Sposoby umiędzynarodowienia klastra

Dr Ewa Mińska-Struzik

Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu

Czym jest klaster?

Geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych, stowarzyszeń branżowych oraz instytucji finansowych), konkurujących ze sobą, ale także współpracujących.

/Michael Porter/  koncentracja geograficzna  i nterakcje pomiędzy podmiotami  czynna obecność instytucji wspierających  konkurencja + współpraca = koopetycja

Przesłanki powstania klastra

Rdzeń klastra

Aby powstał klaster, muszą istnieć obiektywne przesłanki, dla jego rozwoju na określonym obszarze. Za taką przesłankę uznać należy występowanie „zarodka” czy też „rdzenia” klastra. Za zalążek klastra można uznać występowanie skupiska podmiotów, w szczególności przedsiębiorstw związanych z wytwarzaniem określonych rodzajów produktów lub usług, pomiędzy którymi zaczynają występować relacje współpracy.

Dążenie do zacieśnienia i rozwijania szeroko rozumianej kooperacji oraz poprawy konkurencyjności całego zbioru takich podmiotów staje się przesłanką do wdrażania tak zwanych „inicjatyw klastrowych”.

Inicjatywa klastrowa

Intencją inicjatywy klastrowej jest przyspieszenie procesu kształtowania się klastra lub jego umacniania. Polega to na oraz zaangażowaniu do współdziałania firm, władz samorządowych uniwersytetów i instytucji B+R w działalność klastra.

W jaki sposób powstaje klaster?

Klastry powstające

oddolnie

Identyfikowane w momencie, gdy skupiska oraz związki kooperacyjne przedsiębiorstw powstają samoistnie; motywem powstania klastra jest aktywność własna firm lub osób fizycznych.

Odgórna

inicjatywa klastrowa Charakterystyczna dla tych gron, w których podmiotem zachęcającym do ich powstania są jednostki spoza sektora przedsiębiorstw.

„Spoiwo” klastra

Zaufanie Zaangażowanie Spójność celów Środki finansowe

Typy klastrów

Klaster w postaci dystryktu przemysłowego (sieciowy)

Sieć małych firm o tym samym lub podobnym profilu produkcji; klaster tego typu charakteryzują duże możliwości adaptacyjne do zmieniających się warunków rynkowych.

Klaster „oś i szprychy”

Charakteryzuje go istnienie wielkich firm, wokół których zakotwiczona jest sieć dostawców towarów i usług; interakcje w klastrze wynikają w większym stopniu z powiązań w ramach dostaw niż współdzielenia innowacyjności.

Klaster satelitarny

Tworzony przez firmy satelity skupione współpracę pomiędzy sobą.

wokół dużego przedsiębiorstwa podejmujące

Modele klastrów

Model włoski

Dominacja wyspecjalizowanych małych i średnich firm oraz brakiem sformalizowanej struktury i powiązań kapitałowych pomiędzy członkami klastra. Brak też wyraźnie wyodrębnionej struktury zarządzającej.

Model duński

Bazowanie na brokerach sieciowych, inicjatywy ukierunkowane na identyfikujących nowych członków i podejmujących budowę i rozbudowę sprawnego partnerstwa w strukturze klastra.

Model holenderski

Modyfikacja modelu duńskiego, eksponująca rolę współpracy z instytucjami naukowymi i B+R w koordynacji prac brokera sieciowego.

Model amerykański

Ścisła współpraca dużych przedsiębiorstw, często o dominującej pozycji, powiązanych hierarchicznie z dużą liczbą małych i średnich firm.

Klastry w Polsce

Benchmarking PARP (2012 r.), obejmujący 35 klastrów

• wyraźny przyrost liczby klastrów po 2007 r., • znacząca frakcja młodych klastrów, • nieco ponad połowa klastrów powstała z inicjatywy oddolnej, 17% z inicjatywy odgórnej, pozostałe 31% z inicjatywy mieszanej, • członkami klastrów są w ¾ przedsiębiorstwa, 9% stanowią podmioty z sektora B+R, 7% tworzą instytucje wsparcia, a pozostałą część (10%) stanowią jednostki samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne, • na jeden klaster przypadają średnio 32 przedsiębiorstwa (rozpiętość od 8 do 102, niespełna 35% klastrów posiada większą niż średnia liczbę przedsiębiorstw),

Klastry w Polsce – c.d.

• dominacja klastrów sieciowych (71%), w dalszej kolejności satelitarnych (20%), a na ostatnim miejscu znajdują się klastry typu „oś i szprychy” (9%), • dominacja modelu duńskiego w organizacji klastrów (43%), dalej holenderskiego (26%), włoskiego (20%); najmniej liczne są klastry budowane zgodnie z modelem amerykańskim (11%), • większość badanych przez PARP klastrów znajdowała się w chwili badania w fazie wzrostu lub dojrzałości (80%), • 89% klastrów posiadała strategię rozwoju, w tym zdecydowania większość w postaci sformalizowanej („na papierze”), • najważniejszym celem strategicznym okazały się wspólne projekty zorientowane na tworzenie innowacyjnych rozwiązań produktowych i nowych technologii procesowych.

Ścieżki umiędzynarodowienia klastra

Internacjonalizacja

wtórna

(przedmiotowa) – efekt działań uczestników klastra  lokalizacja zagranicznych inwestorów bezpośrednich w klastrze,  ekspansja zagraniczna rodzimych uczestników klastra.

Internacjonalizacja

pierwotna

(podmiotowa) – efekt działań organizacji klastrowej  Międzynarodowa współpraca klastrów jako

priorytet Komisji Europejskiej

w ramach polityki klastrowej w nowym programie finansowania na lata 2014-2020

Skala umiędzynarodowienia polskich klastrów

Benchmarking PARP (2012 r.)

• • • Zastosowane mierniki internacjonalizacji (skala od 1 do 10):

liczba rynków

zagranicznych (krajów), na których obecne są przedsiębiorstwa z klastra (ocena między 1,64 a 5,00),

u dział eksportu

w strukturze sprzedaży produktów w rdzeniu klastra (ocena między 2,00 do 5,00),

liczba umów formalnych

o współpracy klastra z podmiotami zagranicznymi (ocena między 0,55 a 3,5). Ostateczna ocena:

2,56

(wzrost względem 2010 r., gdy analogiczny wskaźnik kształtował się na poziomie 2,04).

Wyżej oceniono klastry

duże i małe

oraz bardziej

dojrzałe

w cyklu rozwoju.

Skala umiędzynarodowienia europejskich klastrów

Badanie berlińskiego Instytutu Innowacji i Technologii (2010 r.), obejmujące 122 klastry

• doświadczenie na rynkach zagranicznych posiadało 110 (90%) klastrów, • w 40 przypadkach do internacjonalizacji klastra doszło wskutek działalności przedsiębiorstw, a w 43 była ona konsekwencją aktywności zarządu klastra, • w pierwszej grupie w około połowie przypadków doszło do zawiązania owocnej współpracy technologicznej, w drugiej analogiczny wskaźnik kształtował się na poziomie 80%, • bariery internacjonalizacji klastrów wskazywane przez respondentów: bariery kapitałowe i deficyt zasobów ludzkich, • większy optymizm w prezentowanych ocenach wykazują klastry, których zarządy wspierają internacjonalizację uczestników klastra, • autorzy badania diagnozują niską rozpoznawalność europejskich klastrów na arenie międzynarodowej.

Korzyści umiędzynarodowienia klastra

Wzmacnianie efektów

technologicznego uczenia się

przedsiębiorstw • ułatwiony dostęp do nowych produktów i technik wytwarzania na rynku zagranicznym, • możliwość uzyskania pomocy technicznej ze strony nabywców lub profesjonalnych usługodawców za granicą, • obserwacja konkurentów i imitowanie stosowanych przez nich technik produkcji oraz rozwiązań marketingowych bądź menedżerskich.  Przyrosty

produktywności

 Wzrost

konkurencyjności

przedsiębiorstw i całych klastrów