Transcript lecture-8 - musteconomics

lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
Микро эдийн засаг
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ Á¯ÒÝÖ
 Õóäàëäàã÷ áà õóäàëäàí àâàã÷èéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ä¿íä çàõ çýýë á¿ðýëäýí
òîãòäîã. Çàõ çýýë ãýäýã íü õóäàëäàã÷ áà õóäàëäàí àâàã÷ õîîðîíäûí õàðèëöàí
àæèëëàãààíû áîëîìæèéã áèé áîëãîäîã ýäèéí çàñãèéí èíñòèòóò þì. Çàõ çýýë íü
ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû òºâ áîëîõîîñ ãàäíà îëîí ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë
àñóóäëóóä çàõ çýýë õýðõýí á¿ðýëäýí òîãòîõîîñ õàìààð÷ áàéäàã. Çýõ çýýëèéã
¿íäñýíä íü òºãñ áà òºãñ áóñ ºðñºë人íò íýæ àíãèëäàã. Õàðèí òºãñ áóñ ºðñºë人íò
çàõ çýýëèéã òóõàéí ñàëáàð äàõ ï¿¿ñ¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãàà, á¿òýýãäýõ¿¿íèé
îíöëîã, ¿íý á¿ðäýëò, òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýæ áàéãàà ï¿¿ñ¿¿äèéí
òîî õýìæýý çýðãýýñ õàìààðóóëàí ãóðâàí àíãèëàëä õóâààí àâ÷ ¿çäýã. ¯¿íä:
- Ìîíîïîëüò ºðñºë人íò
- Îëèãîïîëü
- Ìîíîïîëü
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Òºãñ ºðñºë人íèé çàãâàð íü äàðààõ õýä õýäýí øèíæèéã àãóóëäàã. ¯¿íä:
 1-ðò : Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯Í ÍÜ ÍÝÃÝÍ ÈÆÈË ÁÀÉÕ
 Ï¿¿ñ¿¿äèéí ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í íü ÿìàð ÷ ÿëãàãäàõ îíöëîã áàéõã¿é,
õóäàëäàí àâàã÷èéí ç¿ãýýñ àëü ÷ ï¿¿ñèéí òóõàéí áàðààã àâàõàä àäèëõàí
ñýòãýë õàíàìæ àâäàã. Íýãýí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã
áàéãóóëëàãóóä íü ñàëáàðûã á¿ðä¿¿ëäýã.
 2-ðò : ÆÈÆÈÃ ÕÝÌÆÝÝ ÁÀ ÎËÎÍ ÒÎÎ Òóõàéí çàõ çýýëèéí öàð õýìæýýíèé õóâüä
äóðûí íýã ñóáüåêòûí ¿éëäâýðëýëèéí ãàðö ìàø áàãà. ªºðººð õýëáýë ÿìàð íýã ï¿¿ñ
á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ¿íèéã ººð÷ëºõºä çàõ çýýëèéí ¿íýä íºëººëæ ÷àääàãã¿é.
Õàðèí ¿íýý ººð÷ºëñºí òîõèîëäîëä ººðèéí õóäàëäàí àâàã÷àà àëäàõ àþóëòàé. Ó÷èð
íü òóõàéí ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿í íºãºº áóñàä ¿éëäâýð¿¿äèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ÿëãàãäàãã¿é òóë õýðýãëýã÷ ÿìàð íýãýí ï¿¿ñ ¿íýý ºñãºâºë
ç¿ãýýð ë íºãºº íýã ï¿¿ñýýñ õóäàëäàæ àâàõ áîëíî.
 Ï¿¿ñèéí íèéò îðëîãûí õýìæýý ¿éëäâýðèéí ãàðöòàé øóóä õàìààðàëòàé ººðººð
õýëáýë òóõàéí çàõ çýýë äýýðõ äóíäàæ áà àõèóö îðëîãûí õýìæýý ¿íýòýéãýý
òýíö¿¿ áàéíà.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
ð
Ð*
P* = MR =AR
Q
Çóðàã 8.1. Òºãñ ºðñºë人í äàõü ï¿¿ñèéí
ýðýëòèéí ìóðóé
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë äýõ ï¿¿ñèéí ýðýëòèéí ìóðóé íü íýãýí çýðýã àõèóö áîëîí
äóíäàæ îðëîãûí ìóðóé áàéäàã. Çóðàã 8.1
 3-ðò : ÇÀÕ ÇÝÝËÄ ÎÐÎÕ ÁÀ Ò¯¯ÍÝÝÑ ÃÀÐÀÕÀÄ ×ªËªªÒÝÉ
 Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýëä áóþó òóõàéí ñàëáàðò õóäàëäàã÷ áà õóäàëäàí àâàã÷
îðîõ áà ãàðàõàä á¿ðýí ÷ºëººòýé. Òóõàéí ñàëáàðò øèíýýð ï¿¿ñ îðîõîä ñàíõ¿¿ãèéí
áîëîí ïàòåíò ëèöåíçèéí çýðýã ñààä òîòãîð áàéõã¿é.
 4-ðò : ÒªÃÑ ÌÝÄÝÝËÝËÒÝÉ
 Òóõàéí çàõ çýýëä îðîëöîæ áàéãàà ýäèéí çàñãèéí á¿õ ë ñóáüåêòóóä çàõ çýýëèéí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí áîëîí øèíý ìýäýýëëèéí ÿìàð íýãýí íóóö ãýæ áàéõã¿é.
Õóäàëäàã÷, õóäàëäàí àâàã÷, íººöèéã ýçýìøèã÷, ¿éëäâýð ýðõëýã÷èä á¿ãä çàõ
çýýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áà íººöèéí ¿íèéí ººð÷ëºëòèéã ìýäýæ áàéäàã ó÷èð çàõ
çýýëä íýã ë ¿íý òîãòñîí áàéäàã.
 Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýëèéã áîëîí ýíý çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áóé àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí ¿éë õºäëºëèéã àâ÷ ¿çýõèéí ºìíº öàã õóãàöààíû
òóõàéí îéëãîëòûã òóñãàéëàí àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 ªìíºõ ñýäâ¿¿äýýð ¿çýæ áàéñàí öàã õóãàöààíû àíãèëëààñ çàõ çýýëèéí
òºðë¿¿äèéí öàã õóãàöàà àðàé ººðººð, èë¿¿ íàðèéí òàâèãäàíà. ¯¿íä:
 Àãøèí çóóðûí ãýäýã íü – ñàëáàð äàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí òîî áîëîí ¿éëäâýð á¿ðèéí
¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý òîãòìîë õýâýýð õàäãàëàãäàõ õóãàöàà þì.
 Áîãèíî öàã õóãàöààíä ¿éëäâýð¿¿äèéí õ¿÷èí ÷àäàë ººð÷ëºãäºõã¿é áîëîâ÷ ãàðöûí
õýìæýý õóâüñàõ õ¿÷èí ç¿éëñèéí òîî õýìæýý ººð÷ëºãäñºíººñ áîëæ áàãàñàõ áóþó
èõñýæ áîëíî. Ñàëáàð äàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí òîî øèðõýã õýâýýð õàäãàëàãäàíà.
 Óðò öàã õóãàöàà ãýäýã íü ýðýëò áà íèéë¿¿ëýëòèéí íºõöºë áàéäëààñ õàìààð÷
¿éëäâýðèéí õ¿÷èí ÷àäàë ººð÷ëºãäºæ áîëîõ õóãöàà. Óðò öàã õóãàöààíä
¿éëäâýð¿¿ä íü çàõ çýýë, ñàëáàðààñ ãàðàõ áîëîí øèíýýð îðæ áîëäîã.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Төгс өрсөлдөөний нөхцөлд худалдагч буюу үйлдвэрлэгч нь үнэ хүлээн авагч
байдаг. Өөрөөр хэлбэл зах зээл дээрх бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлж
чаддаггүй. Үйлдвэрлэгч нь бүтээгдэхүүнйи зах зээлд гарцынхаа тоо хэмжээг
зохицуулах буюу зардлаа багасгах замаар л өөрийн ашгийн хэмжээг
нэмэгдүүлж болно. Тухайн зах зээлийн технологийн түвшин ба бусад
нөхцөлд төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй пүүсийн
хувьд хамгийн их ашиг бий болгох гарцын хэмжээг авч үзье. Эдийн засагт
хамгийн их (max) ашиг гэсэн ойлголтон дор орлого ба зардлын хамгийн их
эерэг зөрүүг авч үздэг.
 q   TRq   STCq 

 Энэ функцээс нэгдүгээр эрэмбийн уламжлал авбал ашгийн хамгийн их байх
нөхцөл болно.
d q  dTRq  dSTCq 


 MRq   MCq   0
d q 
d q 
d q 
MRq   MCq 
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Зураг 8.2 – д тодорхой нэг цаг хугацааны зах зээлийн эрэлт ба
нийлүүлэлтийн муруй болон тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн гарцын хэмжээ, үнийн
түвшинг харуулав. Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй
бизнесийн байгууллагуудын хувьд тухайн үнийн түвшинд үйлдвэрлэгдэх тоо
хэмжээний нийлбэр нь нийт салбарын буй зах зээлийн нийт нийлүүлэлтийн
хэмжээ болдог. Эрэлт нийлүүлэлтийн онол сэдвийг үз.
Р
SE
DE
Р*
Зураг 8.2
Төгс өрсөлдөөнт зах зээл дээр үйл ажиллагаа
эрхэлж буй пүүсийн тэнцвэр
0
Q*
Микро эдийн засаг lecture-8
Q
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Богино цаг хугацаанд төгс өрсөлдөөний пүүсийн ахиуц, дундаж нийт, нийт
зардлуудын, орлогын болон ашгийн график дүрслэлийг зурж үзье. Зураг 8.3
 Зураг 8.3.а – д төгс өрсөлдөөний пүүсийн хувьд бүтээгдэхүүний үнэ
харьцангуй тогтмол байдаг гэдгээс ахиуц орлогын хэмжээ болон дундаж
орлогын хэмжээ тэнцүү байна.
P  AR  MR
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
a/
P,C
SMC
B
A
G
C
SATC
AR
MR
P*
0
q’1
q’2
q1
TR
q2
=
q
STC
б/
STC
G’
TR
TRq*2)
STC(q*2)
C’
B’
A’
+π
q’1
q1
q’2
q2
q’1
A
’’
q1
Микро эдийн засаг lecture-8
q’2
q
π
C’
’
0
-π
в/
q2
q
Зураг 8.3
Төгс өрсөлдөөний пүүсийн
тэнцвэрт байдал болон ашгийн
муруй
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Зураг 8.3.а – д эрэлтийн муруйн функц өгөгдсөн. Зураг 8.3.б – д TR –
шулуунаар нийт орлогын функц өгөгдсөн болно. Нийт орлогын (TR) функцийн
налалтын өнцөг шулууны туршид хэвээр хадгалагдана. Учир нь төгс
өрсөлдөөнт зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй пүүсийн бүтээгдэхүүний
үнэ нь гарцын тоо хэмжээнээс үл хамаардагтай холбоотой. TR  P  q
 Дээр бидний авч үзсэнээр I эрэмбийн нөхцөлөөр чөлөөт өрсөлдөөнт зах зээл
дээр үйл ажиллагаа явуулж буй пүүсийн хувьд ашиг хамгийн их байх нь
дараах байдлаар илэрхийлэгдэнэ.
d q  dTRq  dSTCq 


 MRq   MCq   0
d q 
d q 
d q 
 буюу эндээс нэгдүгээр эрэмбийн зайлшгүй нөхцөл нь:
MRq *  MCq *
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Зураг 8.3.а – д энэхүү нөхцөлийг хангасан А болон С цэгүүдийг илэрхийлэх
q*1; q*2 - гарцын тоо хэмжээ байна. Гэхдээ эдгээр цэгүүдийг шинжилж үзвэл
q*1 - хэмжээ нь max àëäàãäàëûã, õàðèí q*2 – òîî õýìæýý íü max àøãèéã
èëýðõèéëæ áàéíà. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ íºõöºë áàéäëûã (max àøãèéí íºõöºëèéã) èë¿¿
òîäîðõîé áîëãîõ ¿¿äíýýñ õî¸ðäóãààð ýðýìáèéí õ¿ðýëöýýòýé íºõöºëèéã àâ÷ ¿çüå.
Ýíýõ¿¿ íºõöºë äàðààõ áàéäëààð èëýðõèéëýãäýíý. ¯¿íä:
 Àõèóö çàðäëûí ìóðóéí íàëàëò íü àõèóö îðëîãûí ìóðóéí íàëàëòààñ èõ áàéõ áóþó
SMC ìóðóé íü ýåðýã íàëàëòòàé áàéæ MR ìóðóéã äîîä òàëààñ íü îãòëîõ ¸ñòîé.
áóþó d 2TR d 2 STC
d 2 d 2TR d 2 STC


0

2
2
2
2
dq
dq
dq
dq
dq2
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñèéí íºõöºëä ¿íý ãàðöûí òîî õýìæýýíýýñ ¿ë õàìààðàõ òóë
àõèóö îðëîãûí ìóðóé íàëàëòûí ºíöºã íü òýãòýé òýíö¿¿ (àáñöèññ òýíõëýãòýé
ïàðàëëåëü ó÷èð) áàéõ ¸ñòîé.
d 2TR
dq
2
0
 òóë II ýðýìáèéí íºõöºë íü äàðààõ òýíöýòãýë áèøýýð èëýðõèéëýãäýíý.
d 2 STC
0
dq2
 À öýã äýýðõ îãòëîë íü ýíý íºõöºëä òààðàõã¿é áàéíà. Èéìýýñ Ñ öýãèéã
èëýðõèéëýõ ãàðöûí òîî õýìæýý q*2 - íü àøèã õàìãèéí èõ áàéõ òîî õýìæýý áîëæ
áàéíà.
 Òóõàéí ¿éëäâýðèéí õóâüä õàìãèéí èõ àøèã q*2 - õýìæýýíèé ãàðöûã
¿éëäâýðëýõýä áóþó õàðëóóëñàí òýãø ºíöºãòèéí òàëáàéãààð òîîöîãäîíî.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Çóðàã 8.3.á.â – ààñ q1;q2 – ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýý íü ãàðöûí
õóãàðàëûí ò¿âøèíã¿¿ä áºãººä ýäãýýð òîî õýìæýýíä àëäàãäàëã¿é áóþó àøèãã¿é
ãàðöûã èëýðõèéëæ áóéã õàðæ áîëíî.
 Îäîî áîãèíî öàã õóãàöààíä òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áóé ¿éëäâýðèéí íèéë¿¿ëýëòèéí òóõàé àâ÷ ¿çüå.
 Òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñèéí íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé íü àõèóö çàðäëûí ìóðóéòàé
òºñòýé áàéäàã. Äàðààõ ãðàôèê ä¿ðñëýëýýð àõèóö çàðäëûí ìóðóé, äóíäàæ íèéò
áîëîí äóíäàæ õóâüñàõ çàðäëóóäûí ìóðóéã íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóéí õàìòààð àâ÷
¿çýí øèíæèëãýý õèéж үзье. Çóðàã 8.4

Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
a/
P,C
SMC
А
P1
P
б/
S
P1
А*
SATC
B
P2
B*
P2
С
P3
P3
C*
P4
P4
D
P5
D*
E
0
q5
q4
q3 q2 q1
0
q4
q3 q2 q1
q
Зураг 8.4
Богино цаг хугацааны төгс өрсөлдөөний пүүсийн
ахиуц зардлын болон нийлүүлэлтийн муруй
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Тухайн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний үнэ Р1 – байхад үйлдвэрлэлийн гарцын
хэмжээ q1 байх нөхцөл буюу дундаж ахиуц зардлын муруй дээрх А цэг нь
үйлдвэрлэлийн түвшинд ашиг хамгийн их байх нийлүүлэлтийн муруй дээрх
гарцын хэмжээг илэрхийлнэ. Зураг 8.4.а
 Р1 – үнээс бага Р2 – үнэд ашгийн хэмжээ мөн хамгийн их байх q2 – гарцын
хэмжээ байх ба энэ тохиолдолд ашиг 0 - тэй тэнцүү байна. Учир нь Р2 – үнэ
нь богино цаг хугацааны дундаж нийт зардлын SATC хэмжээтэй тэнцүү
болно. Өөрөөр хэлбэл дараах тэнцэтгэл биелнэ. Зураг 8.4.а.
 Үүнд: P2  AR  MR  min SATC
 Цаашид төгс өрсөлдөөний пүүс үнээ бууруулах бодлого баримтална гэж
үзвэл тухайн пүүсийн бүтээгдэхүүний үнэ Р3 - болох бөгөөд үйлдвэрлэлийн
гарцын хэмжээ q3 болох юм. Энэ үед пүүсийн ашгийн хэмжээ сөрөг утгатай
байна. Зураг 8.4.а
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Энэ тохиолдол нь график дээр С цэгээр илэрхийлэгдэх ахиуц зардлын муруй
SMC – нь дундаж нийт зардлын SATC – муруйн доор байгаагаар дүрслэгдэж
байна.
 Гэхдээ тухайн бүтээгдэхүүнийг борлуулсанаар олох орлого нь хувьсах
зардлынхаа хэмжээнээс өндөр байх учир энэхүү С цэгийг илэрхийлэх гарц нь
нийт нийлүүлэлтийн муруй дээр мөн байрлах болно. Зураг 8.4.б
 Хэрэв пүүс үнээ барих буюу өсгөх бодлого баримтлахгүй бол үнэ цаашид
буурсанаар болж тухайн пүүс үйлдвэрлэлээ зогсоох цэг D – д хүрнэ. Энэхүү
цэг нь тухайн байгууллагын нийлүүлэлтийн муруй дээр тусгагдсан буюу эс
тусгагдсан байж болно. Эцэст нь Р5 – үнийн түвшин дурын гарцын хэмжээ
үйлдвэрлээгүй тохиолдолд алдагдлын хэмжээ тогтмол зардалаас их байна.
Өөрөөр хэлбэл 0 гарцын хэмжээ энэ тохиолдолд хамгийн оновчтой байна гэж
үздэг.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Иймээс байхад төгс өрсөлдөөний пүүсийн дампуурах учир энэ үнийн түвшний
гарц нь нийт нийлүүлэлтийн муруй дээр тусгагдаггүй. Зураг 8.4.б
 Богино цаг хугацааны төгс өрсөлдөөний зах зээлийн нийлүүлэлтийн муруй
нь дундаж хувьсах зардлаас дээш орших ахиуц зардлын муруйн өсөн
дээшлэх хэсгээр илэрхийлэгдэнэ.Харин дундаж хувьсах зардлаас доош
орших үнийн түвшин бүхий хийлүүлэлтийн муруй нь үнийн тэнхлэгээр
дүрслэгдэнэ. ( Зураг 8.4.б – ийн 0Р4 хэрчим)
 ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ИЛҮҮДЭЛ
 Хэрэв ашиг нь нийт орлого ба зардлын зөрүү гэж үзвэл, нэдээс зардлыг
хувьсах болон тогтмол зардлуудын нийлбэр мэтээр тодорхойлж болно. Үүнд
 q *  TRq *  TCq *   q *  P * q * SVCq *  TFC
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Эндээс үйлдвэрлэлийн илүүдлийг (SP) нийт орлого ба хувьсах зардлын
ялгаагаар илэрхийлнэ. (эдийн засгийн ашиг болон тогтмол зардлуудын
нийлбэр) S q *  P * q * SVCq *   q *  TFC
P
 Дээрх томъёо нь үйлдвэрлэгчийн илүүдэл, тогтмол зардал болон эдийн
засгийн ашиг хоорондын хамаарлыг харуулдаг. Бид энэхүү үйлдвэрлэгчийн
илүүдэл гэсэн ойлголтыг өмнө үзсэн зураг 8.4 – дээр авч үзье.

Р4 – үнийн түвшинд үйлдвэрлэгчийн илүүдэл тэгтэй тэнцүү буюу
тогтмол зардлын хэмжээ үйлдвэрлэлийн алдагдалтай тэнцүү байна. Хэрэв
үнэ Р3 – болж өсвөл илүүдэл нь Р4 Р3 С’D’ – цэгүүдийн талбайгаар
тооцогдоно. Энэ тохиолдолд тогтмол зардлын нэг хэсэг нь нөхөгдөж
чаддаггүй. Үнэ Р2 болж өсөхөд үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн хэмжээ нь
Р4Р3С’D’ – цэгүүдээр хязгаарлагдсан талбайн хэмжээгээр тооцогдох боловч
q2 – тоо хэмжээний үйлдвэрлэлийн үед ашиг 0 – тэй тэнцүү байна.
 Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг нийлүүлэлтийн муруй, үнийн тэнхлэгээр
хязгаарлагдсан талбайн хэмжээгээр ттоцно. (бүлэг 5 – ийг үз,)
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Дээрх томъёо нь үйлдвэрлэгчийн илүүдэл, тогтмол зардал болон эдийн
засгийн ашиг хоорондын хамаарлыг харуулдаг. Бид энэхүү үйлдвэрлэгчийн
илүүдэл гэсэн ойлголтыг өмнө үзсэн зураг 8.4 – дээр авч үзье.

Р4 – үнийн түвшинд үйлдвэрлэгчийн илүүдэл тэгтэй тэнцүү буюу
тогтмол зардлын хэмжээ үйлдвэрлэлийн алдагдалтай тэнцүү байна. Хэрэв
үнэ Р3 – болж өсвөл илүүдэл нь Р4 Р3 С’D’ – цэгүүдийн талбайгаар
тооцогдоно. Энэ тохиолдолд тогтмол зардлын нэг хэсэг нь нөхөгдөж
чаддаггүй. Үнэ Р2 болж өсөхөд үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн хэмжээ нь
Р4Р3С’D’ – цэгүүдээр хязгаарлагдсан талбайн хэмжээгээр тооцогдох боловч
q2 – тоо хэмжээний үйлдвэрлэлийн үед ашиг 0 – тэй тэнцүү байна.
 Зураг 8.4 – дээр бүтээгдэхүүний үнэ өсч P1 болоход үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
Р2 Р1 А’B’ – талбайн хэмжээгээр өсөн Р4 Р1 А’ D’ талбайн утгатай тэнцүү болж
байна.
 Үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг нийлүүлэлтийн муруй, үнийн тэнхлэгээр
хязгаарлагдсан талбайн хэмжээгээр ттоцно. (бүлэг 5 – ийг үз,)
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Эндээс бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд үйлдвэрлэгчийн илүүдлийн хэмжээ өсөх
бөгөөд илүүдлийн утга нь хувьсах зардал, үнэ, тухайн үнийн түвшинд
үйлдвэрлэх тоо хэмжээ, нийлүүлэлтийн муруйгаар хязгаарлагдсан талбайн
хэмжээгээр тооцогдоно. Хэрэв богино цаг хугацааны нийт хувьсах зардлын
хэмжээг дундаж хийт хувьсах зардлыг тоо хэмжээгээр үржүүлсэн үржвэр гэж
үзвэл хэрэглэгчийн илүүдлийн томъёог дараах байдлаар
 өөрчилж болно. Үүнд:
S P q *  P * q * q * SAVCq *
Энэ томъёолол нь график дүрслэл дээр дараах байдлаар харагдана.
Зураг 8.5. Үүнд:
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
Р,С
Зураг 8.5
Р*
Үйлдвэрлэгчийн илүүдэл
SAVC(q*)
0
q*
q
Зураг 8.5 – ын харлуулсан хэсэг нь үйлдвэрлэгчийн илүүдлийг харуулж
байна.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 БОГИНО ЦАГ ХУГАЦААН ДАХÜ ТӨГС ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТЭНЦВЭР
 Áîãèíî öàã õóãàöààíû òºãñ ºðñºë人íèé çàõ çýýëèéí òýíöâýð íü ýðýëò áà
íèéë¿¿ëýëòèéí òîî õýìæýý òýíöýõ òîõèîëäîëä áèåëýãäýíý. Çóðàã 8.6.a
 Òýíöâýðò ¿íèéí ò¿âøèí (òºãñ ºðñºë人íèé íºõöºëä ñàëáàðûí ¿íý ººð÷ëºãäºõã¿é )
Ð* - íü ýðýëòèéí ìóðóéã èëýðõèéëíý. Çóðàã 8.6.á – ä áàéãóóëëàãûí
¿éëäâýðëýëèéí õî¸ð ÿíçûí òîî õýìæýýíèé äóíäàæ áà àõèóö çàðäàëóóäûí ãðàôèê
ä¿ðñëýëèéã ¿ç¿¿ëýâ. Òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñèéí òóõàéí ãàðöûã ¿éëäâýðëýñíýýñ
îëîõ àøèã íü äóíäàæ îðëîãûí õýìæýýíýýñ äóíäàæ çàðäëûí õýìæýýã õàññàí
¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëãîäîíî. Çóðàã 8.6.á
 Õýðýâ òóõàéí òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä SATC1,
SMC1 çàðäëóóäòàé, àõèóö îðëîãî, äóíäàæ îðëîãî íü MR = AR áàéâàë ï¿¿ñèéí
îíîâ÷ëîëûí õýìæýý q*1 – áàéíà.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
б/
a/
Р
S
D
Ð
SMC1
SATC1
А
Р*
AR=MR
Р*
0
Q*
SATC2
Р
q
в/
В
0
q*1
q
г/
SMC2
SATC3
А’
SATC3
Р*
Р*
B’
L
0
AR=MR
q2
Микро эдийн засаг lecture-8
E
q
0
q3
q
Зураг 8.6
Төгс өрсөлдөөний зах
зээлийн тэнцвэрт хэмжээ
Эерэг, сөрөг, тэг ашигтай төгс
өрсөлдөөний байгууллага
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Зураг 8.6.а – д тухайн байгууллагын оновчтой үйлдвэрлэлийн хэмжээ q1 бөгөөд А цэг дээр дараах нөхцөл биелэгдэж байна. Үүнд : ARq'   MR  SMC
1
 Тухайн нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд олох ашгийн хэмжээ АВ хэрчимтэй
тэнцүү байна.  q'  AR q'  SATC q'
 1
 1
 1
 Дараах зураг 6.8.б – д тухайн үйлдвэрийн оновтой гарцын хэмжээ L цэг дээр
ARq2   MR  SMC2
 орших бөгөөд q2 – бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэснээр алдагдалд орж байна.
Ашгийн хэмжээ (сөрөг утгатай) нь:  q  AR q  SATC q
 2
 2
 2
Төгс өрсөлдөөний үйлдвэр q3 - бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд гарах ахиуц
зардлын хэмжээ байвал ашгийн хэмжээ тэгтэй тэнцүү болно.
 Богино цаг хугацаанд төгс өрсөлдөөний пүүс болон салбар нь
үйлдвэрлэлийнхээ тоо хэмжээг өөрчлөх боломж нь урт цаг хугацааныхыг
бодвол харьцангуй бага байдаг.
Микро эдийн засаг lecture-8
1
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Урт цаг хугацаанд үйлдвэр хувьсах зардлын хэмжээг өөрчилсөнөөр
үйлдвэрлэлийн гарцын хэмжээ болон хүчин чадлаа нэмэгдүүлэх, түүнчлэн
ашиг багатай байгаа зах зээлээс гарч шинэ зах зээл рүү орох зэрэг боломж
нь төгс өрсөлдөөний зах зээлийн урт цаг хугацааны гол онцлог болдог
байна.Çóðàã 8.7
 Òºãñ ºðñºë人íèé çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé æèæèã
¿éëäâýð Ð ¿íýý𠺺ðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëäàã ãýæ ¿çüå. Ãýâ÷ òóõàéí
¿éëäâýð SATC1 - äóíäàæ çàðäàëòàé ãýâýë òóõàéí Ð ¿íýýð á¿òýýãäýõ¿¿íýý
áîðëóóëàõ òîõèîëäîëä q1 – ãàðöûã ¿éëäâýðëýýä õýçýý ÷ àøèãòàé áàéæ
÷àäàõã¿é áîëîõ íü çóðãààñ õàðàãäàæ áàéíà. Çóðàã 8.7
 Óðò öàã õóãàöààíû òóðøèä ¿éëäâýð íü ººðèéí öàð õýìæýý, õ¿÷èí ÷àäëàà
íýìýãä¿¿ëñýíýýð òóõàéí ¿éëäâýðèéí ãàðö q2 áîëæ ºñºõ áà õýñýã õóãàöààíû
äàðàà q2 á¿òýýãäýõ¿¿íèéã äóíä ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýíä õ¿ðñýí õîéíîî
¿éëäâýðëýíý ãýæ ¿çüå.
SMC2  SATC2  LMC  MR
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Ýíý ãàðöûí õýìæýýíä íýãæèéí àøãèéí õýìæýý màõ áîëîõ áîëîâ÷ àøãèéí íèéò
õýìæýý äàðààãèéí ãàðö q3 - õýìæýýã ¿éëäâýðëýñíýýñ áàãà áàéíà. Õàðèí ýíý
õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã (õàðüöàíãóé õ¿÷èí ÷àäàë èõòýé ¿éëäâýð áîëñîí
ãýæ ¿çâýë) ¿éëäâýðëýñíèé äàðàà àøãèéí õàìãèéí èõ áàéõ çàð÷èì àõèóö
çàðäëûí õýìæýý àõèóö îðëîãûí õýìæýýòýé òýíö¿¿ áàéõ çàð÷èì áèåëýãäýæ áàéíà.
¯¿íä:
SMC  LMC  MR
3
Áîãèíî öàã õóãàöààíû àøãèéí õýìæýý max áàéõ íü óðò öàã õóãàöààíû àøèã max
áàéõ óðüäñèëñàí íºõöºë áîëäîã. ¯íý Ð áàéõàä óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû
äóíäàæ íèéò áîëîí àõèóö çàðäëóóä, àõèóö îðëîãî õîîðîíäîî òýíö¿¿ áàéíà. Çóðàã
8.7
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
Ð
SMC1
SMC3
SATC
SMC2
1
Ð
SATC2
Ð1
SATC3
LMC
LATC
0
q1
q2
q3
q
Çóðàã 8.7
¯éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûí
îíîâ÷òîé ñîíãîëò
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
 Õýäèéãýýð äýýðõ çóðàã äýýðõ òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñèéí õóâüä óðò áà áîãèíî
öàã õóãàöààíû òýíöâýðò áàéäàëä õ¿ðñýí áîëîâ÷ ñàëáàðûí õóâüä óðò öàã
õóãàöààíû òýíöâýðæèëò áèé áîëîõã¿é. ¯éëäâýð¿¿ä íü àøèãòàé àæèëëàæ
áàéãàà íü òóõàéí ñàëáàðò øèíý ï¿¿ñ íýìýãäýæ îðîõ ºäººëò áîëæ ºãíº. Èíãýñíýýð
ñàëáàðûí ãàðöûí õýìæýý íýìýãäýíý. (¿éëäâýð¿¿ä íü àøèãòàé ãóðàâäóãààð
õóâèëáàðààð ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõûã ýðìýëçýíý)
 Ýíý òîõèîëäîëä ñàëáàðûí íèéë¿¿ëýëòèéí ìóðóé áàðóóí ãàð òèéø øèëæèíý. Òºãñ
ºðñºë人íò çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé ï¿¿ñ¿¿äèéí (íýãýí
òºðëèéí) áà ñàëáàðûí õóâüä çàõ çýýëèéí ¿íý íü min äóíäàæ çàðäàëòàéãàà
òýíö¿¿ áàéõ òîõèîëäîëä óðò õóãàöààíû òýíöâýðò áàéäàëä áàéíà. Ýíý ¿åä
äàðààõ òýíöýòãýë áèåëýãäýíý. ¯¿íä:
SMCq *  LMCq *  LATCq *  SATCq *  MR  P
 Çóðàã 8.8 – ä òºãñ ºðñºë人íèé ï¿¿ñèéí óðò öàã õóãàöààíû òýíöâýðèéã
ä¿ðñýëæ ¿ç¿¿ëýâ.
Микро эдийн засаг lecture-8
Òºãñ ºðñºë人íò çàõ çýýë
LMC
P,C
SMC
LATC
SATC
E
P*
0
q*
q
Óðò öàã õóãàöàí äàõ òºãñ ºðñºë人íèé ñàëáàðûí òýíöâýð
Óðò áà áîãèíî öàã õóãàöààíû àõèóö çàðäëûí ìóðóéíóóä íü ìºí öàã õóãàöààíóóäûí
äóíäàæ íèéò çàðäëóóäòàéãàà, òýíöâýðò ¿íèéí ò¿âøèí Ð* áîëîí ãàðöûí õýìæýý q*
öýã¿¿äèéí êîîðäèíàòóóäààð èëýðõèéëýãäýõ Å öýã äýýð îãòëîëöîæ áàéíà.
Микро эдийн засаг lecture-8
Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà
Ìèêðî ýäèéí çàñàã
End of lecture -8