Transcript ภาพนิ่ง 1

ปํ ญหาสุ ขภาพและโรค
ที่พบในกระบือโคเนือ้ โคนมในเขตสสอ. 4
นายสั ตวแพทย์ ดร. สาทิส ผลภาค
ศูนย์ วจิ ัยและพัฒนาการสั ตวแพทย์
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน จ.ขอนแก่น
[email protected]
หัวข้อในการบรรยาย
• แนวคิดการพัฒนางานด้ าน
สุ ขภาพสั ตว์
• สาเหตุการเกิดและการ
แพร่ กระจายโรค
• การแบ่ งกลุ่มโรคและลําดับ
ความสํ าคัญ
• รายงานการพบโรคต่ างๆใน
ภาคต/น(ตอนบน)
• ปัจจัยต่ างๆทีท่ าํ ให้ เกิดโรค
• รายละเอียดสํ าคัญของแต่ ละโรค
ที่พบบ่ อย
• อาการ/ กลุ่มอาการสํ าคัญทีพ่ บ
ในสั ตว์ ป่วย
• การขาดแร่ ธาตุในโค
• การเก็บตัวอย่ างในสั ตว์ ป่วย
• แนวทางการควบคุมและป้องกัน
โรค
แนวคิดการพัฒนางานด้านสุ ขภาพสัตว์
มหภาค(Macro_view)
ศึกษาจากฐานข้อมูลการผลิตหลายๆด้าน
พิจารณาจากศักยภาพการผลิตปศุสัตว์ ในแต่ ละพืน้ ทีจ่ งั หวัด
รายได้ จากปศุสัตว์ เป็ นร้ อยละเท่ าไหร่ ของรายได้ รวมของ
ครอบครัว
แบ่ งตามชนิดสั ตว์ จานวนและการกระจายตัวให้ ชัดเจน จานวน
ประชากรสั ตว์ / รายฟาร์ ม / ครอบครัว
เป็ นฟาร์ มขนาดใหญ่ - กลาง - เล็ก - ย่ อย
แบ่งเป็ นฟาร์มเอกชนรายใหญ่(ส่ งออก) รายย่อย(พอเพียง)
สัดส่ วน
สภาพภูมิศาสตร์ที่ราบ ที่สูง เส้นทางคมนาคม อุณหภูมิ
อากาศ ปริ มาณน้ าฝน แหล่งน้ า เขตติดต่อชายแดน
ด้านสังคมศาสตร์ ประเพณี ศาสนา ความเชื่อ การ
รวมกลุ่ม แหล่งการเรี ยนรู ้ภายในชุมชน
และอื่นๆ.......................................
ด้านจุลภาค(Micro_view)
ปัญหาสุ ขภาพสั ตว์ ขั้นพืน้ ฐาน โรคระบาด โรคสัตว์ ติด
คน โรคอุบัตใิ หม่ รู ปแบบการบันทึก ส่ งรายงาน
ข้ อมูลฐานประชากรปัจจุบัน อัตราการเกิด อัตราการป่ วย
อัตราการตาย จําแนกตามชนิดสั ตว์
โครงสร้ างกลุ่มผลิตสั ตว์ และเลีย้ งสั ตว์ สหกรณ์ และอืน่ ๆ
ระบบการประสานงานกับองค์ กรส่ วนท้ องถิ่น
การประชาสั มพันธ์ และการให้ ความรู้ รู ปแบบ ความถี่
เนือ้ หา
การให้ บริการด้ านสุ ขภาพสั ตว์ รู ปแบบ ความถี่ เนือ้ หา
การสร้ างกลุ่มให้ เกิดการพึง่ พาตนเอง เรียนรู้ ซึ่งกันและกัน
รายชื่อโรคและลําดับความสํ าคัญของการเกิดโรคในสั ตว์ ใหญ่
ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน
โรคระบาด
-
- Haemo
- FMD
-Brucellosis
-(Para TB)
-(TB)
-(Melioidosis)
โรคพืน้ ฐานประจําถิ่น
โรคพยาธิในทางเดินอาหาร
- GI-nematode
- Fasciola.gigantica
- Schistosoma spindale
โรคพยาธิในเลือด
- Babesiosis
- Anaplasmosis
- Trypanosomosis infection
- Theileriosis
โรคนานๆ เกิดที
- Trichinosis
- Rabies
- Tetanus
- Black leg
- Anthrax
- Tetanoid syndrome
- Salmonellosis
- Clostridium infection
-Mineral deficiency
-Feed contamination*****
โรคคอบวม(Haemorrhagic septicemia)
เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรี ย
ชนิดหนึ่ง(เชื้อ Pasteurella
multocida)
อาการสาคัญของโรค
 ซึ ม หายใจดัง อ้าปากหายใจ ไข้สูง
 บวมบริ เวณลาคอ และรอบดวงตา
 ท้องอืด ลาไส้อกั เสบ อุจจาระมีมูก
เลือดปน
 ตายไว
อาการและวิการสาคัญของโรค
การเพาะแยกเชื้อพาสเจอเรลล่าและหาชนิดยาต้านเชื้อ
การป้ องกันโรค
ฉีดวัคซีนป้องกันโรคปี ละ
ครั้ง โดยเฉพาะในช่ วงเวลาที่
สั ตว์ เกิดความเครียดเช่ น ต้ น
ฤดูฝน หรือก่ อนการ
เคลือ่ นย้ ายสั ตว์ อย่ างน้ อย 2
อาทิตย์
ไม่ชาแหละซากสัตว์ที่ตาย
โดยไม่ทราบสาเหตุแบ่งขาย
การรักษาโรค
ฉี ดยาปฎิชีวนะกลุ่ม
Oxytetracyclin
หรื อ Penstep ร่ วมกับกลุ่ม
Sulfatrimetroprim 3 -5 วัน
ติดต่อกัน
ฉี ดยาลดการอักเสบ
(Dexamethasone)
ให้สารละลายน้ าเกลือเข้มข้น
เข้าเส้น
อื่นๆแล้วแต่อาการที่พบ
โรคปากเท้าเปื่ อย
เกิดจากการติดเชื้อไวรัสเอฟ
เอ็มดี ในประเทศไทยพบ 3
ไทป์ คือ โอ เอ เอเชียวัน
อาการสาคัญคือ ไข้ ซึม
เบื่ออาหาร
น้ าลายไหล เดินกะเผลก
พบตุ่มที่ลิ้น ช่องกีบ ไรกีบ
วิการของโรคบริ เวณลิ้นและร่ องกีบ
การป้ องกันโรค
ฉีดวัคซีนป้ องกันโรคปี ละ 2 ครั้ง
ควรต้ องครอบคลุมให้ ทวั่ ถึงให้ ได้
ร้ อยละ 80 ประชากรของสั ตว์ ใน
แต่ ละพืน้ ที่
ระมัดระวังการระบาดของเชื้อ
จากการนําสั ตว์ ใหม่ เข้ าฝูงหรือ
เชื้ออาจติดมากับคน เสื้อผ้ า
ยานพาหนะที่เข้ าออกจากแหล่ง
โรคระบาด หรือตลาดนัดค้ าสั ตว์
ควบคุมการเคลือ่ นย้ ายสั ตว์
Black leg (Clostridium chauvoei)
ในโค กระบือ อ.เมือง จ.นครพนม
การ าร จ ล าร ร
น 29 มษายน 2549
้อ ้าน นดน้อย หมู 9 ต.ขาม า อ. มอ จ.น ร นม
ลาด
อ- กล
ลข
1
นาย ด จ รหม น
10
2
3
4
5
6
7
8
9
นา รยน รม ย
นาย ร ยูร มตร
นาย ิ ห อ หล้า า
นาย ม ูร หมอม า
นาย รา า อ นอตร
นายล้ น าด
นาย ลาด รมอิน ร
นาย น หล้า า
15
48
52
66
49
35
8
18
10 นายล มล ตข า
2
นิด
ต
ย/ตาย
ศ
มย
กร อ มย
มย
มย
กร อ มย
ผู้
มย
มย
ผู้
กร อ ผู้
ผู้
มย
มย
อาย
8
6 ดอน
10 ดอน
8 ดอน
6 ดอน
8 ดอน
1
4
2
1 รึ
2
8 ดอน
3 ดอน
น ดอน
ริม ย
น ดอน
ตาย
18 ม.ย. 49
18 ม.ย. 49
17 ม.ย. 49
19 ม.ย. 49
19 ม.ย. 49
19 ม.ย. 49
22 ม.ย. 49
22 ม.ย. 49
22 ม.ย. 49
23 ม.ย. 49
-
16 ม.ย. 49 sudden death
18 ม.ย. 49 hindlimb swelling
- depress, lateral recumbency, left forelimb lameness
18 ม.ย. 49 depress, lameness , ลอดออกจมูก
18 ม.ย. 49 sudden death
19 ม.ย. 49 depress , salivation, dyspnea, stiffness
- depress , left hindlimb lameness
20 ม.ย. 49 dypsnea, bloat
- depress, lateral recumbency, left forelimb lameness
- depress , inappetite,
23 ม.ย. 49 depress , right hindlimb lameness-swelling, ด
- depress lateral recumbency
25 ม.ย. 92 sudden death
อาการ
จาน น ต (ต )
กร อ
รม
หมด ย ตาย หมด ย ตาย หมด ย ตาย
13 2 1 15 1 1 28 3 2
8
10
6
5
30
8
7
21
1
1
1
1
1
1
2
1
2
6
1
11
1
1
1
1
1
1
10
16
6
5
30
8
11
7
21
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
0
1
0
0
1
1
ข้ อสั งเกตการเกิดโรค
Black leg (Clostridium chauvoei)
ในโค กระบือ
พบพบในโคมากกว่าในกระบือ
อายุนอ้ ยพบมากกว่าอายุมาก
แสดงอาการทางระบบทางเดินหายใจ ทางเดินอาหาร(ท้องอืด)
พบโรคมากในช่วงต้นฤดูฝน มีพายุ
การระบาดเกิดจากการชาแหละซากสัตว์ตายที่ไม่ทราบสาเหตุและแบ่ง
ชิ้นส่ วนไปยังบ้านข้างเคียง
สัตว์ไปกินหญ้าบริ เวณที่ชาแหละซากสัตว์
มักพบการระบาดบริ เวณพื้นที่ติดชายแดน ตย. เลย นครพนม มุกดาหาร
ตัวอย่ างกรณีศึกษาบางโรคในภาคต/นตอนบน
โรคพยาธิภายใน ภายในเลือด และอื่นๆ
ไว้ใช้รายงานด้านคุณภาพนอกจากปริ มาณงาน
อุบัตกิ ารณ์ การติดเชื้อทริปปาโนโซมในปศุสัตว์ ใน
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยใน
ปี 2551
มาณวิกา ผลภาค สาทิส ผลภาค* รุ้ งสุ ดา ผูกพัน
ศูนย์วิจยั และพัฒนาการสัตวแพทย์ภาคตะวันออกเฉี ยงเหนือ
ตอนบน ต.ท่าพระ อ.เมือง จ.ขอนแก่น 40260
*ผูร้ ับผิดชอบ e-mail : [email protected]
รายงานการพบเชื้อT. evansi (Steel,1985)ในสัตว์ชนิด
ต่างๆในประเทศไทย
 กระบือ
 โคนม
 โคเนือ้
 ม้ า ลา ฬ่ อ
 สุ กร
 กวาง
 ช้ าง
 สุ นัข
ประวัติการพบเชื้อT. evansiในภาค
ตะวันออกเฉี ยงเหนือ
กระบือ (Lohr et al.,1985,1986)
กระบือ โคนม โคเนื้อ ม้า สุ นขั (Kasemsant et al.,1989)
โคนม (Kashiwasaki et al.,1998 ; Pholpark et al.,1989)
ตารางที่ 1 จํานวน case ที่ตรวจพบเชื้อ T. evansi แยกตาม
ชนิดสั ตว์ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนระหว่ างปี 2548 2550 *
ปี งบประมาณ
2548
2549
2550
รวม
ชนิดสั ตว์
กระบือ
โคนม
4
0
4
1
3
0
11
1
*รายงานประจาปี ศวพ. ขอนแก่น
โคเนือ้
0
1
5
6
รวม
4
6
8
18
อาการต่ างๆในสั ตว์ ที่ตรวจพบเชื้อ Trypanosoma evansi
 โลหิตจาง เลือดใสเป็ นนํา้
 ตัวแข็งหลังแข็ง
 บวมตามข้ อ ตาอักเสบ
 ไข้ สูง – ปานกลาง – ตํา่ ไข้ ลอย
ขึน้ ๆ ลง ๆ (103 – 1080 F)
 Low semen quality
 แท้ งลูกระยะกลาง – ท้ าย
(มากกว่ า 6 เดือน – ใกล้ คลอด)
Abortion storm***
 อาการทางประสาท ชัก ดุร้าย
เดินวน วิง่ ชนคอก
 โคนม: นมลด กระทันหัน /
เรื้อรัง(Acute/Chronic)
Trypanosoma evansi
อาการชักจากเชื้อขึน้ สมอง
อาการป่ วยในสัตว์ชนิดต่างๆ
อาการป่ วยในสัตว์ชนิดต่างๆ(ต่อ)
แมลงดูดเลือดชนิดต่างๆเป็ นพาหะนาโรค(Mechanical
vectors)
Factors for disease outbreak
Flies density: interupted feeding habbit.
Animal stress: Ploughling season , calving, milking,
population density
Species susceptibility : โคนม > โคเนือ้ > กระบือ
Location: Forest area (Comfort Breeding place).
Flooding area.
Etc………………………..
ปี 2004 มีรายงานแล้วว่าเป็ นโรคที่ติดต่อถึงคนได้
 HUMAN TRYPANOSOMIASIS CAUSED BY TRYPANOSOMA
EVANSI IN INDIA: THE FIRST CASE REPORT
PRASHANT P. JOSHI, VIJAY R. SHEGOKAR, RAJARAM
M. POWAR, STEPHANE HERDER, RAHUL KATTI,HARSHA R.
SALKAR, VIBHAWARI S. DANI, ARADHANA BHARGAVA,
JEAN JANNIN, AND PHILIPPE TRUC*
Am. J. Trop. Med. Hyg., 73(3), 2005, pp. 491–495
วัตถุประสงค์การศึกษา
ศึกษาการกระจายของเชื้อในจังหวัดต่างๆในภูมิภาค
ชนิดสัตว์ที่ตรวจพบเชื้อ
ฤดูกาลที่พบเชื้อ
อาการป่ วยจากสัตว์แต่ละชนิดที่ตรวจพบเชื้อ
การเลือกชนิดตัวอย่างในการตรวจหาเชื้อ
วิธีการศึกษา
 ทาการศึกษาย้อนหลังโดยรวบรวม case ประวัติสตั ว์ป่วยตลอด
ปี 2551 ที่ตรวจพบเชื้อ T. evansi จากการตรวจตัวอย่างหาเชื้อ
จากเลือดป้ ายสไลด์ อวัยวะป้ ายสไลด์ดว้ ยวิธีการย้ อมสี ยมิ ซ่ า
และเลือดในEDTA ตรวจด้วยวิธี Hematocrit centrifugal
technique: Woo’s method (Woo,1970)
 นาประวัติแต่ละcase มาวิเคราะห์โดยใช้สถิติเชิงพรรณนา
ด้วยการจาแนกความถี่ แยกตาม จังหวัด ชนิดสัตว์ ฤดูกาลที่พบ
เชื้อ อาการป่ วย และชนิดตัวอย่างที่ตรวจพบเชื้อ
วิธีการตรวจหาเชื้อพยาธิในเลือดเบื้องต้น
ผลและวิจารณ์
ตารางที่ 2 การตรวจพบเชื้อT.evansi ในแต่ ละจังหวัดจําแนกตามชนิดสั ตว์ ในปี 2551
จังหวัด
ขอนแก่น
สกลนคร
นครพนม
อุดรธานี
หนองบัวลาภู
เลย
มหาสารคาม
หนองคาย
บุรีรัมย์
รวม
กระบือ
1
0
1
1
0
0
0
0
0
3
ชนิดสั ตว์
โคนม
โคเนือ้
0
10
1
2
0
1
0
1
0
2
0
0
0
1
0
1
1
0
2
18
สุ กร
0
0
0
0
0
2
0
0
0
2
รวม
11
3
2
2
2
2
1
1
1
25
ตารางที่ 3 การตรวจพบเชื้อรายเดือนในแต่ ละจังหวัด
เดือน
ขก
สน
นพ
อด
หภ
เลย
มส
หค
บร
รวม
มค. - มิย.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
กรกฏาคม
0
1
0
0
0
0
0
1
0
2
สิ งหาคม
1
0
0
0
1
1
0
0
0
3
กันยายน
4
2
0
2
1
1
1
0
0
11
ตุลาคม
6
0
0
0
0
0
0
0
0
6
พฤศจิกายน
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
ธันวาคม
0
0
2
0
0
0
0
0
1
3
รวม
11
3
2
2
2
2
1
1
1
25
ตารางที่ 4 ชนิดและจํานวนตัวอย่ างที่ตรวจพบเชื้อ T. evansi แยกตามชนิด
สั ตว์
ชนิดสั ตว์
ชนิด
ตัวอย่ าง
EDTA_
blood
Blood
smear
Organ
smear
รวม
โคเนือ้
โคนม
กระบือ
สุ กร
จานว พบ จานว พบ จานว พบ จานว พบ จานว พบ
นตย. เชื้อ นตย. เชื้อ นตย. เชื้อ นตย. เชื้อ นตย. เชื้อ
%
21
10
8
3
5
1
0
0
34
14
41.2
42
7
18
1
5
4
16
4
81
16
19.8
8
8
0
0
1
1
1
1
10
10
100
ตารางที่ 5 อาการต่ างๆทีพ่ บจากประวัติสัตว์ ทตี่ รวจ
พบเชื้อ T. evansi แยกตามชนิดสั ตว์
อาการ
ชนิดสัตว์
รวม
โคเนื้อ
โคนม
กระบือ
สุ กร
ตาย
กระทันหัน
3
1
0
1
5
ป่ วยเรื้อรั ง
3
0
0
0
3
โลหิตจาง
3
0
0
0
3
ทางประสาท
2
0
1
0
3
แท้ ง
0
1
1
0
2
บวมนํา้
1
0
0
0
1
ระบบหายใจ
1
0
0
0
1
อ่อนเพลีย
1
0
0
0
1
ไข้
1
0
0
0
1
ไม่ แสดง
อาการ
3
0
1
1
5
18
2
3
2
25
ตารางที่ 6 ประเภทฟาร์ มและชนิดสั ตว์ ที่ตรวจพบเชื้อ T. evansi
ประเภท
ฟาร์ ม
ชนิด
สั ตว์
รวม
โคเนือ้ โคนม กระบือ
สุ กร
รัฐบาล
2
0
0
0
2
เกษตรกร
16
2
3
2
23
Blood smear and organ smear ย้อมสี ยมิ ซ่า
การทํา Blood smear
เลือดป้ายสไลด์ จากอวัยวะ(หัวใจ สมอง)
Impression(organ) smear
Hematocrit centrifugal technique.
(Woo’s method)
วิดทิ ัศน์ ดูการเคลือ่ นไหวของเชื้อ T.evansi & T. theileri
สรุ ปผลการศึกษา
เชื้อพบได้ ในสั ตว์ 4 ชนิดคือโคเนือ้ โคนม กระบือ และสุ กร
พบเชื้อกระจายทัว่ ไปในจังหวัดต่ างๆในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ตอนบนและบางจังหวัดในภาคต/นตอนล่าง
การติดเชื้อเริ่มจากเดือนกรกฎาคมและพบจํานวนครั้งการติดเชื้อ
สู งสุ ดในเดือนกันยายน
พบเชื้อได้ ในสั ตว์ ท้งั ทีแ่ สดงและไม่ แสดงอาการป่ วย
ในสั ตว์ ที่มีประวัติการตายกระทันหันตรวจพบเชื้อได้
(Frozen)Organ smear (หัวใจ)เป็ น specimen ที่น่าสนใจในการ
ตรวจหาเชื้อชนิดนีใ้ นสั ตว์ ที่ตายแล้ว
รายงานเพิม่ เติมในปี 2552
พบเชื้อแล้วในกวางจากสถานีวิจยั และเพาะพันธุ์สตั ว์ป่าเขาเขียว จ.
ชัยภูมิ โดยกวางป่ วยแสดงอาการทางระบบประสาท
พบเชื้อในโคเนื้อ จ.อุดรธานี จ.กาฬสิ นธุ์ ไม่มีบนั ทึกประวัติ
พบโรคเร็ วขึ้นกว่าปี ที่แล้ว มีนาคม(กวาง)และมิถุนายน(โคเนื้อ)
ภาวะโลกร้ อน การเปลีย่ นแปลงสิ่ งแวดล้ อม มลภาวะ
พาหะนําโรคทีม่ จี ํานวนและปริมาณเพิม่ ขึน้ เป็ นปัจจัย
สํ าคัญทีเ่ สริมให้ มโี อกาสพบเชื้อมากขึน้
การศึกษาสภาวะโรคพยาธิใบไม้ในตับโค-กระบือ
ใน 10 จังหวัดภาคต/นตอนบนในปี 2551
ตารางที่ 1 จานวนและร้ อยละของโคเนือ้ ทีต่ รวจพบไข่ พยาธิ
ใบไม้ ตับในพืน้ ที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน
จังหวัด
พื ้นที่มีแหล่งน ้ำ
พื ้นที่ไม่มีแหล่งน ้ำ
รวม
ตัวอย่ำง
พบไข่
พยำธิ
ร้ อยละ
ตัวอย่ำง
พบไข่
พยำธิ
ร้ อยละ
ตัวอย่ำง
พบไข่
พยำธิ
ร้ อยละ
กำฬสินธุ์
150
10
6.67
150
12
8.00
300
22
7.33
ขอนแก่น
150
5
3.33
150
12
8.00
300
17
5.67
นครพนม
140
42
30.00
133
14
10.53
273
56
20.51
มหำสำรคำม
82
5
6.10
126
7
5.56
208
12
5.77
มุกดำหำร
151
14
9.27
149
27
18.12
300
41
13.67
เลย
175
2
1.14
125
2
1.60
300
4
1.33
สกลนคร
150
28
16.67
150
9
6.00
300
37
12.33
หนองคำย
150
36
24.00
150
2
1.33
300
38
12.67
หนองบัวลำภู
116
1
0.86
178
8
4.49
284
9
3.06
อุดรธำนี
150
17
11.33
150
2
1.33
300
19
6.33
รวม
1,414
160
11.32
1,461
95
6.5
2,875
255
8.87
ตารางที่ 2 การเปรียบเทียบพืน้ ที่ขอบเขตจังหวัดกับการ
ติดพยาธิใบไม้ ตับโค-กระบือ
ชนิดปัจจัย
จานวนตัวอย่ าง
%โคทีเ่ ป็ นโรค
จังหวัด
กาฬสิ นธุ์
ขอนแก่ น
นครพนม
มหาสารคาม
300
300
273
208
7.33
5.67
20.51
5.77
มุกดาหาร
เลย
สกลนคร
300
300
300
3.67
1.33
12.33
หนองคาย
หนองบัวลาภู
อุดรธานี
รวม
300
294
300
12.67
3.06
6.33
2875
8.87
OR
95%CI
p-value
0.95
0.917 ถึง 1.00
0.059
ตารางที่ 3 การเปรียบเทียบปัจจัยพืน้ ทีก่ ารมีและไม่ มีแหล่งนํา้ กับการติดพยาธิ
ใบไม้ ตับโค-กระบือ
ชนิดปัจจัย
จานวนตัวอย่ าง
%โคทีเ่ ป็ นโรค
พืน้ ที่
ม หล นา
1414
11.32
มม หล นา
1461
6.5
OR
95%CI
pvalue
1.83
1.4 ถึง 2.39
0.000
วงจรชีวติ พยาธิใบไม้ ตับFasciolosis
ในโค - กระบือ
พยาธิตวั แก่ในถุงน้ าดี
เนือ้ ตาย+จุดเลือดออกทีต่ บั สั ตว์ เป็ นโรค
วงจรชีวติ พยาธิใบไม้ ตับ
ระยะตัวอ่ อนไชผ่ านเนือ้ ตับแบบเฉียบพลัน
การสารวจโรคพยาธิภายในโค-กระบือในภาคต/น ตอนบน ปี 2544-2548
ปี พ.ศ. จังหวัดทีส่ ำรวจ ชนิดสตั ว์ จำนวนตย. ตรวจพบ
Fasciola
%
% GI-nematode
หนองบัวลำภู
โคนม
2547
15
8 53.3
0
0
5
โคเนือ้
114
73
64
1
0.88
59
กระบือ
24
8 33.3
0
0
5
นครพนม
โคเนือ้
2547
256
191 74.6 17 6.64
93
กระบือ
223
147 65.9 22 9.87
36
อุดรธำนี
โคเนือ้ +นม
4.44
2547
315
171 54.3 14
59
กำฬสนิ ธุ์ โคเนือ้ +กระบือ
13.5
2544
510
0
69
กำฬสนิ ธุ์
โคเนือ้
11.9
2548
236
185 78.4 28
145
รวม
ทุกชนิด
46.2
8.92
1693
783
151
402
้
ั
ั
หมำยเหตุ ใชข้อมูลจำกผลงำนวิชำกำรจำกวำรสำรปศุสตว์เขต และสตวแพทย์สำร
:
4
%
33.33
51.75
20.83
36.33
16.14
18.73
0
61.44
23.74
Param
4
29
4
153
119
68
81
458
%
26.7
25.4
16.7
59.8
53.4
21.6
0
34.3
27.1
อาการป่ วยและพยาธิภายในระบบทางเดินอาหาร
ผลเสียของการที่สัตว์ ตดิ โรคพยาธิ
ทาให้ สัตว์ เจริญเติบโต
ผสมไม่ ตดิ ไม่ เป็ นสัด
ช้ า
ป่ วยเรื อ้ รั ง ต้ องเสีย
ค่ ารั กษาพยาบาล
ภูมิค้ ุมกันต่า โรคแทรก
ซ้ อนได้ ง่ายและทาให้
ป่ วยรุ นแรง อาจถึง
ตายได้
การทาวัคซีนป้องกันโรค
ไม่ ได้ ผล
สัตว์ ขายไม่ ได้ ราคา
แท้ งลูก ทาให้ ผลผลิต
ลูกสัตว์ ท่ คี วรจะได้ ทุกปี
ลดลง
โปรแกรมถ่ ายพยาธิกลุ่มโค กระบืออายุตา่ กว่ า 6 เดือน
ครั้งแรก อายุ 3 อาทิตย์
ครั้งทีส่ อง อายุ 6 อาทิตย์
โปรแกรมถ่ ายพยาธิกลุ่มโคกระบืออายุมากกว่ า 6 เดือน ขึน้ ไป
ถ่ำยพยำธิ กลุ่มตัวกลมในกระเพาะลาไส้ อย่ าง
น้ อยปี ละ 2 ครั ง้
ในช่ วงต้ นฤดูฝนและปลายฝน
ถ่ำยพยาธิใบไม้ ตับปี ละ 2 ครัง้
ครั ง้ แรก เดือนมีนำคม – เมษำยน
ครั ง้ ที่ 2 เดือนกันยำยน – ตุลำคม
หมายเหตุ : ควรสุม่ เก็บตัวอย่ำงอุจจำระประมำณ
10 – 20 % ของฝูงเพื่อตรวจจำแนกชนิดพยำธิ เพื่อ
หำชนิดยาถ่ ายที่ถกู ต้ องเหมำะสมต่อไป
พยาธิใบไม้ ตับFasciolosis
ในแพะ
พยาธิตวั กลมในกระเพาะลาไส้
โคท้ องเสี ย
Mecistocirrus spp.(abomasum)
วงจรชีวติ พยาธิปากขอ
ยา ิ ้นด้าย ต กลม นกร า ลา ้ ล อ ิด
อาการกลุ่มโรคพยาธิภายในทางเดินอาหาร
• ท้ องผูก / ท้ องเสียเรื อ้ รั ง
• ขีป้ ูน /ขีเ้ ทา(กระบือ :โรค
พยาธิไส้ เดือน )
• โลหิตจาง
• เยื่อเมือกตาซีดขาว
• มีขีต้ าเกราะกรั ง
• ผิวหนังอักเสบ
(โค)
Toxascaris vitulorum
Strongyloides papillosus
อาการโรคพยาธิภายในทางเดินอาหาร (ต่ อ)
ซูบผอม
อ่ อนเพลีย
 ขนหยอง
 คราบดาที่สะโพก-ขา
หลัง
ท้ องป่ อง
ซึม
 บวมนา้ ใต้ คาง
 ผสมติดยาก

โรคและปัญหาสุ ขภาพในโคนมทีค่ วรระวังในช่ วงหน้ าฝน







ร
ร
ร
ร
ร
ร
ร
ยา ิ น ลอด า ซย ริ า น ซม( ้ ลูก)
ม า หตมาจากอาหาร ข้น / หยา *****
ต้านมอก
ร
า ดินหาย จ ตย. ข้ 3 น
ยา ิต กลมภาย นร
า ดินอาหาร ร ิด
ตา จ็
จ็ ก
แนวทางการดูแลสุ ขภาพและป้ องกันโรคในช่วงฤดูฝน
ถาย ยา ิ ภาย นร
า ดินอาหาร ก กต น
ต้นฤดู น
 ้ าร อาการ น ต
ย าอาจติด ยา ิ น ลอด
น ข้ ู นมลดก นหน า
ลา ยอ มอกซด
ขา ้ ลูก
 ห้ยากาจด ยา ิ ภายนอก ล ม้ ้ ลม อก ก ต อ
้ อ กน มล
 า ริ
อก ก ต ล อกรด ห้ ห้ อลดการ กิด
ร ต้านมอก จากการติด อจาก ิ ดล้อม
 ริ ม ติ ามิน A ล E นอาหาร นม อ ย ้ อ กน
ร ต้านมอก
 อา า ลิน าขอ ตา ต กน มล ตอมตา
 ม รผ มอาหาร ต น ร ก็ ิ น้ าน กินก า 1
อา ิตย อลดจาน น อ ม อกา น อน น ตถดิ
อาหาร ต ล ลอกซออาหาร จาก หล ผลิต อถอ
หลักการควบคุมโรคพยาธิในเลือดในฟาร์ มเกษตรกรรายย่ อย
ควบคุม ปริมาณพาหะนาโรค เช่ น เหลือบ
และเห็บไม่ ให้ มีปริมาณมากเกินไปโดยใช้ ยา
ฆ่ าแมลงหรื อมุ้งชุบยาฆ่ าแมลงในช่ วงฤดูฝน
ปรั บปรุ งการจัดการด้ านอาหารให้ มีปริมาณ
พอเพียงต่ อความต้ องการของโค–กระบือ
โดยเฉพาะกลุ่มโคท้ องและโคหลังคลอดใหม่
ๆ
สอนให้ เกษตรกรรู้ จักอาการสาคัญของโรค
พยาธิในเลือด
ม ภ ฑ ร้ กษา – กร อ ติด ร ยา ิ น ลอด
ร้อม น น น
อ ริ า น ซม T.evansi - รนิล
อ า ซย
B. bigemina - อิมมิ ซล , รนิล
B. bovis - รนิล
ออนา ลา มา A.marginale - อิมมิ ซล, Oxy-LA
รู ปแสดงปญหาสุ ขภาพและโรคต่างๆในโคนม
โรคพยาธิในเลือดและอาการป่ วยที่พบ
การป้ องกันแมลงดูดเลือดชนิดต่างๆ
ปัญหาสุ ขภาพโรคที่มีสาเหตุมาจากอาหาร
(ข้ น/หยาบ) Non_infectious_Disease
 ิษจาก อรา น ตถดิ อาหาร
การ น อนขอ อ
รย ล ิษขอ มน
 ซยา นด ล น ตร น อาหารหยา ห อาหาร
 าร ิษจาก ด หลอ ้ า การ กษตร ล อต าหกรรมตา ๆ
นา ย ล การ น อนขอ ารตก า้ ตา ๆ น หล นา
การ น อนขอ ิษขอ อจากซาก ต ตาย ล น อน
น ริ
ผ มอาหาร
แหล่ งทีม่ าของสารพิษในอาหารหยาบ
อาหารสัตว์ที่ควรระวัง
โรคระบบทางเดินหายใจ
ตารางแสดงผลการตรวจสุ ขภาพและผลการทดสอบโรคโคเนือ้
ศูนย์ วจิ ัยและบํารุงพันธุ์สัตว์ ท่าพระในปี 2552
ชนิดการทดสอบ
โรคติดเชื้อจากซีรั่ม
สารวจเมื่อ
20-22
.52
ผู้เก็บตัวอย่ าง
ศ . ขอน กน
จานวนตย.
ผลการทดสอบ
ผล ก(%)
ผลล
54
0
- Brucellosis
54
- T.B.
ND
ND
- Para T.B.
ND
ND
- Melioidosis
0
- BL (bovine leucosis)
พยาธิภายในGI-tract
20-22
.52
ศ . ขอน กน
55
รอผล ด อ
รอผล ด อ
15
40
15(27.3)
-GI_nematode
-Trichuris
1
-Paramphistomum
2
พยาธิในเลือด
-Theileria spp.
54
20-22
.52
ศ . ขอน กน
54
18
17(31.5)
36
37
การเก็บตัวอย่าง
หลักการเบือ้ งต้ นในการเก็บตัวอย่ าง
1. ต้อ ม ร น จ ิด ้
2. ยม ร การ ด้าน ร
มากอน
3. ด้ รยนรู้มาตอน รยนหน อ น ถา น การ ึ กอ รม
หรอการ ร ม
ข้อมูลบันทึกแบ่งออกได้เป็ น 3 กลุ่มหลักๆ
การบันทึกประวัตสิ ั ตว์ ป่วยผู้ส่งตัวอย่ างต้ องให้ ความสํ าคัญใน
การเก็บบันทึกรายละเอียดต่ างๆ ข้ อมูลบันทึกแบ่ งออกได้ เป็ น
3 กลุ่มหลักๆเพือ่ ช่ วยในการชันสู ตรโรค ดังนี้
1.ประวัตติ วั สั ตว์ พนื้ ฐาน เช่ น เพศ พันธุ์ อายุ ค่ าคะแนน
รู ปร่ าง สถานะการให้ ผลผลิต ประวัตกิ ารดูแลสุ ขภาพ เช่ น การ
ทําวัคซีน ถ่ ายพยาธิ การรักษา
2. อาการสั ตว์ ป่วยจากการบอกของเจ้ าของและ การตรวจร่ างกาย
สั ตว์ ป่วย
ตย. วัดไข้ ฟังการทํางานของปอดหรือกระเพาะอาหาร สั งเกต
อาการซีดบริเวณเหงือก ตา ปากช่ องคลอด ลักษณะ สี อุจจาระ
ปัสสาวะ อาการหอบ กัดฟัน เดินวน ชนคอก ขนลุกชัน ขา
อ่ อน
3. ผลการตรวจจากห้องปฏิบตั ิการ
................................................................
เพื่อให้ได้ขอ้ มูลครบตามระบบ
โดยยึดหลักง่ายๆไว้วา่
ใคร ทาอะไร ที่ไหน เมื่อไร และอย่างไร
การเลือกชนิดตัวอย่ างที่จะเก็บส่ ง
1. มาจากอาการทีพ่ บ
: อุจจาระ, อาหารที่สตั ว์กิน
- ระบบทางเดินหายใจ : swab
- ระบบประสาท
: สมอง น้ าไขสันหลัง
- ระบบสื บพันธุ์
: vaginal swab, ล้างมดลูก
- ระบบเลือด
: EDTA, Serum, Blood smear
- ระบบขับถ่ายของเสี ย : ปัสสาวะ
- ระบบการเคลื่อนไหว : กล้ามเนื้อ น้ าไขข้อ
- ระบบการมองเห็น : eye swab
- ระบบทางเดินอาหาร
2. มาจากมาตรฐานการเก็บตัวอย่ างที่ สถาบันฯ/ศวพ. กําหนดไว้
สัตว์เป็ น
 EDTA blood
 Serum
 Blood smear
 Feces หรื อพืชอาหารสัตว์ที่กิน
สัตว์ตาย
Organ smear
อวัยวะ : หัวใจ ปอด
ตับ ม้าม ไต สมอง
Rumen content
พืชอาหารสัตว์ที่กิน
รายชื่อโรคและลําดับความสํ าคัญของการเกิดโรคในสั ตว์ ใหญ่ ในภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน
ชนิดโรค
Blood
EDTA
Serum อุจจาระ
smear
อวัยวะภายในและอืน่ ๆ
แบคทีเรีย
Haemo

Black leg


หัวใจ ปอด หลอดลม
กล้ามเนื้อและอวัยวะอื่นๆที่
ผิดปกติ
ไวรัส
BL:bovine
leukosis.
FMD
พิษสุ นขั บ้า



เยือ่ ลิ้น เยือ่ กีบ
สมอง
ชนิดโรคทีต่ ้ องสงสั ย
ชนิดโรคที่ต้องสงสัย
EDTA
Blood
smear
Serum
อุจจาระ
อวัยวะภายใน


ตัวพยาธิที่พบ


กระเพาะ:Abomasu
โรคพยาธิ
- พยาธิ ภายใน

ระบบทางเดิน
อาหาร
- พยาธิ ตวั กลม



m
/ลาไส้เล็ก
- พยาธิ ใบไม้ใน




ตับ
- พยาธิ ใบไม้ใน
ตับ/ถุงน้ าดี




Rectal scrape
วิธีการเก็บและส่ งตัวอย่ างตรวจหาโรคต่ างๆในโค
– กระบือ
1. ตักหรื อล้ วงอุจจาระ(ควรล้ วง
จำกทวำรหนักโดยตรง)ใช้
อุจจำระ ประมำณ 1 ช้ อนแกง
เก็บใส่ถงุ พลำสติกมัดปำกถุง
และกรอกรำยละเอียดตำม
แบบฟอร์ มที่กำหนด
ใส่ ถุงซ้ อนทับอีก1ชัน้ แช่
กระติกเย็นส่งศูนย์ฯ
ล้ วงเก็บอุจจาระโค
เจ้ าหน้ าทีก่ าํ ลังตรวจตัวอย่ างอุจจาระ
ภาพแสดงการเก็บตัวอย่ างในการสารวจโรคภาคสนาม
เก็บอุจจาระ
ฝูงกระบือป่ วย
เจาะเลือด
ซองบังคับสั ตว์
2. เลือด แยกเป็ น 2 ส่วน
2.1 เลือดใส่ สารกันแข็งตัว
EDTA ใส่ถงุ ปลำสติกมัด
ปำกแช่กระติกเย็นส่งศูนย์ฯ
2.2 เลือดป้ายสไลด์ ห่อ
กระดำษใส่ซองกันกระแทก
ส่งศูนย์ฯ
การเก็บและส่ งตัวอย่างตรวจยังห้องปฎิบตั ิการ 1
ตัวอย่ างอุจจาระ
การทําเลือดป้ายสไลด์
วัดค่ าเลือด
เจาะเลือดที่โคนหาง
3. อวัยวะสดต่ าง ๆจากสัตว์ ท่ สี งสัยว่ า
ป่ วยตายจากโรค
3.1 สมอง(ถ้ ามีอาการทางระบบประสาท)
3.2 หัวใจ ปอด ตับ ม้ าม ไต ลาไส้
( เล็กและใหญ่ )
3.3 ต่ อมนา้ เหลือง
3.4 ซากลูกที่แท้ ง รก
3.5 เศษอาหารในกระเพาะหมักกรณีสงสัย
ว่ าได้ รับสารพิษ
แยกอวัยวะแต่ ละอวัยวะออกเป็ น 2 ส่ วน
ส่วนหนึง่ แช่ ในน ้ำยำฟอร์ มำลินอีกส่วนแบ่ง
ใส่ถงุ ปลำสติกมัดปำกถุงแช่กระติกเย็นใส่
น ้ำแข็งส่งศูนย์ฯ
การเก็บและส่ งตัวอย่างตรวจยังห้องปฎิบตั ิการ 2
ผ่ าซากสั ตว์
ผ่ าซากสั ตว์
ต่ อมนํา้ เหลืองบวมนํา้
สมอง
จุดเลือดออกทีห่ ัวใจ
การเก็บและส่ งตัวอย่างตรวจยังห้องปฎิบตั ิการ 3
วิธีการส่ งตัวอย่ างตรวจหาโรคในโค – กระบือ (ต่ อ)4
4. เก็บตัวพยาธิที่สงสัย
แช่น้ ายาแอลกอฮอล 70%
หรื อน้ าเกลือ (normal
saline 0.85%)ใส่ ขวดแก้ว
ขนาดเล็ก ส่ งตรวจ เพื่อ
จาแนกชนิดพยาธิ
5.เก็บอาหาร หญ้ า นํา้ ที่
สงสัยว่าสัตว์กินส่ งตรวจ
หา สารพิษด้วย
การเก็บและส่ งตัวอย่างตรวจยังห้องปฎิบตั ิการ 5
านมอักเสบ
ผิวหนังอักเต้เสบ
หูด
อาหารผสม
พื
ช
อ
า
พืชอาหารสั ตว์
การขาดแร่ ธาตุ
อาการสั ตว์ แสดงออกเมือ่ ขาดแร่ ธาตุ
เลียกินปัสสาวะหรือเหงือ่ จากสั ตว์ ตวั อืน่ ในฝูง
กินวัตถุแปลกปลอม เช่ น ไม้ ดิน หิน เศษกระดูก
กัดเทาะเล็มคอก ( PICA ) ตัวอย่ าง การขาด Na, K, Cl, P
เจริญเติบโตช้ าให้ ผลผลิตตํ่า
ตัวอย่ าง แม่ โคให้ นมน้ อย ส่ งผลให้ ลูกเจริญเติบโตช้ า
ภาวะเจริญพันธุ์ช้าหรือเกิดความผิดปกติในระบบสื บพันธุ์
ตัวอย่ าง แท้ ง ไม่ เป็ นสั ด รกค้ าง ( Se) หรือผสมติดยาก ( P )
ลูกคลอดออกมามีความผิดปกติ ( พิการ ) ตัวอย่ างการขาด Mn.
ขนร่ วง ขนเปลีย่ นสี ขนสี จางลง ผิวหนังอักเสบ โลหิตจาง
อาการที่สตั ว์แสดงออกเมื่อขาดแร่ ธาตุ 1
โคขาดธาตุทองแดง Cu - Def
ก่ อนการรักษา
มดลูกทะลัก
Ca - Def
Cu - Def
2 เดือนหลังการรักษา
รกค้ าง
E-Se Def
อาการที่สตั ว์แสดงออกเมื่อขาดแร่ ธาตุ 2
กล้ามเนือ้ ตายสี ซีดขาว
ตัวแข็งจากการขาดธาตุซิลเิ นี่ยม
Tetanoid Syndrome
Hyaline muscle degeneration
เลียแร่ ธาตุก้อน
ขนยาวสี ขนไม่ สมํ่าเสมอ
Hair Faded
Mineral Block
อาการที่สัตว์ แสดงออกเมือ่ ขาดแร่ ธาตุ-วิตามิน 3
Abnormalities of Rbc(iron deficiency)
Vit A - Def
ซีรั่มโคขาดวิตามินเอ
เม็ดเลือดแดงขนาดโตไม่ เท่ ากัน
ตาบอดตาใส
Theileria spp.
แร่ ธาตุก้อน
Blindness:Vit A-Def
การติดตามผลการรักษา(Monitoring)
า นน ร่ างกาย / ค่ า PCV% ิมขึน
ลูก ต จริ ญ ติ ตอยา ร ด ร็
ต กินอาหาร ด้มากขึน
ร
น า าน ด้ดขึน
อาการขาอ่ อน ขาเจ็บ กีบอักเสบหาย
ภา ผิ หน ขน ็ น กติ
สรุป แนวทางในการป้ องกันและโรคสาคัญในโคเนื้อ โคนม กระบือ
ทาวัคซีนป้ องกันโรค ปากเท้ าเปื่ อย คอบวมตามเวลาที่กาหนด
ถ่ ายพยาธิสัตว์ ตามระยะเวลาที่กาหนด
คัดโคที่ให้ ผลบวกต่อการทดสอบโรคสาคัญ(บรู เซลโลซิส ทีบี
พาราทีบี) ออกจากฝูง / ควรเลือกซื้อโคที่ผา่ นการทดสอบโรคและมี
ใบรับรองแล้ว
ควบคุมการเคลือ่ นย้ ายสั ตว์ /ไม่ ชําแหละสั ตว์ ป่วยที่ตายโดยไม่ ทราบ
สาเหตุและแบ่ งขาย*********
กาจัดพาหะนาโรค เช่น แมลง( ยาฆ่าแมลง / มุง้ ) หอยคัน
อบรมให้ เกษตรกรรู้จักอาการสํ าคัญของโรค การแก้ไขและ
การส่ งตัวอย่ างเบือ้ งต้ น
ขอบคุณครับ