‪ .‬داروهای مکمل هم میتوانند‬
‫اثرات جانبی ایجاد کنند‪ .‬حدود ‪ 60‬میلیون نفر استرالیایی حداقل یک بار در‬
‫سال از داروهای مکمل استفاده میکنند‪ .‬بسیاری از افراد بر این باورند که‬
‫داروهای مکمل جایگزین‪ ،‬مثل درمانهای گیاهی عوارض کمتری دارند‪ .‬چرا که از‬
‫منابع طبیعی به دست میآیند‪ .‬این موضوع همیشه درست نیست!!‬
‫برخی گیاهان میتوانند در بدن درست به همان میزان داروهای‬
‫شیمیایی قوی عمل کنند و اثرات ناخواسته جانبی هم به وجود‬
‫میآورند‪ .‬الکل هم میتواند باعث اثرات جانبی شود‪ .‬مصرف الکل‬
‫همراه با بعض ی داروها میتواند عوارض ناخواسته و گاهی‬
‫خطرناکی ایجاد کند‪ .‬این اثرات شامل گیجی وخوابآلودگی‬
‫میباشد‪ .‬مصرف الکل همراه با مصرف آنتیهیستامینها یا‬
‫داروهای افسردگی یا در مورد افراد راننده بسیار حائز اهمیت‬
‫است‪ .‬زیرا با ایجاد خوابآلودگی و گیجی باعث به مخاطره‬
‫انداختن جان راننده و مردم میشود‪.‬‬
‫مثالی از اثرات جانبی داروهای گیاهی‬
‫گل مینا‪ :‬بیش از ‪ 20‬مورد واکنش جانبی در این مورد گزارش‬
‫شده است‪ .‬شامل‪ :‬حمله آسم‪ ،‬کهیر‪ ،‬تورم‪ ،‬درد عضالت و‬
‫نارحتیهای معدهای‪ -‬رودهای‪.‬‬
‫گل اشرفی‪ :‬خانمهای حامله باید از مصرف این گیاه اجتناب‬
‫کنند‪ .‬چرا که استفاده از این گیاه موجب آغاز انقباضات رحمی‬
‫میشود‪ .‬در آزمایشات حیوانی استفاده از این گیاه‪ ،‬موجب‬
‫سقطهای خود به خودی شده است‪.‬‬
‫اگر دچار عوارض جانبی یک دارو شدید‪ ،‬چه باید بکنید؟‬
‫یک یادداشت در مورد آنچه فکر میکنید جزء عوارض جانبی است‪،‬‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫فورا به پزشکتان مراجعه کنید‪.‬‬
‫اگر عالئم شما به عنوان عارضه جانبی تشخیص داده شد‪ ،‬پزشک‬
‫شما عالوه بر دستور قطع مصرف آن دارو‪ ،‬به شما در مورد عدم‬
‫مصرف این دارو در آینده نیز هشدار خواهد داد‪.‬‬
‫داروی متفاوتی باید برای شما تجویز شود‪.‬‬
‫درمان حساسیتزدایی ممکن است در مواردی که هیچ داروی‬
‫دیگری قابل جایگزینی نباشد‪ ،‬سودمند باشد‪.‬‬
‫توصیههایی در مورد کاهش خطر عوارض جانبی‬
‫همه داروها را دقیقا مطابق نسخه دستور دارویی مصرف کنید‪ .‬عوارض جانبی‬
‫میتوانند به دلیل استفاده ناصحیح از دارو به وجود آیند‪.‬‬
‫داروی تجویز شده برای تشخیص دیگری را مصرف نکنید‪.‬‬
‫اکثر داروهای تجویز شده یک بروشور در مورد اطالعات الزم دارند که تحت‬
‫عنوان اطالعات دارویی برای مصرف کننده موجود است‪ .‬این بروشور شامل‬
‫جزئیات اطالعاتی به زبان ساده از جمله نحوه مصرف‪ ،‬عوارض جانبی و موارد‬
‫احتیاط است که برای شما مفید میباشد‪.‬‬
‫از درمان خودسرانه بیماری خود توسط داروهای بدون نسخه اجتناب کنید‪.‬‬
‫برای تشخیص بیماری و درمان‪ ،‬به پزشک مراجعه کنید یا حداقل از دکتر‬
‫داروساز راهنمایی بخواهید‪.‬‬
‫در مورد همه داروهایی که همزمان مصرف میکنید‪ ،‬مانند داروهای تجویز‬
‫شده قبلی یا داروهایی که خودتان استفاده میکنید وهمچنین داروهای مکمل‬
‫به پزشک خود اطالع دهید‪.‬‬
‫شما ممکن است بخواهید بازنگری ساالنه همه داروهایی که مصرف میکنید‬
‫داشته باشید‪ .‬برای ساملندان‪ ،‬بازنگریهای فراوان الزم است چرا که هنگامی که‬
‫سن باال میرود‪ ،‬بیشتر مستعد ابتال به اثرات جانبی داروها هستند‪.‬‬
‫داروها را در صورت پایان دوره انقضاء دور بریزید‪.‬‬
‫دکتر داروساز میتواند در مورد اثرات جانبی و تداخالت دارویی شما را راهنمایی‬
‫کند‪.‬‬
‫شما ممکن است برای مصرف مقادیر مختلف دارو همزمان دچار اشتباه‬
‫شوید‪ .‬در مورد وسایل کمکی برای مصرف صحیح دارو وسایلی که در داروخانه‬
‫موجود است‪ ،‬با دکتر داروساز مشورت کنید‪ .‬این کار به شما کمک می کند‬
‫مصرف قرصهایتان را منظم کنید‪.‬‬
‫برخی شرایط زندگی ممکن است با بهتر کردن شرایط زندگی مثل تعدیل رژیم‬
‫غذایی و ورزش معمولی کنترل شود‪ .‬در مورد این شرایط و این که آیا بهبود این‬
‫عوامل باعث کاهش نیاز به دارو میشوند یا خیر از پزشک خود سوال کنید‪.‬‬
‫مواردی که باید به خاطر داشته باشید‬
‫عوارض ناخواسته یا جانبی میتوانند در مورد همه داروها ایجاد شوند‪ ،‬اعم از‬
‫داروهای تجویز شده توسط پزشک یا داروهایی که بدون نسخه تهیه میشوند‪،‬‬
‫داروهای گیاهی‪ ،‬ویتامینها و داروهای مکمل‪.‬‬
‫مصرف داروهای مکمل و فارماکولوژیک همزمان شانس ایجاد عوارض جانبی را‬
‫باال میبرد‪ .‬چرا که مواد فعال این داروها میتوانند عوارض پرسر و صدایی ایجاد‬
‫کنند‪.‬‬
‫در مورد انواع داروهایی که مصرف میکنید شامل داروهای از قبل تجویز‬
‫شده‪ ،‬داروهایی که خودتان مصرف میکنید و داروهای مکمل به پزشک خود‬
‫اطالع دهید‪ .‬شما ممکن است نیازمند بازنگری ساالنه داروهایی که مصرف‬
‫میکنید‪ ،‬باشید‪ .‬عوارض جانبی دارو چگونه ایجاد می شود؟‬
‫عوارض جانبی دارو چگونه ایجاد می شود؟‬
‫دارو ماده ای است که قادر به معالجه یا متوقف کردن بیماری‪ ،‬رفع‬
‫عالیم‪ ،‬تسکین درد یا ارائه مزایای دیگری به بیمار است‪ .‬این تعریف‪،‬‬
‫ویتامین ها و مواد معدنی ضروری را هم که در موارد کمبود تجویز می‬
‫شود‪ ،‬دربرمی گیرد‪...‬‬
‫به دلیل اینکه بیشتر داروها‪ ،‬عوارض جانبی قابل مالحظه ای دارند‪ ،‬باید‬
‫توسط پزشک تجویز شوند ولی بعض ی از داروهای رایج که احتمال‬
‫آسیب رسانی آنها کمتر است‪ ،‬معموال بدون نسخه پزشک و با فروش آزاد‬
‫در داروخانه ها قابل دسترس ی هستند‪.‬‬
‫تا به حال نزدیک به ‪ ۵‬هزار ماده با خواص دارویی شناخته شده‬
‫است‪ .‬داروها به روش های مختلفی نامگذاری می شوند ولی سه نوع‬
‫نامگذاری در مورد تمام داروها وجود دارد‪ :‬نام ژنریک دارو‪ ،‬نام‬
‫تجاری دارو و نام شیمیایی دارو‪ .‬نام تجاری نامی است که هر یک از‬
‫شرکت های تولیدکننده یک فرآورده دارویی برای فرآورده خود برمی‬
‫گزیند‪ .‬این اسامی توسط شرکت های مذکور به نحوی انتخاب می‬
‫شود که به راحتی قابل تلفظ به یاد سپردن و جذابیت باشد‪ .‬از آنجا‬
‫که یک ماده ویژه دارویی ممکن است توسط چند شرکت یا کارخانه‬
‫داروسازی تولید و عرضه شود‪ ،‬یک داروی واحد با یک نام ژنریک می‬
‫تواند دارای چند نام تجاری باشد‪.‬‬
‫عوارض جانبی داروها‬
‫عوارض جانبی یک دارو آثار نامطلوب آن به شمار می آید‪ .‬وقتی دارویی‬
‫خورده می شود در سراسر بدن پخش می شود و احتماال انتشار آن‬
‫فقط به عنصر یا بافت دلخواه محدود نمی شود‪ .‬هر دارو برای اثر‬
‫کردن باید روی گیرنده های خاص ی در عضو هدف قرار بگیرد‪ .‬به همین‬
‫علت ممکن است سایر قسمت های بدن نیز دارای همان گیرنده های‬
‫عضو هدف باشند که در اثر مصرف دارو فعال یا مسدود شوند و‬
‫عالیم گوناگونی را در فرد ایجاد کنند‪ .‬البته عوارض جانبی معموال وقتی‬
‫بدن به دارو عادت کرد به تدریج از بین می رود و اگر برطرف نشد‪،‬‬
‫ممکن است الزم باشد یا مقدار دارو کم شود یا زمان بین هر نوبت‬
‫افزایش یابد‪.‬‬
‫روش های تجویز دارو‬
‫روش تجویز دارو یعنی روش ی که تعیین می کند‪ ،‬دارو از چه مسیری‬
‫باید وارد جریان خون شود و با چه سرعتی جذب شود‪ .‬انواع روش‬
‫های تجویز دارو عبارتند از مصرف خوراکی که شایع ترین فرم مصرف‬
‫داروهاست که می تواند به صورت قرص‪ ،‬کپسول‪ ،‬شربت و قرص‬
‫زیرزبانی استفاده شود‪ .‬استعمال از راه مقعد که به شکل شیاف در‬
‫داخل مقعد و راست روده قرار می گیرد‪ ،‬فرم استنشاقی‪ ،‬فرم تزریقی‬
‫که می تواند به سه صورت تزریق عضالنی‪ ،‬زیرجلدی و داخل وریدی‬
‫باشد و استعمال موضعی که به اشکال گوناگون کرم‪ ،‬پماد‪ ،‬لوسیون‪،‬‬
‫قطره های گوش و چشمی در دسترس است‪ .‬در ضمن شیاف های‬
‫رکتال یا واژینال نیز در این گروه قرار می گیرند‪.‬‬
‫مركز ثبت و بررس ي عوارض ناخواسته داروها ( ) ‪)ADR‬‬
‫عارضه ناخواسته دارویی ( ‪Advers Drug‬‬
‫)‪Reactions Or ADR‬‬
‫براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت عارضه ناخواسته‬
‫دارویی عبارت است از ‪:‬‬
‫هر نوع واکنش ناخواسته و زیان آور که دردوزهای معمول‬
‫مورد استفاده برای پیشگیری ‪ ،‬تشخیص یا درمان بیماری یا‬
‫تغییر عملکرد فیزیولوژی رخ می دهد ‪.‬‬
‫اهداف عمده مرکز ثبت وبررس ی عوارض ناخواسته داروها عبارتند از‪:‬‬
‫ شناسايي سريع عوارض و تداخل هاي دارويي كه تا زمان ورود دارو‬‫به بازار شناخته نشده اند‪.‬‬
‫تشخيص افزايش ناگهاني در میزان وقوع عوارض ناخواسته‬‫شناخته شده‪.‬‬
‫شناسايي ريسك فاكتورها و مكانيسم هايي كه عوارض ناخواسته‬‫دارويي تحت آن شرايط رخ ميدهند‪.‬‬
‫ تخمین جنبه هاي كمي زيان هاي ناش ي از مصرف داروها‪.‬‬‫ تحليل و انتشار اطالعات مورد نياز در تجويز داروها و مقررات‬‫دارويي‪.‬‬
‫‪ -‬پیشگیری از وقوع عوارض دارویی قابل پیشگیری‬
‫فعاليت هاي اصلي كه در مركز ثبت وبررس ی عوارض ناخواسته داروها صورت مي‬
‫گیرد‪:‬‬
‫الف) جمع آوري گزارشات مربوط به عوارض ناخواسته دارويي‬
‫ب) تجزيه و تحليل آماري به همراه تعيین شدت‪ ،‬شيوع و قطعيت‬
‫عوارض ناخواسته دارويي‬
‫ج) برگزاري جلسات علمي جهت افزايش آگاهي گروه پزشكي در ارتباط با‬
‫عوارض ناخواسته دارويي‬
‫ه) تالش در جهت جلوگیري از بروز عوارض ناخواسته دارويي در مراكز‬
‫درماني ناش ي از مصرف غیر منطقي داروها و يا تداخالت دارويي‬
‫چگونه مي توان عوارض دارويي را گزارش نمود؟‬
‫به منظور جمع آوري گزارشهاي عوارض دارويي‪ ،‬فرم هاي زرد رنگي‬
‫توسط اين مركز تهيه شده است كه در صورت تماس با اين مركز به‬
‫تعداد الزم در اختيار كليه حرف پزشكي قرار خواهد گرفت‪ .‬پس از‬
‫تكميل فرم ها‪ ،‬مي توان آنها را به آدرس تهران‪ -‬صندوق پستي ‪-948‬‬
‫ً‬
‫‪ 14185‬ارسال داشت‪ ،‬هزينه پست قبال پرداخت شده است‪ .‬هم‬
‫چنین گزارش عوارض از طریق تلفن (‪ )88923193-4‬و‪ /‬یا نمابر‬
‫(‪ )88890857‬و یا از طریق سایت معاونت دارو و غذا وزارتخانه نیز‬
‫قابل ارسال می باشد‪.‬‬
‫چه مواردي را مي توان گزارش نمود؟‬
‫كليه عوارض مشكوك به مصرف فرآورده هاي درماني از جمله داروها ‪ ،‬فرآورده‬
‫هاي خوني‪ ،‬واكسن ها‪ ،‬مواد حاجب‪ ،‬مواد مورد استفاده در دندانپزشكي يا‬
‫جراحي‪ ،‬فرآورده هاي گياهي و محلولهاي لنز قابل گزارش به اين مركز مي باشند‪.‬‬
‫جهت گزارش يك عارضه‪ ،‬اطمينان از وجود ارتباط قطعي ميان مصرف فرآورده و‬
‫بروز عارضه ضروري نيست بلكه ترديد به ايجاد عارضه نیز قابل گزارش مي‬
‫باشد‪ .‬همچنین كليه عوارض مشاهده شده اعم از خفيف يا شديد‪ ،‬گذرا يا پايدار‬
‫توسط اين مركز پذيرفته مي شود‪.‬‬
‫توجه مهم ‪:‬‬
‫– هنگام گزارش يك عارضه حتي االمكان نام شركت سازنده و شماره سري‬
‫ساخت را جستجو نموده‪ ،‬گزارش نماييد‪.‬‬
‫ هرگز به دليل نامعلوم بودن برخي اطالعات درخواستي در فرم‪ ،‬از گزارش نمودن‬‫عارضه اجتناب نفرماييد‪.‬‬
‫‪ -‬هويت بيمار و گزارشگر محرمانه خواهد ماند‪.‬‬
‫آسپیرین ‪-Aspirin‬‬
‫گروه دارویی ‪ :‬مسکن‪ -‬ضد التهاب غیر استروئیدی‬
‫نیمه عمر ‪ ۳-۵:‬ساعت‬
‫متابولیسم ‪:‬کبدی‬
‫دفع ‪:‬ادراری‬
‫پیوند پروتئینی ‪۹۵٪ :‬‬
‫زیست فراهمی ‪٪ ۱۰۰:‬‬
‫موارد مصرف ‪ :‬تب‪ -‬بیماریهای التهابی‬
‫راه استعمال ‪:‬دهانی‪-‬مقعدی‬
‫اشکال دارویی ‪:‬قرص ‪ ۸۱-۱۰۰-۵۰۰‬میلیگرمی‬
‫مصرف در بارداری ‪:‬مجاز‬
‫استیلسالیسیلیک اسیدکه بیشتر با نام تجاری آن آسپیرین شناخته میشود‪،‬‬
‫ً‬
‫یک داروی ضد التهاب غیر استروئیدی است که معموال به عنوان ضد درد و تب‬
‫بر مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬این دارو بدون نسخه پزشک قابل تهیهاست‪.‬‬
‫آسپرین یکی از پر طرفدارترین داروها در دنیاست‪ .‬هر سال ‪ ۵۰۰۰۰‬میلیون قرص‬
‫آسپرین در جهان مصرف میشود‪ .‬در بریتانیا هر فرد ساالنه ‪ ۷۰‬قرص آن را جدا‬
‫یا همراه با مسکنهای دیگر‪ ،‬کافئین یا ویتامین “ث” مصرف میکند‪ .‬آسپرین‬
‫عالوه بر خاصیت تسکین دهندگی‪ ،‬تببر و ضد التهاب هم هست‪ ،‬ضمن اینکه‬
‫اثرهایی نظیر ایجاد زخمهای گوارش ی و جلوگیری از لخته شدن خون را نیز از خود‬
‫نشان میدهد‪ .‬اما مصارف امروزه آسپرین عبارتند از‪:‬پیشگیری از بیماریهای قلبی‬
‫‪ ۳۷٫۶٪‬ورم مفاصل ‪ ۲۳٫۳٪‬سر درد ‪ ۱۳٫۸٪‬بدن درد ‪ ۱۲٫۲٪‬و دردهای دیگر‬
‫‪۱۴٫۱٪‬‬
‫تاریخچه‬
‫پیشینه استفاده از ترکیبات دارویی حاوی سالیسیلیک اسید به دوران‬
‫باستان بازمیگردد‪ .‬بیش از ‪ ۳۵۰۰‬سال پیش بشر این پودر را میشناخت‪ .‬در‬
‫سال ‪ ۱۸۰۰‬یک باستان شناس آملانی که در مصر تحقیق میکرد‪ ،‬با ترجمه‬
‫یکی از پاپیروسهای مصری متوجه شد که بیش از ‪ ۸۷۷‬نوع مواد دارویی‬
‫برای مصارف مختلف در مصر باستان شناخته شده بود که یکی از آنها‬
‫سالیسیلیک اسید بود که برای برطرف کردن درد از آن استفاده میشد‪ .‬در‬
‫نوشتههای دیگری که در یونان بدست آمده است نیز مشخص شده که بشر‬
‫حدود ‪ ۴۰۰‬سال پیش از میالد از شیره پوست درخت بید برای درمان تب و‬
‫درد استفاده میکرده است‪ .‬همچنین آنها هنگام زایمان زنان از این ماده برای‬
‫کاهش درد استفاده میکردند‬
‫امروزه مشخص شده که ماده موجود در این شیره اسید‬
‫سالیسیلیک است‪ .‬در سال ‪ ۱۷۶۳‬یک کشیش انگلیس ی به نام‬
‫ادوارد استون مقالهای در جلسه سلطنتی انگلستان ارائه داد‬
‫که در آن استفاده از برگ درخت بید را حتی در درمان ماالریا‬
‫نیز موثر معرفی کرده بود‪ ۱۰۰ .‬سال بعد یک پزشک‬
‫اسکاتلندی با همین ترکیب توانست عوارض ناش ی از رماتیسم‬
‫را به طرز معجزه آسایی کاهش دهد‪ .‬بعدها چارلز فردریگ‬
‫گرهارت در سال ‪ ۱۸۵۹‬موفق به تهیه استیل سالیسیلیک‬
‫اسید ناخالص شد‪ .‬و در ماه مارچ ‪ ۱۸۹۹‬کمپانی بایر محصول‬
‫خود بنام آسپرین را به ثبت رساند‪]۱[.‬‬
‫خصوصیات شیمیایی‬
‫آسپرین در آب به مقدار کم و در الکل به مقدار زیاد محلول‬
‫میباشد‪.‬‬
‫کاربرد و مصارف‬
‫موارد مصرف آسپیرین شامل انواع دردهای متوسط تا خفیف‪ ،‬تب‪ ،‬بیماریهای‬
‫التهابی همچون روماتویید آرتریت و کاوازاکی وبعنوان مهار کننده تجمع پالکتی‬
‫است است‪.‬‬
‫منع مصرف‬
‫مصرف این دارو در موارد زیر منع پزشکی دارد یا الزم است با احتیاط صورت‬
‫گیرد ‪:‬‬
‫حساسیت داشتن به آسپیرین‪.‬‬
‫همچنین در موارد مصرف طوالنی مانند آرتریت روماتوئید و پروفیالکس ی‬
‫بیماریهای قلبی عروقی مصرف این دارو به علت افزایش احتمال خونریزی‬
‫شدید ناش ی از اثر مهار تجمع پالکتی آسپرین ‪ ،‬حداقل یک هفته قبل از انجام‬
‫عمل جراحی باید قطع شود‪.‬‬
‫در موارد وجود زخم معده یا اختالالت انعقادی خونریزی دهنده‪.‬‬
‫بیماران مبتال به بیماریهای تنفس ی همچون آسم یا بیماریهای کلیوی‬
‫پولیپ بینی‬
‫در کودکان مبتال به آنفلوآنزا‪ ،‬آبله مرغان و فاویسم‬
‫همراه با وارفارین‬
‫در کودکان زیر ‪ ۱۱‬سال احتمال وقوع سندروم کشنده رای (نشانگان رای) را‬
‫بسیار باال میبرد‪.‬‬
‫استامینوفن‬
‫‪Paracetamol‬ساختار شیمیایی پاراستامول‬
‫نیمه عمر ‪ ۴–۱:‬ساعت‬
‫متابولیسم ‪ ۹۰:‬تا ‪ - ۹۵٪‬کبدی‬
‫زیست فراهمی ‪۱۰۰٪~ :‬‬
‫راه استعمال ‪:‬استنشاقی دهانی وریدی و شیاف‬
‫مصرف در بارداری ‪:‬ایمن‬
‫رده درمانی‪ :‬داروهای مسکن‬
‫اشکال دارویی‪ :‬قطره‪ ،‬قرص‪ ،‬شربت و شیاف‬
‫استامینوفن دارویی مسکن و تب ُبر است که بطور گسترده مورد استفاده قرار‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫کاربرد‬
‫استامینوفن بهخوبی قابل تحمل بوده و مانند آسپرین عوارض جانبی بسیاری‬
‫ندارد واز آنجاکه برای خرید و مصرف استامینوفن نیازی به نسخه پزشک‬
‫ً‬
‫نیست‪ ،‬این دارو به صورت آزاددر دسترس همگان است‪ .‬این دارو معموال برای‬
‫درمان تب‪ ،‬سردرد و دردهای خفیف استفاده میشود‪ .‬در صورتی که‬
‫پاراستامول به همراه ضدالتهابهای غیراستروئیداستفاده شود‪ ،‬میتواند در‬
‫ً‬
‫درمان دردهای شدید نیز موثر باشد‪ .‬استامینوفن معموال در بیشتر نسخههای‬
‫تجویز شده‪ ،‬برای درمان سرماخوردگی و آنفوالنزا بهکار میرود‪ .‬مصرف بسیار‬
‫تواند به مسمویت کبدی منجر شود‪ .‬مهمترین علت نارسایی بیش از حد آن می‬
‫برقآسای کبد در غرب‪ ،‬مسمومیتهای ناش ی از پاراستامول است‪ .‬مشروبات‬
‫الکلی خطر مسمویت با پاراستامول را افزایش میدهند‪.‬‬
‫تاریخچه‬
‫در قرون وسطی ترکیبات موجود در پوست درخت بید سفید (گروهی از مواد‬
‫شیمیایی به نام سالیسینات‪ ،‬که بعدها به تکامل و ظهور آسپرین منجر شدند)‬
‫و همچنین ترکیبات موجود در پوست درخت اوکالیپتوس بعنوان مواد کاهنده‬
‫حرارت شناخته میشدند‪ .‬پوست درخت اوکالیپتوس در ساخت گنهگنه برای‬
‫درمان ماالریا به کار رفت که خود گنهگنه خاصیت کاهش سطح حرارت بدن را‬
‫داراست‪ .‬تالشها برای پاالیش و جداسازی اسید سالیسیلیک و سالیسیلین تا‬
‫اواخر قرن نوزدهم میالدی ادامه داشت تا اینکه فیلکس هوفمان شیمیدان‬
‫سرانجام رساند‪.‬شرکت آملانی بایر‪ ،‬این تالشها را به‬
‫چهل سال پیش از هوفمان‪ ،‬فریدریک گیرهارددانشمند و شیمیدان فرانسوی‬
‫این کار را کرده بود ولی بهدلیل اینکه گمان میبرد جداسازی این مواد از‬
‫یکدیگر امکانپذیر نمیباشد از ادامه کار منصرف شد‪ .‬هنگامی که در دهه‬
‫هشتاد قرن نوزدهم درختان اوکالیپتوس کمیاب شدند جستجو برای یافتن‬
‫جایگزین آغاز شد‪ .‬در سال ‪ ۱۸۸۶‬پروفسور أدولف کوسمالدر دانشگاه‬
‫استراسبورگ در حال مطالعه بر روی تاثیرات ماده ضدانگل نفتالین بود‪،‬‬
‫هنگامی که نفتالین موجود در آزمایشگاه تمام شد دو تن از همکاران جوانش‬
‫به نامهای أرنولد کانو پل هپبرای تهیه نفتالین به داروخانه رفتند لیکن‬
‫داروساز به اشتباه اسیتانیلید را به جای نفتالین به آنها فروخت‪ .‬آنان پس از‬
‫مطالعه‪ ،‬از اثرات کاهنده حرارت اسیتانیلید شگفتزده شدند و به لطف‬
‫اشتباه داروساز‪ ،‬خواص کاهنده حرارت استانیلید کشف گردیداما خواص‬
‫ضددرد اسیتانیلید‪ ،‬سالهای زیادی پس از این ماجرا کشف ش‬
‫اسیتانیلید در واقع پدر پاراستامول و فیناسیتین است‪ .‬دکتر هپ برادری داشت‬
‫که در شرکت کوچکی به نام "کاله و شرکاء" که تولیدکننده اسیتانیلید بود‪،‬‬
‫فعالیت میکرد‪ .‬او به دکتر هپ پیشنهاد داد این یافته جدید را برای رقابت با‬
‫سایر کاهندههای حرارت موجود‪ ،‬مانند اسید سالیسیلیک‪ ،‬روانه بازار کند‪ .‬پس‬
‫از آن اسیتانیلید با نام تجاری آنتیفیبرینوارد بازار شد‪ .‬در پایان سال ‪۱۸۸۰‬‬
‫پارانیتروفینول با قیمتی ارزانتر از اسیتانیلید وارد بازار شد‪ .‬کارل دویسبورگ‬
‫مسئول تحقیقات در شرکت بایرن که به نام شرکت فردریک بایر و شرکاء‬
‫معروف بود‪ ،‬از کارکنان بخش پارانیتروفینول خواست تا کاربرد مفیدی برای‬
‫این محصول بیابند‪ .‬اسکار هینزبرگ به تبدیل این ماده به اسیتوفینیتیدین‬
‫میاندیشید‪ .‬ایده اولیه ساخت این ماده جدید تنها براساس اهدافی تجاری بود‬
‫لیکن بخت با آنها یار بود و آزمایشها نشان داد که این ماده از آنتیفیبرین قوی‬
‫بوده و عوارض جانبی کمتری دارد‪ ،‬لذا دویسبورگ تصمیم به فروش این ماده‬
‫با نام‬
‫تجاری فیناسیتین گرفت‪ .‬پیش از آن و در سال ‪ ۱۸۷۸‬هارمون نورثروپ‬
‫مورسهبرای اولین بار پاراستامول را از طریق اکسایش و کاهش پارانیتروفینول با‬
‫قلع در اسید استیک خلق کرد‪ .‬با اینحال پاراستامول تا سال ‪ ۱۸۹۳‬در‬
‫درمانهای پزشکی به کار نرفت تا اینکه در همان سال پاراستامول در نمونههای‬
‫ادراری افرادی که فیناسیتین استفاده کردهبودند مشاهده گشت‪ .‬شیمیدانان آن‬
‫را روی ترکیبی سفیدرنگ و بلورین متمرکز کردند‪ .‬در سال ‪ ۱۸۹۹‬کشف شد که‬
‫پاراستامول متابولیت اسیتانیلید است اما این اکتشاف نادیده گرفته شد‪ .‬در‬
‫سال ‪ ۱۹۴۶‬به موسسه تحقیقات مسکنها و داروهای آرامبخش‪ ،‬بودجهای به‬
‫منظور مطالعه روی مشکالت مرتبط با مسکنها‪ ،‬از سوی مقامات نیویورک‬
‫اختصاص داده شد و برنارد برودی و جولیوس اکسلرودبرای بررس ی علل ظهور‬
‫میتوهموگلوبین‪ ،‬که در واقع حالتی است که خون توانایی حمل اکسیژن را از‬
‫دست داده و ممکن است به فوت بیمار منجر شود‪ ،‬تعیین شدند‪.‬‬
‫‪ .‬در سال ‪ ۱۹۴۸‬برودی و اکسلرود متوهمگلوبینمیارا به مصرف‬
‫اسیتانیلید ربط دادند و تاکید کردند تاثیرات مسکن استانیلید به‬
‫دلیل متابولیت فعال آن یعنی پاراستامول است‪ .‬آنان تاکید کردند‬
‫حال که پاراستامول تاثیرات منفی اسیتانیلید را ندارد باید جایگزین‬
‫آن شود‪.‬‬
‫هشدارها و عوارض جانبی‬
‫در صورتی که دچار هریک از نشانههای جدی زیر شدید‪ ،‬استامینوفن خود را‬
‫قطع کرده‪ ،‬با پزشکتان تماس بگیرید‪ :‬زردی پوست یا چشمها‪ ،‬اسهال‪،‬‬
‫بیاشتهایی‪ ،‬تهوع‪ ،‬یا استفراغ‪ ،‬معده درد‪ ،‬درد‪ ،‬تورم یا حساسیت در باالی‬
‫شکم‪ ،‬مدفوع سیاه و قیری شکل‪ ،‬ادرار خونی یا کدر‪ ،‬کاهش ناگهانی ادرار‪،‬‬
‫کبود شدگی یا خونریزی غیرعادی‪ ،‬بثوارت جلدی‪ ،‬زخمهای دهانی‪ ،‬یا تب یا‬
‫گلودردی که پیش از درمان وجود نداشته و ناش ی از بیماری ای که بخاطرش‬
‫تحت درمان قرار گرفتهاید‪ ،‬نباشد‪.‬مصرف بيش از ‪ 4‬گرم استامينوفن در‬
‫نارسايي شديد كبدي مي گردد‪.‬روزدر دراز مدت باعث بروز‬
‫موارد احتیاط‬
‫در صورت وجود هر یک از موارد زیر پیش از مصرف استامینوفن پزشکتان را‬
‫مطلع سازید‪:‬‬
‫حساسیت به هر نوع غذا‪ ،‬نگاهدارندهها‪ ،‬رنگهای خوراکی‪ ،‬یا داروها‬
‫(بویژه استامینوفن یا آسپیرین)‪.‬‬
‫سابقه یا ابتال به الکلیسم (اعتیاد به الکل)‪ ،‬هپاتیت (از هر نوع)‪ ،‬فنیل‬
‫کتونوری‬
‫بارداری یا شیردهی‬
‫بیماری کبدی یا بیماری قلبی‪.‬‬
‫مصرف داروهای دیگر‪ ،‬بویژه داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی‬
‫‪ ،‬مانند ایبوپروفن)‪ ،‬آسپیرین‪ ،‬یا ضدانعقادها ‪(NSAIDs‬‬
‫(رقیقکنندههای خون مانند وارفارین)‪.‬‬
‫مصرف زیاد روزانه مشروبات الکلی‪ .‬داروهای ضد التهاب غیر‬
‫استروئیدی‬
‫یکی از پرکاربردترین ‪NSAID‬داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (‬
‫داروهای پزشکی هستند‪ .‬این داروها باعث مهار سیکلواکسیژناز میشوند و سه‬
‫خاصیت مهم کاهش التهاب‪ ،‬ضد درد و تب بر دارند ‪.‬این گروه از داروها در‬
‫ها از اینرو منحصر به فرد ‪NSAID‬دوزهای باال اثرات ضد التهابی دارند‪.‬‬
‫هستند که غیر مخدر میباشند و اعتیادی ایجاد نمی کنند‪ .‬ناپروکسن‪ ،‬آسپیرین و‬
‫ٔ‬
‫ایبوبروفن از جمله این داروها محسوب می شود‪.‬‬
‫عملکرد‬
‫آنزیم سیکلواکسیژناز باعث تبدیل اسید آراشیدونیک به پرو‬
‫ستاگالندین ‪H2‬‬
‫‪.‬‬
‫میشود که پیشساز سایر پروستاگالندینها است ‪ .‬پروستاسایکلین و‬
‫ترومبوکسان نیز از همین محصول سنتز میشوند‪ .‬حداقل دو ایزوفرم‬
‫سیکلواکسیژناز وجود دارد‪ ۱Cox- :‬و ‪۲Cox-‬‬
‫این داروها همچنین با تخفیف التهاب مسکنهای غیرمخدر بسیار خوبی هستند ‪.‬‬
‫مکانیسم اثرضد درد ‪NSAID‬ها بخوبی شناخته نشده است ‪ .‬سنتز‬
‫پروستاگالندینها در دستگاه عصبی مرکزی توسط پیروژنها تحریک میشود که‬
‫نتیجه آن باالرفتن درجه حرارت بدن می باشد‪NSAID .‬ها با مهار سنتز‬
‫پروستاگالندینها در دستگاه عصبی مرکزی باعث کاهش تب‬
‫(‪ )antipyretic action‬می شوند‪.‬‬
‫تفاوت بین آسپرین و سایر ‪NSAID‬ها در این است که آسپرین بطور غیر قابل‬
‫برگشت سیکلواکسیژناز را مهار میکند‪ ،‬در حالیکه ‪NSAID‬های دیگر بطور‬
‫برگشت پذیر سیکلواکسیژناز را مهارمی کنند ‪ .‬مهار غیر قابل برگشت‬
‫سیکلواکسیژناز توسط آسپرین دور ٔه اثر طوالنیتر ضدپالکتی این دارو را توجیه‬
‫می کند‪ .‬از این خاصیت آسپرین در پیشگیری از سکته قلبی و سکته مغزی‬
‫استفاده میشود ‪.‬‬
‫این داروها در درمان بسیاری از بیماریها مانند استئوآرتریت‪ ،‬آرتریت روماتوئید‪،‬‬
‫دیسمنوره‪ ،‬نقرس‪ ،‬آرتریتها‪ ،‬دردهای مختلف اندامها‪ ،‬تب و غیره به کار می روند‬
‫و فرمهای خوراکی‪ ،‬تزریقی‪ ،‬پماد و شیاف دارند ‪ .‬شایعترین عوارض جانبی این‬
‫داروها عوارض گوارش ی آن میباشد ولی عوارض کلیوی نیز دارند ‪ .‬مفنامیک‬
‫اسید‪ ،‬ناپروکسن و سالیسیالت نیز از این گروه هستند ‪.‬‬
‫‪Cox-2‬فرضیهی‬
‫َ‬
‫‪ ۱‬عمدتا درسلولهای غیرالتهابی مانند سلولهای معده یافت می شوند‪Cox- ،‬‬
‫‪ ۲‬در سلولهای التهابی و گلبولهای سفید یافت می شود‪Cox- .‬درحالی که‬
‫‪ ۱‬باعث اختالل در انعقاد خون میشود ‪ .‬داروهای قدیمی این ‪Cox-‬مهار‬
‫گروه مانند آسپرین‪ ،‬بروفن‪ ،‬دیکلوفناک‪ ،‬پیروکسیکام و ایندومتاسین هر دو‬
‫‪ ۲‬را بیشتر مهار ‪Cox-‬ایزوفرم آنزیم سیکلواکسیژناز را مهار می کنند ( البته‬
‫می کنند ) لذا هرچند کمی اختالل در انعقاد خون ایجاد می کنند ولی بیشتر‬
‫اثرات ضدالتهابی و تب بر دارند ‪ .‬داروهای جدید این خانواده مانند‬
‫‪ ۲‬هستند ‪Cox-.‬سلکوکسیب و رافلوکسیب مهارکننده اختصاصی‬
‫ها‪ ،‬بازتابی از توانایی آن ها در سركوب هر دو‬
‫آنزیم سیكلو اكسیژناز است كه ‪Cox-2‬و ‪Cox-1‬ایزوفورم‬
‫بهطور كلی محصوالت آبشار آراشیدونیك اسید را كاهش میدهد‪.‬‬
‫در تمام بدن وجود دارد ولی بروز ‪Cox-1‬مشاهدهی این مطلب كه‬
‫محدود به تعدادی از بافتهای تخصص ی شده است و طی ‪Cox-2‬‬
‫عمدتا ‪Cox-1‬التهاب القا میشود منجر به ایجاد این فرضیه شد كه‬
‫و ‪Cox-1‬مسوول اثرات ناخواستهی گوارش ی مهاركنندههای توام‬
‫سنتز پروستانوئید ها را در طی ‪Cox-2‬است‪ .‬و ‪Cox-2‬‬
‫پروسههای پاتولوژیك به عهده دارد‪ .‬این فرضیه حاكی است كه‬
‫نظیر ایبوپروفن در دوزهای ‪Cox-2‬و ‪Cox-1‬مهاركنندههای توام‬
‫درمانی هم اثرات درمانی و هم اثرات سمی دارند‪.‬‬
‫‪NSAID‬طیف فعالیت‬
‫باید اثرات درمانی بدون ‪Cox-2‬در حالیكه مهاركنندههای انتخابی‬
‫را داشته باشند‪ .‬در حال حاضر در ایران ‪NSAIDs‬سمیت‬
‫‪Cox‬سلکوکسیب دارویی است که در بازار وجود دارد و به شدت برای‬‫را دارد‪.‬این ‪Cox-1‬اختصاص ی است و حد اقل تاثیر روی فعالیت ‪2‬‬
‫داروها هرچند عوارض گوارش ی کمتری دارند ولی عوارض کلیوی آنها‬
‫‪ ۲‬بوده و عوارض قلبی ‪Cox-‬مشابه مهارکنندههای غیراختصاص ی‬
‫عروقی آنها حتی ممکن است بیشتر باشد‪.‬‬
‫اسامی تعدادی از مسکن های غیر استروئیدی ‪:‬‬
‫آسپرین –ایبو بروفن –ناپروکسن – دیکلوفناک –پیروکسیکام –‬
‫مفنامیک اسید – ایندو متاسین – ملوکسیکام – سلکسیب ‪-‬‬