Transcript اینجا
ساخت زبان فارسی
برگرفته از کتاب توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی
نوشتهی محمدرضا باطنی
-----------------------------تهیهکننده :بلقیس روشن
دیباچه نظریه زبانی مقوله و میزان مقوالت دستوری نظریه عمومی زبان ساختمان جمله ساختمان بند ساختمان گروه فعلی ساختمان گروه اسمی ساختمان گروه قیدی -ساختمان کلمه
اهداف
هدف آشناسازی دانشجویان با ساختار
نحوی زبان فارسی در چارچوب یکی از
نظریه های عمومی زبان به نام نظریه
مقوله و میزان می باشد.
ساخت زبان فارس ي
فصل اول
ديباچه
ساخت زبان فارس ي
توصيف ساختمان دستوري زبان فارس ي بر بنياد يك
نظريه عمومي زبان
ساخت زبان فارس ي
تعريف زبان:
زبان داراي جنبههاي فراواني است و ميتوان آنرا از
ديدگاههاي مختلف تعريف كرد؛ از ديدگاه جامعه
شناسان و مردم شناسان ،روانشناسان ،فيلسوفان و
منطقيان ،مهندسان ارتباط ،رياض ي دانان و ...
ساخت زبان فارس ي
زبان از ديدگاه زبانشناسان:
زبانشناسان زبان را بخاطر خود زبان مطالعه ميكنند
و آنرا براساس زمينه فكري و مكتب خاص ي كه به
آن تعلق دارند تعريف ميكنند.
ساخت زبان فارس ي
كاركرد زبان:
زبان از دو طرف با دنياي مادي بيرون مربوط است:
-1امواج انرژي صوتي (= ماده )
-2وقايع دنياي بيرون كه امواج انرژي در رابطه با آنها
بكار ميروند (= محيط )
ساخت زبان فارس ي
زبان رابطهاي است كه زبانهاي مختلف بطور متفاوت
بين امواج انرژي صوتي و وقايع دنياي بيرون برقرار
ميكنند.
ساخت زبان فارس ي
امواج انرژي صوتي يكنواخت و يكپارچه نيستند،
بلكه داراي طرحهاي متفاوتي هستند؛ زبانهاي جهان
بطور متفاوت بين اين طرحها و محيط رابطه برقرار
ميكنند.
ساخت زبان فارس ي
مثال« :او رفت» در چهار زبان فارس ي ،عربي ،انگليس ي و
فرانسه
وقايع جهان
بيرون
او رفت
ذ ََهبَ
HE WENT
IL EST AllE
امواج
انرژي
صوتي
ساخت زبان فارس ي
ساختمان زبان:
مجموعه الگوهاي صوتي و نظامي كه بين آنها قرار
دارد.
ساختمان زبان قشري و انتزاعي است.
ساخت زبان فارس ي
دستور
زبان «دستگاهي از دستگاههاست»:
-1دستگاه دستوري
-2دستگاه واژگاني
-3دستگاه صوتي
ساخت زبان فارس ي
هريك از اين دستگاهها به نوبه خود دستگاههاي فرعي
ديگري را در بردارند.
ساخت زبان فارس ي
زبان فارس ي ،مانند هر زبان ديگر ،از اجتماع گونههاي
فراواني تشكيل شده است كه به منزله افراد اين
مفهوم كلي و مجرد هستند.
ساخت زبان فارس ي
هنگام بحث از ساختمان زبان فارس ي الزم است گونه
مورد نظر مشخص شود.
در بسياري از كتابهاي دستور فارس ي گونههاي زبان
مخلوط شدهاند.
ساخت زبان فارس ي
توصيف يعني بيان چگونگي گونه زباني مورد نظر
بدون هيچ نوع قضاوت.
توصيف در مقابل تجويز قرار ميگيرد كه در آن در
ً
خط سير طبيعي زبان عمال دخالت ميشود.
ساخت زبان فارس ي
نظريه عمومي زبان يعني تدوين وجوه اشتراك زبانها.
نظريه عمومي زبان به بيان اين موضوع ميپردازد كهزبان بطور مطلق چگونه كار ميكند.
نظريه عمومي زبان براساس استقراء ناقص قراردارد.
ساخت زبان فارس ي
اصول نظريه عمومي زبان:
ادعا ميشود كه اين اصول بر كليه زبانهاي جهان
قابل انطباق است.
مثال از نظريههاي عمومي زبان:
-1نظريه گشتاري (چامسكي)
-2نظريه مقوله و ميزان (هاليدي)
ساخت زبان فارس ي
عيوب دستور زبانهاي فارس ي موجود:
-1نداشتن نظريه
-2مخلوط كردن گونههاي زبان
-3تجويز براي زبان
-4تحميل مقوالت زبانهاي بيگانه
-5مخلوط كردن صورت و معنا
ساخت زبان فارس ي
رابطه صورت و معنا
زبان عبارتست از شبكه روابطي كه بين اجزاءسازنده آن وجود دارد.
صورت (= ساختمان ) زبان از مجموعه اين روابطبه وجود ميآيد.
ساخت زبان فارس ي
معناي زبان نقش ي است كه اين طرحها در ارتباط باجهان بيرون بازي ميكنند.
ساخت زبان فارس ي
فصل دوم
نظريه زباني مقوله و ميزان
ساخت زبان فارس ي
نظريه زباني مقوله و ميزان
براساس اين نظريه همه زبانهاي جهان از امواج صوتي
در گفتار و از نشانههاي ديداري در نوشتار بعنوان
ماده اوليه استفاده ميكنند تا درباره جهان بيرون و
دريافت انسان از آن بحث كنند.
ساخت زبان فارس ي
فونولوژي ()Phnology
فونولوژي يا دستگاه صوتي زبان عبارتست از منتزع
كردن خصوصيات مميز ماده صوتي و تنظيم آنها در
يك شبكه يا دستگاه.
ساخت زبان فارس ي
خصوصيات مميز يا واجي:
پارهاي از خصوصيات ماده صوتي كه داراي نقش
بامعنايي در زبان هستند و ميتوانند واجي را به واج
ديگر تبديل كنند.
مثال:
par / bar
ساخت زبان فارس ي
از نظرآواشناس ي عضوي تضادهاي صوتي كه در تمايز
واجهاي صامت مؤثرند عبارتند از:
)1واجگاه؛ )2نحوه توليد؛ )3واك
مثال از صامتهاي بيواك:
واج /P/دو لبي و انسدادي است ،در حاليكه واج/S/
لثوي و سايش ي است.
ساخت زبان فارس ي
زبانهاي مختلف ،خصوصيات مختلفي را به عنوان
خصوصيات مميز بكار ميبرند.
مثال :دمش در زبان فارس ي غيرمميز و در زبان سندي
مميز است.
سندي /P/ :و /Ph/داراي تقابلند.
ساخت زبان فارس ي
تكيه ،آهنگ و درنگ نيز موجب تمايز معنا ميشوند.
مثال /váli/- :و /valí/
«ميروي ».و «ميروي؟» «ما همه /كار ميكنيم ».و «ما هم كارميكنيم»
ساخت زبان فارس ي
خصوصيات مميز در خط:
در خط نيز تنها برخي از جزئيات نشانههاي ديداري
خطي مميز هستند.
مثال :صـ و حـ در كلماتي نظير صوري و حوري
ساخت زبان فارس ي
دستگاه خط :انتزاع خصوصيات مميز از نشانههاي
ديداري خطي و تنظيم آنها در يك شبكه.
نكته :خط نماينده صد در صد واقعي دستگاه صوتينيست.
ساخت زبان فارس ي
الگوهاي دستوري و واژگان زبان از طريق دستگاه
صوتي و دستگاه خطي به صورت صوت يا خط
نمايانده ميشوند.
ساخت زبان فارس ي
جنبه صوري زبان
دستور و واژگان بر روي هم جنبه صوري زبان را
تشكيل ميدهند.
-دستور :جايگاه عملكرد طبقات بسته
-واژگان :جايگاه عملكرد طبقات باز
ساخت زبان فارس ي
بافت چيست؟
شبكه روابطي است كه بين صورت زبان (يعني دستور
و واژگان) و جهان بيرون وجود دارد و معناي خارجي
زبان را تشكيل ميدهند.
ساخت زبان فارس ي
معناي خارجي زبان :مجموعه خصوصيات مميز
محيط.
به سخن ديگر ميتوان گفت كه بافت عبارتست از
انتزاع خصوصيات مميز محيط و تنظيم آنها در يك
شبكه.
ساخت زبان فارس ي
هيچ زباني همه خصوصيات محيط را بعنوان
خصوصيات مميز تشخيص نميدهد.
مثال :جمله «ميرفتي».
-1از ديدگاه دستگاه صوتي :جمله داراي 7واج است؛
تكيه روي هجاي اول آن قرار دارد و آهنگ آن افتان
است.
ساخت زبان فارس ي
-2از نظر صورت :جمله به عناصر دستوري و
واژگاني تقسيم ميشود:
mi + raf + t + i
عناصر دستوري:
عنصر واژگاني:
1) mi- , t- , i
2) raf
ساخت زبان فارس ي
-3اين جمله به يك اتفاق در جهان خارج اشاره
ميكند و اطالعاتي از آن بدست ميآيد ،براي مثال
اينكه:
.1رونده يك نفر بوده است.
.2رونده مخاطب بوده است.
.3عمل در گذشته انجام گرفته است.
ساخت زبان فارس ي
معني صوري :ارزش ي كه يك عنصر ساختماني در
شبكه روابط دستوري زبان بخود ميگيرد.
مثال :صيغه جمع در عربي و فارس ي
-فارس ي :جمع در تضاد با مفرد
-عربي :جمع در تضاد با مفرد و تثنيه
ساخت زبان فارس ي
فصل سوم
مقوالت دستوري نظريه عمومي زبان
ساخت زبان فارس ي
زبان روي دو محوري كار ميكند:
-1محور زنجيري
-2محور انتخابي
ساخت زبان فارس ي
محور زنجيري :نماينده تسلسل يا توالي عناصر سازنده
زبان در روي بعد زمان.
مثال:
«او شاگرد خوبي است».
ساخت زبان فارس ي
محور انتخابي :نماينده امكانات گوناگوني است كه در
هر نقطه از زنجير گفتار در اختيار گوينده قرار دارد
تا از ميان آنها يكي را برگزيند.
مثال :او شاگرد خوبي است.
معلم شايستهاي
فرزند مهرباني
ساخت زبان فارس ي
كار زبان روي اين دو محور شبيه دستگاه عدد نويس ي
است.
مثال:
27937
ساخت زبان فارس ي
اصول كاركردي دستگاه عدد نويس ي:
-1داشتن ده عالمت مختلف ()0-9
-2امكان تواليهاي مختلف عالئم روي محور زنجيري
-3امكان تكرار يك عالمت در روي محور زنجيري
ساخت زبان فارس ي
مثال از زبان:
«من ميخوردم».
اين جمله داراي 5واژك است كه براي سهولت تحليل
دو تاي آنها بعنوان يك واژك در نظر گرفته ميشود:
من +مي +خور +د -َ +3م
1
2
4
ساخت زبان فارس ي
واژك يعني كوچكترين جزء معني داري كه در ساختمان
صوري زبان داراي نقش ي باشد.
ساخت زبان فارس ي
اختياري بودن يا اجباري بودن انتخاب:
من ميخوردم. Øميخوردم.انتخاب فاعل در اين جمله اختياريست ،اما انتخاب «
َ -م» اجباري.
ساخت زبان فارس ي
تحليل جمله «من ميرفتم ».از نظر دستگاه صوتي
زبان:
man miraftam
داراي 11واج است كه دو تاي آنها سه بار تكرار
شدهاند.
ساخت زبان فارس ي
واج آرايي :قوانين حاكم بر تركيب واجها.
مثال:
amn
man
nam
*mna
اختيار انتخاب مطلق نيست.
ساخت زبان فارس ي
محاسبات نظري نشان داده است كه از ديدگاه
نظري ،بدون در نظر گرفتن تركيباتي كه در آنها يك
واج تكرار شده است ،ميتوان با 30واج 24360
كلمه
سه واجي ساخت.
ساخت زبان فارس ي
اصول كاركردي دستگاه صوتي زبان فارس ي:
-1داشتن بيش از يك عالمت ( 30واج)
-2امكان تكرار يك عالمت ()ma:m
-3امكان تركيب عالئم به طرق مختلف
ساخت زبان فارس ي
در نظريه مقوله و ميزان براي دستور
چهار مقوله وجود دارد.
-1واحد ()Unit
-2ساختمان ()Structure
-3ظبقه ()Class
-4دستگاه ()System
ساخت زبان فارس ي
واحد:
ً
زبان داراي طرح است ،لذا الزاما بايد قابل تقسيم به
واحدهايي باشد.
ساخت زبان فارس ي
نتايجي كه نظريه مقوله و ميزان از موضوع فوق ميگيرد:
-1تمام زبانهاي جهان در روي محور زنجيري قابل تقسيم به
واحدهايي هستند.
-2تعداد اين واحدها از يكي بيشتر است.
-3واحدهاي زبان از نظر اندازه يكسان نيستند.
ساخت زبان فارس ي
-4واحدهاي كوچكتر در ساختمان واحدهاي بزرگتر
بكار ميروند ،مثال:
-1واژك در ساختمان كلمه بكار ميرود.
-2كلمه در ساختمان گروه بكار ميرود.
-3گروه در ساختمان بند بكار ميرود.
ساخت زبان فارس ي
واحدهاي زبان فارس ي ازبزرگتر به كوچكتر:
جمله
بند
گروه
كلمه
واژك
ساخت زبان فارس ي
وضع هر واحد را نسبت به واحد باالتر و پايينتر از
خود مرتبه ( ،)Rankو وضع همه آنها را
نسبت بهم سلسله مراتب
( )Rank Scaleمينامند.
ساخت زبان فارس ي
يك يا چند واحد از يك مرتبه در ساختمان واحدي كه
بالفاصله در باالي آن قرار گرفته بكار ميرود.
بنابراين ،عناصر ساختماني يك واحد ،واحدهاي
مرتبه پايينتر هستند.
ساخت زبان فارس ي
مثال از مرتبه:
«اين پسر خوب»
عناصر ساختماني اين گروه ،بعنوان يك واحد زبان
فارس ي ،كلمات (يعني واحدهاي مرتبه پايينتر)
هستند.
ساخت زبان فارس ي
آيا واژك داراي واحد ساختماني است؟
خير .زيرا واژك كوچكترين واحد ساختمانی استكه در پايينترين مرتبه قرار ميگيرد.
ساخت زبان فارس ي
ً
طبقه :واحدهاي يك مرتبه (مثال ،مرتبه گروه) به
ً
لحاظ نقش ي كه در ساختمان واحد باالتر (مثال،
بند) ايفا ميكنند متفاوت هستند و بنابراين ،در
گروهبنديهاي مختلف ظاهر ميشوند.
ساخت زبان فارس ي
مثال از طبقه:
گروه
طبقه اسمي
(گروه اسمي)
طبقه حرف اضافهاي
(گروه حرف اضافهاي)
طبقه فعلي
(گروه فعلي)
ساخت زبان فارس ي
مثال از طبقه:
«اين يك جلد پايان نامه
طبقه اسمي
نبايد برداشته شود».
طبقه فعلي
در واقع ،در اينجا دو گروه وجود دارد كه متعلق به دو
طبقه مختلف هستند.
ساخت زبان فارس ي
گروه اسمي در جمله جايگاه مسنداليه را اشغال
ميكند ،در حاليكه گروه فعلي در جايگاه اسناد قرار
ميگيرد.
-مسنداليه :مس
-اسناد :ا
ساخت زبان فارس ي
دستگاه:
نماينده امكاناتي است كه گوينده ميتواند از ميان آنها
يكي را انتخاب كند .دستگاه مربوط به سازمان يا
گروهبندي داخل طبقه است.
ساخت زبان فارس ي
خصوصيات دستگاه:
-1تعداد امكانات يك دستگاه مشخص و قابل شماره
است.
-2امكانات يك دستگاه مانعه الجمع هستند.
-3امكانات يك دستگاه را ميتوان بطريق منفي هم
تعريف كرد.
ساخت زبان فارس ي
-4اگر امكان تازهاي در دستگاه وارد شود ،معني
امكانات ديگر را در شبكه تغيير ميدهد.
ساخت زبان فارس ي
مثال از دستگاه:
طبقه گروه اسمي در داخل خود ميتواند به طبقات
كوچكتري تقسيم شود كه اين امر دستگاههاي
مختلف گروه اسمي را به وجود ميآورد ،مثال:
دستگاه عدد.
ساخت زبان فارس ي
طبقه گروه اسمي طبقه مفرد
طبقه جمع
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
ميزان:
رابطه پيوسته بين چند عنصر يا چند عامل كه در يك
طرف نشان دهنده حداقل و در طرف ديگر ،نشان
دهنده حداكثر يك خصوصيت است.
ساخت زبان فارس ي
ميزانهاي دستوري:
-1ميزان مراتب /سلسله مراتب
-2ميزان نمود
-3ميزان تحليل
ساخت زبان فارس ي
ميزان نمود:
واحدبند
مسنداليه
طبقه گروه اسمي
مورد
اسناد
طبقه گروه فعلي
مورد
ساخت زبان فارس ي
ميزان تحليل:
نشان دهنده ظرافتي است كه ما در تجزيه و تحليل
يك قطعه زبان نشان ميدهيم .ميزان تحليل داراي
سطح فوقاني و سطح تحتاني و سطوح مياني است.
ساخت زبان فارس ي
واحد واژگون (مرتبه) :واحدي است كه در ساختمان
واحد همپايه پا پايينتر از خود بكار ميرود ،مثال:
كشتهن بود) ديروز به
«مردي (كه پسربچه 13سالهاي را ...
بندواژگو
اعدام محكوم شد».
ساخت زبان فارس ي
مثالهاي ديگر از بند واژگون (مرتبه):
( -1آنچه مي دانم) كافي نيست.
-2مرغ (پر كنده) :مرغي كه پرش كنده شده است.
-3زندگي (برباد رفته) :زندگي كه برباد رفته است.
ساخت زبان فارس ي
(مثالهاي 2و 3داراي بندهاي واژگون با تاويل
هستند).
ساخت زبان فارس ي
روابط صوري در واژگان:
به جمالت زير توجه كنيد:
-1بچهها همسايهها را عصباني كردند.
-2خيانچهها پيانچهها را تلويجه كردند.
-3بچهها اقيانوسها را ماست مالي كردند.
ساخت زبان فارس ي
جمله ( )1منطبق بر هنجارهاي زباني است. -جمله ( )2داراي تعدادی واژه نادرست است.
-جمله ( )3داراي طرح واژگاني نابهنجار است.
ساخت زبان فارس ي
ً
انتخاب اولين كلمه عمال انتخاب واژه يا واژههاي
بعدي را در روي زنجير گفتار محدود ميسازد ،مثال:
-1گربه سفيد؛
سياه
*تاريك
-2جيغ كوتاه
بلند
*غليظ
ساخت زبان فارس ي
هم نشيني (:)Collocation
سازگاري افراد طبقات در روي زنجير گفتار.
ساخت زبان فارس ي
دسته مثبت :كلماتي كه ميتوانند با هم
هم نشيني داشته باشند ،مثال:
هواي تميز؛ هواي پاك؛ هواي تازه
دسته منفي :كلماتي كه نميتوانند با هم همنشيني
داشته باشند ،مثال:
هواي خسته؛ هواي كوتاه؛ هواي دور
ساخت زبان فارس ي
طرح واژگاني هنجار نتيجه انتخاب از دستههاي مثبت
در هر نقطه از زنجير گفتار و هم نشيني مثبت بين
واژهها ميباشد.
ساخت زبان فارس ي
فصل چهارم
ساختمان جمله
ساخت زبان فارس ي
تعريف ساختماني جمله :جمله واحدي از زبان فارس ي
است كه از يك بند يا بيشتر ساخته شده باشد.
انواع جمله )1 :جمله هسته اي
)2جمله خوشهاي
ساخت زبان فارس ي
جمله هستهاي از يك هسته ی مركزي و اجباري به
عالوه تعدادي وابسته اختياري تشكيل ميشود،
مثال:
ً
:1تو حتما برو
هسته
ساخت زبان فارس ي
ً
:2اگر او تلفن كرد تو حتما برو و اال او ميرنجد
وابسته پيشرو
هسته
وابسته پيرو
ساخت زبان فارس ي
ْ
ْ
فرمول كلي جمله هستهاي :هـ (و )
هـ :هسته
و :وابسته
ْ :-نماينده امكان تكرار
نكته :وابستهها در قشرهاي مختلف به هسته
ميپيوندند.
ساخت زبان فارس ي
بند :واحدي كه در ساختمان جمله بكار ميرود .بند
داراي دو طبقه متمايز است:
-1طبقه بند آزاد كه جايگاه هسته را اشغال ميكند.
-2طبقه بند مقيد كه جايگاه وابسته را اشغال
ميكند.
ساخت زبان فارس ي
ميزان نمود طبقات بند:
عنصر ساختماني ساختمان جمله هسته وابسته
طبقه
طبقه بند مقيد
مورد
طبقه بند آزاد
من ميدانم
كه دروغ
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
مالك صوري براي تشخيص بند مقيد از بند آزاد
وجود يكي از عناصر پيونده در بند مقيد و عدم آن
در بند آزاد است.
عناصر پيونده :اگر ،چنانچه ،بطوريكه ،هرگاه ،كه،تا ،و اال ....
ساخت زبان فارس ي
هستههاي دو قلو و چند قلو ،مثال:
ً
تو حتما برو و او را ببين
اگر تلفن كرد
و
هـ 1
هـ 2
ساخت زبان فارس ي
تكرار (:)Recursion
-1تكرار همپايه ،مثال:
«پسر بچه زنبيل خود را روي زمين نهاد،
هـ 1
بسته قرمز رنگي را بيرون آورد،
هـ 2
ساخت زبان فارس ي
دوباره زنبيل را برداشت و براه افتاد».
هـ 4
هـ 3
-2تكرار ناهمپايه ،مثال:
چون شما اصرار كرديد من گفتم كه آنرا برگردانند.
و2
هـ
و1
ساخت زبان فارس ي
نكته :تكرار هسته هميشه از نوع همپايه است ،اما
تكرار وابسته ميتواند از نوع همپايه و ناهمپايه
هردو باشد.
ساخت زبان فارس ي
مثال از تكرار وابسته بصورت همپايه:
اگر او بيايد و اگر هوا خوب باشد به كنار دريا ميرويم
و1
+
و1
هـ
ساخت زبان فارس ي
وضعيت وابستهها از نظر توالي نسبت به هسته:
-1وابستههاي ثابت
-2وابستههاي متغير :قبل از هسته
بعد از هسته
بين هسته
ساخت زبان فارس ي
خصوصيات وابستههاي ثابت:
-1توالي آنها تغييرناپذير است و هميشه بعد از هسته يا
وابسته ديگري قرار ميگيرند.
-2داراي عامل پيونده «كه» هستند.
-3درجه وابستگي در آنها شديد است و بالفاصله به آنچه
قبل از آنها است برميگردند
ساخت زبان فارس ي
مثال از وابستههاي متغير:
الف :اگر تو خرجش را قبول كني او اين كار را ميكند (وهـ )
ب :او اين كار را ميكند اگر تو خرجش را قبول كني ( هـ و)
ج :او اين كار را اگر تو خرجش را قبول كني ميكند (هـ
>و<)
ساخت زبان فارس ي
انشعاب در تكرار همپايه رخ ميدهد و درآن قسمتي از
ساختمان بند به قرينه حذف ميشود ،مثال:
ساخت زبان فارس ي
دير يا زود بايد نظام كهنه اجتماعي
(مشترك در هردو بند)
برچيده شود
و
جاي خود را به نظام نوي بدهد كه ...
ساخت زبان فارس ي
النه :اگر چند بند كه خود داراي روابط داخلي هستند
با هم جمع شوند و يكپارچه در شبكه روابط جمله
وارد گردند ،بر روي هم مجموعهاي را بنام النه (ل)
بوجود ميآورند.
ساخت زبان فارس ي
مثال از النه گيري:
دكتر خودش نبود دستيارش مريض را ديد و برايش نسخه نوشت
+
ل
ل
+
ساخت زبان فارس ي
جمله خوشهاي :اين جمله از اجتماع جملههاي
هستهاي تشكيل ميشود .اين جمالت بوسيله «و» و
«يا» به يكديگر قالب ميشوند.
ْ
ْ
ْ
ْ
فرمول ساختماني :هـ و ] n +هـ (و )[
ساخت زبان فارس ي
مثال از جمله خوشهاي با حداقل ساختمان:
ً
معموال آنها از چنين طرحي استقبال نخواهند كرد
هـ
اگرچه به نفع آنها باشد
و
و اگر فايده اين طرح را بطور عيني ثابت نكنيد آنرا
نخواهند پذيرفت.
هـ
و
ساخت زبان فارس ي
فصل پنجم
ساختمان بند
ساخت زبان فارس ي
تعريف ساختمان بند:
واحدي از زبان فارس ي كه از يك گروه يا بيشتر ساخته
شده باشد و خود در ساختمان جمله بكار ميرود.
ساخت زبان فارس ي
عناصر ساختماني بند:
)1مسند اليه (مس)؛ )2متمم (م)؛
)3اسناد ( ا)؛ )4ادات ( د)
ساخت زبان فارس ي
جايگاه مسنداليه :محل كاركرد گروه اسمي (با يك
استثناء)
جايگاه متمم :محل كاركرد گروه اسمي
جايگاه اسناد :محل كاركرد گروه فعلي
جايگاه ادات :محل كاركرد گروه قيدي و گاهي نيز گروه
اسمي
ساخت زبان فارس ي
مثال از ساختمان بند:
-1پروين خوشحال است.
ا
م
مس
-2امسال
د
محصول زيتون
مس
بسيار خوب است.
م
ا
ساخت زبان فارس ي
مالكهاي شناسايي مسنداليه و متمم:
-1وجود «را»؛ -2مطابقه اسناد با مسنداليه؛
-3توالي عناصر
مثال :1
غريبهها او را جناب سروان
مس
م
م
ميناميدند
ا
ساخت زبان فارس ي
مثال :2
الف .رانندهاي
مس
ب .اتوموبيلي
مس
اتوموبيلي داشت
ا
م
رانندهاي
م
داشت
ا
ساخت زبان فارس ي
فعل تركيبي و اجزاء آن:
مثال :باز كردن ،احتياج داشتن ،سوار شدن ،فريب
دادن
اجزاء:
.1قسمت غيرفعلي يا متمم
.2قسمت فعلي يا اسناد
ساخت زبان فارس ي
نكته :باستثناي يك دسته از افعال تركيبي ،جزء
غيرفعلي تمامي آنها قابل بسط است.
مثال:
تو او را فريب سختي
م
مس م
دادي
ا
ساخت زبان فارس ي
انواع بند از نظر ساخت:
ً
-1بند مهين :جايگاه اسناد اين بند حتما اشغال
ميشود.
-2بند كهين :جايگاه اسناد اين بند اشغال نميشود
(مثال :چشمم روشن)
ساخت زبان فارس ي
فرمول ساختماني بند مهين:
ْ
ْ
(مس) (م) (د ) ا
مثال :1برد
ا
مثال :2علي كتاب را برد آنجا
ا د
مس م
ساخت زبان فارس ي
دستگاههاي بند:
-1دستگاه پرسش ي :شبكهاي كه امكانات مختلف
پرسش را در بر ميگيرد.
-2دستگاه متمم :شبكهاي كه امكانات مختلف متمم
را در بر ميگيرد.
ساخت زبان فارس ي
-3دستگاه مطابقه :شبكهاي كه امكانات مختلف
رابطه بين مسنداليه و اسناد را
در بر ميگيرد.
ساخت زبان فارس ي
بندهاي فارس ي در باالترين سطح تحليل (قشر اول) به
دو ريز طبقه پرسش ي و خبري تقسيم ميشوند.
ريز طبقه پرسش ي :داراي كلمات پرسش ي ،يا آهنگخيزان ،يا هر دو.
ريز طبقه خبري :فاقد كلمات پرسش ي و داراي آهنگافتان
ساخت زبان فارس ي
كلمات پرسش ي:
-1دسته اول :شامل كلماتي كه انتخاب آهنگ خيزان براي
آنها اجباري است ،مثال:
«آيا ،مگر ،هيچ»
-2دسته دوم :شامل كلماتي كه انتخاب آهنگ خيزان يا
افتان براي آنها اختياري است،
ساخت زبان فارس ي
مثال:
كجا ،كي ،چه ،چگونه.
ساخت زبان فارس ي
وجوه اخباري ،التزامي و غير شخص ي در بند پرسش ي:
وجه اخباري
-1ميروي؟
-2آيا ميروي؟
-3كي ميرود كجا؟
ساخت زبان فارس ي
وجه التزامي
-1بروم؟
-2آيا بروم؟
-3چي را چرا بدهم؟
ساخت زبان فارس ي
وجه غير شخص ي
-1ميشود رفت؟
-2آيا ميشود رفت؟
-3كي را كجا ميشود برد؟
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
تقسيمبندي بندهاي فارس ي از نظر متمم:
در قشر اول ميتوان بندهاي فارس ي را به دو ريز طبقه
تقسيم كرد:
الف -ريز طبقهاي كه افراد آن داراي متمم هستند.
ب -ريز طبقهاي كه افراد آن فاقد متمم هستند.
ساخت زبان فارس ي
بندهاي يك متممي:
-1بندهاي داراي عالمت
الف -شناخته (كتاب را خريدم)
ب -ناشناخته )1:ساده )2 ،تركيبي
-2بندهاي بدون عالمت
ساخت زبان فارس ي
متممهاي عالمتدار ناشناخته ساده:
-1متممهايي كه در خود بند داراي مرجعي هستند.
اين مرجع يا مسنداليه است ،يا متمم ديگري در
همان بند.
-2متممهايي كه فاقد مرجع در خود بند هستند.
ساخت زبان فارس ي
مثال :1متمم بدون مرجع
من از او خبري ندارم
ا
م
مس د
مثال :2متمم داراي مرجع
او دانشمند بزرگي
م
مس
(مرجع)
است
ا
ساخت زبان فارس ي
متممهاي بيعالمت
الف -ريز طبقهاي كه از يك گروه اسمي تشكيل شده
است )1:داراي مرجع در بند،
)2فاقد مرجع در بند
ب -ريز طبقه ضماير متصل مفعولي
ساخت زبان فارس ي
بندهاي دو متممي
اين بندها داراي چهار حالت هستند:
-1دو متمم ،هردو بدون مرجع ،مثال:
شما
مس
او را
م
كتك مفصلي زديد
ا
م
ساخت زبان فارس ي
-2دو متمم ،هردو با مرجع مسنداليه ،مثال:
او خيلي خوش لباس جلوهگر شد
م
م
مس
ا
ساخت زبان فارس ي
-3دو متمم ،اولي مرجع دومي؛ مثال:
او
مس
مرا
م
عصباني
م
كرد
ا
ساخت زبان فارس ي
-4دو متمم ،دومي مرجع اولي
تو
مس
خرابش
م
كردي
م
ا
ساخت زبان فارس ي
دستگاه مطابقه
مطابقه يعني ارتباط مسنداليه و اسناد از نظرشخص و عدد
دستگاه مطابقه شبكهايست كه امكانات مختلفاين رابطه را در بر ميگيرد.
ساخت زبان فارس ي
هسته گروه اسمي :اسم
اسم:
انسان
-1جاندار
غير انسان
-2بيجان
ساخت زبان فارس ي
مثال از مطابقه براي اسامي بيجان و اسامي غير
انسان
-1الف -برگها ميريزند.
ب -برگها ميريزد.
-2الف -گربهها دعوا ميكنند.
ب -گربه ناراحت است.
ساخت زبان فارس ي
ريز طبقه جاندار انسان:
-1اول شخص« :من رفتم».؛ «ما رفتيم».
-2دوم شخص« :جنابعالي فرموديد».؛
«تو گفتي».؛ «شما گفتيد».
-3سوم شخص:
«آقاي دكتر منزل نيست /نيستند».
ساخت زبان فارس ي
مسنداليه :
-1ساده :شامل يك گروه اسمي
-2تركيبي :شامل دو گروه اسمي يا بيشتر .اين گروهها
يا با عوامل پيونده («و»« ،يا») بهم قالب شدهاند،
يا بصورت عطف بيان در كنار هم قرار گرفتهاند.
ساخت زبان فارس ي
مثال از مسنداليه ساده:
پرونده امر به دادسرا احاله شده است.
ا
م
د
مس
ساخت زبان فارس ي
مثال از مسنداليه تركيبي ،زنجيري:
نخستوزير ،وزير مسكن و وزير بهداشت آمدند
1
3
2
مس
ا
ساخت زبان فارس ي
مثال از مسنداليه تركيبي ،عطف بيان:
شما دانشآموزان امروز معلمان فردا خواهيد بود
2 1
ا
م
مس
ساخت زبان فارس ي
بند كهين:
بندي است که در آن جایگاه اسناد اشغال نشده
باشد .
مثال :شب
مس
بخير ؛
د
به سالمت
د
ساخت زبان فارس ي
انواع بند كهين:
-1بندهاي داراي عنصر محذوف به قرينه در بند
مهين.
الف -انشعابي
ب -محاورهاي
ساخت زبان فارس ي
انواع بند كهين (ادامه):
-2بندهاي بدون عامل محذوف به قرينه در بند مهين.
ً
اين بندها الزاما با بند مهين همراه نيستند.
الف -بندهايي كه در آنها نقش مس ،م و د از يكديگر
باز شناخته ميشود.
ساخت زبان فارس ي
ب -بندهايي كه در آنها نقش مس ،م و د از يكديگر
شناخته نميشود.
ساخت زبان فارس ي
مثال از بند كهين انشعابي:
«جمعيت ايران ساالنه به نسبت دو درصد اضافه ميشود/
و شايد هم بيش از دو درصد.
مثال از بند كهين محاورهاي:
گوينده الف
ديشب كجا رفتي؟
گوينده ب
سينما.
ساخت زبان فارس ي
مثال از بندهايي كه نقش مس ،م و ا در آنها مشخص
ميشود:
-2لطف شما زياد
-1چشمم روشن
د
مس
مس م
مثال از بندهايي كه نقش مس ،م و ا در آنها مشخص
نميشود:
دوست عزيزم؛ اي روزگار شياه
ساخت زبان فارس ي
فصل ششم
ساختمان گروه فعلي
ساخت زبان فارس ي
طبقه گروه فعلي جايگاه اسناد را در بند اشغال مي
كند.
عناصر ساختماني گروه فعلي:
(ن) عنصر منفي ساز
(ق) فعل ناقص
(غ) عنصر غير فعلي
ساخت زبان فارس ي
(ف) فعل واژگانی
(ل) عنصر سازنده مجهول
(ح) عنصر سازنده حالت
مثال :نه بايد برداشته شود
ساخت زبان فارس ي
عنصر «ف» يك فعل واژگاني است كه داراي 29شكل
ميباشد:
الف 25 -شكل شامل صورتهايي كه صرف ميشوند
(مانند مضارع و ماض ي)
ب 4 -شكل شامل صورتهايي كه صرف نميشوند (مانند
مصدر كوتاه و اسم مفعول)
ساخت زبان فارس ي
ساختمان كلمه فعل از نظر واژكهاي سازنده:
-1پيشوند (پ)
-2ستاك حال (ت)
-4عالمت ستاك گذشته
-3عامل سببي (س)
(گ) -5پيبندهاي فعلي (پي)
ساخت زبان فارس ي
مثال از ساختمان كلمه فعل:
پي
am
س
گ
a:n id
1. mi par
t
ø
i
ت
پ
gof
gu
2.
3. be
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
پي بند:
-1عامل سازنده مصدر ()-an؛ (رفتن)
-2عامل سازنده اسم مفعول ()-e؛ (رفته)
-3ضماير متصل فاعلي (داراي 6عضو) (رفتي)
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
طبقات واژكي كه جايگاههاي ستاك حال (ت) و عالمت
ستاک گذشته(گ) را اشغال مي كنند:
-1مصدر منهاي عالمت مصدر = ستاك گذشته
-2ستاك گذشته منهاي عالمت ستاك گذشته
( ± )t/d/id/a:d:تغييرات صوتي = ستاك حال
ساخت زبان فارس ي
صيغههاي فعلي كه از ستاك گذشته ساخته ميشوند:
-1ماض ي مطلق (( : )MMخوردم)
-2ماض ي استمراري(( : )MEمي خوردم)
-3اسم مفعول (( : )EMخورده)
-4اسم مفعول استمراري (( : )EEميخورده)
ساخت زبان فارس ي
صيغههاي فعلي كه از ستاك حال ساخته ميشوند:
الف -مضارع (( :)MZميخورم)
ب -التزامي (( :)ELبخورم)
ج -امر (( :)AMبخور)
ساخت زبان فارس ي
عامل سببي (س) :اين طبقه فقط داراي يك عضو
است-a:n :
مثال :دواندن؛ خوراندن و پراندن /پرانيدن
ساخت زبان فارس ي
عناصر ساختماني گروه فعلي:
(ن) (ق) (غ) ف (ل) (ح)
-پنج عنصر اختياري و يك عنصر اجباري.
ساخت زبان فارس ي
عنصر سازنده منفی (ن) در ساختمان گروه فعلي:
اين طبقه داراي يك عضو ميباشد كه داراي دو گونه
استna /ne :
مثال :نرو (نهي)؛ نرفت (نفي)؛ نميرود (نفي)
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني «ق» :افعال ناقص داراي تمام 29صورت
صرفي نيستند.
ريز طبقات افعال ناقص:
-1آنهايي كه براي شخص و عدد صرف نميشوند (ق )1بايد؛
ميتوان
-2آنهايي كه براي شخص و عدد صرف ميشوند
ساخت زبان فارس ي
ريز طبقه افعال ناقص ي كه براي شخص و عدد صرف
ميشوند:
-1افعالي كه داراي صيغههاي ماض ي و حال هر دو
هستند؛ (ق :)2داشتن
-2افعالي كه فقط داراي صيغههاي حال هستند؛
(ق : )3خواستن
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
فعل داشتن :بعنوان فعل معين همراه با فعل واژگان
بكار ميرود و يك نوع استمراري ميسازد:
دارم ميروم؛ داشتند ميرفتند
ساخت زبان فارس ي
فعل خواستن :بعنوان فعل معين همراه با فعل
واژگاني بكار ميرود و صورت آينده را ميسازد:
خواهم رفت؛ خواهند رفت؛ كشته خواهد شد
ساخت زبان فارس ي
عنصر غيرفعلي (غ) در ساختمان گروه فعلي:
-اين عنصر از جنس فعل نيست.
تمامي عناصر غير فعلي به يك طبقه دستوري بستهتعلق دارند.
مثال :باز آمدن؛ پيش بردن
ساخت زبان فارس ي
عنصر سازنده مجهول (ل) :شدن
مثال:
گروه فعلي
ف
كشته
خورده
ل
شد
شود
ساخت زبان فارس ي
نكته :شدن به عنوان فعل واژگاني:
م
ا(ف)
خوشحال
شد
بيمار
ميشود
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني حالت (ح) :بودن
وقتي بودن در جايگاه حالت قرار گيرد ،با يك فعلواژگاني همراه ميشود و داراي 18صورت ميباشد.
مثال :رفتهام ،رفته بودم ،رفته باشم
ساخت زبان فارس ي
دستگاههاي گروه فعلي:
در گروه فعلي زبان فارس ي سه دستگاه همزمان وجود
دارد.
ساخت زبان فارس ي
دستگاه شماره يك گروه فعلي:
-1طبقه خود ايستا :افراد اين طبقه ميتوانند در
جايگاه اسناد بند آزاد قرار گيرند.
-2طبقه ناخود ايستا:
-1ريز طبقه مصدر
-2ريز طبقه اسم مفعول
ساخت زبان فارس ي
مثال از ريزطبقه مصدر:
بچه را تنبيه كردن ثمر بخش نيست
مس
(بند واژگون)
م
ا
ساخت زبان فارس ي
مثال از ريزطبقه اسم مفعول:
-1هنوز نيامده رفت.
-2بچه رنگ پريده روي صندلي نشسته بود.
ساخت زبان فارس ي
طبقه افعال خود ايستا:
-1طبقه غير شخص ي :اين افعال در بندهايي ديده
ميشوند كه فاقد مسنداليه هستند.
-گروههاي اين طبقه از نظر وجه:
الف -التزامي (بتوان گفت)
ساخت زبان فارس ي
ب -اخباري )1 :حال (بايد ديد)
)2گذشته (ميشد رفت)
ساخت زبان فارس ي
طبقه افعال خود ايستا ( :ادامه)
-2طبقه شخص ي :گروههايي كه در اين طبقه قرار
ميگيرند از سه دستگاه شخص ،عدد و وجه بطور
همزمان انتخاب مي كنند.
ساخت زبان فارس ي
انشعابات وجه التزامي:
الف -وجه التزامي مطلق:
)1بدون فعل كمكي «بايد»
)2با فعل كمكي «بايد»
ب -وجه التزامي تركيبي )1 :بدون فعل كمكي «بايد»؛ با
فعل كمكي «بايد»
ساخت زبان فارس ي
مثال از وجه التزامي مطلق:
)1بروم
)2بايد بروم
مثال از وجه التزامي تركيبي:
)1رفته باشم؛
)2بايد رفته باشم.
ساخت زبان فارس ي
انشعابات وجه اخباري:
.1آينده
.2گذشته )1 :غيراستمراري؛ )2استمراري
.3حال )1 :غير استمراري؛ )2استمراري
ساخت زبان فارس ي
گذشته غيراستمراري:
الف -مطلق :رفتم؛ ديديم
ب -تركيبي :رفته بودم؛ ديده بوديم
(فرمول ب :ف ( + )EMح ())MM
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
گذشته استمراري:
الف -مطلق)1 :می رفتم
)2باید می رفتم
ب -تركيبي :داشتم می رفتم
(فرمول ب :ق + )MM( 2ف ())ME
ساخت زبان فارس ي
انشعابات حال يا مضارع:
.1ريزطبقه استمراري
.2ريزطبقه غيراستمراري
ساخت زبان فارس ي
ريزطبقه استمراري:
الف -تركيبي :aدارم ميروم
ب -تركيبي :bميرفته است.
(فرمول ب :ف ( + )EEح ())MZ
ساخت زبان فارس ي
ريزطبقه غير استمراري:
الف -مطلق :ميخورم؛ ميبينم
ب -تركيبي :خوردهام؛ ديدهام
(فرمول ب :ف ( + )EMح ())MZ
ساخت زبان فارس ي
دستگاه شماره دو گروه فعلي:
داراي امكان مثبت و امكان منفي
(مثال« :كشته نشد)».
دستگاه شماره سه گروه فعلي:
داراي دو امكان معلوم و مجهول است .مثال:
معلوم :كشت
مجهول :كشته شد
ساخت زبان فارس ي
فصل هفتم
ساختمان گروه اسمي
ساخت زبان فارس ي
ساختمان گروه اسمي :گروه اسمي از يك كلمه يا
بيشتر ساخته ميشود.
عناصر ساختماني گروه اسمي:
وابستههاي پيشرو هسته
س
ش
فرمول گروه اسمي( :ش) س (ر)
وابستههاي پيرو
ر
ساخت زبان فارس ي
مالك تشخيص عناصر ساختماني گروه اسمي:
اضافه ( ،)e/yeمثال:
اين يك نشريه دوستداران سازمان ملل
ش
س
ر
هسته :اولين كلمه اي كه پس از آن اضافه قرار
ميگيرد .
ساخت زبان فارس ي
وابستههاي پيشرو (ش) :تعداد اين وابستهها حداكثر
4ميباشد ،مثال:
اين يك نفر پير زن ِ -بيچاره
4
3
ش
1 2
س
ر
ساخت زبان فارس ي
طبقهاي كه در جايگاه ش 1قرار ميگيرد شاملعناصر اسم و صفت است.
طبقهاي كه در جايگاه ش 2قرار مي گيرد شامل چهارريز طبقه است:
-1ريزطبقه معدود -2ريزطبقه صفات عالي
-3ريزطبقه اعداد وصفي
ساخت زبان فارس ي
-4يك ريزطبقه 14عضوي
ساخت زبان فارس ي
طبقاتي كه در جايگاههاي ش 3و ش 4قرار می گيرند بهترتيب شامل عدد و افرادي از يك طبقه بستهاند كه
داراي 7عضو است ،مثال:
اين
دو تا دختر بچه
2 34
ش
1
س
ساخت زبان فارس ي
وابستههاي پيرو (ر) :هر هسته ميتواند 5ولبسته
پيرو داشته باشد ،مثال:
بوف كور معروف هدايت را كه به چند زبان ترجمه
شده است (تجديد چاپ كردهاند)
بوف (س) – كور (ر – )1معروف (ر)2
هدايت (ر – )3را (ر)4
ساخت زبان فارس ي
كه به چند زبان ترجمه شده است (ر)5
ساخت زبان فارس ي
ً
عنصر ساختماني ( ر :)1معموال از نوع اسم است.ً
عنصر ساختماني (ر :)2معموال از نوع صفت است وبا عنصر (ر )3ارتباط محكمي ندارد.
-انتخاب از عناصر (ر )2ميتواند مكرر باشد،
ساخت زبان فارس ي
مثال:
كتاب بزرگ قشنگ قرمز مريم
ر3
ر 2ر 2ر2
س
3 2
1
ساخت زبان فارس ي
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني ر :3طبقهاي كه در اين جايگاه قرار ميگيرد
به سه ريزطبقه تقسيم ميشود:
-1ريزطبقه ضمائر (ميز تحرير من /خودم ،کتابم)
-2ريزطبقه اسم
-3يك ريزطبقه يك عضوي؛ -اي/i/
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني ر« :4را»
مثال:
دختر كوچك او را ديدم
ر 3ر 4ا
ر2
س
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني ر :5طبقهاي كه در اين جايگاه قرار
ميگيرد از نوع جمله ،بند و يا گروه قيدي واژگون مرتبه
است ،مثال:
لباسهای نو او را كه از مغازه سر پل خریده است...
ر5
س ر 2ر 3ر4
ساخت زبان فارس ي
در جايگاه ر 5ميتوان هم از گروههاي قيدي و هم ازبندهاي واژگون انتخاب كرد:
انتقاد منطقي او از كار دستگاه كه در نوع خود بيسابقه
بود حسن اثر بخشيده است.
انتقاد (س) – منطقي (ر – )2او (ر)3
از كار دستگاه (ر )1-5كه در نوع خود بيسابقه بود (ر)2-5
ساخت زبان فارس ي
تتابع اضافات را ميتوان با بكارگيري يک گروه قيدي
شكست:
نشگاه
ادبيات دا
دانشكده
استاد روانشناس ي ِ
مثال :
ِ
ِ
ِ
ِ
تهران
استاد روانشناس ي در دانشكده ادبيات دانشگاه تهران
ِ
گروه قيدی
ساخت زبان فارس ي
عنصر ساختماني هسته (س):
ً
اين عنصر معموال از مقوله اسم است؛ مثال:
-1بزرگترين برادر او
س ر3
ش2
-2رفتن تو صالح نيست
س ر3
مس
م
ا
ساخت زبان فارس ي
دستگاههاي گروه اسمي:
-1عدد (مفرد و جمع)
-2شخص (اول شخص ،دوم شخص ،سوم شخص)
-3شناختگي
ساخت زبان فارس ي
دستگاه شناختگي داراي سه امكان است و با دستگاه
شخص برخورد دارد:
-1شناخته (معرفه)
-2ناشناخته (نكره)
-3جنس
ساخت زبان فارس ي
تكرار همپايه در گروه اسمي:
وابستهها و هستهها ميتوانند با كمك عامل پيونده
«و» و «يا» گسترش يابند ،مثال:
پست و تلگراف و تلفن كشور
ر3
س
س
س
3
2
1
ساخت زبان فارس ي
فصل هشتم
ساختمان گروه قيدي
+
فصل نهم
ساختمان كلمه
ساخت زبان فارس ي
تعريف ساختماني گروه قيدي :اين گروه از يك كلمه
يا بيشتر ساخته ميشود و جايگاه ادات (د) را در بند
اشغال ميكند ،مثال:
مرد مجروح در اثر خونريزي درگذشت
مس
د
ا
ساخت زبان فارس ي
طبقهبندي گروههاي قيدي:
-1گروههاي بدون عالمت صوري
-2گروههاي با عالمت صوري
ساخت زبان فارس ي
گروههاي قيدي بدون عالمت صوري:
-1ريزطبقه باز واژگاني (مانند هميشه ،هنوز ،بارها،
چطور ،خير)
-2ريزطبقه بسته دستوري (مانند اگر ،وقتيكه ،اما،
چنانكه)
ساخت زبان فارس ي
گروههاي قيدي با عالمت صوري:
ً
ً
ً
-1داراي تنوين (مانند اتفاقا ،احيانا ،زبانا)
-2داراي حرف اضافه:
ساخت زبان فارس ي
ساختمان گروه قيدي با حرف اضافه
پيوند
دنباله (گروه اسمي)
حرف اضافه( +رابطه)
يا
(رابطه) +حرف اضافه
(ش) س (ر)
ساخت زبان فارس ي
مثال از گروه قيدي با حرف اضافه:
عطف
به
نامه
رابطه حرف اضافه
پيوند
شماره 120
ر2
س
دنباله
ساخت زبان فارس ي
مثالهاي ديگر از گروه قيدي با حرف اضافه:
در /سال گذشته؛ به /ضرر دولت؛
براي /كمك رساني؛ در نتيجه /كارهاي نيك؛
به دنبال /گزارشهاي رسيده؛
دور از /چشم او.
ساخت زبان فارس ي
حروف اضافه:
-1حروفي كه «اضافه» نميپذيرند ،مانند «از ،با ،بر،
در»
-2حروفي كه «اضافه» ميپذيرند؛ مانند «براي ،كنار،
بدون ،پشت»
ساخت زبان فارس ي
گروههاي قيدي داراي حرف اضافه:
-1ناگسيخته ،مثال:
من به كس ي كه اين كار را كردهاست مديون هستم
مس
د
م
ا
ساخت زبان فارس ي
-2گسيخته ،مثال:
من به كس ي مديون هستم كه اين كار را كرده است
مس
م
ا
د
ساخت زبان فارس ي
بسياري از گروههاي اسمي نيز ميتوانند جايگاه اداترا اشغال كنند:
-1برخي از اعضاي ريزطبقه صفت
-2گروههاي اسمي كه از نظر معنا بر زمان داللت
ميكنند
-3گروههاي اسمي كه از نظر معنا بر مكان داللت
ميكنند.
ساخت زبان فارس ي
تعريف ساختماني كلمه :كلمه واحدي است كه از يك واژك
يا بيشتر ساخته شده است .در قشر اول تجزيه كلمه
مركب از 3عنصر است:
پيشوند
پ
پسوند
پايه
پا
پس
ساخت زبان فارس ي
فرمول ساختماني كلمه:
ْ
ْ
ْ
(پ) پـا (پس)
مثال :1چرخ ( -ِ +چرخه)
پس
پا
مثال :2پرخاش +گر +اي (پرخاشگري)
پس 1پس2
پا
ساخت زبان فارس ي
مثال :3
پرده +در +اي
پا 1
پا 2
(پرده دري)
پس
جامعه +شناس +اي (جامعه شناس ي)
ساخت زبان فارس ي
مثال :4
(بيقراري)
بي +قرار +اي
پ
پا
پس
نا +شنو +آ (ناشنوا)
ساخت زبان فارس ي
مثال :5كلمه فعل
مي +دو +ان
پ
+ايد +اي (ميدوانيدي)
پا پس 1پس 2پس3
ساخت زبان فارس ي
مثال :6كلماتي كه اجزاء آنها با «و» با هم تركيب
ميشوند:
شس +ت +و شو
پا
پس
پا 1پا 2