درس اول هدفهاي كلي
Download
Report
Transcript درس اول هدفهاي كلي
بسم هللا الرحمن الرحیم
عنوان درس :صرف و نحو كاربردي ()4
تعداد واحد 4 :واحد
نويسنده :دكتر سيد احمد امام زاده
انتشارات دانشگاه پيام نور
طراح :ابوالقاسم عارف نژاد
عضو هيأت علمي دانشگاه پيام نور مركز نيشابور
معرفی
كتاب در دو بخش تهيه شده است؛
الف :مباحث صرفي
شامل موارد زیر است:
حاالت مختلف اسم منسوب
احکام تصغیر
ب :مباحث نحوي شامل
حال
تمییز
استثنا
منادي
مشغول عنه
تنازع
اعراب انواع جمله
درس اول
هدفهاي كلي
-1شناختن اسم منسوب
-2نحوه ساختن اسم منسوب
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد
الف :تعريف
نسبت به مطالب زير احاطه پيدا نمايند
بتوانند
•
• ب :ساختن اسم منسوب از:
-1اسامي مؤنث
-2اسامي مثني و جمع مذكر سالم و جمع مكسر
-3اسامي مقصور ,منقوص ,ممدود
-4اسمهاي مركب اضافي ,مزجي و اسنادي
-5اسمهاي مختوم به ياء مشدده
َ
ُ
َ
-6از اسمهاي بر وزن ف ِعيله و فعيله
-7از اسمهايي كه حرفي از آنها محذوف است
ج :آشنايي با اسمهاي منسوب بدون ياء نسبت
نسبت چيست؟
•
•
•
•
نسبت عبارت است از:
نسبت دادن چيزي را به چيز ديگر بوسيله
آوردن ياء مشدده ماقبل مكسور به آخر اسم
اسمي كه داراي ياء نسبت باشد منسوب ناميده مي شود مانند
اصفهاني
-1اسم منسوب چه نوع كلمه اي بوده و در
جمله داراي چه نقش ي مي باشد؟
• اسم جامد بوده و در جمله نقش صفت دارد
• زيرا مفهوم ”موصوف بهذه النسبة“ در تقدير است
-2اسم منسوب چگونه ساخته مي شود؟
• با آوردن ياء مشدده ما قبل مكسور به آخر اكثر اسامي ,اسم
منسوب ساخته مي شود مانند:
• ايران +ي ّ = ايراني
-3اسم منسوب از اسمهاي مؤنث مختوم به
تاء تانيث چگونه ساخته مي شود؟
•
•
•
•
•
-1تا تانيث حذف مي شود
-2ياء نسبت اضافه مي شود مانند
مكة +ي = مكي
كوفة +ي = كوفي
بصرة +ي= بصري
-4ساختن اسم منسوب از اسمهايي كه به ”ياء“
مشدد ختم شده اند,
با توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم
• به سه دسته
مي شوند؟
•
•
•
•
بر اساس تعداد حروف ما قبل از ياء مشدد
-1يك حرف
-2دو حرف
-3بيش از دو حرف
•
•
•
•
-5از اسمي كه بعد از يك حرف به ياء مشدد
ختم شده ,چگونه اسم منسوب ساخته
مي شود؟
الف :ياء اول به اصل خود بر مي گردد
ب :ياء دوم قلب به واو مي شود
َ
و
مانند طي ّ +ي ّ= طو ي
حي ّ +ي ّ= َ
حيوي
-6از اسمي كه بعد از دو حرف به ياء مشدد ختم
چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟
-1یاء اول حذف مي شود
-2یاء دوم قلب به واو مكسوره ما قبل مفتوح مي شود
• مانند نبي ّ +ي ّ= نبوي ّ
• علي ّ +ي ّ = علوي
-7اسمي كه به ياء مشدد ختم شده و قبل از ياء
بيشتر از دو حرف باشد چگونه اسم منسوب
ساخته مي شود؟
• ياء مشدد حذف مي شود
• ياء نسبت به جاي آن قرار مي گيرد
• مانند الكرس ي ّ --كرس ي ّ
• االصفهاني ّ ---اصفهاني
اسم منسوب كلمات ”مهدي ّ و مرمي ّ“ به چند
صورت ساخته مي شود؟
• دو صورت
• مهدي ّ ---مهدوي ّ ,مهدي ّ
• مرمي ّ ----مرموي ّ ,مرمي
-10به چه دليل اسم منسوب كلماتي
مانند مهدي ّ دو شكل مختلف دارند؟
• زيرا ياء مشدده از دو قسمت مختلف تشكيل شده است:
-1ياء اول زائده است كه حذف مي شود
-2ياء دوم اصلي است كه قلب به واو مي شود
-11اسم منسوب از اسمهاي مقصور با توجه به چه
نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟
•
•
•
•
به سه دسته
با توجه به اينكه الف مقصوره ؛ بعد از دو حرف
سه حرف
چهار حرف و يا بيشتر ,آمده باشد
-12اسم منسوب از اسمهاي ثالثي مكسور
العين چگونه ساخته مي شود؟
-1كسره عين الفعل به فتحه تبديل مي شود
-2ياء نسبت ,اضافه مي شود
• مانند َملك +ي ّ = َم َلكي ّّ ٌّ
ِ
ِإبل +ي ّ = ِإبلي ّ
•
-13اسم منسوب از اسمهاي مثني و جمع سالم
چگونه ساخته مي شود؟
•
•
•
•
•
•
الف :عالمت تثنيه و جمع حذف مي شود
ب :ياء نسبت اضافه مي شود
الحرمين = الحرمي
مانند :
ِ
التابعين = التابعي
التابعات = التابعي
توجه شود :حمدون = حمدوي و حمدوني
• العرفات = العرفي و العرفاتي
-14اسم منسوب از جمع مكسر چگونه
ساخته مي شود؟
• دو صورت دارد:
• -1اگر بر جمع بودن خودش باقي باشد ,تبديل به مفرد شده و
ياء نسبت به مفرد آن اضافه مي شود
• مانند بساتين --بستان +ي = بستاني
• -2اگر جمع مكسر به عنوان اسم مفرد استفاده شود ,ياء به
آن اضافه مي شود
• مانند انصار +ي = انصاري
• ازهار +ي = ازهاري
-15از اسمهايي كه ماقبل آخر آنها به ياء مشدد قرار دارد
چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟
•
•
•
•
الف :ياء دوم كه متحرك است حذف مي شود
ب :ياء نسبت اضافه مي شود
َ
مانند طيب +ي = طيبي ّ
ُ
َ
غزيل +ي = غزيـلي
-16از اسمي كه الف مقصوره سومين حرف باشد
چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟
-1الف قلب به واو مي شود
-2ياء مشدد اضافه مي شود
• مانند عصا +ي = عصوي
• عال +ي = علوي
• فتي +ي = فتوي
-16از اسمي كه الف مقصوره چهارمين حرف باشد
چگونه اسم منسوب ساخته مي شود؟
• اگر دومين حرف ساكن باشد مي توان الف را حذف يا قلب به
واو كرد
• اگر دومين حرف متحرك باشد بايد الف را حذف كرد
-17براي حاالت مختلف اسم منسوبي كه الف
مقصوره چهارمين حرف باشد مثال بزنيد
•
•
•
•
حبلي +ي = حبلوي ,حبلي ّ
ملهي +ي = ملهوي ,ملهي ّ
كندا +ي = كندي ّ
بنما +ي = بنمي
-18از اسمي كه الف مقصوره بعد از چهار حرف و يا
بيشتر آمده باشد چگونه اسم منسوب ساخته
مي شود؟
•
•
•
•
•
-1الف مقصوره حذف مي شود
-2ياء نسبت اضافه مي شود
مانند فرنسا --فرنس ي ّ
مستشفي – مستشفي ّ
توجه :مصطفي ---مصطفوي
-19ساختن اسم منسوب از اسمهاي منقوص با توجه
به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم مي شود؟
•
•
•
•
به سه دسته
به توجه به اينكه ”ياء“ بعد از دو حرف
سه حرف
چهار حرف و بيشتر آمده باشد
-20از اسم منقوص كه ياء سومين حرف باشد
چگونه اسم منصوب ساخته مي شود؟
-1ياء قلب به واو مي شود
-2ما قبلش مفتوح مي شود
• شجي ّ --شجوي ّ
َ
َ
َ
• ع ِمي --عمو ي
از اسم منقوص كه ياء چهارمين حرف باشد چگونه
اسم منسوب ساخته مي شود؟
• جائز است كه ياء قلب به واو شود
• جائز است كه ياء حذف شود
• قاض ي ّ --قاضوي ّ = قاض ي ّ ,داعي ّ --داعوي ّ = داعي
-22از اسم منقوص كه ياء بعد از چهار حرف و يا
بيشتر آمده باشد چگونه اسم منسوب ساخته
مي شود؟
• ياء حذف مي شود
• ياء نسبت اضافه مي شود
• املهتدي ----املهتد +ي ّ = املهتدي
َ
-23چه زماني از اسم منسوب ”ف ِعيله“ ياء
حذف مي شود؟
•
•
•
•
•
با داشتن دو شرط ؛ اگر عين الفعل :
صحيح باشد
مشدد نباشد
َ َ
مدينه --مدني ّ
صحيفه َ --
ص َحفي
َ
-24چه زماني از اسم منسوب ”ف ِعيله“ ياء
حذف نمي شود؟
• اگر عين الفعل معتل باشد
• يا اگر عين الفعل مضاعف باشد
• مانند طويله --طويلي ّ جليله – جليلي ّ
ُ
َ
-25چه زماني از اسم منسوب ”فعيله“ ياء
حذف مي شود؟
• وقتي كه عين الفعل آن مضاعف نباشد مانند
• جهينه ---جنهي ّ ,بثينه ـ بثني ّ
َ
ُ
َ
-26اسم منسوب از ف ِعيل و فعيل معتل
الالم چگونه ساخته مي شود؟
•
•
•
ياء اول حذف مي شود
ياء دوم قلب به واو ما قبل مفتوح مي شود
مانند غني ّ – غنوي ّ
َ
ُ
َ
-27اسم منسوب از ف ِعيل و فعيل صحيح
اآلخر چگونه ساخته مي شود؟
• بدون هيچ تغييري ياء نسبت به آن اضافه مي شود
سهيل َ --
• مانند عقيل – عقيلي َّ ُ ,
سهيلي ّ
-28ساختن اسم منسوب از اسم ممدود با
توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم
مي شود؟
به سه دسته
•
• با توجه به اينكه همزه اسم ممدود ؛ زائد
• اصلي مقلوب باشد
-29اگر همزه اسم ممدود زائده باشد
ساختن اسم منسوب آن چگونه است؟
•
•
•
•
همزه قلب به واو مي شود
ياء نسبت به آن اضافه مي شود
مانند صحراء – صحراوي ّ
عمياء --عمياوي
- -30اگر همزه اسم ممدود اصلي باشد
ساختن اسم منسوب آن چگونه است؟
• بدون تغيير ,ياء نسبت به آن اضافه مي شود
• مانند إنشاء – إنشائي ّ ,إمالء – إمالئي ّ
--31اگر همزه اسم ممدود مقلوب از ”واو“
يا ”ياء“زائده باشد ساختن اسم منسوب آن
دو وجه جائز است :چگونه است؟
•
-1همزه تغيير نكند
-2همزه قلب به واو شود
• مانند سماء – سمائي ّ = سماوي ّ ,بناء – بنائي ّ = بناوي
•
•
•
•
•
-32اسم منسوب از اسمهاي مركب با
توجه به چه نكته اي بر چند دسته تقسيم
مي شود؟
به سه دسته
با توجه به نوع اسم مركب كه عبارتند از:
-1اسنادي
-2مزجي
-3اضافي باشد
-33ساختن اسم منسوب مركب اسنادي
چگونه است؟
• ياء نسبت به اولين قسمت آن اضافه مي شود
• قسمت دوم حذف مي شود
ً
• مانند تابط شرا --تابطي ّ ,جاد املولي – جادي ّ
-34ساختن اسم منسوب مركب مزجي
چگونه است؟
•
•
•
•
ياء نسبت به اولين قسمت آن اضافه مي شود
قسمت دوم حذف مي شود
مانند بعلبك – بعلي ّ
خمسه عشر – خمس ي ّ
-35ساختن اسم منسوب مركب اضافي
چگونه است؟
• با توجه به ويژگهاي مضاف بر چهار قسم است:
-1كنيه باشد
-2بوسيله مضاف اليه قابل شناسايي باشد
-3با حذف مضاف اليه با اسم ديگري اشتباه شود
-4هيچكدام از موارد باال نباشد
-36اسم منسوب از مركب اضافي چگونه
ساخته مي شود؟
•
•
•
•
در اكثر موارد مضاف اليه حذف مي شود
ياء نسبت به مضاف اضافه مي شود
مانند بدر الدين – بدر ّي
إمرئ القيس ---إمر ٌّ
ئ
-37اسم منسوب مركب اضافي كه مضاف
آن كنيه باشد چگونه است؟
•
•
•
•
•
مضاف حذف مي شود
ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود
مانند ابوبكر – بكري ّ
أم كلثوم – كلثومي ّ
ابن عباس – عباس ي
-38اسم منسوب مركب اضافي كه بوسيله
مضاف اليه قابل شناسايي باشد چگونه
مضاف حذف مي شود است؟
•
• ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود
• مانند غالم ز ٍيد – ز ّ
يدي ٌ
ّ
أحمدي ٌ
• بيت أحمد –
-39اسم منسوب مركب اضافي كه در
صورت حذف مضاف اليه با اسم ديگري
اشتباه شود چگونه است؟
مضاف حذف مي شود
•
• ياء نسبت به مضاف اليه اضافه مي شود
شمس --شمس ّي ٌ
• مانند عبد
ٍ
• عبد القيس ---قيس ّي ٌ
-40اسم منسوب اسمهايي كه الم الفعل آنها
حذف شده است بر چند قسم است؟
• بر دو قسم:
• الف :الم الفعل آنها در تثنيه و جمع برگردد
• ب :الم الفعل آنها در تثنيه و جمع برنگردد
-41اسمي كه الم الفعل محذوف آن در
تثنيه و جمع برمي گردد اسم منسوب آن
است؟
در اسم منسوب حرفچگونه
گردد
محذوف بر مي
•
• مانند أب – أبوان = أبوي ّ
• أخ – أخوان = أخوي ّ
ّ
أخواتي
• أخت – أخوات =
-42اسمي كه الم الفعل محذوف آن در
تثنيه و جمع برنمي گردد اسم منسوب آن
چگونه است؟
-1حرف محذوف برگردد
-2حرف محذوف بر نگردد
مانند
• إبن ــ إبنان = إبنيّ ّ ,بنويّ ّّ
• ید – یدان = یديّ ّ ,یدويّ
-43اسم منسوب اسمهايي كه فاء الفعل آنها
حذف شده است بر چند قسم است؟
• بر دو قسم
• الف :صحيح الالم باشد
• ب :معتل الالم باشد
•
•
•
•
•
-44از اسم صحيح اآلخري كه فاء الفعل
آن محذوف باشد چگونه اسم منسوب
ساخته مي شود؟
حرف محذوف بر نمي گردد
ياء نسبت به آخرش اضافه مي شود
مانند
عده – ّ
عدي
ّ
صفي
صفه –
-45از اسم ناقص ي كه فاء الفعل آن
محذوف باشد چگونه اسم منسوب
ساخته مي شود؟
حرف محذوف بر مي گردد
•
• ياء نسبت به آخرش اضافه مي شود
مانند
• ِشيه – وشو ّي
• ديه – ودو ّي
-46چه صيغه هايي بدون ياءنسبت ,
داللت بر نسبت مي كنند؟
• اسمهايي كه بر اوزان زير باشند
َ
-1فعال مانند عطار
-2فاعل مانند تامر
َ
-3ف ِعل مانند رجل طعم ( صاحب طعام)
-47اسمهاي منسوب شاذ مشهور كدامند؟
•
•
•
•
مرو – مروزي (مرو ّيّ)ّ
شتاء – َشتوي ( شتائي ,شتاو ّيّ)ّ
ّ
ّ
قريش – قرش ّيّ ( قريش ي )
ّ
ّ
ي
ي
باديه – بدو ( بادو ,بادي ّ)
درس دوم
تصغير
هدفهاي كلي
• شناختن اسم تصغير
• نحوه ساختن اسم تصغير
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعريف تصغير
-2فوائد لفظي و معنوي تصغير
-3اوزان اسم تصغير
-4مصغر كردن اسمهاي ثالثي مجرد و مزيد
-5مصغر كردن اسمهاي رباعي مجرد و مزيد
-6مصغر كردن اسمهاي خماس ي مجرد و مزيد
-7نحوه حذف حروف از اسمهاي مصغر
-8مصغر كردن اسمهاي مثني و جمع
-9مصغر كردن اسمهاي معتل
-10مصغر كردن اسمهاي مقصور ,منقوص ,ممدود
-11مصغر كردن اسمهاي مؤنث لفظي و معنوي
-12مصغر كردن اسمهاي كه بعض ي از حروف اصلي آنها محذوف
است
-1تصغير چيست؟
• معناي لغوي تصغير ,تحقير كردن و كاهش دادن است
ُ
ُ ًَ ُ
َ
َ
• و اصطالحا تغيير اسم به يكي از اوزان فعيل ,فعي ِعل و فعي ِعيل
مي باشد
ُ َ
ُ
َ
ُ
َ
• مانند جـبـيل ,جـع ِيفر ,قنيـ ِديل
-2فائده لفظي تصغير چيست؟
• مختصر كردن جمله است زيرا شجيره مختصرتر از شجره
صغيره است
-3تصغير از نظر معنا چه فايده اي دارد؟
• الف -نشان دادن كوچكي = بحيره
• ب -تحقير كردن = شويعر
• ج -نشان دادن كمي = دريهمات
• د -نزديك بودن زمان يا مكان = قبيل الفجر
• ه -اظهار محبت = بني ّ
• و -گاهي اوقات تصغير براي نشان دادن بزرگي چيزي است =
د ًويهيه
-4شروط اسمي كه مصغر مي شود
چيست؟
-1اسم باشد
-2معرب باشد
ُ
َ
-3بر اوزان اسم مصغر نباشد #كميت
-4قابل تصغير باشد #كبير
-5مصغر اسم ثالثي مجرد بر چه وزني
آورده مي شود؟
ُ
َ
• بر وزن فعيل
ُ
َ
• مانند جـبيـل
-6ياء تصغير چيست؟
• ياء ساكني كه بعد از حروف دوم براي مصغر كردن آورده مي
شود
-7مصغر اسم رباعي مجرد بر چه وزني
آورده مي شود؟
ُ
ُ
َ
َ
• بر وزن فعي ِعل مانند جع ِيفر
-8مصغر اسم خماس ي مجرد و مزيد بر
چه وزني آورده مي شود؟
ُ
َ
• حرف پنجم و ديگر حروف زائد حذف مي شود و بر وزن فعي ِعل
ساخته مي شود
َ
• مانند ُعنيـ ِدل
-8چه زماني جائز است كه مصغر خماس ي
ُ
ُ
ً
مجرد بر وزن فعي ِعيل آورده مي شود؟
• اگر اسم بدون ياء باشد جايز است كه بر اين وزن نيز ساخته
شود مانند سفيريج
-9مصغر اسم ثالثي مزيدي كه چهار حرفي
باشد چگونه ساخته مي شود؟
• حرف زائد باقي مي ماند مانند شاعر = ُ َ
شوي ِعر
-10مصغر اسم ثالثي مزيدي كه بيش از دو حرف
زائد داشته باشد و حرف لين زائد ماقبل حرف آخر
نداشته باشد ,چگونه ساخته مي شود؟
• فقط يك حرف زائد كه داراي ارجحيت باشد باقي مي ماند
-11در حذف حروف زائد اسم تصغير ,
بقاءكدام حرف بر حروف ديگر اولويت
دارد؟
-1ميم بر همه حروف اولويت دارد
-2تاء بر سين اولويت دارد
-3سين بر همزه اولويت دارد
• مانند منطلق = مطيلق
• استخراج = تخيريج
-12مصغر اسم ثالثي و رباعي مزيدي كه پنج حرفي
بوده و ماقبل حرف آخر ,حرف لين باشد ,چگونه
ساخته مي شود؟
•
•
•
•
ُ
َ
بر وزن فعيـ ِعيل ساخته مي شود
مانند مصباح = ُ َ
مص ِيبيح
ُ
َ
قنديل = قنيـ ِديل
ُ َ
حلقوم = حـلـ ِيقيم
-13مصغر اسم رباعي مزيدي كه بيش از يك
حرف زائد داشته باشد ,چگونه ساخته مي
شود؟
• تمام حروف زائد به جز حرف لين ما قبل آخر حذف مي شود
َ
َ
• مانند مدحرج = ُدح ِيرج
َ
• متسلسل = ُسلي ِـسل
-14در هنگام تصغير ,اگر حروف زائد
هيچكدام بر ديگري اولويت نداشته باشد ,چه
مي بايست كرد؟
• جائز است يكي را حذف و ديگري را باقي گذاشت
َ
َ
• مانند علندي = ُعلي ِند ُ ,عليـ ٍد
-15در اسم تصغير چه حرفي به جاي
حروف محذوف ,جائز است بيايد؟
• اگر اسم ياء نداشته باشد جائز است قبل از حرف آخر ياء
ساكن آورد
• مانند سفرجل = سفيرج ,سفيريج
-16تصغير غير قياس ي كدام است؟
•
•
•
•
اگر مصغر اسمي ,بر وزني غير از اوزان سه گانه
ُ
ُ
ُ
َ
َ
َ
فعيل ,فعي ِعل و فعي ِعيل
بيايد اين تصغير غير قياس ي و شاذ مي باشد
مانند مغرب = مغيربان ,ليله = ُ َليـيلَـيهَ
-17چه زماني حرف بعد از ياء تصغير
مفتوح مي شود؟
• وقتي كه حرف مذكور واقع شده باشد قبل از:
-1تاء تانيث
-2الف مقصوره تانيث
-3الف ممدوده تانيث
-4الف جمع بر وزن افعال
-5الف صفت بر وزن فعالن
-6در اسم علم بر وزن فعالن
-18چه اسمهايي مانند اسمهاي رباعي
مصغر مي شوند؟
• هر اسمي كه بعد از چهار حرف به آن متصل شده باشد :
-1تاء تانيث
-2الف تانيث ممدوده
-3ياء نسبت
-4الف و نون زائده
-19اسمهاي مركب اضافي چگونه مصغر
مي شوند؟
• مضاف مصغر شده و مضاف اليه تغييري نمي يابد
• مانند :عبد هللا = عبيدهللا
-20اسمهاي مركب مزجي چگونه مصغر مي
شوند؟
• قسمت اولش فقط مصغر شده و قسمت دوم هيچ تغييري پيدا
نمي كند
• مانند بعلبك = ُ َ
بعيـل َـبك
-21در چه مواردي مصغر فعالن بر
ُ
وزن ُفعيالن آورده مي شود؟
-1اگر صفت باشد و مؤنثش بر وزن فعلي بیاید
مانند َ
ُعطیشان
-2اسم علم باشد مانند ُس َلیمان
-22در چه مواردي مصغر فعالن بر
ُ
وزن ُفعيلين آورده مي شود؟
• زماني كه اسم جنس باشد
• مانند سلطان = سليطين
• فنجان = فنيجين
-23اسمهاي مثني و جمع چگونه مصغر مي
شوند؟
• مفرد آنها مصغر شده و سپس عالمتهاي مثني و جمع به آنها
اضافه مي شود
• مانند مسلمين = ُ
مس ِيل َميـ ِن
ِ
مسلمات = ُ َ
مسيـ ِلمات
-24جمع مكسر چگونه مصغر مي شود؟
-1اگر جمع قلت باشد بر همان وزن مصغر مي شود
-2اگر جمع كثرت باشد ,مفردش مصغر شده و سپس عالمت جمع
مذكر سالم و يا جمع مؤنث سالم اضافه مي شود
-25اسمهاي مختوم به الف مقصوره كه الف
چهارمين حرف باشد ,چگونه مصغر مي شوند؟
• الف مقصوره وجوبا باقي مي ماند
• ماقبل الف مفتوح مي شود
َ
• مانند بشري = ُبشيري
-26اسم مختوم به الف مقصوره كه
حرف سوم مد زائد باشد ,چگونه مصغر
مي شود؟
• دو وجه جائز است:
-1حرف مد زائد حذف شده و الف باقي بماند
-2الف حذف شده و مد زائد باقي بماند
َ ّ
• مانند حباري = ُ َ
حبيري ُ ,حبـيِـر
-27اسم مختوم به الف مقصوره كه سومين حرف ,حرف مد
نباشد و الف چهارمين حرف و يا بعد از آن باشد چگونه
مصغر مي شود؟
• حذف الف واجب است
• مانند قرقري = ُ َ
قريـقر
-28اسمي كه حرف دوم آن حرف
عله ”یاء“ باشد ,چگونه مصغر مي
شود؟
• الف -اگر مقلوب از واو و همزه باشد به اصل خود بر
مي گردد
• ب – اگر در اصل حرف صحیح بوده به آن بر مي
گردد
• ج -اگر اصلي باشد به حالت خود باقي مي ماند
-29اسمي كه حرف دوم آن حرف
عله ”واو“ باشد ,چگونه مصغر مي
شود؟
•
•
•
•
•
-1اگر مقلوب باشد به اصل خود بر مي گردد
-2اگر اصلي باشد تغییر پیدا نمي كند
مانند موقن = ُ َمییــقنن
ثوب = َثوی ــب
لوم = لُ َؤی ــم
-30اسمي كه حرف دوم آن الف
منقلبه یا زائده باشد ,چگونه مصغر
مي شود؟
• به اصل خود بر مي گردد مانند باب = ُ َبو ـیب ,فار
= ُ َفؤی ــر
• اگر زائده باشد قلب به واو مي شود مانند شاهد
شوی ــ نهد
=ُ َ
-31اگر الف منقلبه در اصل همزه باشد
در هنگام تصغیر در چه صورتي قلب به
واو مي شود؟
• در صورتي كه قبل از الف نیز همزه باشد
• مانند أا ندم = ُ َأوی ــ ندم
-32اسمي كه سومین حرف آن الف
باشد چگونه مصغر مي شود؟
• قلب به یاء مي شود
• مانند عصا = عصـي ّ ,فتي = فتي ّ ,كتاب = ُكتـَـیب
-33اسمي كه سومین حرف آن واو
باشد چگونه مصغر مي شود؟
• قلب به یاء مي شود
خطوة= خـ َطـیـَّه
• مانند
َ
• دلو = ُد َلي ّ
-34اسمي كه سومین حرف آن یاء
باشد چگونه مصغر مي شود؟
• یاء هیچ تغییري نمي كند
• مانند سبیل = ُسبـَیــل
• نبیل = ُنـبـَیـل
-35در چه صورتي در هنگام
تصغیر ,حرف اصلي محذوف بر
مي گردد؟
• به جز تاء تانیث ,حداقل دو حرف باقي مانده باشد مانند
عده = وعُیدَ ه
-36در چه صورتي در هنگام
تصغیر ,حرف اصلي محذوف بر
نمي گردد؟
• به جز تاء تانیث حداقل سه حرف باقي مانده باشد
• مانند ناس ( أناس) = ُنـ َویـس
-37اسم مؤنث معنوي سه حرفي
چگونه مصغر مي شود؟
• به آخر آن تاء تانیث اضافه مي شود
• مانند هند = هنیده ,نار = نویره
درس سوم
هدفهاي كلي
• -1شناختن مفهوم حال
-2نحوه تشخيص حال در جمله
-3نحوه آوردن حال
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعريف حال
-2شناختن ويژگيهاي حال
-3شناختن اركان حال
-4شناختن انواع حال
-5شناختن انواع حال تاكيدي
-6شناختن موارد حال جامد
-7شناختن موارد حال معرفه
-8شناختن ترتيب حال با ذوالحال
-9شناختن حال با عامل
-10آوردن حال متعدد
-11موارد حذف عامل حال
-1تعريف حال چيست؟
•
•
•
•
•
•
•
اسم
مشتق
نكره
منصوبي
است كه از اركان غير اساس ي جمله بوده
و حالت فاعل و يا مفعول و يا هردو و يا غير از آن دو را
در زمان وقوع فعل بيان مي كند
-2جمله حاليه از چه اركاني تشكيل شده
است؟
• سه ركن و عبارتند از:
-1عامل حال
-2ذوالحال (صاحب حال)
-3حال
-3صاحب حال چيست و چه اعرابي دارد؟
•
•
•
•
•
اسم غالبا معرفه اي است كه بوسيله حال ,حالت آن
مشخص مي شود
و اعرابهاي زير را مي تواند داشته باشد:
مرفوع= فاعل ,نائب فاعل ,مبتدا ,خبر
منصوب = كليه مفعولها
مجرور
-4مقصود از حال متنقله چيست؟
• حالي است كه در اكثر موارد فقط براي مدت معيني همراه
ذوالحال باشد و گاهي ذوالحال بدون آن مي آيد
-5در چند مورد حال ثابت و غير متنقله مي
باشد؟
•
•
•
•
سه مورد
الف -حال مؤكده باشد
ب -عامل بر تجدد و پيدايش ذوالحال داللت كند
ج -حال صفتي غير قابل انفكاك از ذوالحال باشد
-6در چه مواردي حال به صورت جامد مؤول
به مشتق آورده مي شود؟
• اگر حال داللت كند بر:
– تشبيه
– ارتباط دو طرفه
– ترتيب
– قيمت
ً
-7در جمله ” كر ّ الجندي ّ أسدا “ چه نوعي از
حال آورده شده است؟
• أسدا حال جامد مؤول به مشتق است
• و بر تشبيه داللت مي كند
ً
• و به معني مشبها باالسد مي باشد
ً
بيد “چه
-8در جمله ” سلمت البائع النقود يدا ٍ
نوعي از حال آورده شده است؟
ً
• يدا بيد حال جامد مؤول به مشتق است
• و بر ارتباط دو طرفه داللت مي كند
• و به معني متقابضا مي باشد
ً
ً
-10در جمله ” أدخلوا الصف واحدا واحدا“
چه نوعي از حال آورده شده است؟
ً
• واحدا حال جامد مؤول به مشتق است
• و بر ترتيب داللت مي كند
• و به معني مرتبين مي باشد
ً
-11در جمله ” إشتريت القمح مدا بدرهم “ چه
نوعي از حال آورده شده است؟
ً
• مدا حال جامد مؤول به مشتق است
• و بر قيمت داللت مي كند
َّ ً
• و به معني مسعـرا مي باشد
-12آيا حال مي تواند به صورت معرفه
بيايد؟
• گاهي حال به صورت معرفه مي آيد ولي مؤول به نكره است
• مانند جاء ٌيد وحدهَ
ز
ً
• وحده حال است و به معني منفردا مي باشد
-13چه زماني مصدر مي تواند به عنوان حال
آورده شود؟
• نكره باشد
• مؤول به مشتق باشد
ً
ٌ
• مانند جاء زيد بغتة ً يعني مباغتا
-14چه زماني جائز است كه ذوالحال نكره
بيايد؟
-1حال مقدم بر ذوالحال باشد
-2ذوالحال نكره مخصصه باشد
-3اداه نفي يا شبه نفي قبل از ذوالحال بيايد
-15حال و ذوالحال به چه ترتيبي در جمله مي
آيند؟ و چند حالت دارند؟
• سه حالت
-1جواز تقديم و تأخير حال بر ذوالحال
-2وجوب تقديم حال بر ذوالحال
-3وجوب تقديم ذوالحال بر حال
-16چه زماني تقديم حال بر ذوالحال واجب
است؟
• ذوالحال محصور باشد
-17چه زماني تقديم ذوالحال بر حال واجب
است؟
-1حال محصور باشد
-2ذوالحال مجرور به حرف جر باشد
- 3ذوالحال مجرور به اضافه باشد
-18در چه مواردي جائز است حال براي
مضاف اليه بيايد؟
-1ذوالحال بوسيله مصدر يا وصف مجرور شده باشد
-2مضاف ,جزء حقيقي مضاف اليه باشد
-3مضاف به منزله جزء مضاف اليه باشد به نحوي كه حذف
مضاف صحيح باشد
-19حال با عاملش به چه ترتيبي مي آيند؟
چند حالت دارند؟
• سه حالت
-1جواز تقديم حال بر عامل
-2وجوب تأخير حال از عامل
-3وجوب تقديم حال بر عامل
-20در چه مواردي تقديم حال بر عاملش جائز
است؟
-1عامل فعل متصرف باشد
-2عامل شبه فعل متصرف باشد مانند اسم فاعل ,اسم مفعول ,
صفت مشبهه
-21در چه مواردي تأخير حال بر عاملش واجب
است؟
-1عامل فعل جامد باشد
-2عامل صفت شبيه به فعل جامد باشد مانند اسم تفضيل
-3عامل معنوي باشد مانند اسم اشاره ,حروف تشبيه و تمني ,
ظرف و جار و مجرور
-22در چه مواردي تقديم حال بر عامل واجب
است؟
-1حال اسم استفهام باشد
-2حال اسم شرط باشد
-23حال متعدد به چند صورت مي آيد؟
• سه صورت
-1حال متعدد و ذوالحال يك باشد
-2حال متعدد و ذوالحال متعدد باشد
-3حال واحد و ذوالحال متعدد باشد
-24هنگامي كه حال متعدد و ذوالحال نيز متعدد ولي
فاقد قرينه باشد ,چگونه ذوالحال تعيين مي شود؟
• حال اول براي ذوالحال نزديك تر به آن
• و حال دوم براي ذوالحال دورتر ,قرار داده مي شود
-25حال مؤكده چيست؟
• حالي كه معناي جديدي را نمي رساند و مي توان مفهوم آن را از
كلمات قبل از آن فهميد ولي براي تاكيد همان معنا آورده مي
شود
-26حال مؤكده بر چند نوع است؟
• سه نوع
-1تاكيد كننده عامل
-2تاكيد كننده ذوالحال
-3تاكيد كننده مضون جمله
-27حالي كه براي تاكيد عامل مي آيد بر چند
قسم است؟
• دو قسم
-1فقط معناي آن با عاملش يكسان باشد
-2هم از نظر لفظ و هم از نظر معنا با عاملش يكسان باشد
-28حال مؤكده براي تاكيد ذوالحال چگونه
است؟
• حالي است كه بر همان چيزي داللت مي كند كه ذوالحال نيز بر
آن داللت دارد
-29حال تأكيدي كه مضمون جمله را تأكيد
مي كند چه شرايطي دارد؟
-1جمله از دو اسم معرفه تشكيل شده باشد
-2هر دو جزء جمله اسم جامد باشد
-3عامل حال محذوف باشد
-4واجب است حال بعد از جمله بيايد
-30حال مؤسس چيست؟
• حالي كه بيان كننده مفهوم جديدي براي ذوالحال مي باشد و
چنانچه حذف شود مفهوم آن از جمله فهميده نمي شود
-31نام ديگر حال مؤسس چيست؟
• حال غير تاكيدي
• حال مبين
-32حال از نظر لفظ بر چند نوع است؟
• سه نوع
-1مفرد :صلي املؤمن خاشعا
-2شبه جمله :شاهدت الرجل بين املصلين
ً
-3جمله :رأيت سعيدا يلعب في الساحة
-33اگر حال به صورت جمله آورده شود چه
شرايطي بايد داشته باشد؟
-1خبريه باشد
-2بر آينده داللت نكند و سين وسوف و لن نداشته باشد
-3مشتمل بر كلمه اي براي ارتباط با ذوالحال باشد
-34چه كلماتي جمله حاليه را به ذوالحال
ارتباط مي دهند؟
-1ضمير
-2واو
-3واو و ضمير با هم
ٌ
ٌ
• مانند جاء زيد و هو راكب سيارة ً
-35ارتباط دادن جمله حاليه با واو چه
احكامي دارد؟
-1واجب
-2ممتنع
-3جائز
-36چه زماني ارتباط جمله حاليه با واو واجب
است؟
-1جمله حاليه فعليه باشد
-2مضارع مثبت همراه با قد باشد
-3ماض ي منفي با ”ما“ باشد
• مانند لم تذموني و قد تعلمون صدق ودي
-37چه زماني ارتباط جمله حاليه با واو ممنوع
است؟
• وقتي كه جمله حاليه:
-1مضارع مثبت بدون قد باشد
-2بعد از حرف عطف آمده باشد
-3تاكيد كننده مضمون جمله باشد
-38چه زماني ارتباط جمله حاليه با واو جائز
است؟
• وقتي كه جمله حاليه:
-1اسميه باشد
-2مضارع منفي باشد
-3ماض ي مثبت بدون قد باشد مانند إنتفض العصفور بلله
القطر
-39حذف عامل حال چه احكامي دارد؟
-1جائز
-2واجب
-40چه زماني حذف عامل حال ممنوع
است؟
• وقتي كه حال:
-1تاكيد كننده مضمون جمله باشد
-2ساد مسد خبر باشد
-3بر ازدياد و يا كاهش تدريجي داللت كند
-41چه زماني حذف عامل حال جائز
است؟
• هر گاه كه قرينه اي لفظي و يا معنوي بر وجود آن داللت كند
-42چه زماني حال ساد مسد خبر است؟
-1وقتي كه جمله اسميه باشد
-2مبتدا جمله اسميه ,مصدر باشد
-3در جمله اسميه ,خبر ذكر نشده باشد
ُ
-43در جمله ” ضربي العبد مسيئا“ مسيئا چه
نقش ي دارد و چه كلمه اي آن را منصوب كرده
است؟
-1ساد مسد خبر و حال است
-2فعل كان تامه محذوف
ً
ُ
-44تقدير جمله ” ضربي العبد مسيئا“ چگونه
بوده است؟
ً
ُ
• ضربي العبد حاصل إذا كان العبد مسيئا
درس چهارم
تمييز
هدفهاي كلي
-1شناختن تمييز
-2نحوه آوردن تمييز در جمالت مختلف
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعريف تمييز
-2شناختن انواع تمييز ذات
-3شناختن انواع تمييز نسبت
-4شناختن تمييز محول و غير محول
-5موارد جواز مجرور شدن تمييز به من
-6شناختن عامل تمييز
-7شناختن ترتيب تمييز با عامل
-8تشخيص انواع تمييز كم
-9شناختن حاالت اعرابي كم
-10شناختن تمييز اعداد
-11شناخت متشابهات و تفاوتهاي حال با تمييز
-1تعريف تمييز چيست؟
•
•
•
•
اسم
نكره
جامدي
كه باعث رفع ابهام از كلمه و يا جمله ماقبل مي شود
-2تمييز بر چند نوع است؟
-1تمييز ذات كه تمييز مفرد ناميده مي شود
-2تمييز نسبت كه تمييز جمله ناميده مي شود
تمييز چه اعرابي دارد؟
-1در اكثر موارد منصوب است
-2در بعض ي موارد به وسيله ِمن مجرور مي شود
-4تمييز ذات چيست؟
• اسمي كه بعد از كلمات زير قرار گرفته تا ابهام آن كلمه را رفع كند
-1وزن
-2مساحت
-3كيل
-4عدد
-5شبه مقدار ( كه شامل تمییز جنس و كلماتي مانند ”مثل و غیر“
مي شود)
-5مقصود از شبه مقدار چيست؟
• هر كلمه مبهمي كه بر ميزان غير مشخص ي داللت كند و ابزار
خاص ي براي اندازه گيري آن وجود نداشته باشد
ً
• مانند عندي مد َّ البصر ارضا
-7چه زماني تمييز مفرد فقط مجرور مي
شود؟
• اگر اسم مبهم عدد 3الي 1000000 ,1000 ,100 , 10باشد
-8چه زماني تمييز مفرد جائز است
منصوب و يا مجرور شود؟
الف -اسم مبهم ,عدد نبوده و مقدار يا شبه مقدار باشد
ب -اسم مبهم به كلمه اي اضافه شده باشد كه حذف مضاف
اليه جائز باشد
ً
ٌ
• مانند زيد أحسن الناس رجال
-8چه زماني تمييز مفرد فقط منصوب مي
شود؟
-1اسم مبهم عدد 11تا 99باشد
-2اسم مبهم به كلمه اي اضافه شده باشد كه حذف مضاف اليه
جائز نباشد
ً
• مانند ما في السماء قدر راح ٍة ححابا
-9تمييز نسبت چيست؟
• تمييزي كه از جمله ماقبل خود رفع ابهام كند
-10تمييز نسبت بر چند نوع است؟
-1تمييز محول از فاعل
-2تمييز محول از مفعول
-3تمييز محول از مبتدا
-4تمييز غير محول
-11مقصود از تمييز محول چيست؟
•
•
•
•
تمييزي كه در حقيقت فاعل يا مفعول و يا مبتدا بوده
و مضاف اليه داشته است
و نقش خود را به مضاف اليه داده
و خود در آخر جمله به صورت تمييز آمده است
-12تمييز محول در چه مواردي وجوبا
منصوب است؟
•
•
•
-1تمييز محول از فاعل
-2تمييز محول از مفعول
-3تمييز محول از مبتدا
-13در چند مورد تمييز افعل تفضيل
وجوبا منصوب است؟
• در دو مورد
-1اگر افعل تفضيل به كلمه اي غير از تمييز اضافه شده باشد
-2اگر تمييز از نظر معنا ,فاعل افعل تفضيل باشد
-14چه زماني تمييز افعل تفضيل وجوبا
مجرور است؟
• اگر تمييز از نظر مفهوم و معنا ,فاعل اسم تفضيل نباشد
• مانند فاطمه أكرم إمرا ٍة
-15تمييز غير محول چيست؟
• تمييزي است كه براي رفع ابهام از جمله ماقبل آمده است و در
واقع فاعل ,مفعول و مبتدا نبوده است
-16تمييز غير محول در چه مواردي آورده
مي شود؟
بزيد ِّ
-1بعد از صيغه تعجب قياس ي :مانند أكرم ٍ
ً
-2بعد از صيغه تعجب سماعي مانند هلل دره فارسا
-17تمييز غير محول چه اعرابي دارد؟
• جائز است منصوب باشد و جائز است بوسيله ِمن مجرور گردد
ً
ً ً
جل
• مانند ما أشجع زيدا رجال = ما أشجع زيدا من ر ٍ
-18در چه مواردي جائز است تميير با ِمن
مجرور شود؟
-1اگر تمييز غير محول باشد
-2اگر تمييز براي غير عدد باشد
-3اگر تمييز محول از مفعول باشد
-19در جمله ” عندي ٌ
شبر ارض“ چه نوع
تمييزي آورده شده و چه اعرابي دارد؟
• تمييز مفرد.
• جائز است منصوب باشد و مي تواند بوسيله من مجرور شود
-20در جمله ” غرست أالرض شجر“چه نوع
تمييزي آورده شده و چه اعرابي دارد؟
• تمييز محول از مفعول
• جائز است منصوب باشد و مي تواند بوسيله من مجرور شود
-21در چه مواردي مجرور كردن تمييز به
وسيله من ممنوع است؟
-1تمييز عدد
-2تمييز محول از فاعل
-3تمييز منصوب بعد از أفعل تفضيل
-22عامل تمييز چيست؟
•
•
•
•
•
•
اگر تمييز مفرد باشد همان اسم مبهم ,عامل تمييز است
اگر تمييز نسبت باشد ,
فعل
يا وصف عامل
يا اسم تفضيل ,
عامل تمييز محسوب مي شود
-23در چند مورد تأخير تمييز از عاملش
واجب است؟
• سه مورد
• وقتي كه عامل تمييز :
-1مفرد باشد
-2فعل جامد باشد
-3فعل متصرفي كه به دليل داللت بر تعجب ,شبه جامد باشد
مانند كفي باملوت واعظا
-24چه زماني تقديم تمييز بر عاملش جائز
است؟
ً
• زماني كه عامل تمييز فعل متصرف باشد مانند ك ُـر َم ع ٌلي خلقا
-25كم بر چند نوع است؟
• دو نوع
-1استفهاميه
-2خبريه
-26كم خبريه بر چه مفهومي داللت مي
كند؟
• كنايه از تعداد زيادي است كه ميزان آن مبهم است و به معني
”چه بسيار“ مي باشد
-27چگونه مي توان كم خبريه را تشخيص
داد؟
• تمييز كم خبريه مجرور است و به دو صورت آورده مي شود
الف – اضافه شدن كم به تمييز
كتب عندك
ب -مجرور شدن تمييز به وسيله من مانند كم ٍ
-28چگونه مي توان كم استفهاميه را
تشخيص داد؟
• تمييز كم استفهاميه مفرد و منصوب است
-28چه زماني تمييز كم استفهاميه مجرور
مي شود؟
• بعض ي مواقع حرف جر بر اول كم استفهاميه آمده و كم و تمييز
تومان إشتريت هذا الكتاب؟
آن مجرور مي شود مانند بكم
ٍ
-29كداميك از حاالت اعرابي را كم مي
تواند داشته باشد؟
ً
• تمام حاالت رفع ,نصب ,جر را مي تواند محال داشته باشد
-30چه زماني كم مرفوع است؟
-1مبتدا باشد
• مانند كم كتابا عندك؟
-2خبر مقدم باشد
• مانند كم یوما ً سفرك؟
-31چه زماني كم منصوب است؟
-1مفعول مطلق باشد
• مانند كم أكلة ً أكلت؟
-2مفعول به باشد
• كم كتابا ً قرأت؟
-3مفعول فیه باشد
• كم یوما ً سافرت؟
-32چه زماني كم مجرور است؟
•
•
مضاف اليه واقع شود مانند غالم كم جل َ
لقيت؟
ر ٍ
هم إشتريت
به وسيله حرف جر مجرور شود مانند بكم در ٍ
الكتاب؟
-33تمييز اعداد چه زماني مجرور است؟
-1تمييز اعداد 3الي 10جمع و مجرور
-2تمييز اعداد 1000000 ,1000 ,100مفرد و مجرور
جل
• مانند رأيت مأئه ألف ر ٍ
-34تمييز اعداد چه زماني منصوب است؟
• تمييز اعداد 11الي 99مفرد و مجرور است
ُ
• مانند إني رأيت أحد عشر كوكبا ً
-35تمييز در چه مواردي شبيه حال است؟
-1اسم بودن
-2از اركان غير اساس ي جمله بودن(فضله)
-3نكره بودن
-4منصوب بودن
-5بر طرف كردن ابهام
-36ويژگيهاي تمييز چيست؟
-1عمدتا جامد است
-2فقط به صورت اسم مي آيد
-3براي هر اسم مبهمي فقط يك تمييز آورده مي شود
-4بيان كننده ذات موجودات است
-5تقدم بر عاملش بسيار نادر است
-37ويژگيهاي حال چيست؟
-1عمدتا مشتق است
-2به صورت مفرد ,شبه جمله و جمله آورده مي شود
-3براي يك ذوالحال مي توان چند حال آورد
-4بيان كننده حاالت است
-5تقدم حال بر عامل حال در اكثر موارد جائز است
درس پنجم
استثنا
هدفهاي كلي
-1شناختن استثنا
-2شناختن احكام مختلف مستثني
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعريف استثنا
-2اركان استثنا
-3استثنا متصل و منقطع
-4استثنا تام و مفرغ
-5احكام استثنا به اال
-6احكام اال در صورت تكرار
-7حكم مستثني به غير و سوي
-8حكم مستثني به خال ,عدا ,حاشا
-9حكم مستثني به ماخال و ماعدا
-10حكم مستثني به ليس و اليكون
-11حكم بيد و مستثناي آن
-1تعریف استثنا چیست؟
• خارج ساختن چيزي به وسيله حرف استثنا از مجموعه اي
كه جزو آن بوده و يا به منزله آن مجموعه قرار داده شده است
ً
• مانند جاء الطالب اال عليا
-2استثنا چند ركن دارد؟
• سه ركن
-1مستثني منه
-2اداه استثنا
-3مستثني
-3ادوات استثنا بر چند دسته هستند؟
• چهار دسته
-1حرف و عبارت است از :اال
-2فعل و عبارتند از :ليس ,اليكون
-3اسم و عبارتند از :غير ,سوي ,بيد
-4هم حرف و هم فعل :خال ,عدا ,حاشا
-4استثناي متصل چيست؟
• استثنايي كه مستثني از جنس مستثني منه باشد
ً
• مانند جاء املسافرون اال سعيدا
-5استثناي منقطع چيست؟
• استثنايي كه مستثني از جنس مستثني منه نباشد
ً
• مانند جاء القوم اال حمارا
-6استثناي تام چيست؟ و چرا به اين نام
خوانده شده است؟
• استثنايي كه در آن مستثني منه ذكر شده باشد
• زيرا در آن تمام اركان استثنا وجود دارد
-7استثناي مفرغ چيست؟ و چرا به اين نام
خوانده شده است؟
• استثنایي كه در آن مستثني منه ذكر نشده باشد
• زیرا عامل قبل از اال در مستثني با دست باز و فراغ
بال مي تواند عمل كند
-8در چند مورد مستثني به اال واجب است
منصوب شود؟
-1در استثناي متصل مثبت
-2در استثناي منقطع مثبت و منفي
-3در استثنایي كه مستثني بر مستثني منه مقدم شده باشد
-9در چند حالت مستثني به اال جائز است
منصوب شود و يا از مستثني منه تبعيت
كند؟
• الف :نظر مشهور
-1در استثناي متصل منفي
• ب :نظر غير مشهور
-2در استثناي منقطع
• در استثناي متصل منفي كه مستثني مقدم بر مستثني منه شده
باشد
-10اگر در استثنا اداه ” اال“ تكرار شود ,چه
حكمي دارد؟
• دو حكم دارد؛
-1براي تاكيد باشد كه در مابعدش تاثيري نخواهد داشت
-2براي غير تاكيد باشد كه باعث نصب مي شود
-11اال در چه مواردي براي تاكيد تكرار مي
شود؟
-1بدل مانند ما رأیت احداً اال زیداً اال أخاك
-2عطف مانند حضر الطالب اال محمداً و اال علیا ً
-12در صورتي كه اال تكرار شود چه زماني
مستثني منصوب مي باشد؟
-1مستثني بر مستثني منه مقدم شده باشد
-2استثنا تام مثبت باشد
-13در صورت تكرار ” اال غير تاكيدي“ چه زماني
مستثني مرفوع مي باشد؟
• فقط اولين مستثنا مرفوع مي باشد
-1در استثنا مفرغ ( فاعل يا)...
-2در استثنا تام متصل منفي بنا بر بدليت
-14حكم مستثني به غير چيست؟
-1اعراب مستثني به غير منتقل مي شود
-2مستثني به غير مجرور است چون مضاف اليه مي باشد
-15حكم مستثني به سوي چيست؟
ً
-1سوي تقديرا اعراب اسم واقع بعد از اال را مي پذيرد
-2مستثني به سوي مجرور است چون مضاف اليه مي باشد
-16چه زماني مستثني به خال ,عدا ,حاشا
مجرور است؟
• اگر قبل از اين سه كلمه ,ما مصدريه قرار نگيرد جائز است
حرف جر محسوب شوند و مستثني مجرور شود
-17چه زماني مستثني به خال ,عدا ,حاشا
منصوب است؟
• اگر ما مصدريه قبل از خال و عدا قرار گيرند ,مستثني به عنوان
مفعول به وجوبا منصوب مي شود.
• ”ما“ قبل از حاشا آورده نمي شود
-18چه زماني مستثني به خال ,عدا ,حاشا
جوازا منصوب است؟
• اگر قبل از اين سه كلمه ما مصدريه قرار نگيرد جائز است به
عنوان فعل محسوب شده و مستثني به عنوان مفعول به
منصوب شود
-19حكم مستثني به ليس و اليكون
چيست؟
• به جاي اال در جمله قرار مي گيرند
• مستثني منصوب است چون خبر آنها محسوب مي شود
ً
• مانند جاء القوم ليس زيدا
-20بید چه نوع كلمه اي است و چه
حكمي دارد؟
-1اسمي است به خاطر استثنا هميشه منصوب است
-2فقط در استثنا منقطع آورده مي شود
-3به مصدر مؤول به أن ّ اضافه مي شود
-21حكم مستثني به بيد چيست؟
• مستثني به بيد جمله مؤول به مصدر بوده كه درمحل جر
مضاف اليه است
-22مستثني منه چه خصوصيتي دارد؟
• معرفه و يا نكره مفيده است
• مستثني منه عامتر و كلي تر از مستثني است
-23نكره مفيده چه خصوصيتي دارد؟
• شامل افراد مشخص ي شود و اين وقتي است كه :
-1مضاف اليه داشته باشد
-2صفت داشته باشد
-3بعد از نفي يا استفهام و يا نهي واقع شود
-24مستثني چه خصوصيتي دارد؟
• معرفه و يا نكره مخصصه مي باشد
• توضيح :نكره مخصصه اسم نكره اي است كه مضاف اليه و يا
صفت داشته باشد
-25اال بر چند نوع است؟
• دو نوع:
-1اكثرا بر استثنا داللت مي كند
-2گاهي اوقات وصفيه بوده و به معني غير است
-26غير بر چند نوع است؟
• دو نوع :
-1اكثرا وصفيه است
-2گاهي اوقات بر استثنا داللت مي كند
درس ششم
ندا
هدفهاي كلي
-1شناختن ندا
-2شناختن انواع منادا و اعراب منادي
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعريف ندا
-2حروف ندا
-3موارد جواز حذف حرف ندا
-4موارد ممنوعيت حذف حرف ندا
-5انواع منادي
-6اعراب منادي
-7احكام مناداي اسمي كه ”ال“ دارد
-8احكام نداي لفظ جالله هللا
-9موارد كاربرد ايها و ايتها
-10احكام مناداي مضاف به ياء متكلم
-11احكام مناداي أب و أم
-12احكام مناداي مستغاث
-13اركان مناداي مستغاث
-14ندا كردن تعجب
-15احكام مناداي مندوب
-1تعریف ندا چیست؟
• تقاضاي روي آوردن مخاطب به وسيله حرف ”يا“ و ديگر
حروف ندا است
-1تعریف ندا چیست؟
• تقاضاي روي آوردن مخاطب به وسيله حرف ”يا“ و ديگر
حروف ندا است
-2حروف ندا چند حرف هستند؟
• هفت حرف و عبارتند از:
-1أ
-2یا
-3أي
-4آ
-5أیا
-6هیا
-7وا
-3حروف ندا چند نوع هستند؟
پنج نوع ؛براي مناداي:
-1قريب :أ
-2قريب و متوسط و بعيد :يا
-3بعيد :أي ,آ ,أيا ,هيا
-4مندوب :وا ,يا
-5مستغاث :يا
-4كدام حرف ندا فقط براي مناداي مندوب
استفاده مي شود؟
• حرف ”وا“ مانند وامحمداه
-5در چه مواردي حذف حرف ندا جائز
است؟
• در اكثر مواردجائز است و فقط در هشت مورد جائز نمي باشد
• مانند يوسف أعرض عن هذا
-6در چه مواردي حذف حرف ندا ممتنع
است؟
• در هشت مورد .در مناداي :
-1مندوب
-2مستغاث
-3بعيد
-4ضمير
-5نكره مقصوده
-6نكره غير مقصوده
-7اسم اشاره
-8لفظ جالله
-7منادا چند قسم است؟
• پنج قسم
-1مفرد معرفه :يا محمد
-2نكره مقصوده :يا طالـب
ً
-3نكره غير مقصوده :يا رجال خذ بيدي
-4مناداي مضاف :يا عبدهللا
ً
ً
-5مناداي شبه مضاف :يا طالعا جبال
-8در چند مورد مناداي مبني بر ضم است؟
• دو مورد:
-1مفرد معرفه :يا زيدان
-2نكره مقصوده :يا طالبات
-9در چند مورد منادا منصوب است؟
• سه مورد
ً
-1نكره غير مقصوده :يا رجال خذ بيدي
-2مناداي مضاف :يا غالم زيد
ً
ً
-3مناداي شبه مضاف :يا طالعا جبال
-10مناداي شبه مضاف چه نوع كلمه اي
است؟
•
•
•
•
هر اسم عاملي از قبيل:
اسم فاعل ,اسم مفعول و صفت مشبهه كه معمولش بدنبال
آن آورده شود
شبه مضاف است
ً
مانند يا معمورا داره
-11چه زماني جائز است كه منادا فتحه و
ضمه داشته باشد؟
-1علم باشد
-2إبن يا إبنه:
• الف :بعد از آن بدون فاصله بيايند
• ب :به عنوان صفت بيايند
• ج :به اسم علم اضافه شده باشند
ُ
ُ
علي
• مانند يا حسن ُ بن ٍ
-12چه زماني همزه إبن و أبنه حذف مي
شود؟
-1هنگامي بين دو اسم علم واقع شوند
-2به عنوان صفت آورده شوند
-3به ما بعد خود اضافه شوند
• مانند قال علي بن أبي طالب
-13مناداي اسمي كه ”ال“ دارد چگونه
است؟
• در اكثر موارد قبل از لفظ مذكر ”أيها“ و يا ”هذا“ قرار مي گيرد
• و قبل از لفظ مؤنث ”أيتها“ و يا ”هذه“ قرار مي گيرد
-14چرا اسمي كه ”ال“ دارد را نمي توان بدون
”ايها“ منادا قرار داد؟
• زيرا ”ال“ براي معرفه ساختن است و حرف ندا نيز چنين است
• و دو عامل معرفه در يك اسم ,جمع نمي شود
-15در چه مواردي جائز است اسمي كه داراي
”ال“ مي باشد منادا قرار داد؟
-1لفظ جالله
-2جمالت محكيه كه با ال شروع مي شود
-3ضرورت شعري
-4الذي ,التي
-16اسم جالله چگونه منادا واقع مي
شود؟
-1آوردن ”يا“ بر اول آن مانند يا هللا
-2حذف ”يا“ ندا و آوردن ميم مشدده در آخر لفظ مانند اللهم
-17اگر منادا اسم صحيح اآلخري به جز أب و
أم بوده و مضاف به ياء متكلم شود ,چند
حالت دارد؟
• چهار حالت
-1ياء ساكن باشد :يا غالمي
َ
غالمي
-2ياء مفتوح باشد :يا
غالم
-3ياء حذف شده و به جايش كسره بيايد :يا ِ
-4ياء قلب به الف شود :يا أسفا
-18اگر منادا اسم ناقص مضاف به ياء متكلم
باشد چه حالتي دارد؟
َّ
• ”ياء“ بايد حتما مفتوح شود مانند يا قاضـي
-19اگر منادا صفت صحيح اآلخر باشد و به
ياء متكلم اضافه شود ,چه حالتي دارد؟
• ياء مي تواند ساكن باشد :يا معلمـي
َ
معلمي
• ياء مي تواند مفتوح باشد :يا
-20اگر أب و أم مضاف به ياء متكلم ,منادا
واقع شود چند حالت مخصوص به خود دارد؟
-1حذف ياء و آوردن تاء تانيث مكسور و يا مفتوح
-2ابدال تاء مذكور به هاء وقف
-3آوردن تاء و قلب ياء به الف با هاءسكت يا بدون آن
-21اگر أب و أم مضاف به یاء متكلم
شوند كالً به چند حالت آورده مي شوند؟
• نه حالت
أبي -3يا أب -4يا أبا -5يا أبتَ
-1يا أبي -2يا َ
ِ
أبت -7يا َأبه -8يا أبتا -9يا أبتاه
• -6يا ِ
-22مناداي مستغاث چيست؟
• صدا زدن كس ي جهت ياري خواستن از او مي باشد و تنها با
حرف ندا ”يا“ صدا زده مي شود و حذف آن جائز نيست
-23مناداي مستغاث چند ركن دارد؟
• چهار ركن
-1حرف ندا
-2الم استغاثه
-3مستغاث
4مستغاث له
-24الم مستغاث چه حركتي دارد؟
• مفتوح است و مستغاث را مجرور مي كند
َ
• مانند يا للمسلمين ِللمظلوم
-25حرف الم كه بر اول مستغاث له آورده مي
شود ,چه حركتي دارد؟و چه نوع حرفي مي
باشد؟
• مكسور است
• و حرف جر مي باشد
-26اگر بر مستغاث ,مستغاث ديگري عطف
شود و حرف ”يا“ تكرار شده باشد ,معطوف
چگونه خواهد بود؟
• الم استغاثه مستغاث دوم ,حتما بايد مفتوح شود
َ
َ
سعيد ِللمسكين
زيد و يا ل ٍ
• مانند يا ل ٍ
-27اگر بر مستغاث ,مستغاث ديگري عطف
شود و حرف ”يا“ تكرار نشده باشد ,معطوف
چگونه خواهد بود؟
• الم استغاثه دوم حتما بايد مكسور شود
َ
• مانند يا لزيد و ِلسعيد ِللمسكين
-28ندا تعجب چيست؟ و در چه صورتي
مي آيد؟
• ندايي است كه هدف از آن اظهار تعجب نسبت به منادا است
و حرف ندا آن فقط ”يا“ بوده و حذف آن ممنوع است
َ
العشب
• مانند :يا لكثره
ِ
-29ترخيم منادا چيست؟
• حذف بعض ي حروف آخر منادا به خاطر مختصر كردن آن
است
• مانند يا فاطمة = يا فاطم
-30چه منادايي قابل ترخيم است؟
•
•
•
•
تاء داشته باشد و يا اينكه؛
-1بيش از سه حرف داشته باشد
-2علم باشد
-3مبني بر ضم باشد
-31ترخيم منادايي كه به تاء ختم شود از
كدام شرايط معاف است؟
-1علميت
-2بيشتر از سه حرف بودن
-32مناداي مرخم چه حركتي دارد؟
• جائز است آن را مبني بر ضم كرد
• جائز است كه بر همان حركت اصلي ,كلمه را باقي گذاشت
-33جواب ندا چيست؟
• جمله اي كه بعد از منادا آورده مي شود.
• كه هدف گوينده از ندا همان جمله مي باشد
• مانند يا سريع الرضا اغفر ملن اليملك اال الدعاء
-34احكام مناداي تعجب مانند كداميك از
انواع منادا مي باشد؟
• در كليه احكام مانند مناداي مستغاث مي باشد جز اينكه
حذف الم از متعجب منه جائز است
-35مناداي مندوب چيست؟
• منادايي است كه براي آن گريه و زاري مي شود و يا از آن
احساس درد مي كند
• مانند واحسيناه ,واظهراه
-36كدام یك از حروف ندا به مناداي
مندوب اختصاص دارد،
• حرف ”وا“
-37مناداي مندوب چه ويژگيهايي دارد؟
• واجب است كه :
-1علم باشد
-2یا مضاف به معرفه باشد
-3یا اسم موصولي باشد كه فاقد ال بوده و به وسیله صله
اش مشهور شده باشد
• مانند وا من ضحي بدمه في سبیل االسالم بكربالء
-38مناداي مندوب به چند صورت آورده
مي شود؟
• سه صورت؛
-1مانند مناداي غیر مندوب آورده شود
-2الف زائده به آخرش اضافه شود
-3الف زائده و هاء سكت به آخرش اضافه شود
• مانند واحسیناه
-39كلمه اي كه از منادا تبعيت كند چه نقش ي
مي تواند داشته باشد؟
-1بدل
-2معطوف
-3نعت
-4توكيد
-40چه زماني جائز است كه تابع منادا مبني بر
ضم و يا منصوب باشد؟
-1منادا مبني بر ضم باشد
-2تابع نيز مفرد باشد
•
ً
مانند يا معلم زيد ُ زيدا
-41در عبارت” يا زيد ُ العالم “ ,كلمه العالم چه
نقش ي دارد؟
• صفت است و جائز است مبني بر ضم و يا منصوب شود
-42در عبارت” يا زيدون كلكم“ ,كلمه كل چه
نقش ي و اعرابي دارد؟
• تاكيد است ,جائز است مبني بر ضم و يا منصوب شود
درس هفتم
اشتغال
هدفهاي كلي
-1شناختن مفهوم اشتغال
-2احكام مشغول عنه
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعریف اشتغال
-2اركان باب اشتغال
-3حاالت مختلف اسم مشغول عنه
-4موارد وجوب نصب مشغول عنه
-5موارد وجوب رفع مشغول عنه
-6موارد ترجیح نصب مشغول عنه
-7موارد ترجیح رفع مشغول عنه
-8موارد جواز نصب و رفع مشغول عنه
-1تعريف اشتغال چيست؟
•
•
•
•
اگر بعد از اسم ,فعلي آورده شود كه ضمير منصوب داشته
باشد
و مرجع آن ضمير اسم ماقبل فعل باشد
جمله در باب اشتغال است
ً
مانند زيدا أكرمته
-2اشتغال داراي چند ركن است؟
• سه ركن
-1مشغول عنه ( اسم اول جمله)
-2مشغول ( فعل بعد از اسم)
-3مشغول به ( ضمیر بعد از فعل)
-3اسم مشغول عنه چند حالت مي تواند
داشته باشد؟
• دو حالت:
-1مرفوع به عنوان مبتدا
-2منصوب به عنوان مفعول به
-4چه زماني مشغول عنه واجب است
منصوب باشد؟
• اگر بعد از كلماتي قرار گیرد كه مخصوص جمله فعلیه
هستند
• و عبارتند از:
-1ادوات شرط
-2ادوات تحضیض
-3ادوات استفهام به غیر از همزه
-4ادوات عرض
-5در چه مواردي مشغول عنه واجب است
مرفوع باشد؟
-1مشغول عنه بعد از كلماتي بيايد كه مخصوص جمله فعليه
هستند
-2كلمات الزم الصدر بعد از مشغول عنه آورده شوند
-6چه كلماتي الزم الصدر هستند؟
•
•
•
•
•
•
•
•
ادوات استفهام
ادوات شرط
ادوات تحضیض
ادوات عرض
ما نافیه
كم خبریه
حروف ناسخه
ما تعجبیه
-7چه كلماتي مخصوص جمله اسميه
هستند؟
-1إذا فجائيه
-2واو حاليه
-3ليتما
-8در چه مواردي نصب مشغول عنه بهتر
است ؟
-1قبل از مشغول عنه كلماتي بيايد كه بيشتر بر اول جمله فعليه
مي آيند
-2بعد از مشغول عنه ,فعل طلبي آورده شود
-3قبل از مشغول عنه حرف عطف بيايد و معطوف جمله فعليه
باشد
-9چه زماني مشغول عنه بهتر است مرفوع
باشد؟
• اگر عواملي كه باعث وجوب نصب و رفع و يا باعث ترجيح
نصب مي شود در جمله وجود نداشته باشد
ٌ
• مانند زيد ضربته
-10در چه زماني منصوب و مرفوع شدن
مشغول عنه يكسان مي باشد؟
• اگر مشغول عنه بعد از حرف عطفي آورده شود كه معطوف
عليه جمله اسميه اي بوده كه خبرش جمله فعليه باشد
ٌ
• مانند زيد قام و سعيد أكرمته
-11اگر حرف جر يا مضاف مشغول به را از
فعل جدا كرده باشد ,مشغول عنه چه حكمي
دارد؟
• احكام مشغول عنه مانند حاالت اتصال است و هيچ فرقي
ندارد
ً
• مانند إن زيدا مررت بغالمه فاضربه
درس هشتم
تنازع
هدفهاي كلي
-1شناختن تنازع
-2شناختن احكام متنازع فیه
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
•
•
•
•
•
تعريف تنازع
اركان تنازع
شروط تنازع
اعراب اسم متنازع عليه
حكم آوردن ضمير براي عامل اهمال شده
-1تعريف تنازع چيست؟
•
•
•
•
اگر در كالم دو عامل وجود داشته باشند
ولي فقط يك معمول ذكر گردد
و هر دو نياز به آن معمول داشته باشند
بين دو عامل تنازع رخ مي دهد
-2تنازع داراي چه اركاني است؟
-1دو عامل تنازع ( متنازعان)
-2متنازع فیه
-3متنازع فيه چيست؟
• همان كلمه اي كه دو عامل بر سر آن به تنازع و جنگ
برخاسته اند و هريك مي خواهد آنرا معمول خود قرار دهد
-4شروط تنازع كدامند؟
-1هر دو عامل در اول جمله آمده باشند
-2معمول بعد از عاملها ذكر شود
-3عاملها دو فعل متصرف و يا شبه فعل,يا يكي فعل و ديگري شبه
فعل باشند
-5معمول متعلق به كدام يك از دو عامل
است؟
دو نظر وجود دارد:
-1متعلق به عامل اولي است چون زودتر آمده است
-2متعلق به عامل دومي است چون به معمول نزديك تر است
-6چه كساني متنازع فيه را معمول عامل اول
مي دانند؟
• علماي نحوي مكتب كوفه
-7چه كساني متنازع فيه را معمول عامل دوم
مي دانند؟
• علماي نحوي مكتب بصره
-8معمول فعل اعمال شده چيست؟
• معمول فعل اعمال شده همان اسم ظاهري است كه بر سر آن
تنازع وجود دارد
-9معمول فعل اهمال شده چيست؟
• يا فاقد معمول است
• و يا ضميري( بارز و يا مستتر) معادل اسم ظاهر براي آن آورده
مي شود
-10در جمله ” إجتهد فاكرمتهما أخواك“ متنازع
فيه كدام كلمه است؟
• و معمول كدام عامل قرار داده شده است؟
• اخواك
• معمول إجتهد
-11در جمله ”قاما و قعد أخواك“ كدام فعل
اهمال شده است؟چرا؟
• فعل قام
• زيرا ضمير تثنيه كه معادل أخواك است براي آن آورده شده
است
-12چه زماني براي فعل اهمال شده هيچ
ضميري آورده نمي شود؟
•
•
عامل اهمال شده فعل اولي باشد
بخواهد متنازع فيه را به عنوان مفعول به غير ضروري
منصوب كند
-13چه زماني مفعول به يكي از اركان اساس ي
(عمده) جمله محسوب مي شود؟
• هرگاه عامل جمله فعل قلب باشد
-14اگر در جمله ”ظن ّ و ظننت زيدا قائما“
فعل اول اهمال شود جمله به چه صورتي
خواهد بود؟
ً
ً
• ّ
ظنني و ظننت زيدا قائما إياه
• فاعل فعل اول ضمير مستتر هو بوده و
• ياء متكلم و إياه مفعول اول و دوم آن است
-15چه زماني اسم متنازع فيه مرفوع
است؟
• هنگامي كه براي فعل اعمال شده ,فاعل و يا نائب فاعل باشد
-16چه زماني اسم متنازع فيه منصوب
است؟
• هنگامي كه فعل اعمال شده ,فاعل و يا نائب فاعل داشته
باشد و
• متنازع فيه را به عنوان مفعول ,نياز داشته باشد
-17چه زماني اسم متنازع فيه مجرور
است؟
•
•
هنگامي كه حرف جر و يا مضاف قبل از آن آمده باشد
ضميري معادل متنازع فيه براي فعل اهمال شده آورده شود
-18حكم اضمار در عاملي كه در اسم ظاهر
عمل نكرده چيست؟
• ضميري معادل اسم ظاهر از نظر
• جنس و عدد
• براي فعل اهمال شده آورده مي شود
•
•
درس نهم
جمالت
هدفهاي كلي
شناختن انواع جمله
اعراب جمالت داراي اعراب و فاقد اعراب
هدفهاي آموزش ي
دانشجويان پس از بررس ي درس بايد بتوانند به
مطالب زير احاطه پيدا نمايند
-1تعریف جمله
-2تعریف كالم
-3فرق میان جمله و كالم
-4انواع كالم
-5انواع جمله
-6شناختن جمالتي كه محالً مرفوع هستند
-7شناختن جمالتي كه محالً منصوب هستند
-8شناختن جمالتي كه محالً مجرور هستند
-9تشخیص تفاوتهاي جمله خبریه با جمله انشائیه
-1تعریف جمله چیست؟
• گفتاري كه داراي مسند و مسنداليه باشد
-2كالم چيست؟
• كالم جمله اي است كه مفهوم كاملي را برساند به نحوي كه
مخاطب منتظر نماند
-3فرق ميان كالم و جمله چيست؟
• كالم ممكن است از يك جمله و يا بيشتر از يك جمله باشد
• بنابراين هر جمله اي كالم نيست
-4كالم بر چند نوع است؟
• شش نوع
• كالم تشكيل شده است از:
-1دو اسم
-2فعل و اسم
-3دو جمله
-4فعل و دو اسم
-5فعل و سه اسم
-6فعل و چهار اسم
-5جمالتي كه از دو اسم تشكيل شده
باشند چند صورت دارند؟
• چهار صورت
-1مبتدا و خبر
-2مبتدا و فاعل ( ساد مسد خبر)
-3مبتدا و نائب فاعل (ساد مسد خبر)
-4اسم فعل و فاعل
-6كالمي كه از فعل و يك اسم تشكيل
شده باشند چند صورت دارند؟
• دو صورت:
-1فعل و فاعل
-2فعل ونائب فاعل
-7كالمي كه از دو جمله تشكيل شده باشد
چند صورت دارد؟
• دو صورت:
-1جمله شرط و جزاء شرط
-2جمله قسم و جزاء قسم
-8چه كلمه اي از يك فعل و سه اسم
تشكيل شده است؟
• كالمي كه داراي فعل معلوم متعدي دو مفعولي باشد
ُ ً
ً
• مانند علمت زيدا فاضال
-9چه كلمه اي از يك فعل و چهار فعل
تشكيل شده است؟
• كالمي كه داراي فعل معلوم متعدي سه مفعولي باشد
ً ً
ُ ً
• مانند أعلمت زيدا خالدا عاملا
-10جمله بر چند نوع است؟
• دو نوع ؛
-1اسمیه
-2فعلیه
-11جمله فعليه با توجه به اركانش بر
چند نوع است؟
•
•
•
•
سه نوع :
فعل و فاعل
فعل و نائب فاعل
فعل ناقص و اسم و خبر آن
-12جمالتي كه محلي از إعراب دارند ,
داراي چه خصوصياتي هستند؟
• اين جمالت قابل مؤول به مفرد بوده و در نتيجه به عنوان
بخش ي از جمله ديگر محسوب مي شوند.
-13جمالتي كه محلي از إعراب دارند بر
چند قسم هستند؟
•
•
•
•
•
•
•
•
هفت قسم :
خبر
مفعول به
مضاف اليه
جواب شرط جازم
حال
صفت
تابع جمله اي باشد كه اولي داراي إعراب است
-14جمله اي كه خبر واقع شود در چه
ً
مواردي محال مرفوع است؟
•
•
•
خبر مبتدا باشد
خبر و حروف مشبهه بالفعل باشد
خبر الي نفي جنس
ً
-15در چه مواردي جمله محال منصوب
است؟
•
•
•
•
•
خبر افعال ناقصه باشد
مفعول به باشد
حال باشد
صفت اسم منصوب باشد
ً
تابع جمله اي باشد كه جمله متبوع محالمنصوب است
ً
-16چه زماني جمله ,محال مجزوم است؟
•
•
•
جواب شرط جازم باشد
همراه با فاء يا إذا فجائيه باشد
مانند و إن تصبهم سيئه بما قدمت أيديهم إذا هم يقنطون
ً
-17چه زماني جمله ,محال مجرور است؟
•
•
•
•
•
هر گاه جمله بعد از اسماء دائم االضافه زير ,قرار گيرد مضاف
ً
اليه بوده و محال مجرور است:
إذا
ملا
حيث
بعض ي از ظروف مانند يوم ,حين
- -18جمالتي كه محلي از إعراب ندارند ,بر
چند قسم هستند؟
•
•
•
•
هفت قسم :
جمله إبتدائیه ( تعلیلیه ,مستأنفه)
معترضه
مفسره
•
•
•
•
جمله جواب قسم
جواب شرط غیر جازم
صله موصول
تابع جمله اي باشد كه داراي محلي از اعراب نیست
-19كدام جمالت در حكم جمله ابتدائيه بوده
و هيچ محلي از اعراب ندارند؟
•
•
جمله مستأنفه
جمله تعليليه ( اين جمله گاهي همراه با فاء تعليل است)
-20جمله معترضه در چه مواردي آورده مي
شود؟
•
•
•
•
بين مبتدا و خبر
بين فعل و معمول مرفوعش
بين شرط و جواب شرط
بين صفت و موصوف
-21چه زماني جمله اي كه جواب شرط
باشد محلي از اعراب ندارد؟
• هرگاه جمله شرط بعد از ادوات غير جازم قرار بگيرد كه عبارتند
از :
• لو ,لوال ,إذا
-22جمالت چه زماني صفت هستند؟
• وقتي كه بعد از يك اسم نكره آورده شوند
ً
ُ
• مانند رأيت رجال يركب الفرس
-23جمالت چه زماني حال هستند؟
• وقتي كه بعد از يك اسم معرفه آورده شوند
-24جمالت با توجه به قابل صدق و كذب
بودن بر چند نوع هستند؟
• دو نوع
-1جمالت خبريه
-2جمالت انشائيه
-25جمالت خبريه چيست؟
• جمله اي كه احتمال صدق و كذب آن وجود داشته باشد
-26جمله انشائيه چيست؟
• جمله اي كه احتمال صدق و كذب آن وجود نداشته باشد
-27جمالتي كه انشائيه محسوب مي شوند
بر چند دسته هستند؟
•
•
•
•
•
•
-1یازده دسته و عبارتند از جمالتي كه داللت كنند بر :
-2امر
-3نهي
استفهام
-4تمني
-5ندا
•
•
•
•
•
•
•
-6عقود
-7رجاء
-8تعجب
-9مدح
-10ذم
-11قسم
توجه :چهار مورد آخر اختالفي است.