Transcript صرف و نحو كاربردي 3

‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬
‫درس صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫دوره کارشناس ی‬
‫رشته الهیات و معارف اسالمی‬
‫از دروس مشترک‬
‫مشخصات‬
‫درس مشترک ‪4‬واحدی‬
‫منبع‪ :‬کتاب صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫تالیف دکتر سید احمد امام زاده‬
‫چاپ دانشگاه پیام نور‬
‫تهیه اسالید ها‪ :‬محمد هادی امین‬
‫ناجی‬
‫عضو هیات علمی دانشگاه پیام‬
‫نور مرکز قم‬
‫هدف‪:‬‬
‫آ شنا یی با مباحث صرف و نحو‬
‫زبان عربی‬
‫مباحث حرف و اسم‬
‫الدرس االول‬
‫حروف الجر‬
‫الحروف‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الحروف‬
‫الحروف ‪ ‬حروف املباني (حروف الهجائيه) ‪،‬‬
‫تتكون منها الكلمه‪.‬‬
‫معان في غيرها‪.‬‬
‫‪‬حروف املعاني‪ :‬داله علي ٍ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الحروف املعاني‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫عامله‪ :‬كحروف الجر و ‪...‬‬
‫ٌ‬
‫‪ ‬حروف‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫عامله‪ :‬كهل و ‪...‬‬
‫ٌٍ‬
‫‪ ‬حروف غير‬
‫حروف الجر‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫حروف الجرٌ‬
‫ٌ‬
‫‪ -‬حروف تختص بالدخو ِل عليٌاالسماء فقط‪ ،‬فتجرها‪.‬‬
‫ الجار و املجرور متعلقان‪:‬‬‫‪ .1‬بالفعل‪ :‬و استعينوا بالص ِبرٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ .2‬بمايشتق من الفعل‪:‬‬
‫ٌ‬
‫ض خليفهٌ‬
‫ٌاال‬
‫ي‬
‫ف‬
‫جاعل‬
‫اني‬
‫ر ِ‬
‫‪ .3‬بما هو بمعني الفعل‪:‬‬
‫ُ‬
‫كَ‬
‫هذا في‬
‫ٌالصف استاذ ٌ‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫اقسام حروف الجرٌ‬
‫‪ -1‬ما يعمل الجر شذوذاٌ‪ :‬كي‪ -‬لعلٌ‪ -‬متي‬
‫‪ -2‬مايستعمل في االستثناء‪ :‬خال‪ -‬عدا‪ -‬حاشا‬
‫ُ‬
‫منذ‪ -‬حتي و ‪...‬‬
‫‪ -3‬مايجر االسم الظاهر فقط‪ :‬مذ‪ٌ -‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ -4‬مايجر االسم الظاهر و الضمير معاٌ‪ :‬من‪ ،‬الي‪ ،‬عن و‬
‫‪...‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫االو ٌل‬
‫ما يعمل الجر شذوذاٌ‪:‬‬
‫ كي ‪« ‬ما» االستفهاميه و «ما» املصدريه وصلتها‪.‬‬‫لعل ‪ ‬في لغه بني عقيل‬
‫متي ‪ ‬في لغه بني هذيل‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الثاني‬
‫مشترك بين االستثناء و الجرٌ ‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ اذا ن ِصب ما بعدها كانت افعاالٌ‬‫ُ‬
‫(جاء الطالب عدا زيداٌ)‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫ُ‬
‫جر‪.‬‬
‫ اذا جر ما بعدها كانت حروف ٌٍ‬‫سعيد)‬
‫ٌٍ‬
‫(قام القوم حاشا‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الثالث‬
‫مايجر االسم الظاهر‪:‬‬
‫معاني هذه الحروف و استعماالتها‬
‫مذ – منذ ُ ‪ ‬یجران االسم الظاهر فقط‬
‫بشرط‬
‫ان يكون االسم داال علي الزمان املاض ي و الحاضر‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫بمعني «من» االبتالئيه ‪ ‬املاض ي‪:‬‬
‫يوم الجمعه املاض ي‪.‬‬
‫ما رايت سعيدا منذ ِ‬
‫بمعني «في» الظرفيه ‪ ‬الحاضر‪:‬‬
‫يومنا‪.‬‬
‫ما رايت طالبا منذ ِ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫حتي‬
‫معناها‪.1 :‬انتهاء الغايه‪ِ ( .‬الي)‬
‫سالم هي حتي مطلع الفجر‪.‬‬
‫‪ .2:‬معقدم الحاج حتي املشاه‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫حتي ‪ .3‬االسم الصريح ‪:‬‬
‫َّ‬
‫آخره‬
‫سرت النهار کله حتی ِ‬
‫حتي ‪ .4‬املصدر املوول ‪:‬‬
‫َ‬
‫يرجع الينا موس ي‪.‬‬
‫ٌ‬
‫حتي‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫التاء‪:‬‬
‫مختص بلفظ الجالله (هللا)‬
‫ُ‬
‫آثرك هللا علينا‬
‫تاهللِ لقد ٌ‬
‫كالتاء‪:‬‬
‫ٌِ‬
‫الواو‪ :‬تدل علي القسم‬
‫ٌِ‬
‫والتين‬
‫يحذف معهما ُ‬
‫فعل القسم‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫بَّ‬
‫ُ‬
‫رٌ‬
‫معناها التقليل غالباٌ‬
‫يشترط ان تكون في صدر الجمله‪ -‬واملجرور بها نكره‪،‬‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫كالم‪.‬‬
‫صمت ابلغ من ٍ ٌ‬
‫ٌٍ‬
‫ال يحتاج الي متعلق‪ :‬رب‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫رب ‪« ‬ما» الكافه‬
‫مفرد او ٍ ٌ‬
‫جمله‬
‫مجرورها النكره يحتاج الي ٍ‬
‫لغت ٍ‬
‫نعت‪.‬‬
‫و يصح مجيئه بدون ٍ ٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫بَّ‬
‫ُ‬
‫اعراب مجرور ر ٌ‬
‫‪ -1‬مبتدا‪ - :‬اذا َ‬
‫جاء بعده فعل الزم‪:‬‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫ب‬
‫ائر‬
‫كريم اقبل‬
‫ر‬
‫ز‬
‫ٍ ٍ‬
‫ اذا استوفي الفعل بعده مفعوله‪:‬‬‫ُ‬
‫حفظت ٌهُ‬
‫طويل‬
‫س‬
‫ٍ‬
‫رب در ٍ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫َ‬
‫‪ -2‬مفعول به‪ :‬اذا كان الفعل بعده متعديا و لم‬
‫َ‬
‫يستوف مفعوله‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫حفظت‬
‫طويله‬
‫رب سور ٍه‬
‫ٌ‬
‫ٍ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الكاف‪:‬‬
‫اشهر معانيها‪:‬‬
‫ التشبيه‪ :‬كن لليتيم كاالب الرحيم‬‫ التعليل و السببيه‪:‬‬‫رب ارحمهما كما ربياني صغيراٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ -‬زائده للتوكيد‪:‬‬
‫كمثل ِه ش ٌيءٌ‬
‫ليس ِ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الرابع‬
‫الحروف التي تجر الظاهر و املضمر سبع ٌهٌ‬
‫وهي‪ :‬من ‪ ،‬الي‪ ،‬عن‪ ،‬علي‪ ،‬في‪ ،‬الباء و الالم‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫ِمنٌ‪ :‬اشهر معانيها‬
‫َ‬
‫َ‬
‫رام‪.‬‬
‫املسجد الح ِ ٌ‬
‫املکانيه‪ِ :‬من‬
‫البتداء الغايه ٌ‬
‫‪-1‬‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫يوم‪.‬‬
‫‪ -2‬البتداء الغایه الزمانيه‪ :‬من اول ٍ ٌ‬
‫اس‪.‬‬
‫‪ -3‬للتبعيض (بعض)‪ِ :‬من الن ِ ٌ‬
‫‪ -4‬لبيان الجنس‪ :‬من فض ٍ ٌه‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫االخره (بدل‬
‫‪ -5‬بدل‪ٌ :‬ا ٌرضيتم بالحياه الدنيا من‬
‫ِ‬
‫االخرهٌ)‬
‫ن‪ :‬زائده‬
‫‪ِ -6‬م ٌ‬
‫عالمتها ان ال يختل املعني بحذفها‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫ن)‬
‫شروط زياده ( ِم ٌ‬
‫‪ -1‬املجرور بها نکره‬
‫‪ -2‬ان يسبقها نفي او نهي او استفهام‪:‬‬
‫احد؟‬
‫هل جاءك من ٍ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫ِالي‪ :‬اشهر معانيها‪:‬‬
‫‪ُ -1‬‬
‫انتهاء الغايه املكانيه‪ :‬الي املسجد االقص ي‪.‬‬
‫ُ‬
‫الليل‪.‬‬
‫‪ -2‬انتهاء الغايه الزمانيه‪ :‬ثم اتم ٌوا الصيام الي ِ ٌ‬
‫املرافق‬
‫‪ -3‬بمعني (مع) فاغسلوا وجوهكم و ايديكم الي ٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الالم‪:‬‬
‫‪ -1‬ملكيت‪ :‬هلل ما في السموات‪.‬‬
‫‪ -2‬اختصاص‪ :‬الفاس للفالح‪.‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫‪ -3‬تعليل و سبب‪ :‬لتحكم بين الناس‪.‬‬
‫‪ -4‬زائده‪َ :‬ر ِدف لكم‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الجل مسميٌ‬
‫‪ -5‬انتهاء الغايه‪ٍ :‬‬
‫‪ -6‬للتعديه‪ :‬هب لي‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫في‪:‬‬
‫‪ -1‬الظرفيه‪:‬‬
‫‪ ‬حقيقيه‪ :‬عليٌ في املسجد‪.‬‬
‫حياه‪ٌ.‬‬
‫‪ ‬مجازيه‪ :‬لكم في القصاص ٌ‬
‫‪ -2‬بمعني (مع)‬
‫‪ ‬في زين ِت ِ ٌه‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ -3‬بمعني (علي)‬
‫ُ ُ‬
‫النخلٌ‪.‬‬
‫الصلبنٌكم في جذ ِوع‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫فيه‪.‬‬
‫‪ -4‬السببيه والتعليل‪ :‬فذ لكن الذي ملتنني ِ ٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الباء‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫‪ -1‬للتعديه‪ :‬ذهب هللا بنورهم‪.‬‬
‫بقائم‪.‬‬
‫‪ -2‬زائده‪ :‬ما زيد ٍ ٌ‬
‫تزاد الباء في ‪:‬‬
‫بظالم للعبيد‪.‬‬
‫الف) خبر ليس‪ :‬ليس‬
‫ٍ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫َ‬
‫ب) خبر ال النافيه‪ :‬و ما ربك بظالم للبعيد‪.‬‬
‫ج) في الخبر املنفي و االستفهام‪ :‬هل زيد بقائم‪.‬‬
‫د) فاعل الفعل (كفي)‪ :‬كفي باهلل وكيالٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫َ‬
‫ علي‪:‬‬‫االستعالء‪ -‬الظرفيه‪ -‬املجاوزه (عن)‬
‫اذا رض ي عليك و الدك ‪...‬‬
‫ عن ‪:‬‬‫املجاوزه‪:‬‬
‫ُ‬
‫املدينه‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫‪ ‬الحسيه‪ :‬رحلت عن‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫االستاذ‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫‪ ‬املعنويه‪ :‬اخذت العلم عن‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الدرس الثانی‬
‫حروف العطف‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫الدرس الثاني‬
‫عشره‪ٌ:‬‬
‫ٌ‬
‫حروف العطف‬
‫‪،‬ام‪،‬بل‪،‬لکن‪،‬اما و ال)‬
‫(الواو‪ ،‬الفاء‪ ،‬ثمٌ‪ ،‬حتٌي‪ ،‬او‬
‫ِ‬
‫اركان عطف‪:‬‬
‫معطوف عليه‪ ،‬حرف عطف‪ ،‬معطوف‬
‫حميدٌ‬
‫ٌ‬
‫و‬
‫جاء عليٌ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫انواع عطف‪:‬‬
‫ٌ‬
‫عباسٌ‬
‫ٌ‬
‫‪ -1‬اسم ظاهر بر اسم ظاهر‪ :‬ذهب زيد و‬
‫‪ -2‬ضمير بر ضمير‪ :‬انا و انت صديقان‬
‫‪ -3‬ضمير بر اسم ظاهر‪ :‬اكرمت زيدا و اياك‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ -4‬اسم ظاهر بر ضمير‪:‬‬
‫ُ‬
‫عليا‬
‫ما رايت اال اياك ٌ‬
‫‪ -5‬عطف فعل بر فعل‪:‬‬
‫تومنوا و تتقوا‬
‫ان ِ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫دقت‪:‬‬
‫عطف اسم ظاهر بر ضمير مستتر يا ضمير مستتر يا‬
‫ضمير متصل مرفوع نيازمند فاصله بين معطوف و‬
‫معطوف عليه است‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫ك‪َ.‬‬
‫ُّ‬
‫انت و رب ٌ‬
‫ِاذهب ٌ‬
‫ُ‬
‫جئت انا و عليٌ‪.‬‬
‫کلمه مشخص شده فاصل است ‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫بررس ي حروف عطف‪:‬‬
‫اخاهُ‬
‫الواو‪ :‬به صورت مطلق‪ :‬ارسلنا موس ي ٌو ٌ‬
‫الفاء‪ :‬پي در پي و بدون فاصله‪:‬‬
‫وكزه موس ي فقض ي عليه‬
‫َ‬
‫نسل ٌه‪ُ.‬‬
‫ثمٌ‪ :‬ترتيب و فاصله‪ :‬من طين ثم جعل‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫حتي‪ :‬به صورت مطلق‪:‬‬
‫مات الناس حتي االنبياء‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫شرايط عطف با «حتي»‬
‫‪ -1‬معطوف اسم ظاهر‪.‬‬
‫‪ -2‬معطوف مفرد‬
‫‪ -3‬معطوف جزئي از معطوف عليه‪:‬‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫الصبيان‬
‫‪ ‬اخسٌ‪ :‬غلبك الرجال حتي‬
‫ُ‬
‫االنبياء‪.‬‬
‫ٌُ‬
‫الناس حتي‬
‫‪ ‬اشرف‪ :‬مات‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«او»‬
‫اثبات يكي از موارد در معاني مختلف‪:‬‬
‫َ‬
‫جالس العلما ٌء او الزهاد‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«ام»‬
‫ام متصله ‪ ‬پس از همزه تسويه‬
‫‪ ‬پس از همزه استفهام‬
‫ام منقطعه ‪:‬‬
‫به معني بل‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«بل»‬
‫انصراف از يك موضوع و روي آوردن به موضوع ديگر‬
‫براي‬
‫معاني بل‪  :‬بيان حكم پيشين و اثبات نقيض ٌ‬
‫پسين (نفي‪ ،‬نهي)‬
‫ُ‬
‫ما بنيت دارا بل مدرسهٌ ‪.‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ ‬انصراف از پيشين و انتقال به پسين‬
‫(موجبه‪ ،‬امر)‬
‫ٌ‬
‫يدٌ‬
‫ذهب سعيد بل ز ٌ‬
‫مثال ‪:‬‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«ال»‬
‫«نفي و عطف»‬
‫شرايط معطوف «ال»‬
‫‪ -1‬مفرد‬
‫‪ -2‬بعد از نداء‪ ،‬امر يا ايجاب‬
‫سعيدٌ‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫جاء زيد ال‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«لكن»‬
‫حرف استدراك‬
‫شرايط عطف با «لكن»‬
‫‪ -1‬معطوف مفرد‬
‫‪ -2‬نفي يا نهي پيشين‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫‪ -3‬بدون «واو»‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫النحوَ‬
‫ٌ‬
‫ما درست الفقه لكن‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫«اما»‬
‫«اثبات و پذيرش يكي از موارد»‬
‫شرط‪ :‬وجود «اما» دوم‪.‬‬
‫معاني «اما»‬
‫تخيير‪ ،‬اباحه‪ ،‬تقسيم‪ ،‬ابهام‪ ،‬شك‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفوراٌ‬
‫حرف عطف‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫التدريب االو ٌل‪:‬‬
‫عين حرف العطف‪.‬‬
‫ََ َ َ‬
‫ي‬
‫الذي خلق فسو ٌ‬
‫حرف عطف «الفاء»‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫التدريب الثاني‪:‬‬
‫اعرب الجمله التاليه‬
‫ٌ‬
‫مقالهٌ‬
‫هذه قصه ال‬
‫ٌ‬
‫ِ‬
‫هذه اسم اشاره في محل رفع مبتدا‬
‫ٌ‬
‫معطوف عليه‬
‫قصه خبر مرفوع بالضمه‬
‫صرف و نحو کاربردی ‪3‬‬
‫ال حرف عطف‬
‫ٌ‬
‫مقاله معطوف‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫الدرس الثالث‬
‫حرفا ا ٌالستفهام‬
‫و‬
‫حروف الجواب‬
‫حرفا االستهام‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫استفهام ‪ .1‬حرف ‪ ‬همزه‬
‫‪ ‬هل‬
‫‪ .2‬اسم‬
‫‪ ‬بر اساس موضوع سؤال‬
‫َ‬
‫اين‪ -‬متي‬
‫‪ ‬با ‪ 11‬اسم مانند ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫استفهام با حرف ‪:‬‬
‫‪ -1‬صدرات طلب‬
‫‪ -2‬قبل از جمالت اسميه و فعليه با غلبه فعليه‪.‬‬
‫‪ -3‬فاقد اعراب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫اقام ؟‬
‫ اسافر َ زيد ام ٌ‬‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫ هل زيد‬‫مسافر ؟‬
‫ٌ‬
‫حروف « ا» و «هل» نشان استفهام است ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫احكام الهمزه‬
‫‪ -1‬طلب تصور (مفرد)‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫ٌا كتابا تريد ام دفترا؟‬
‫«مورد سؤال پس از حرف استفهام ميٌآيد»‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫‪ -2‬طلب تصديق (نسبت)‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫جمله مثبت‪ :‬ا ِاجتهد خليل؟‬
‫پاسخ مثبت نعم‪ :‬اجتهد‬
‫خليل ‪.‬‬
‫ٌٌ‬
‫ٌ‬
‫خليل ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫ال‪ :‬لم يجتهد‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ََ‬
‫َ‬
‫اليس الدرس سهال؟‬
‫جمله منفي‬
‫پاسخ مثبت‪ :‬بلي‪ ،‬الدر ُ‬
‫س ٌٌ‬
‫سهل‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫منفي‪ :‬نعم‪ ،‬ليس الدرس سهالٌ‬
‫همزه استفهام پيش از حرف عطف ميٌآيد‪.‬‬
‫َ ََ‬
‫مانند‪ٌ - :‬ا فـلم ينظروا ؟‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫احكام هل‬
‫‪ -1‬كالم مثبت و موجبه ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫هل قرات النحو ٌَ؟‬
‫‪ -2‬آمدن قبل از اسم؛ به ندرت ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫هل ٌ‬
‫علي مجتهد؟‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫معاني ديگر «هل»‬
‫‪« -1‬نفي» «هل ُ‬
‫جزاء االحسان ا ٌال االحسان»‬
‫‪« -2‬قد»‬
‫«هل اتي علي االنسان»‬
‫ن»‬
‫‪« -3‬امر» «هل انتم منتهو ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫استفهام با اسم‬
‫اسم استفهام‬
‫ اسمي مبهم كه با آن در خصوص موضوعي كسب‬‫آگاهي شود‬
‫ در آغاز جمله ميٌآيند و صدرات طلبند‬‫‪ -‬داراي محلي از اعراب است‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ن «اين اخوك؟»‬
‫ مكان‪ :‬اي ٌ‬‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ وقت‪ :‬متي‪ /‬ايان «متي نصرهللا؟»‬‫«ايان يوم الدين؟»‬
‫ حالت‪ :‬كيف‪ /‬اني‪:‬‬‫ُ‬
‫ُ‬
‫اني يحيي هذه هللا بعد م ٌوتها»؟‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫ شخص (عاقل)‪ :‬من‬‫«من ذا الذي يشفع عنده اال باذنه؟»‬
‫َ‬
‫«من انت؟»‬
‫ اشياء(غيرعاقل)‪ :‬ما – ماذا‬‫ما االسد؟‬
‫«ماذا في السموات»؟‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫‪ -‬علت‪ :‬ملاذا‬
‫«ملاذا اتيت متاخراٌ»‬
‫‪ -‬عدد‪ :‬كم‬
‫قليله»‬
‫ٌٍ‬
‫«كم من فئه‬
‫ تعيين‪ :‬اي‬‫«اي الحزيين احص ي ملا لبثٌوا امداٌ»‬
‫حروف الجواب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف جواب‬
‫َ‬
‫َ‬
‫نعم‪ ،‬بلي‪ ،‬اي‪ ،‬اجلٌ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫ج ِير‪ِ ،‬ان‪ ،‬ال‪ٌ ،‬‬
‫كال‬
‫نعم‪ :‬پذيرش كالم قبل‪:‬‬
‫ُ‬
‫لم يحضر الطالب؟ نعم‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫بلي‪ :‬ابطال نفي‬
‫ََ ُ‬
‫«الست بربكم؟ قالوا بلي‪».‬‬
‫ِاي‪ :‬پيش از قسم‬
‫ٌ‬
‫لحق»‬
‫«اي و ربي انه ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اجل بعد از خبر بهتر از نعم‪.‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫انتصر املسلمون؟ اجلٌ‬
‫َ‬
‫ير‪ :‬قبل از قسم‬
‫ج ٌِ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ج ِير الفعلن (نعم وهللا ال فعلنٌ)‬
‫َّ‬
‫ٌ‬
‫ان به معني نعم هل جاء زيد؟ انٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ال و كالٌ‪:‬‬
‫نفي جواب و انكار مخاطب‬
‫اضرب اخاك‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫كال اي «ال اضرب ٌه»‬
‫كال اي حقاٌ‬
‫كال ان االنسان ليطغي‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫الدٌرس الرابع ‪:‬‬
‫حروف نصب و جزم فعل‬
‫املضارع و ‪...‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروفي كه فعل مضارع را به زمان مستقبل‬
‫اختصاص ميٌدهد‪:‬‬
‫َ َ‬
‫(ان‪ ،‬لن‪ ،‬اذن‪ ،‬كي)‬
‫(الم االمر‪ ،‬الي نهي‪ِ ،‬ان‪ ،‬اذما)‬
‫(نون تاكيد‪ ،‬سين و سوف)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حرف تنفيس‪ :‬السين‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫«سيعلم الذين ظلموا»‬
‫نفي استقبال ‪ :‬ال‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اذهبُ‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫ساذهب ‪ ‬ال‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫سوف‬
‫ زمان استقبال اوسع‬‫ همراه با الم االبتداء‬‫َ‬
‫َ‬
‫لسوف يعطيك ربك فترض ي‬
‫نفي استقبال با «لن»‬
‫َ‬
‫اقراءَ‬
‫ُ‬
‫سوف اقراء ‪ ‬لن ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫تمرين‬
‫تعيين وضعيت فعل مضارع‬
‫َ ُ ُ‬
‫َ‬
‫ِانٌ تنص ٌروا هللا ينصركمٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫سوف تعلمون من تكون له عاقبه الدار‬
‫ٌ‬
‫ٌف‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف نصب فعل مضارع‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ان – لن – كيٌ‬
‫َ‬
‫ِاذن‪ ،‬حتٌي‪ ،‬الالم‪،‬‬
‫فاء السببيه‪ ،‬او‪ ،‬واو املعيه‬
‫عامل نصب فعل مضارع ‪:‬‬
‫ن‬
‫با تغيير حركت آخر يا حذف نو ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ن‬
‫مثال‪ :‬لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبو ٌ‬
‫ن‪/‬‬
‫تنالوا‪ :‬فعل مضارع منصوب با حذف نو ٌ‬
‫َ‬
‫تنفقوا‪ :‬فعل مضارع منصوب بان مقدره‪.‬‬
‫َ‬
‫ن من الجاهلين‬
‫اعوذ باهلل ان اكو ٌ‬
‫َ َ‬
‫ن‪ :‬فعل مضارع منصوب عالمت نصب الفتحه‬
‫اكو ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف جزم فعل مضارع‬
‫حروف جازم‪:‬‬
‫ يك فعل‪ :‬لم‪ ،‬ملا‪ ،‬المٌاالمر‪ ،‬الي نهي‬‫‪ ‬ال ‪ِ ‬االٌ‬
‫ دو فعل‪ِ :‬انٌ‬‫‪ ‬ما ‪ ‬اما‬
‫عامل جزم فعل مضارع با حذف حركت و يا حذف نونٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ال تشركٌ باهلل‬
‫تشركٌ‪ :‬فعل مضارع مجزوم به الي نهي‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ِان تتقوا هللا يجعلٌ لكم فرقاناٌ‬
‫انٌ‪ :‬حرف جازم دو فعل‬
‫ن‬
‫تتقوا‪ :‬فعل مضارع مجزوم با حذف نو ٌ‬
‫ن‬
‫يجعلٌ‪ :‬فعل مضارع مجزوم با سكو ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف شرط‬
‫تعريف‪ :‬حروفي كه نيازمند به دو جمله كه يكي وابسته‬
‫ديگري است‪.‬‬
‫الف‪ -‬جازم دو فعل‪ِ ( :‬ان – ِاذما)‬
‫فعل شرط فعل جواب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ب‪ -‬غير جازم‪ :‬غير عامل‬
‫(لو‪ -‬لو ال‪ -‬لوما‪ -‬اما)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫تنصروا هللا ينص ٌركم‬
‫ِان‬
‫ِانٌ‪ :‬حرف شرط عامل‬
‫تنصروا‪ :‬فعل شرط (مضارع مجزوم‪ ،‬فاعل ضمير با ٌرز‬
‫واو)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫هللا‪:‬مفعول به منصوب‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ضمير مستتر‬
‫ٌ‬
‫ينصرٌ‪ :‬فعل جواب (مضارع مجزوم‪ ،‬فاعل‬
‫هو)‬
‫كم‪ :‬مفعول به محال منصوب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َُ‬
‫اذما تقم اقمٌ‬
‫اذما‪ :‬حرف شرط عامل‬
‫مستتر‬
‫ٌ‬
‫تقم‪ :‬فعل شرط (مضارع مجزوم‪ -‬فاعل ضمير‬
‫َ‬
‫انت)‬
‫ٌ‬
‫اقم‪ :‬فعل جواب (مضارع مجزوم‪ -‬فاعل ضمير مستتر‬
‫ََ‬
‫انا)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف شرط غير جازم‬
‫َ‬
‫لو (حرف امتناع المتناع)‬
‫ويژگيٌها‬
‫‪:‬‬
‫‪ -1‬زمان گذشته‬
‫‪ -2‬جلوگيري از جواب به علت امتناع از شرط‬
‫‪ -3‬فعل جواب غالبا همراه با «الم»‬
‫‪ -4‬گاهي حرف شرط آينده به معني « ِان»‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ ُ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُّ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫واحدهٌ»‬
‫مثال‪«:‬لو شاء ربك لجعل الناس امهٌ ِ‬
‫َ‬
‫لو‪ :‬حرف شرط‬
‫َ‬
‫شاء‪ :‬فعل شرط‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫لجعل‪ :‬فعل جواب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫خلفهم ذريه ضعافاٌ»‬
‫«وليخش الذين لو تركوا ِمن ِ‬
‫لو‪ :‬به معني ِان (غير جازمه و رابط جواب و شرط)‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫تركوا‪ :‬فعل ماض ي و به معني (ان يتركوا)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫لو ال‪ -‬لوما‬
‫حروفي كه به علت تحقق جمله شرط از جواب‬
‫جلوگيري شده است‪.‬‬
‫ََ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫الناسَ‬
‫ٌ‬
‫هللا لهلك‬
‫لوال رحم ٌه ِ‬
‫لو ال ‪ :‬حرف شرط غير جازم‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ُ‬
‫حمه‪ :‬مبتدا‪ -‬مرفوع (خبر محذوف)‬
‫ر ٌ‬
‫هللا‪ :‬مضاف اليه‬
‫ٌِ‬
‫هللا‪ :‬جمله شرط‬
‫رحمه ٌِ‬
‫لهلك الناس‪ :‬جمله جواب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫اما‬
‫ويژگيٌها ‪:‬‬
‫‪ -1‬حرف تفصيل‬
‫‪ -2‬جانشين ادات و فعل شرط‬
‫‪ -3‬گاهي حرف تاكيد‬
‫‪” -4‬مهما يكن من ش يء“ در تقدير‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫السائل فال تنهرٌ‬
‫اما‬
‫اما‪ :‬حرف تفصيل و شرط‬
‫َ‬
‫ل‬
‫السائل‪ :‬مفعو به منصوب‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫ف‪ :‬حرف ربط جواب‬
‫ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫و‬
‫ال تنهرٌ‪ :‬فعل نهي‪ -‬مجز م‪ -‬جمله جواب شرط (فعل‬
‫شرط محذوف)‬
‫الدرس الخامس‬
‫• حروف النفی‬
‫• حروف النهی‬
‫• حروف المشبهة بالفعل‬
‫حروف النفی‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حروف نفي‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫«ما‪ ،‬ال‪ ،‬الت‪ ،‬لم‪ ،‬ملا‪ ،‬لن‪ِ ،‬ان»‬
‫«ما و ال»‬
‫ويژگيٌ ها ‪:‬‬
‫‪ -1‬نافي جمله اسميه‬
‫‪ -2‬نافي جمله فعليه (ماض ي و مضارع)‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫جمله اسميه‪ :‬ما هذا بشراٌ‬
‫َ َّ َ‬
‫جمله فعليه‪ :‬ماض ي‪ :‬ال صدق و ٌال صلي‬
‫َ َ َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫سهم‬
‫جمله فعليه مضارع‪ :‬و ما يخدعون اال انف ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫الت‬
‫ٌ‬
‫ويژگيٌها‪:‬‬
‫‪« -1‬تاء» براي تانيث يا مبالغه‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪ -2‬همراه با جمله اسميه‬
‫َّ‬
‫ن»‬
‫‪ -3‬عامل مانند « ِا ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ٌٍ‬
‫مناص‬
‫الت ٌ‬
‫حين‬
‫ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫«لم – ملا»‬
‫حرف نفي‪ ،‬جزم و قلب فعل مضارع‪.‬‬
‫َ‬
‫«لمٌ» قلب معنا به ماض ي‬
‫َ‬
‫َ َ‬
‫َّ‬
‫علم االنسان ما لم يعلمٌ‬
‫«ملا» استمرار نفي تا زمان حاضر‬
‫ملا يذوقوا العذاب‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ‬
‫«لن – ِانٌ»‬
‫َ‬
‫لنٌ‪ :‬نصب مضارع‪ ،‬نفي آينده‬
‫َ ُ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ني عنهم ام ٌو الهم‬
‫لن ت ِغ ٌ‬
‫ِانٌ‪ :‬نفي به معني «ما»‬
‫در جمله فعليه غير عامل‬
‫در جمله اسميه عامل «عمل ليس»‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫شرايط عمل «ان»‬
‫‪ -1‬خبر بر اسم مقدم نشود‬
‫‪ -2‬نفي با «االٌ» نقض نشود‬
‫مثال‪:‬‬
‫س سهالٌ‬
‫ِانٌ الدٌر ُ ٌ‬
‫حرف النهی‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫حرف نهي «ال»‬
‫ويژگيٌها‪:‬‬
‫‪ -1‬عامل و جازم فعل مضارع‬
‫‪ -2‬معناي طلب‬
‫‪ -3‬در مقابل خدا ‪ ،‬دعايي‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫‪ -4‬در مقابل «ادني» نهي‬
‫مثال ‪،‬برای خدا‪:‬‬
‫ال تواخذٌ نا ان نسينا ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫انواع «ال»‬
‫‪« -1‬ال» ي طلبي (نهي) ال تضربٌ‬
‫َّ‬
‫‪« -2‬ال» ي نفي غير عامل الصدق‪ ،‬الصلي‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ن) ال مقام لكم بها‬
‫‪« -3‬ال» ي نفي جنس ( ِا ٌ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫تجلس؟ ال‬
‫‪« -4‬ال» ي جواب‬
‫أَ ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ٌ‬
‫سعيد‪ٌ.‬‬
‫‪« -5‬ال» ي عطف جاء زيد ال‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫‪« -6‬ال» ي عامل (ليس) ال خوف عليهم ‪.‬‬
‫الحروف المشبهه بالفعل‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫الحروف املشبهه بالفعل‬
‫حروٌ في كه بر جمله اسميه وارد شده‬
‫و ناصب اسم و رافع در خبر است‪.‬‬
‫حروف مشبهة بالفعل عبارتند از‪:‬‬
‫َّ َ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫لعل»‬
‫لكن ‪ٌ ،‬‬
‫« ِان ‪ ،‬ان ‪ ،‬كان ‪ ،‬ليت ‪ٌ ،‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫« ِانٌ» ِانٌ‬
‫« تاكيد مضمون جمله اسميه»‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫هللا خالق‬
‫الحب و النو ي»‬
‫« ٌِا َِنٌ ٌ‬
‫ِ‬
‫«ان مهمله و «الم» براي خبر»‬
‫« ِان ُّ‬
‫نفس ملا عليها حافظ»‬
‫كل‬
‫ٍ‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫سر فعل ‪:‬‬
‫بر ٌ‬
‫ ان مهمله و ٌوارد ٌ‬‫« ِان نطنك ملن الكاذبين»‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َ َّ َ‬
‫ن» انٌ‬
‫«ا ٌ‬
‫«تاكيد مضمون جمله اسميه»‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫شديد‬
‫هللا‬
‫العقاب»‬
‫ٌِ‬
‫ٌ‬
‫«ان ٌ‬
‫َ‬
‫انٌ‬
‫ويژگيٌها‪ -1 :‬اسم ‪،‬ضمير شان مقدر‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫‪ -2‬خبر‪ ،‬جمله ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ان‬
‫الحمد ِلله‬
‫ٌ‬
‫(ما) ي كافه و جمله اسميه و فعليه‪:‬‬
‫ُُ‬
‫َّ َ َّ‬
‫«انما يوحي ِالي انما الهكم‪».‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َّ‬
‫كان»‬
‫« ٌ‬
‫معنا ي ‪ -1‬تشبيه‪ :‬اسم جامد كان العلم نو ٌرٌ‬
‫‪ -2‬ظنٌ‪ :‬اسم مشتق‬
‫ خبر‪ :‬فعل ‪/‬جمله‪/‬صفت‬‫كانهم يوم يرونها لم يلبثوا‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫(ما) ي زائده مانند (ما) ي كافه ‪:‬‬
‫َ‬
‫الناس جميعاٌ‬
‫كانما احيا‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫ليت‬
‫آرزو مند‪ ،‬ممكن يا غير ممكن ‪:‬‬
‫ُ‬
‫كنت تراباٌ»‬
‫«يا ليتني ٌ‬
‫«ما» جواز در اعمال يا اهمال‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َّ‬
‫لعلٌ‬
‫معاني‬
‫‪ -1‬اميد به امور ممكن‪:‬‬
‫َّ َ ُ َ‬
‫حدث بعد ذلك امرا ٌَ ‪.‬‬
‫لعل هللا ي ِ‬
‫‪ -2‬استفهام‪:‬‬
‫َ َّ ُ َّ َّ‬
‫و ما يدريك لعله يزكي ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫َّ‬
‫ن‪.‬‬
‫‪ -3‬تعليل‪ :‬لعلكم تهتدو ٌ‬
‫ما ي كافه و كفايت از عمل ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫لكنٌ‬
‫استدراك (بين سخن مغاير در نفي و اثبات)‬
‫ٌ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫جاءَ‬
‫لكن محمداٌ ٌ‬
‫ما جاء زيد ٌ‬
‫تخفيف لكنٌ ‪:‬‬
‫ابطال عمل و ورود بر فعليه‬
‫َّ‬
‫لكن ال يشعرون ‪.‬‬
‫و ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدٌرس السادس‬
‫•حروف التاکید‬
‫•حروف القسم‬
‫•حروف الزیاده‬
‫حروف التاکید‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف تاكيد‪:‬‬
‫َ‬
‫ِان‪ ،‬ان‪ ،‬الم ابتداء‪ ،‬الم جواب‪ ،‬نون تاكيد ‪ ،‬قد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ن؛‬
‫الف‪ِ :‬ان‪ٌ ،‬ا ٌ‬
‫با هدف تا كيد جمله اسميه و عامل ‪:‬‬
‫َ‬
‫كل ش ٍيء قدير»‬
‫« ِانٌ هللا علي ِ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫املتقين»‬
‫ٌ‬
‫ن هللا مع‬
‫«ا ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ب‪ :‬الم ابتداء‪:‬‬
‫«با هدف تاكيد محتوا ي جمله و غير عامل»‬
‫جا يگاه كاربرد ‪:‬‬
‫َََ‬
‫ُّ‬
‫‪ -1‬مبتدا ي مقدم؛ ٌل ٌَ ٌا نتم اشد رهبهٌ»‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ن»‬
‫ئس ما كانوا يعلمو ٌ‬
‫‪ -2‬ماض ي جامد؛ ٌل ٌِب ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ميع الدعاء»‬
‫‪ -3‬خبر ِان؛ ِان رِبي لس ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ج‪ -‬الم جواب؛ غيرعامل ‪.‬‬
‫جا يگاه كاربرد ‪:‬‬
‫ََ َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫ن اصنامكم»‬
‫كيد ٌ‬
‫‪ -1‬جواب قسم‪« :‬تاهلل ال ٌ‬
‫‪ -2‬جواب لو شرط‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ ََ َ‬
‫ٌ‬
‫سدتا»‬
‫«لو كان فيهما آ ِلهه اال هللا لف ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬جواب لو ال شرط؛‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ن ‪»...‬‬
‫هللا ‪ٌ ...‬لكنتم ِم ٌ‬
‫فضل‬
‫«و لو ال‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫د‪ -‬نون تاكيد‬
‫‪ -1‬خفيفه‬
‫‪ -2‬ثقیله‬
‫با هدف تاكيد مطلق فعل امر؛‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫و تاكيد فعل مضارع ‪ ‬جائز‪ :‬التهملن واجبك‬
‫َ‬
‫جاهدنَّ‬
‫هللا ٌال‬
‫ٌ‬
‫‪ ‬و ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ه‪ -‬قد‪ :‬بر سر فعلٌهاي ماض ي و مضارع متصرف و‬
‫مثبت‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫مضارع‪« :‬قد نري تقلب‬
‫وجهك»‪.‬‬
‫ٌ‬
‫معاني‪ :‬وقوع قطعي‪ ،‬كثرت‪ ،‬قلت ‪.‬‬
‫َ‬
‫ن »‪.‬‬
‫ماض ي‪« :‬قد افلح املومنو ٌ‬
‫معنا‪ :‬وقوع قطعي‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الم موطئه‬
‫«المي كه قبل از «ان» شرطيه ميٌآيد‪».‬‬
‫وظيفه الم؛ بيان اينكه جواب بعدي پاسخ قسم‬
‫محذوف است‬
‫لئن قوتلوا الينصرونهم‬
‫حروف قسم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف قسم‬
‫الباء‪ -‬التاء‪ -‬الواو‪ -‬الالم‬
‫اركان جمله قسم‬
‫‪ .1‬فعل قسم( محذوف) ‪ُ ( :‬اقس ٌم)ُ‬
‫ِ‬
‫ٌوَ‬
‫‪ .2‬ادات قسم‪:‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪ .4‬جواب قسم ‪:‬‬
‫مقسم به‪:‬‬
‫هللاٌ‬
‫ِ‬
‫ََ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫ومن بواجبي ‪.‬‬
‫ٌال ق ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حرف قسم ‪ :‬الباء‬
‫حذف فعل قسم واجب نيست‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫قسم باهللِ ‪.‬‬
‫ا ِ‬
‫ورود بر سر اسم ظاهر و ضمير ‪:‬‬
‫َ‬
‫ك‪.‬‬
‫ِب ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حرف قسم ‪:‬التاء‬
‫ورود بر لفظ جالله «هللا»‬
‫َ ُ ُ ُ ُ َ‬
‫ف‪.‬‬
‫تا هللِ تفتاء تذكر يوس ٌ‬
‫حرف قسم ‪ :‬الواو‬
‫ورود بر اسم ظاهر‬
‫و الشمس‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حرف قسم ‪ :‬الالم‬
‫ورود بر لفظ جالله‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ُّ‬
‫ل»‬
‫يوخر االج ٌ‬
‫« ِ ٌَهللِ ال ِ‬
‫داراي معناي تعجب‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف زائد‪:‬‬
‫‪ِ « -1‬انٌ»‬
‫همراه با‪:‬‬
‫ٌ‬
‫قائمٌ‬
‫«ما» نفي‪ :‬ما ِان زيد ٌ‬
‫صل ما ِان دخل الوقت‬
‫ٌ‬
‫«ما»‬
‫مصدریٌ‪ِ :‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫جلست‬
‫«ملٌا»‪ :‬ملا ِان جلست‬
‫َ‬
‫‪« -2‬ان»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫همراه با‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ملٌا ‪ :‬ملا ٌان جاء‬‫البشير ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫بين واو قسم و «لو»‪:‬‬‫َ‬
‫َ‬
‫و هللا ٌان لو قمت قمت ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪« -3‬ما» همراه با ‪:‬‬
‫َ َّ َ ُ‬
‫َ َ َّ‬
‫َّ ُ‬
‫َ‬
‫طال‪ :‬قلما تا خرت عن عملي‪.‬‬
‫ل‪ -‬كث ٌر‪ٌ -‬‬
‫‪ٌ -‬ق ٌ‬
‫اخوه‪ٌ.‬‬
‫حروف مشبهه بالفعل‪ :‬انما املومنون‬‫ٌ‬
‫‪-‬برخي حروف جر‪ :‬ربما نزل املطر صيفاٌ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪« -4‬ال»همراه با ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫كريم ‪.‬‬
‫واو بعد از نفي‪ :‬ما جاء سعيد و ٌال ٌ‬‫ُ َ‬
‫«ان» مصدريٌ‪ :‬ان ال (االٌ) تسج ٌد ‪.‬‬‫القيامه ‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫‪-‬پيش از قسم ‪ٌ :‬ال اقسم بيوم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪-5‬حروف جر تاكيدي ‪:‬‬
‫( ِمن – باء‪ -‬الم‪ -‬كاف) ؛ زائده اند ‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫تفاوت ‪.‬‬
‫ ما تری فی خلق الرحمن من‬‫ٍ‬
‫‪-‬كفي باهللِ شهيداٌ ‪.‬‬
‫ لیس کمثله ش یء ‪.‬‬‫َ َ َُ‬
‫‪ -‬قل عس ی ان یکون ر ِدف لکم بعض الذی ‪. ..‬‬
‫صرف و نحو كاربردي‪3‬‬
‫درس هفتم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بحث و بررس ی‬
‫شش نوع ٌاز انواع حروف‬
‫و‬
‫تنوين‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الحروف املصدریه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ي‬
‫حروف مصدر ٌ‬
‫تعريف‪ :‬حروفي كه به همراه کلمه پس از خود به تاويل‬
‫وند‪(.‬در معنی مصدری بکار می روند‪).‬‬
‫مصدر ميٌ ٌر ٌ‬
‫حروف مصدری عبارتند از‪:‬‬
‫َ َ‬
‫َّ‬
‫ن‪ -‬كي‪ -‬لو»‬
‫«ما‪ -‬انٌ‪ -‬ا ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ي‪:‬‬
‫«ما» مصدر ٌ‬
‫الف) «ما» مصدري‪،‬‬
‫سر جمله فعليه‪،‬‬
‫بر ٌ‬
‫شرط ‪ٌ :‬‬
‫نتیجه ‪ -1 :‬تاویل کلمه پس از خود به مصدر‪.‬‬
‫‪ -2‬مصدر دارای محل اعرابی‪.‬‬
‫َ‬
‫مثال‪َ ( :‬‬
‫سقيت لنا)‬
‫ٌ‬
‫اجر ما‬
‫ب) «ما» مصدري ظرفيه زمانيه‪.‬‬
‫شرط ‪:‬بر سر جمله فعلیه ‪.‬‬
‫نتیجه‪:‬تاویل به مصدر به جای ظرف زمان ‪.‬‬
‫ُ‬
‫مثال‪(:‬ما دامت السمواتٌ‬
‫و االرض)ای مده دوام ‪...‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫«ان»‬
‫سر جمله فعليه‪:‬‬
‫حرفی مصدريٌ بر ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫خرجوهم‪.‬‬
‫ ماض ي‪ :‬ان قالوا ا ِ‬‫ُ‬
‫(ای قولهم)‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫خير لكم‪.‬‬
‫ مضارع‪ :‬ان تصوموا ٌ‬‫ُ ُ‬
‫( ای صيامكمٌ)‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ َّ َ‬
‫ن» (انٌ)‬
‫«ا ٌ‬
‫حرفی مصدريٌ با ویژگی های‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ‬عامل در جمله اسميه‪.‬‬
‫‪ ‬مصدر سازیٌ‪ .‬مانند‪:‬‬
‫تاكيد ي‪.‬‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ي‬
‫و‬
‫تك)‬
‫ك تر االرض خاشعهٌ ‪( .‬ای‪:‬ر ي ٌ‬
‫انٌ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ َ‬
‫كيٌ‪ -‬لوٌ‬
‫الف )كي‪ :‬حرفی مصدري‬
‫شرط همراهی با الم مقدم‪.‬‬‫نتیجه‪ :‬ناصب فعل مضارع‪.‬‬‫مثال‪:‬‬
‫لكيال تحزنوا علي مافاتكم ‪.‬‬
‫ب)لو‪ :‬حرفی مصدري‬
‫ً‬
‫َ‬
‫َ‬
‫غالبا پس از فعل ‪« :‬ود‪ -‬يود» ‪.‬‬‫مثال‪:‬‬
‫ُّ‬
‫ن ُ‬
‫فيدهنو َن‬
‫تده ُ ٌ‬
‫ودوا لو ِ‬
‫حروف التنبیه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف تنبيه‬
‫ضمير‬
‫تعريف ‪ :‬آگاه کردن مخاطب به آن چه در ٌ‬
‫گوينده است با هدف بيدار ي‪.‬‬
‫حروف التنبیه ‪:‬‬
‫َ َ‬
‫«اال‪ -‬اما‪ -‬ها‪ -‬يا»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫«اال»‬
‫•‬
‫ویژگی ها‪:‬‬
‫حرفی بسيط‪.‬‬
‫قطعيت وقوع کالم بعدی ‪.‬‬
‫غيرعامل‪.‬‬
‫• جایگاه کاربرد ‪ :‬ابتدای جم ٌالت اسميه و فعليه‪.‬‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫‪‬جمله اسميه ‪ :‬ا ٌال ِانهم هم السفهاء‪.‬‬
‫‪‬جمله فعليه ‪ :‬ا ٌال َ‬
‫يوم ياتيهم ليس مصروفا عنهم‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫«اما»‬
‫ویژگی ها ‪:‬‬
‫• حرف استفتاح(آغاز)‪.‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫• حرف تنبيه(هشدار مانند اما)‪.‬‬
‫‪‬جایگاه کاربرد ‪ :‬قبل از قسم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫ََ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫هللا لقد تقمصها»‬
‫«اما ٌو ٌِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫«ها»‬
‫ویژگی ها‪:‬‬
‫•‬
‫ن جایگاه اعرابی‬
‫• بدو ٌ‬
‫• مواضع کاربرد‪:‬‬
‫حرف تنبيه‬
‫ اسم اشاره غير بعيد ‪ :‬هذا‪ ،‬هو الء‬‫ُ‬
‫ ايٌ ‪َّ ،‬اي ٌه در منادای با ال ‪ :‬ايها الرجال‪ ،‬ايتها النساء‬‫ ماض ي همراه با «قد»‪ :‬ها قد رجع َ‬‫االس ُد الي عرينه‬
‫ذاهب‪.‬‬
‫ٌٌ‬
‫‪ -‬ضمير رفع‪ :‬ها انا ذا‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫«یا»‬
‫ویژگی‪:‬‬
‫بعد از آن کلمه ی حائز شرایط منادی نباشد‪.‬‬
‫مواضع کاربرد‪:‬‬
‫‪ -1‬قبل از فعل امر‬
‫َ َ‬
‫‪ -2‬قبل از لیت‬
‫یا اسجدوا هلل‬
‫یا لیتنی کنت معهم‬
‫حروف عرض‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف عرض‬
‫• تعريف‪ :‬درخواستی آرام و دوستانه ‪ ،‬برخالف‬
‫تحضیض ‪.‬‬
‫• جایگاه اعرابی‪ :‬غير عامل‬
‫َ ََ َ‬
‫• ادات عرض ‪« :‬اال‪ٌ ،‬ا ٌما‪ٌ ،‬لو»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ُ َ‬
‫َ‬
‫حدثنا‬
‫مثال‪ :‬لو تاتينا و ت ِ‬
‫َ‬
‫لو ‪ :‬حرف عرض‬
‫تاتينا‪ :‬فعل مضارع‬
‫و ‪ :‬واو معيت‬
‫ُ َ‬
‫حدثنا‪ :‬فعل مضارع منصوب ‪ ،‬فاعل ضمیر مستتر ‪،‬‬
‫ت ِ‬
‫نا مفعول به ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف تحضيض و تنديم‬
‫«هال‪ ،‬لوال‪ ،‬لوما‪ ،‬اال»‬
‫تحضيض‪« :‬پيش از فعل مضارع و تشويق بر عمل»‬
‫تنديم‪« :‬پيش از فعل ماض ي و توبيخ بر عمل»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫تستغف ٌُر هللا ‪ .‬هال قبل از فعل مضارع‪،‬‬
‫• «هال‬
‫ِ‬
‫حرف تحضیض (ترغیب) ‪.‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫امليثاق» هال قبل از فعل ماض ی‪،‬‬
‫ٌ‬
‫• و «هال نقض ٌ‬
‫ت‬
‫حرف ندامت و پشیمانی ‪.‬‬
‫تفسيرکننده‬
‫ٌ‬
‫حرف های‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫تفسيرکننده‪( :‬اي‪ ،‬ان)‬
‫ٌ‬
‫دو حرف‬
‫هدف‪:‬‬
‫«توضيح عبارت مبهم پيش از خود با این دو حرف‪».‬‬
‫هر حرف با مثال ‪:‬‬
‫َ ََ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اي ‪ :‬ر ِق ٌي الخطيب املنبر اي صع ٌد‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ن احضرٌ‬
‫ان ‪:‬كتبت اليه ا ِ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف النداء‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حروف النداء‬
‫َ‬
‫َ‬
‫«أ‪ ،‬ايا‪ ،‬هيا‪ ،‬اي‪ ،‬يا»‬
‫حروف منادا حروفی است که برای خطاب کردن در دسته‬
‫بندی زیر به کار می رود‪:‬‬
‫َ‬
‫• مناداي نزديك‪« :‬اي‪ ،‬همزه»‪.‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫• مناداي بعيد يا( همانند بعيد) ‪« :‬ايا‪ ،‬هيا‪ ،‬يا»‪.‬‬
‫حروف ندا ويژه «اسم» است‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫وضعیت اعرابی منادا‪:‬‬
‫ عامل نصب منادي فعلی تقديري است‪.‬‬‫ُ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫رجالٌ )‬
‫نادي‬
‫يا رجل‬
‫(ا ِ‬
‫فعل و فاعل‬
‫مفعول به‬
‫ مناداي اسم داراي (ال) به تفکیک جنسیت ‪،‬‬‫• ايها برای مذکر ‪ :‬یا ايها الذ ین امنوا اذا نودی ‪..‬‬
‫• ايتها برای مونث ‪:‬یا ایتها االستاذه‪....‬‬
‫تنوين‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تنوين‬
‫تعریف‪:‬‬
‫«نون ساكن لفظي‪ ،‬هماهنگ با حركت آخر كلمه»‪.‬‬
‫«تنوين ويژه اسم است ‪».‬‬
‫انواع تنوین‪:‬‬
‫‪ .1‬تنوين تمكین ‪ :‬رجل‪.‬‬
‫‪ .2‬تنوين تنكیر ‪ :‬صه ‪ ،‬سيبويه‪.‬‬
‫‪ .3‬تنوين مقابله ‪ :‬مسلمات‪.‬‬
‫‪ .4‬تنوين ِع َوض ‪ :‬یومئذ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫تنوين ِعوض‬
‫تنوینی که به جای کالم حذف شده بکار ميرود‪.‬‬
‫اقسام تنوین عوض‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ر‬
‫‪ِ .1‬عوض حرف‪ :‬مر ت بقاض‪.‬‬
‫كل – بعض – ّ‬
‫‪ِ .2‬ع َوض از اسم های ( ّ‬
‫اي) ‪«:‬كل في فلك‬
‫نَ‬
‫َ‬
‫يسبحو »‪.‬‬
‫َ‬
‫‪ .3‬عوض جمله (اذ)‪« :‬انتم حينئذ تنظرون»‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الثامن‪:‬‬
‫اسم الفعل‬
‫فعل التعجب‬
‫افعال املدح والذم‬
‫اسم الفعل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اسم الفعل‬
‫«اسمي داراي معنا و كاركرد فعل و غير متاث ٌر از عوامل»‬
‫اسم فعل بر اساس معنای فعلی خود به سه دسته زیر تقسیم‬
‫می شود‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫ماض ي‬
‫مضارع‬
‫ن‪.‬‬
‫هيهات‪،‬هيهات ملا توعدو ٌ‬
‫ُ‬
‫‪،‬اف لکم وملا توعدونٌ‪.‬‬
‫ا ٌٍ‬
‫ف ٍ‬
‫امر آمين‪،‬اللهم اغفر لنا ‪،‬آمين ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اسم فعل بر اساس صیغه‪:‬‬
‫مرتجل‬
‫منقو ٌل‬
‫ساختن اسم فعل‪:‬‬
‫علیکَ‬
‫ٌ‬
‫سماعي ‪:‬‬
‫هيهات‬
‫نكَ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫دو ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫عال‪ :‬نز ِال ‪،‬به معنای ِا ِنزلٌ‬
‫قياس ي ‪:‬وزن ف ِ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫نكاتی در باره اسم فعل‪:‬‬
‫ نشانه فعل ندارد (ضماير مرفوع و ‪.)...‬‬‫ تنوين ميٌپذيرد ‪ :‬واهاٌ‬‫‪ -‬عمل فعل جانشين‬
‫الزم‬
‫متعدي‬
‫‪ -‬تقدم معمول جايز نيست َه ُل ٌمَّ‬
‫ص ٍهٌ‬
‫َ‬
‫راب ز ٌ‬
‫يدا‬
‫ض ِ‬
‫شهداء كم ‪.‬‬
‫ٌَ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫فعل التعجب‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫فعل التعجب‬
‫تعجب ‪ :‬حالتی که هنگام دیدن ‪ ،‬شنیدن یا احساس‬
‫کاری غير عادی به انسان دست می دهد‪.‬‬
‫روش بیان حالت تعجب‪:‬‬
‫‪.1‬سماعی‬
‫‪.2‬قیاس ی‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫روشٌهاي سماعي‬
‫از قرينه عبارت فهميده ميٌشود‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫ استفهام ‪ :‬كيف تكفرون باهلل!‬‫‪ -‬ندا‬
‫‪ :‬يا لك من رجل!‬
‫َ‬
‫َ َ ُ ُ ً‬
‫اسلوب های دیگر‪« :‬سبحان هللا! ان املومن ال ينجس حيا و ال‬
‫ً‬
‫ميتا»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫صيغهٌهاي قياس ي‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫الف) ما افعل ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ما احسن ز ٌ‬
‫يدا‬
‫(ما‪ :‬مبتدا‬
‫َ‬
‫ً‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ل‬
‫‪،‬احسن‪ :‬فعل ماض ي ‪ ،‬زيدا‪ :‬مفعو به)‬
‫َ‬
‫ً‬
‫َ‬
‫َ‬
‫احسن زيداٌ‪ :‬جمله فعليه محال مرفوع خبر برای ما ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫ب) ٌاف ٌِعل به ‪:‬‬
‫َ‬
‫بزيد ‪.‬‬
‫ٌٍ‬
‫اح ِسن‬
‫َ‬
‫بزيد‪ :‬فاعل محال مرفوع‪.‬‬
‫اح ِسنٌ‪ :‬فعل امر‪ٌ ٍ ،‬‬
‫َ‬
‫اح ِسنٌ‪ :‬فعل تعجب ماض ي به شكل امر‪.‬‬
‫الباء‪ :‬حرف جر زائد ‪.‬‬
‫يد‪ :‬مجرور – متعجب منه‪.‬‬
‫ز ٌٍ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫شرايط ساخت فعل تعجب‬
‫ثالثي مجرد‪ ،‬متصرف‪ ،‬قابل مفاضله ‪،‬تام و مثبت‬
‫باشد‪.‬‬
‫َ‬
‫صفت مشبهه بر وزن «افعل‪ ،‬فعالء» و مجهول نباشد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫در صورت فقدان شرايط‬
‫ما ‪ +‬اشدٌ‪ /‬اعظم ‪ +‬مصدر منصوب فعل ‪... +‬‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ما اشد اختالف‬
‫الكافر‬
‫املومن و‬
‫ٌِ‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تعجب در زمانها‬
‫َ‬
‫ماض ي‪ :‬ما كان َ‬
‫اكرم حاتماٌ‬
‫ما‪ :‬تعجبيه‬
‫كان‪ :‬زائده‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اكر ٌم‪ :‬فعل تعجب‬
‫حاتماٌ‪ :‬متعجب منه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مستقبل‪:‬‬
‫برای ساخت فعل تعجب در زمان آینده عبارت‬
‫را پس از فعل تعجب قرار دهید ‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ن االسد جائعاٌ‪.‬‬
‫ما اشرس ما يكو ٌ‬
‫ما یکونٌ‬
‫افعال مدح و ذم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫افعال مدح و ذم‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ِنعم‪ ،‬حبذا‪ ،‬بئس‪ ،‬ساء‪ ،‬ال حبذا‬
‫ويژگيٌها ‪:‬‬
‫جامد‪ ،‬داراي فاعل و اسم مخصوص مرفوع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫فاعل فعل مدح و ذم‬
‫‪ -1‬معرف به الف و الم جنس‬
‫ُ‬
‫الشفيقُ‬
‫الوالد‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫نعم‬
‫فعل مدح فاعل اسم مخصوص‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬مضاف به داراي الف و الم ‪:‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫نعم رجل‬
‫خال ٌد ‪.‬‬
‫العرب ِ‬
‫ِ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫رجل‪ :‬فاعل‬
‫نعم‪ :‬فعل مدح‬
‫خالد‪ :‬اسم مخصوص‬
‫العرب‪ :‬مضاف اليه ِ‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬مضاف به مضاف به معرف به الف و الم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ ُ‬
‫َ‬
‫هيرٌ‬
‫عراء‬
‫الجاهليه ز ٌ‬
‫ِنعم حكيم ش ِ‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -4‬ضمير مستتر كه با نكره منصوب بنا بر تمييز بودن‬
‫تفسير شود‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫بعا‬
‫عم‬
‫دا ٌرنا‬
‫ر ٌ‬
‫ِن ٌ‬
‫اسم مخصوص‬
‫فعل مدح تمييز‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -5‬فاعل مستتر كه بوسيله «ما» تفسير شود‪.‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫بئسما اشتروا به انفسهم‬
‫َ‬
‫بئس فعل مدح‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫ما الذي‬
‫املخصوص‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫املخصوص‬
‫ اسم مرفوع بعد از فاعل‪،‬متناسب با فعل مدح یا ذم به مخصوص به مدح‬‫یا ذم تعبير می شود ‪.‬‬
‫جایگاه‪:‬‬
‫ بعد از فاعل ميٌآيد و تقدم بر آن جايز نيست ‪.‬‬‫ُ‬
‫ُ‬
‫مثال‪:‬نعم التلمیذ الحسين ‪.‬‬
‫ تقديم بر فعل و فاعل جايز است‪.‬‬‫ٌُ‬
‫الرجل‬
‫نعم‬
‫ز ٌٌ‬
‫يد‬
‫اسم مخصوص فعل مدح‬
‫فاعل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اعراب مخصوص‬
‫ٌُ‬
‫الرجل‬
‫نعم‬
‫فعل مدح فاعل‬
‫يدٌ‬
‫ز ٌ‬
‫اسم مخصوص ‪ -‬مبتداي مؤخر‬
‫خبر مقدم‬
‫تطابق مخصوص با فاعل ‪:‬‬
‫در عدد و جنس‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حبذا‪ ،‬ال حبذا‬
‫حب‪ :‬فعل ماض ي‬
‫َّ ٌ‬
‫ذا‪ :‬اسم اشاره‬
‫حبذا ‪ :‬براي مدح‬
‫الحبذا‪ :‬براي ذمٌ‬
‫عدم تغيير براي هر صيغه يا جنس‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ َ َ‬
‫َ َّ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫صيرُ‬
‫فاعلموا ان هللا موالكم نعم املولي و ِنع ٌم الن ٌ‬
‫فاعلموا‪ :‬حرف عطف‪ -‬فعل و فاعل ضمیرمتصل واو محال مرفوع‬
‫َّ‬
‫ان هللا‪ :‬حرف مشبهه و اسم ان منصوب‬
‫ً‬
‫موالكم‪ :‬خبر ان تقديرا مرفوع‪ -‬مضاف اليه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫نعمَ‬
‫ٌ‬
‫‪ :‬فعل مدح ماض ي مبني بر فتح‪.‬‬
‫ً‬
‫املولي ‪ :‬فاعل نعم تقديرا مرفوع‪.‬‬
‫و‬
‫‪ :‬حرف عطف‪.‬‬
‫نعم‬
‫‪ :‬فعل مدح ماض ي مبني بر فتح‪.‬‬
‫ُ‬
‫النصيرٌ ‪ :‬فاعل نعم مرفوع‪.‬‬
‫اسم مخصوص محذوف به دليل قرينه «هللا»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس التاسع‬
‫املفعول فیه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مفعول فيه‬
‫اسمي دال بر زمان يا مكان وقوع فعل و هميشه‬
‫دربردارنده معني (في)‪.‬‬
‫ُ‬
‫مثال‪ :‬خرجت صباحاٌ‪.‬‬
‫ُ‬
‫مشيت يمين الطريق‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عامل مفعول فيه‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫االمام‬
‫ٌِ‬
‫يت خلف‬
‫‪ - .1‬فعل ظاهر‪ :‬صل ٌ‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫‪ - .2‬شبه فعل ظاهر‪ :‬زيد‬
‫صائم يوم الجمعه‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫سرت ؟ فر سخين‬
‫ٌ‬
‫‪ - .3‬عامل مقدر جائز‪ :‬كم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -‬عامل مقدر واجب‪:‬‬
‫ٌ‬
‫‪ - .1‬ظرف خبر باشد‪ :‬زيد عندك‬
‫عندكَ‬
‫برجل‬
‫ٌ‬
‫‪ - .2‬ظرف صفت باشد‪ :‬مررت ٍ‬
‫عندكَ‬
‫ٌ‬
‫بزيد‬
‫‪ - .3‬ظرف حال باشد‪ :‬مررت ٍ‬
‫عندكَ‬
‫ٌ‬
‫‪ - .4‬ظرف صله باشد‪ :‬مررت بالذي‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫انواع ظروف و مفعول فيه‬
‫مفعول فيه‬
‫ظروف زمان‬
‫ُ‬
‫‪ -‬ظرف زمان مبهم‪ :‬نمت ساعهٌ‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ ُ‬
‫مضان‪.‬‬
‫ٌ‬
‫ص ٌ‬
‫ ظرف زمان مختص‪ٌ :‬‬‫مت ر‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫انواع ظرف زمان مختص‪:‬‬
‫ََ‬
‫َ‬
‫ُ ُ‬
‫مضان‪.‬‬
‫ٌ‬
‫ص ٌ‬
‫ ٌع ٌلميت‪ٌ :‬‬‫مت ر‬
‫•‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫يوم‬
‫الخميس‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫• ‪ -‬اضافه‪ :‬سرت ٌ‬
‫ُ‬
‫• ‪ -‬وصف‪ :‬سرتٌ يوما مشمساٌ‬
‫ُ‬
‫يومينٌ‬
‫ٌ‬
‫• ‪ -‬عدد‪:‬‬
‫سرت‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ظرف مكان ٌو مفعول فيه ‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫‪ :--‬جهتٌها‪ٌ :‬امام ‪ٌ ،‬قدام‬
‫ ظرف مكان مبهم‬‫‪ :-‬مقدارها‪ :‬فرسخ‬‫ُ‬
‫َ‬
‫مجلس ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫ٌ‬
‫‪ -‬مشتق از فعل يا مصدر‪ :‬جلست‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ظرف متصرف‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫الجمع ٌهُ‬
‫يومَ‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫سرت‬
‫ظرف‪:‬‬
‫ِ‬
‫فعل و فاعل مفعول فيه مضاف اليه‬
‫كٌ‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫يوم مبار ٌ‬
‫ٌ‬
‫الجمعه‬
‫غير ظرف‪ٌ :‬‬
‫يوم‬
‫مبتدا‬
‫مضاف اليه خبر‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ظرف غير متصرف‬
‫ظرف‪:‬‬
‫قطٌ‬
‫شبه ظرف‪ :‬قبل‪،‬بعد‪،‬لدن ‪.‬‬
‫ُ‬
‫جئت‪:‬‬
‫ٌ‬
‫قبل‪:‬‬
‫يد‪:‬‬
‫ز ٌٍ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫مثال‪ :‬جئت قبل ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫فعل و فاعل‬
‫مفعول فيه‬
‫مضاف اليه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫ُ‬
‫جئت من قبل ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫ُ‬
‫جئت‪ :‬فعل و فاعل‬
‫ٌ‬
‫قبل‪ :‬جارو مجرور‬
‫من ِ ٌ‬
‫ز ٍید ‪:‬مضاف الیه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫جانشينی ظرف‬
‫‪ 5‬مورد از ظرف نیابت می کنند‪:‬‬
‫َ‬
‫الشمس‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫ٌ‬
‫مصدر ‪ :‬جئتك‬
‫طلوع‬
‫ُ‬
‫صفت ‪ :‬نمت طويالٌ‪.‬‬
‫َ‬
‫سته ايامٌ‪.‬‬
‫‪ :‬سرت ٌ‬
‫عدد‬
‫ُ‬
‫الناحيه‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫اسم اشاره ‪ :‬وقفت تلك‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫كل و جزء ‪ :‬مشيت‬
‫بعض النهار‪.‬‬
‫ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫التدريب االو ٌل‬
‫ّ‬
‫عین ظرف الزمان و نوعه و اعرابه في اآليات التاليه ‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫ قم‬‫الليل اال قليالٌ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫الليل متصرف‪ -‬منصوب‪.‬‬
‫َن َ‬
‫ان يوم القيامه‪.‬‬
‫ يسالو اي ٌ‬‫ايان‪ -‬غير متصرف‪ -‬منصوب‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫التدريب الثاني‬
‫َ‬
‫عين ظروف الزمان و املكان و اذكر متعلقها‬
‫َ‬
‫َ‬
‫جئت بالحق‪.‬‬
‫االن ٌ‬
‫قالوا ٌ‬
‫االن‪ :‬ظرف زمان‪.‬‬
‫َ‬
‫تحت الشجره‪.‬‬
‫اذ يبا يعونك ٌ‬
‫تحت ظرف مكان‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫التدريب الثالث‬
‫َ‬
‫اعرب اآليه التاليه‪:‬‬
‫ََ َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫سنين‪.‬‬
‫ٌ‬
‫السجن بضع‬
‫فل ِبث في‬
‫ِ‬
‫ف‪ :‬حرف عطف‪.‬‬
‫لبث‪ :‬فعل ماض ي‪ ،‬فاعل ضمير مستتر هو‪.‬‬
‫في السجن‪ :‬جارو مجرور متعلق به لبث‪.‬‬
‫بضع‪ :‬مفعول فيه‪ -‬اسم زمان‪.‬‬
‫سنين‪ :‬مضاف اليه مجرور‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس العاشر‬
‫املفعول املطلق‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مفعول مطلق‬
‫مصدر منصوب بعد از فعل از ريشه يا معناي فعل با هدف‬
‫تاكيد‪ ،‬بيان نوع يا عدد فعل ‪.‬‬
‫َ َّ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫‪ -1‬تاكيد عامل‪ :‬لفظي‪ :‬كل ٌم هللا موس ي تكليماٌ‬
‫فعل‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫قعودا‬
‫ٌ‬
‫جلست‬
‫ي‪:‬‬
‫معنو ٌ‬
‫فعل‬
‫م ‪.‬م‬
‫م ‪.‬م‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬بيان نوع‪:‬‬
‫‪ -‬وصفي‪ :‬و اصبر‬
‫صبراٌ‬
‫جميالٌ‬
‫ص‬
‫م ‪.‬م‬
‫فعل‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ل الصالحين‬
‫عم ٌ‬
‫عمل‬
‫ اضافي‪ِ :‬اٌ ٌ‬‫م ‪.‬م م ‪.‬ا‬
‫فعل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬بيان تعداد‬
‫ُ َ‬
‫ُ َّ‬
‫ٌ‬
‫واحده‬
‫ٌوحملت االرض و الجبال فدكتا ٌ‬
‫دكه‬
‫َ َ‬
‫دكهٌ‪ :‬مصدر مره بر وزن فعله‬
‫فعل م ‪ .‬م‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫جانشينان مصدر‬
‫(مفعول مطلق)‬
‫ُ‬
‫َّ‬
‫يل‬
‫ل امل ِ ٌ‬
‫‪ -1‬كل و بعض‪ :‬فال تميلوا ك ٌ‬
‫فعل ن م م‬
‫َ‬
‫ٌِ‬
‫االحسان‬
‫احسنٌ الي الفقير بعض‬
‫ِ‬
‫نمم‬
‫فعل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬اسم اشاره‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫االكرامَ‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫العالم ٌ‬
‫ذلك‬
‫اكرم ٌ‬
‫ت ِ‬
‫فعل‬
‫ن م م عطف بيان‬
‫محال منصوب‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬مصدر مترادف با مصدر فعل‬
‫ُ‬
‫قعوداٌ‬
‫ٌ‬
‫جلست‬
‫فعل‬
‫م ‪.‬م‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -4‬ضمير به مصدر‬
‫ُ‬
‫ُّ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫عذ به عذابا ال اعذ ب ٌه احداٌ‬
‫اني ا ِ‬
‫نمم‬
‫‪ -5‬عدد مصدر‬
‫َ َ‬
‫ثمانين جلدهٌ‬
‫ٌ‬
‫فاجلدوهم‬
‫ن م م تمييز‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -6‬ابزار مخصوص فعل‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫سوطاٌ‬
‫ضربت ٌه‬
‫نمم‬
‫ُ َ‬
‫َ‬
‫سوطٌ‬
‫ضربته ضرب‬
‫ٍ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عامل نصب مفعول مطلق‬
‫انا فتحنا لك فتحاٌ‬
‫‪ -1‬فعل‬
‫فعل‬
‫‪ -2‬صفت‬
‫مم‬
‫ٌ‬
‫مخلص لي اخالصاٌ شديداٌ‬
‫ٌ‬
‫زيد‬
‫اسم فاعل‬
‫مم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬مصدر مشابه ‪:‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫َ‬
‫ضربك املتهم ضرباٌ شديداٌ‬
‫عجبت من ٌِ‬
‫مم‬
‫مصدر‬
‫مصدر اصل و فعل و صفت ب ٌرگرفته ازآنست‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مصدر تاكيدي فقط مفرد‪:‬‬
‫اشرقت الشمس اشراقاٌ‬
‫فعل‬
‫مم‬
‫مصدر نوعي و عدد مجاز در عدد‬
‫َ‬
‫َ‬
‫كم القاض ي حكمين او احكاماٌ‬
‫ح ٌ‬
‫فعل‬
‫مم‬
‫مم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حذف عامل مفعول مطلق‬
‫‪ -1‬عامل مصدر تاكيدي حذف نميشود‪.‬‬
‫‪ -2‬در مصدر غیر تاكيدي حذف عامل جايز است‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫هل انتظرت زيدا؟‬
‫انتظارا ممالٌ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬حذف وجوبي عامل مصدر‪:‬‬
‫الف‪ -‬مصدر جايگزين فعل باشد ‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫قياما ال قعوداٌ‬
‫ُ‬
‫( قم قياما و ال تقعد قعوداٌ)‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ب) مصدر براي دعا‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫اللهم نصرا للمسلمين‪.‬‬
‫(اللهم انصر املسلمين نصراٌ)‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ج) پس از استفهام توبيخي‬
‫َُ‬
‫ألوما و انت كريم الحسب؟‬
‫ٌو سایر موارد مشابه‪ ،‬مانند‬
‫‪ :‬حمداٌ و شکرا ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫التدریب‪:‬‬
‫عيٌن املفعول املطلق و اذكر نوعه‬
‫•‬
‫صلوا عليه و سلم ٌوا تسليماٌ ‪.‬‬
‫تسليماٌ‪ :‬تاكيدي‪.‬‬
‫•‬
‫َ‬
‫مقتدر‪.‬‬
‫ٌٍ‬
‫اخذناهم ٌ‬
‫عزيز‬
‫اخذ ٍ‬
‫اخذ‪ :‬نوعي‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫التدریب‬
‫عين ما ناب عن املفعول املطلق ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫كرتين‪.‬‬
‫ثم ارجع البصر ِ ٌ‬
‫كرتين‪ :‬عدد‪.‬‬
‫ُ‬
‫َّ‬
‫يل ‪.‬‬
‫ل امل ِ ٌ‬
‫فال تميلوا ك ٌ‬
‫كلٌ‪ :‬كليت مضاف به مصدر‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الحادی عشر‬
‫املفعول له‬
‫املفعول معه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مفعول له‬
‫(مفعول الجله)‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مفعول له (الجله)‬
‫مصدر بیان كننده علت وقوع فعل‪.‬‬
‫ََ َ ٌ َ‬
‫مثال‪ :‬ضرب زيد ابنه تاديباٌ‬
‫تاديباٌ‪ :‬مصدر‪ ،‬منصوب و مفعول له‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫زمان و فاعل ضرب و تاديبا مشترك است‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫شرايط مفعول له‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫‪ -1‬مفعول له؛ مصدر باشد‪ :‬ضربته تاديباٌ ‪.‬‬
‫‪ -2‬مفعول له؛ مصدر فعل قلبي باشد‪:‬‬
‫لك‪َ.‬‬
‫جئتك محبه ٌ‬
‫‪ -3‬زمان مفعول له با فعل مشترك باشد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -4‬فاعل فعل و مفعول له يكي باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬مفعول له علت فعل باشد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫نكته‪ :‬در صورت فقدان هر يك از شرايط مذكو ٌر‬
‫ُ‬
‫مفعول له با حروف تعليل‬
‫« ِمنٌ‪ ،‬في‪ ،‬باء‪ ،‬الم»‬
‫ُ‬
‫مثال‪« :‬تهيات للسفر»‬
‫«زمان سفر و آمادگي متفاوت است»‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حاالت گوناگون مفعول له‬
‫‪ -1‬بدون (ال) و اضافه‪ :‬ضربته تاديباٌ‪.‬‬
‫ُ َ‬
‫ُ‬
‫بن عن الهيجاء‪.‬‬
‫‪ -2‬همراه با (ال)‪ :‬الف‪ :‬ال اقعد الج ٌ‬
‫لموت‪.‬‬
‫ب‪ٌِ :‬لدوا ٌِل ِ ٌ‬
‫ُ‬
‫لتاديبه‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫‪ -3‬مضاف‪ ،‬الف‪ :‬ضربت ابني‬
‫تاديب ٌه‪ُ.‬‬
‫ب‪:‬ضربت ابني َ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تمرين‪ :‬جمله زير را اعراب كنيد‬
‫َ‬
‫َ‬
‫امالق‬
‫ٌِ‬
‫و ال تقتلوا اوالدكم خشيه‬
‫و ‪ :‬حرف عطف‬
‫ال تقتلوا‪ :‬مضارع مجزوم به الي نهي‪ ،‬واو ضمير رفع‬
‫فاعلي‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َ‬
‫اوالد‪ :‬مفعول به‬
‫ٌ‬
‫كمٌ‪ :‬مضاف اليه محال مجرور‬
‫َ‬
‫خشيه‪ :‬مفعول الجله مضاف‬
‫ٌ‬
‫امالق‪ :‬مضاف اليه و مجرور‬
‫ٌٍ‬
‫مفعول معه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مفعول معه‬
‫اسم زائدي است كه بعد از (واو) به معني (مع) قرار گيرد‪.‬‬
‫اين اسم همراهی دارد ولي در حكم مشاركت ندارد‪.‬‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫و‬
‫ٌ‬
‫الشاي‬
‫شربت‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫الخبز‬
‫فعل و فاعل مفعول به واو معيت مفعول معه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عوامل نصب‬
‫َ‬
‫‪ -1‬فعل ظاهر‪ :‬استوي ُ‬
‫ٌ‬
‫الخشبه‬
‫املاء و‬
‫والطريقَ‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫‪ -2‬شبه فعل‪ :‬زيد سائر‬
‫ٌ‬
‫‪ -3‬فعل مقدر‪:‬‬
‫ُ‬
‫الف‪ :‬ما انت و زيدا (ما تكون و زيداٌ)‬
‫ب‪ :‬كيف انت و الدر َ‬
‫س)‬
‫س (كيف تكون و الدر َ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫شرايط مفعول معه‬
‫‪ -1‬مفعول معه «فضله» باشد‬
‫‪ -2‬قبل از «واو» جمله باشد‬
‫‪ -3‬واو دال بر مصاحبت باشد‪.‬‬
‫ُ‬
‫مثال‪ :‬سافرت و زيداٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫حالت اسم بعد از «واو»‬
‫‪ -1‬وج ٌوب نصب‪ :‬هنگام اخالل در معنا‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫الفجر‬
‫طلوع‬
‫ٌِ‬
‫ٌ‬
‫يد و‬
‫مات ز ٌ‬
‫مثال‪ٌ :‬‬
‫فعل فاعل معيت مفعول معه مضاف اليه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬وجوب عطف ‪:‬‬
‫الف) قبل از واو جمله (فعليه يا شبه فعل) نباشد‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫« ُّ‬
‫كل‬
‫جل و مهنت ٌه»‬
‫ر‬
‫ٍ‬
‫ُ‬
‫ب) اسم بعد از «واو» فضله نباشد‪:‬‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫بكر»‬
‫«تخاصم زيد و ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ج) واو بر مصاحبت داللت نكند‪:‬‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ُ َ‬
‫ُ‬
‫«جاء االستاذ ٌو الطالب بعده او قبل ٌه»‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬ترجيح نصب‬
‫عطف ضمير متصل بدون فاصل‪.‬‬
‫ُ‬
‫اسرعت و زيداٌ‬
‫فعل و فاعل معيت‬
‫مفعول معه‪.‬‬
‫عطف زيد بر ضمير متصل بدون فاصل مناسب‬
‫نيست‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -4‬ترجيح عطف‬
‫هنگاميكه عطف مناسب و جايز باشد‪.‬‬
‫نكته‪« :‬اشتراك در عامل برتر از عدم اشتراك»‬
‫مثال‪:‬‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫ جاء محمد و علي (علياٌ)‪.‬‬‫ُ‬
‫ٌ‬
‫‪ -‬كنت انا و زيد (زيداٌ) اخوين‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الثانی عشر‬
‫االضافه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اضافه‬
‫تعریف ‪:‬‬
‫نسبت اسمي به اسمي ديگر با كاستن تنوين يا جانشين آن از‬
‫اسم او ٌل‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ‬
‫غالم ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫هذا ٌ‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫لهب ‪.‬‬
‫تبت يدا ابي ٍ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اضافه حرفيه در معاني ‪:‬‬
‫ِمن‪ ،‬في‪ ،‬الالم‬
‫‪ِ )1‬منٌ‪:‬‬
‫ُ‬
‫هذا خاتم فض ٍ ٌه‬
‫اي‬
‫ٌ‬
‫خاتم من فض ٍهٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪« -2‬في»‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫ٌِ‬
‫النهار‬
‫النهار اي صيام في‬
‫صيام‬
‫ِ‬
‫‪« -3‬الالم»‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫الف) ملكيت‪ :‬هذا كتاب ز ٍيد اي هذا كتاب ٍ ٌ‬
‫لزيد‬
‫ُ َ‬
‫ٌ‬
‫ٌِ‬
‫للفرس‬
‫رس اي لجام‬
‫ب) اختصاص‪ :‬لجام الف ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫انواع اضافه‪:‬‬
‫‪ -1‬اضافه معنوي (محض)‬
‫مضاف صفت و عامل در مضاف اليه نباشد‬
‫‪ -2‬اضافه لفظي (غير محض)‬
‫مضاف صفت و عامل در مضاف اليه باشد‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ي‪:‬‬
‫ثمره اضافه معنو ٌ‬
‫‪ -1‬كسب تعريف ‪:‬‬
‫كتابُ‬
‫ٌ‬
‫علي‬
‫ٌٍ‬
‫مضاف مضاف اليه معرفه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬كسب تخصيص ‪:‬‬
‫خاتمُ‬
‫ٌ‬
‫مضاف‬
‫ذهب ‪.‬‬
‫ٌٍ‬
‫مضاف اليه نكره‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اضافه لفظي ‪:‬‬
‫‪ -‬مضاف كسب تعريف و تخصيص نميٌكند‪.‬‬
‫ تنوين مضاف حذف ميٌشود‪.‬‬‫‪ -‬مضاف نكره باقي ميٌماند‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مثال برای اضافه لفظی ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُّ‬
‫علي ضارب ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫ُ‬
‫ب‪ :‬صفت (اسم فاعل)‪ ،‬عامل‬
‫ضار ٌ‬
‫ُ‬
‫ُّ‬
‫يد‪ :‬مضاف اليه‪ ،‬معمول (علي ضارب زيداٌ)‬
‫ز ٌٍ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫چرا اضافه لفظي مفيد تعريف نيست؟‬
‫َ‬
‫الكعبه‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫‪ -1‬صفت نكره ‪ :‬هديا بالغ‬
‫َّ‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫ب ‪ :‬رب راجينا‪.‬‬
‫‪ -2‬پذيرش ُر ٌ‬
‫ٌ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اس ِ ٌه‪.‬‬
‫‪ -3‬وقوع حال ‪ :‬جاء زيد را ِفع ر ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مضاف و (ال)‬
‫«ال» بر اضافه معنوي وارد نميٌشود‪.‬‬
‫ُ‬
‫غالم ز ٍ ٌ‬
‫يد‬
‫اضافه لفظي در ‪ 4‬مورد مجاز به پذيرش «ال» است‪.‬‬
‫يد‪.‬‬
‫هذان الضاربا ز ٍ ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• اسماءو اضافه به آنها‬
‫‪ .1‬اغلب اسامی امکان مضاف شدن را داشته و به انواعی‬
‫منقسم می شوند‪.‬مانند ‪ :‬کتابُ علی ٍ‬
‫‪ .2‬بعضی از اسم ها امکان پذیرش مضاف الیه را ندارند‬
‫مانند‪ :‬ضمائر‪ ،‬موصول جز ای ‪ ،‬اسم اشاره‪ ،‬و‪...‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• اسمائی که اضافه را می پذیرند ‪:‬‬
‫• واجب االضافه الی المفرد‬
‫• واجب االضافه الی الجمل‬
‫• حذف المضاف الیه‬
‫• المضاف الی یاء المتکلم‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• واجب االضافه الی المفرد‪:‬‬
‫‪ .1‬امکان قطع حالت اضافه وجود دارد‪.‬‬
‫‪ .2‬مالزم اضافه لفظی هستند‪،‬به ‪ 3‬نوع تقسیم می شوند‪.‬‬
‫توضیح حالت اول‪:‬‬
‫در واژه های کل ‪،‬بعض‪،‬ای امکان قطع استمرار اضافه وجود‬
‫دارد مانند ‪ُ :‬ک ٌل فی فلکٍ یسبحون‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• توضیح مالزمت اضافه لفظی و دسته بندی به ‪ 3‬نوع ‪:‬‬
‫‪ .1‬مضاف به اسم ظاهر و ضمیر ‪:‬کال ‪،‬کلتا‪،‬عند‪،‬لدی‪،‬سوی ‪.‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫مثل الکتب لدی – رایت سوی زی ٍد ٍ‪.‬‬
‫مخصوص به اسم ظاهر‪:‬اولی ‪ ،‬اوالت ‪ ،‬ذی ‪،‬ذات ‪ .‬مانند ‪:‬اولو‬
‫حمل ‪.‬‬
‫االمر – اوالت‬
‫ٍ‬
‫مخصوص به ضمیر یا همه ضمائر یا ضمیر مخاطب مانند‪:‬‬
‫وحدک –وحدی‪ -‬لبیک ‪ -‬سعدیک‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• واجب االضافه الی الجمل‪:‬‬
‫‪ .1‬مضاف به جمله اسمیه و فعلیه مانند حیث – اذ ‪.‬‬
‫مانند اجلس حیث زید ٍ جالس ‪.‬یا فکلوا منها حیث شئتم‬
‫رغدا ً ‪.‬‬
‫‪ .2‬مضاف به جمله فعلیه ؛ اذا – لما ‪،‬مانند ‪ :‬اذا جاء نصر هللا‬
‫و الفتح ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• حذف المضاف؛‬
‫• در صورت حذف مضاف ‪،‬غالبا مضاف الیه جانشین آن می‬
‫شود‪.‬‬
‫• مانند ‪ :‬واسال القریه ‪ .‬ای ‪ :‬واسال اهل القریه ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• حذف المضاف الیه ؛‬
‫‪ .1‬حذف مضاف الیه به سه شکل انجام می پذیرد‪:‬‬
‫زائل شدن مالزمات مضاف اعم از اعراب یا تنوین ‪.‬مانند لیس‬
‫غیر ٌ ‪.‬‬
‫‪ .2‬باقی ماندن اعراب مضاف و بازگشت تنوین آن ‪.‬کال‬
‫ضربنا له االمثال ‪.‬‬
‫‪ .3‬ماندن اعراب مضاف و از دست دادن تنوین آن ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• المضاف الی یاء المتکلم ؛‬
‫‪ .1‬در هنگامه اضافه شدن اسم به یائ متکلم حرف پایانی‬
‫مکسور می شود‪ .‬در حرف یاء اجازه سکون و فتح‬
‫وجود دارد‪ .‬مانند کتابی‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الثالث عشر‬
‫التوابع‬
‫النعت‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫النعت‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫توابع‬
‫تابع؛ اسمي است كه با اسم پيش از خود در اعراب‬
‫مشترك است‪.‬‬
‫انواع توابع‪ :‬نعت‪ ،‬تاكيد‪ ،‬عطف و بدل‬
‫متبوع تابع‬
‫اجزاء تابع ‪:‬‬
‫ٌٌ‬
‫عادل‬
‫هذا ر ٌٌ‬
‫جل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫نعت‬
‫اسم مشتق يا موول به مشتق كه مكمل متبوع است‪.‬‬
‫انواع نعت‪:‬‬
‫‪ -1‬حقيقي‬
‫‪ -2‬سببي‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -1‬نعت حقيقي‪ :‬دال بر صفت در متبوع‪.‬‬
‫مومن‪ٌ.‬‬
‫ٌ‬
‫جاء ر ٌٌ‬
‫جل‬
‫‪ -2‬نعت سببي دال بر صفتي در متعلق به متبوع‪.‬‬
‫ابوه‪ُ.‬‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫جاء رجل كريم ٌ‬
‫كريم‪ :‬صفت متعلق به ابوه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اهداف نعت‬
‫ٌ‬
‫الفاضل‪ُ.‬‬
‫ٌ‬
‫‪ -1‬توضيح (متبوع معرفه) ‪:‬جاء زيد‬
‫عالم‪ٌ.‬‬
‫‪ -2‬تخصيص (متبوع نكره) ‪ :‬جاء ر ٌ‬
‫جل ٌ‬
‫‪ -3‬مدح‬
‫‪:‬‬
‫‪ -4‬الذم‬
‫‪:‬‬
‫الرحيم‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫الرحمنٌ‬
‫هللا‬
‫بسم ِ‬
‫ِ‬
‫ِ‬
‫ُ‬
‫الرجيم‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫اعوذ باهللِ من الشيطان‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -5‬ترحم و استعطاف‬
‫‪:‬‬
‫َ‬
‫املسكين ‪.‬‬
‫ٌ‬
‫اللهم ارحم عبدك‬
‫‪ -6‬تاكيد ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫واحده ‪ٌ.‬‬
‫ٌ‬
‫فاذا نفخ فی الصو ٌرنفخه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫رابطه نعت حقيقي با منعوت‬
‫نعت حقيقي با منعوت خود هماهنگ است‪:‬‬
‫‪ -‬اعراب‬
‫‪ -‬جنس‬
‫ تعريف و تنكير‬‫ عدد‬‫الصابران لهما ٌ‬
‫اجر عند هللا ‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫املومنانٌ‬
‫مثال‪:‬‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫رابطه نعت سببي با منعوت‬
‫‪ -‬نعت سببي دائم مفرد است‪.‬‬
‫ در جنس با بعد از خود هماهنگ‪.‬‬‫‪ -‬در اعراب و تعريف و تنكير با قبل از خود هماهنگ‪.‬‬
‫امهُ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫الرجل الفاضله ٌ‬
‫جاء‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫اسم بعد از نعت سببي‬
‫اگر نعت سببي‪:‬‬
‫‪ -1‬اسم فاعل يا صفت مشبهه‪ ،‬اسم بعدي فاعل و مرفوع ‪.‬‬
‫ايت جال عامله ُّام ٌهُ‬
‫ر ر‬
‫‪ -2‬اسم مفعول‪ ،‬اسم بعدي نائب فاعل و مرفوع‪.‬‬
‫َّ‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫الطالب املمزق كتابه‪.‬‬
‫جاء‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫انواع نعت‬
‫نعت به اعتبار لفظ به سه نوع تقسیم شده است‪:‬‬
‫‪.1‬نعت مفرد ؛آنست که جمله یا شبه جمله نباشد ‪.‬‬
‫‪.2‬نعت جمله؛ هنگامی که نعت جمله باشد ‪ 3‬شرط دارد‪.‬‬
‫‪.3‬نعت شبه ؛ جمله خواه ظرف یا جار و مجرور باشد‪2،‬‬
‫شرط دارد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫توضیح انواع نعت ها ‪:‬‬
‫الف) نعت مفرد‬
‫شرایط‪:‬‬
‫‪ -1‬جمله يا شبه جمله نباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬مشتق وصفي باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬جامد موول به مشتق باشد‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫ٌ‬
‫ هذا ر ٌ‬‫جل عالمه ‪ :‬مشتق وصفي ‪.‬‬
‫ ز ٌيد ر ٌ‬‫ثقه‪ :‬جامد موول به مشتق (موثوق به) ‪.‬‬
‫جل ٌٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ب) نعت جمله‬
‫شرایط‪:‬‬
‫‪ -1‬منعوت نكره‪.‬‬
‫‪ -2‬جمله داراي ضمير ارتباطي‪.‬‬
‫‪ -3‬جمله نعت ‪ ،‬خبري باشد‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫‪ -‬رايت رجال يصلي‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ج )نعت شبه جمله‬
‫شرایط‪:‬‬
‫‪ -1‬منعوت نكره‪.‬‬
‫‪ -2‬شبه جمله معناي تام داشته باشد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫كَ‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫الباب ينتظر ٌ‬
‫ رجل عند‬‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الرابع عشر‬
‫التوکید‬
‫التاکید‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تاكيد‬
‫تعریف ‪:‬‬
‫تابعي است كه وظيفه تقويت معنا و تثبيت‬
‫حكم متبوع را انجام ميٌدهد‪.‬‬
‫تاكيد در اعراب از متبوع پيروي ميٌكند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ ُّ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫كلهم اجمعونٌ»‪.‬‬
‫‪« -‬فسجد املالئكه ٌ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫• انواع تاكيد‪:‬‬
‫‪ .1‬تاکید لفظی ‪:‬‬
‫العمل العمل ثم النهایه النهایه ‪.‬‬
‫‪ .2‬تاکید معنوی ‪:‬‬
‫قرات کتاب الفقه کله ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع تاكيد‪1‬‬
‫تاكيد لفظي ‪:‬‬
‫تكرار لفظ اول با هدف تقرير‪ ،‬ترس از فراموش ي يا نشنيدن است‪.‬‬
‫انواع تاکید لفظی‪:‬‬
‫‪ .1‬اسم‬
‫‪ .2‬فعل‬
‫‪ .3‬حرف‬
‫‪ .4‬جمله اسميه يا فعليه‪.‬‬
‫مثال‪َ :‬‬
‫هللا في القر ِانٌ‬
‫هللا ٌَ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع تاكيد‪2‬‬
‫تاكيد معنويٌ‬
‫با هدف رفع احتمال مجاز‪ ،‬سهو‪ ،‬نسيان در كالم قبل‪.‬‬
‫روش های تاکید معنوی با استفاده ٌاز الفاظ‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫‪.6‬‬
‫‪.7‬‬
‫‪.8‬‬
‫النفس‬
‫العين‬
‫كال‬
‫كلتا‬
‫كلٌ‬
‫جميع‬
‫عامه‬
‫اجمع (جمعاء‪ ،‬اجمعون‪ُ ،‬ج َمع)‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫الفقه كله‪.‬‬
‫مثال قرات كتاب‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ي‪1‬‬
‫دسته بندی تاكيد معنو ٌ‬
‫َّ‬
‫‪ -1‬بر طرف كننده توهم مضاف به مؤكد‪:‬‬
‫با دو لفظ‪(:‬النفس‪ ،‬العين)‬
‫مثال‪:‬‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫‪ -‬جاء زيد نفسه‬
‫ُ‬
‫‪ -‬ذلك اال حمق بعينه‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ي‪2‬‬
‫دسته بندی تاكيد معنو ٌ‬
‫‪ -2‬بر طرف كننده توهم عدم شمو ٌل‪.‬‬
‫با استفاده از الفاظ‪:‬‬
‫(كال‪ -‬كلتا‪ -‬كلٌ‪ -‬جميع‪ -‬اجمع‪ -‬عامه كال‪ -‬كلتا)‬
‫مثال‪:‬‬
‫صالحان‪.‬‬
‫ٌِ‬
‫األخوان ِك ٌال هما‬
‫‬‫ِ‬
‫ُ‬
‫َّ‬
‫‪ -‬مررت باختي كلتيهما ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ی‪: 1‬‬
‫مثال ها در تاکید معنو ٌ‬
‫(كلٌ‪ -‬جميع‪ -‬عامه)‬
‫ُ‬
‫َ َّ‬
‫ُّ‬
‫ احب املسلمين كلهم‪.‬‬‫اخوه‪ٌ.‬‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫‪ -‬املومنون جميعهم‬
‫َّ‬
‫الصف عام ِتهم‪.‬‬
‫طالب‬
‫ سلمت علي‬‫ِ‬
‫ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ی‪:2‬‬
‫ادامه مثال ها در تاکید معنو ٌ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫(اجمع‪ -‬جمعاء‪ -‬اجمعونٌ‪ -‬جمع)‬
‫َ‬
‫اجمع‪َ.‬‬
‫ قرات القران‬‫ٌ‬
‫جمعاء‪َ.‬‬
‫ٌ‬
‫البقره‬
‫ حفظت سوره‬‫ِ‬
‫ احب املسلمين اجمعين‪.‬‬‫ُ‬
‫الطالبات ُج َم ٌع‪ُ.‬‬
‫‪ -‬جاءت‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس الخامس عشر‬
‫البدل‬
‫البدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بدل‬
‫تعریف‪:‬‬
‫بدل‪ ،‬تابع مقصود از حكم بدون واسطه بين آن و متبوعش‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ‬
‫ُ‬
‫االمامٌ عليٌ (ع)‪.‬‬
‫النحو‬
‫واضع‬
‫ِ‬
‫مبدل منه بدل‬
‫اركان بدل‪:‬‬
‫‪ .1‬مبدل منه‬
‫‪.2‬‬
‫بدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫انواع بدل‬
‫‪ -‬بدل كل از كل‪.‬‬
‫ بدل بعض از كل‪.‬‬‫ بدل اشتمال‪.‬‬‫‪ -‬بدل مباين‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪1‬‬
‫بدل كل از كل (مطابق)‪:‬‬
‫بدلي كه در معنا با مبدل منه مساوي است‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫ُّ‬
‫علي (ع)‬
‫امير املؤمنين ٌ‬
‫قال ٌُ‬
‫مبدل منه‬
‫بدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪2‬‬
‫بدل بعض از كل؛‬
‫تعریف‪:‬‬
‫بدلي كه بخش ي از مبدل منه باشد‪ ،‬خواه كمتر‪ ،‬بيشتر يا برابر‪.‬‬
‫شرط‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫بدل داراي ضمير باشد‪.‬‬
‫مثال ‪:‬‬
‫َ‬
‫َ‬
‫ُ‬
‫ان ر َ‬
‫بع ـ ٌُه ‪ ،‬نصف ُهٌ‬
‫قرات القر ٌ‬
‫مبدل منه بدل ضمير‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪3‬‬
‫بدل اشتمال‬
‫تعریف‪:‬‬
‫بدلي كه دال بر صفتي از صفات مبدل منه كند يا چيزي‬
‫كه مبدل منه داراي آنست‪.‬‬
‫شرط‪:‬‬
‫بدل نيازمند ضمير‪.‬‬
‫مثال‬
‫اعجبني‬
‫ُ‬
‫االستاذٌ‬
‫مبدل منه‬
‫علم ـ ـ ُهٌ‬
‫ٌُ‬
‫بدل‬
‫ضمير‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪4‬‬
‫بدل مباين با مبدل منه ‪ ،‬دارای انواعی است‪.‬‬
‫الف) بدل االضراب (البداء اي الظهورٌ)‬
‫بدلي كه مبدل منه و بدل هر دو مد نظرند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫لحما‬
‫اكلت ٌ‬
‫خبزا‬
‫مبدل منه بدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪5‬‬
‫ب) بدل الغلط؛‬
‫تعریف‪:‬‬
‫بدلي كه هدف متكلم فقط بدل است و نه مبدل منه‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫ُ‬
‫رايت فرساٌ حماراٌ‬
‫مبدل منه بدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫بررس ی انواع بدل‪6‬‬
‫ج) بدل النسيان؛‬
‫تعریف‪:‬‬
‫بدلي كه متكلم به علت اشتباه يا فراموش ي مبدل منه را گفته و بعدا‬
‫با بدل آنرا اصالح ميٌكند ‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫َ‬
‫الظهرٌ‬
‫ٌَ‬
‫العصر‬
‫صليت‬
‫مبدل منه‬
‫بدل‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫الدرس السادس عشر‬
‫العطف‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫العطف‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عطف‬
‫انواع عطف ‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪ .2‬عطف نسق‪.‬‬
‫عطف بیان‪.‬‬
‫مثال عطف بیان‪:‬‬
‫قال علی بن الحسين زین العابدین ع ‪.‬‬
‫متبوع‬
‫مثال عطف نسق ‪:‬‬
‫جاء علی و حسين ‪.‬‬
‫تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تعریف انواع عطف‪:‬‬
‫‪.1‬عطف بيان‪:‬‬
‫تابعي جامد كه متبوع خود را توضيح يا تخصيص‬
‫ميٌدهد‪.‬‬
‫‪.2‬عطف نسق‪:‬‬
‫تابعي كه بين آن و متبوعش يكي از حروف عطف‬
‫باشد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫نکاتی در باره عطف ؛‬
‫عطف بيان‪:‬‬
‫تابع مشهورتر از متبوع است‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫قال ابوالحسن ُّ‬
‫علي (ع)‪.‬‬
‫متبوع تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مطابقت تابع و متبوع در عطف بيان‬
‫‪ -1‬اعراب‬
‫‪ -2‬عدد (مفرد‪ -‬مثني‪ -‬جمع)‬
‫‪ -3‬جنس(تذكير و تانيث)‬
‫العالم يدٌٌ‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫‪ -4‬تعريف و تنكير جاء‬
‫ٌز‬
‫متبوع‬
‫تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫ثمره عطف بيان‬
‫‪ -1‬تخصيص متبوع‪ ،‬متبوع نكره‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫ُ‬
‫مساكين‬
‫طعام‬
‫كفار ٌه‬
‫ٌ‬
‫ٌ‬
‫متبوع تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -2‬توضيح متبوع‪ ،‬متبوع معرفه‬
‫ُ‬
‫َ‬
‫قال ُّ‬
‫الحسين زين العابدين‬
‫ٌِ‬
‫علي بن‬
‫تابع‬
‫متبوع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫مواضع عطف بيان‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫الصادق‬
‫جعفر بن محمد‬
‫ٌُ‬
‫‪ -1‬لقب بعد از اسم ‪ :‬قال‬
‫تابع‬
‫متبوع‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫الحسين‬
‫‪ -2‬اسم بعد از كنيه ‪ :‬قال ابوعبدهللا‬
‫متبوع‬
‫تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬موصوف بعد از صفت ‪:‬‬
‫يدٌ‬
‫ُ‬
‫العالم ز ٌ‬
‫ٌ‬
‫جاء‬
‫متبوع تابع‬
‫‪ -4‬اسم معرف به (ال) بعد از اسم اشاره‪:‬‬
‫َ‬
‫الطالبَ‬
‫ٌ‬
‫كرم هذا‬
‫ٌا ٌِ‬
‫متبوع تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫َّ‬
‫مفسر پس از مفسر‬
‫‪ِ -5‬‬
‫ُ‬
‫ٌ‬
‫قمحا‬
‫اشتريت براٌ‬
‫متبوع تابع‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫تفاوت عطف بيان و نعت‬
‫‪ -1‬نعت اسم مشتق يا موول به مشتق ‪ ،‬عطف بيان‬
‫اسم جامد‪.‬‬
‫‪ -2‬نعت كاشف از صفت در متبوع‪،‬عطف بيان‬
‫كاشف از ذات متبوع ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عطف نسق‬
‫تابعي كه بين آن و متبوعش حرف عطف باشد‪.‬‬
‫حروف عطف‬
‫الواو‪ -‬الفاء‪ -‬ثم‪ -‬حتي‪ -‬ام‪ -‬او‪ِ -‬اما‪ -‬ال‪ -‬بل‪ -‬لكن‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫موارد عطف مجاز‬
‫‪ -1‬عطف اسم ظاهر بر اسم ظاهر‪:‬‬
‫جاء زيد و سعيد‬
‫‪ -2‬عطف ضمير بر ضمير‪:‬‬
‫انا و انت صديقان‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -3‬عطف ضمير بر اسم ظاهر‪:‬‬
‫ُ‬
‫جاء ني زيد و انت‪.‬‬
‫‪ - 4‬عطف اسم ظاهر بر ضمير‪:‬‬
‫ما جاءني اال انت و زيد‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -5‬عطف بر ضمير منصوب‪:‬‬
‫َ‬
‫ٌ‬
‫االولين‬
‫جمعنا كم و‬
‫‪ -6‬عطف بر ضمير مجرور‪:‬‬
‫ضٌ‬
‫فقال لها و ل ٌالر ِ‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -7‬عطف فعل بر فعل‪:‬‬
‫ان تومنوا ٌو تتقوا ‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫‪ -8‬عطف فعل بر اسم شبيه به فعل و بر عكس‪:‬‬
‫َََ‬
‫َ‬
‫َ‬
‫اولم يروا الي الطی ِر فوقهم صافات و يق ِبضن ‪.‬‬
‫‪ -9‬عطف جمله بر جمله‪:‬‬
‫ُ‬
‫الهواء بارد و االمطار كثیره‪.‬‬
‫صرف و نحو كاربردي ‪3‬‬
‫عطف غير مجاز‬
‫عطف بر ضمیر متصل مرفوع و ضمیر مستتر جايز نيست؛‬
‫مگر‬
‫با فاصل مانند‪ :‬ضمیر منفصل‪:‬‬
‫َ‬
‫اذهب انت و ربك ‪.‬‬
‫فعل فاصل معطوف‬
‫خدا نگهدار‬