Transcript lecture-10 - musteconomics

lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
Микро эдийн засаг
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Îëèãîïîëü[1] çàõ çýýë íü îð÷èí ¿åèéí ýäèéí çàñàãò õàìãèéí ºðãºí òîõèîëääîã çàõ
çýýëèéí íýãýí õýëáýð þì.
 1-ðò: Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯Í ÍÜ ßËÃÀÀÒÀÉ ÁÓÞÓ ÍÝÃÝÍ ÒªÐËÈÉÍ
 Îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð ¿éëäâýðëýãäýæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿í íü íýãýí òºðëèéí
áóþó íýãýí òºðëèéí áóñ áàéäàã. Îëèãîïîëèéí ñîíãîäîã õýëáýð íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
íýãýí òºðëèéí ãýæ àâ÷ ¿çäýã áîë íýãýí òºðëèéí áóñ ÿëãààòàé îëèãîïîëèéí õýëáýð
ìºí áàéäàã. Ãýõäýý õÿëáàð÷ëàí çàãâàð÷ëàõ ¿¿äíýýñ îëèãîïîëèéã íýãýí òºðëèéí
á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã òàëààñ íü àâ÷ ¿çíý.
 2-ðò: ÖªªÍ ÒÎÎÍÛ ÕÓÄÀËÄÀÃ×ÒÀÉ
 Îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð öººí òîîíû õóäàëäàã÷ ìàø îëîí òîîíû õóäàëäàí àâàã÷òàé
áàéõ áºãººä õóäàëäàí àâàã÷ íü ¿íèéã õ¿ëýýí àâàã÷ áîëäîã. Òóõàéí çàõ çýýë
äýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí õýí íýãíèéõ íü ¿íèéí
ºñºëò çàõ çýýëèéí ¿íýä øóóä íºëººëäºã.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 3-ðò: ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÑÀËÁÀÐÒ ×ªËªªÒÝÉ ÎÐÎÕ ÁÎËÎÌÆïÉ
 Îëèãîïîëü ñàëáàðò îðîõ áîëîìæ íü òóõàéí çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ
áóé áóñàä îëèãîïîëü ¿éëäâýðëýã÷äýýñ, ìºí òýäãýýðèéí ñòðàòåãèàñ èõýýõýí
õàìààðäàã.
 Îëèãîïîëü çàõ çýýëèéí òóõàé ä¿ãíýëò ãàðãàõàä õî¸ð ôèðì áàéõàä ë áîëíî ãýæ
¿çäýã.
 Àíõ äóîïîëèéí çàãâàðûã 1838 îíä ôðàíöûí ìàòåìàòèê, ýäèéí çàñàã÷, ôèëîñîô÷
Àíòóàí Îãþñòèí Êóðíî[1] äýâø¿¿ëñýí áàéíà. Ýíýõ¿¿ çàãâàðûí òîî áà àíàëèòèê
õóâèëáàðûã àâ÷ ¿üå.
 ÒÎÎÍ ÕÓÂÈËÁÀÐ
 Êóðíî öýíãýã óñíû íººö á¿õèé õî¸ð ï¿¿ñ áàéíà ãýæ ¿çæýý. Ýäãýýð ï¿¿ñ¿¿ä íü
àøèãëàëòûí çàðäàë ¿ë ãàðãàõ áºãººä ººðñäèéí óñûã çàõ äýýð çàðäàã. Äóîïîëü÷
á¿ð ò¿¿íèé øèéäâýðýýñ ¿ë õàìààðàí ºðñºëäºã÷ íü ººðèéí ãàðöûí õýìæýýã ¿ë
íýìýãä¿¿ëíý ãýæ ¿çýýä, àøãèéã õàìãèéí äýýä õýìæýýíä áàéëãàíà ãýæ ¿çñýí.

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ ãàíöààð óñûã àøèãëàäàã ãýâýë ýíý ¿åä òýð íü ìîíîïîëü ýðõòýé
áîëíî.Ò¿¿íèé àøèãëàæ áóé õýìæýý q1, Ð ¿íèéí ¿åä àøãèéí õàìãèéí äýýä õýìæýýã
áèé áîëãîíî. Ó÷èð íü ýíý òîõèëäîëä :
 MC = MR = 0
 Ýíý ãàðöûí ¿åä çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ìýäðýìæ íýãòýé òýíö¿¿ áàéæ, íèéò îðëîãûí
õýìæýý õàìãèéí èõ áàéíà. ªºðººð õýëáýë àõèóö çàðäàë òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ
àøãèéí äýýä õýìæýý íýãä¿ãýýð ôèðìèéí õóâüä áàéíà ãýæ ¿çüå.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
Ð
D
A( ei=1)
Ð
Ð’
0
D’
q1
Q
q2
MR1
MR2
Çóðàã 10.1
Êóðíîãèéí äóîïîëèéí çàãâàð (ýíãèéí õýëáýð)
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Äàðàà íü öýâýð óñûã 2- ð äóîïîëü÷ àøèãëàæ ýõýëñýí. AD’ ñåãìåíò íü DD’ çàõ
çýýëèéí ýðýëòèéí ìóðóéí ¿ëäñýí ýðýëòèéí ìóðóé áîëíî.
 Çóðàã 10.1 äýýðýýñ õàðàõàä 2-ð äóîïîëèñòèéí àøãèéã õàìãèéí èõ áàéëãàõ òîî
õýìæýý íü 1-ð äóîïîëèñòèéí ýðýëòèéí ¿ëäñýí õýñãèéí áóþó q1D’- èéí õàãàñ áàéíà.
Ýíäýýñ ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîî õýìæýý q1q2 òîîöогдоно.
 Õýðýâ ýíý òîî õýìæýý íü íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí õýìæýýíèé äºðºâíèé íýãèéã
ýçýëæ áàéíà ãýæ ¿çâýë (¿íý òýã áàéõ ¿åèéí) :
1 1
1
2

2

4
 1- ýýð äóîïîëèñò õî¸ðäóãààð äóîïîëèñòûí õýìæýýã ¿ë ººð÷ëºãäºíº ãýæ ¿çýýä 2 – ð
äóîïîëèñòûí õàíãàãäààã¿é áàéãàà ýðýëòèéã ººðòºº àâàõûã õè÷ýýíý. 2-ð
äóîïîëèñò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí 1/4 ýçýëæ áóé íü 1-ð äóîïîëèñò 1/2(1-1/4) áóþó
íèéò çàõ çýýëèéí 3/8 íîîãäîíî ãýñýí òîîöîî ãàðíà.

1 
1
3
1
1
 1   


2 
4
8
2
8
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Ýíäýýñ 1-ð äóîïîëèñòèéí õóâüä äàðàà÷èéí øàòóóäàä ãàðöûí õýìæýý áóóð÷ ýöýñò
íü òýäíèé ãàðöûí õýìæýý òýíöâýðò áàéäàëä õ¿ðíý.
 ª.õ. Êóðíîãèéí òýíöâýð áèé áîëíî ãýæ ¿çäýã. Нийт зах зээлийн хэмжээнд
нэгдүгээр дуопольчийн үйлдвэрлэлийн хэмжээ q1 дараах байдлаар
илэрхийлэгдэнэ. Үүнд:
2


1
1
1
1
1
1


*
q1 
         ...
2 
4 8 4

 8 8буурах

 хаалтан доторх илэрхийллийг хязгааргүй
геометр прогресс
гэдгээс:
q1* 
1
1: 8
1
1: 8
1




2
11: 4
2
3: 4
3
 Эндээс нэгдүгээр дуопольчийн тэнцвэрт үйлдвэрлэлийн хэмжээ нь нийт зах
зээлийн эрэлтийн гуравны нэг болж байна.
 Дээрхийн нэгэн адил хоёрдугаар монопольчийн хувьд тооцоог хийвэл мөн
зах зээлийн нийт эрэлтийн гуравны нэгийг үйлдвэрлэх тохиолдолд тэнцвэрт
гарцын хэмжээ нь тогтож байна. Энэ тохиолдолд хоёр дуопольч нийт зах
зээлийн гуравны хоёрыг хангах явцдаа өөрсдийн ашгийг хамгийн ихээр
хангах боловч салбарын íийт ашгийí òàëààð ä¿ãíýëòèéã бий болгодоггүй.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 АНАЛИТИК ХУВИЛБАР
 Îäîî Êóðíîãèéí òýíöâýðæèëòèéí àíàëèòèê ãàðãàëãààã õèéæ ¿çüå. ͺ㺺 äóîïîëèñò
íü òîî õýìæýýãýý ººð÷ëºõã¿é ÷ ãýñýí äóîïîëèñò áîëãîí ººðèéí àøãàà äýýä çýðãýýð
íýìýãä¿¿ëýõèéã çîðèíî. Ýðýëòèéí óðâóó ôóíêö íü :
бөгөөд Q  q  q
ãýå.
P  a  bQ
1
2
 Äóîïîëèñòóóäûí àøãèéã îðëîãî áà çàðëàãûí çºð¿¿ ãýæ ¿çâýë:

1  TR1  cq1  Pq1  cq1
1  TR1  cq1  Pq1  cq1
ýíý òýãøèòãýëèéã äàðààõ áàéäëààð áè÷èæ áîëíî.
1  TR1  cq1  aq1  bq12  bq1q2  cq1
 2  TR2  cq2  aq2  bq2 2  bq1q2  cq2
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Äóîïîëèñòèéí àøãèéí õàìãèéí äýýä áàéõ íºõöºë íü íýãä¿ãýýð эрэмбийн óëàìæëàë
òýãòýé òýíö¿¿ áàéõ íºõöºë áîëíî.
 ýíäýýñ:
 M12(a– ñ)/2b(a – ñ)/bq*2 = (a – ñ)/3bq2
 Ýíý íü äóîïîëèñòûí áèå áèåíäýý ¿ç¿¿ëýõ õàðèëöàí íºëººëëèéí ìóðóéí òýãøèòãýë
þì. Äàðààõè çóðàãò q1 áà q2 - ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü R1(q2) áóþó R2(q1) ãýñýí øóãàìóóäààð èëýðõèéëýãäæýý.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
q2
R1(q2)  q1 = ((a – ñ)/2b) – (1/2) q2
M1
(a– ñ)/2b
C – N (q*1, q*2)
M12
q*2 = (a – ñ)/3b
R2(q1)  q2= ((a – ñ)/2b) – (1/2)q1
M 11
0
q*1=(a–ñ)/3b
(a–ñ)/2b
M2
(a–ñ)/b
Зураг 10.2
Курногийн дуополийн тэнцвэр
Микро эдийн засаг lecture-10
q1
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Ãðàôèêààñ :
q1* 

ac
3b

q2* 

Q*  q1*  q2* 
ac
3b
2a  c 
3b
 Äóîïîëèñòóóäûí òýíöâýðò õýìæýý íü Êóðíî – Íýøèéí ãàðöûí òýíöâýðèéí êîîðäèíàòûí
öýã¿¿ä þì. ( Ñ-N öýã)
 Çàõ çýýë íü Íýøèéí[1] òýíöâýðò áàéäàëä áàéíà ãýäýã íü òóõàéí ñàëáàð äàõü
ï¿¿ñ¿¿ä íü íýãýí àäèë ñòðàòåãèéã áàðèìòëàõ ÿâöàä áèé áîëíî. Өөрөөр хэлбэл
нэг ч пүүс нь бие даан өөрийн үйл хөдлөлийг өөрчлөхгүй байх нөхцөлд
Нэшийн тэнцвэр бий болно.

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 ЧЕМБЕРЛИНИЙ ЗАГВАР[1]
 Чемберлиний дуополийн загвар нь тухайн зах зээл дээр үйл ажиллагаа
явуулж буй үйлдвэрлэгчид нь хамтын ашгаа max болгохыг эрмэлзэж
байдгаар тодорхойлогдоно. Ямар нэгэн хэлэлцээр хийхгүйгээр тэдгээр нь
эцэстээ өөрийн (нэгэн төрлийн) бүтээгдэхүүний үнийг монополь хэлбэрт
тогтоохыг эрмэлзэнэ. Çóðàã 10.3 - ä äóîïîëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëòèéí DD’
ìóðóéã ä¿ðñëýâ. Êóðíîãèéí çàãâàðûí íýãýí àäèë ×åìáåðëèíèé çàãâàðò 1 – ð
äóîïîëü÷ ýõëýí ¿éëäâýðëýëýý ÿâóóëñàíààð ò¿¿íèé àøèãàà õàìãèéí èõ áîëãîõ
¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý 0q1 – ã ¿éëäâýðëýõýä àõèóö çàðäàë àõèóö
îðëîãîòîéãîî òýíö¿¿ áîëíî. Äàðààãèéí äóîïîëü÷ íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷èéí ¿éëäâýðëýë
õýâýýð õàäãàëàãäàíà ãýæ ¿çýýä ººðèéí àøãèéí õýìæýýã max õýìæýýíä õ¿ðãýõ
çîðèëãîîð ¿ëäýãäýë ýðýëòèéã áóþó AD’ ñåãìåíòèéí õàãàñûã q1q2 õýìæýýã
¿éëäâýðëýíý. Èíãýñíýýð õî¸ð äóîïîëèñòèéí íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý 0 q2 õ¿ð÷,
õàðèí ¿íý Ðm – ýýñ Ð õ¿ðòýë áóóðíà.
 Çóðàã 10.3

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
Ð
D
A(e=1)
Pm
P
D’
0
q’1
q1
q2
MR1
Q
MR2
Çóðàã 10.3
×åìáåðëèíèé îëèãîïîëèéí çàãâàð
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 ¯¿íèé äàðàà íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ ºðñºëäºã÷ºº ººðèéí ¿éë õºäëºëä õýðõýí ýñðýã
¿éë÷èëæ áóéã ¿çýýä ººðèéí ãàðöûí õýìæýýã õî¸ð äàõèí áàãàñãàæ ¿íýý íýìíý. Òîî
õýìæýýãýý õî¸ð äàõèí áàãàñãàñíààð íýãä¿ãýýð áîëîí õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷èéí òîî
õýìæýý òýíö¿¿ áîëíî. Çóðàã 10.3 – ä íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷ 0q’1 õýìæýýã õàðèí
õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷ ò¿¿íòýé èæèë õýìæýýíèé q1q2 – á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
¿éëäâýðëýæ áàéãàà áºãººä íèéò ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý 0q1 õ¿ð÷, ¿íý ºñºí Ðm
áîëæ áàéíà. Ó÷èð íü äóîïîëü÷ íýã èæèë òîî õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èë¿¿ èõ
Ðm - ¿íýýð çàðàõ íü äýýð ãýæ ¿çñýíýýð òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõã¿é áàéõûã
ýðìýëçýíý. Èéíõ¿¿ äóîïîëü÷èä õàðèëöàí õàìààðëàà ìýäýðñýíýý𠺺𠺺ðñ人ñºº ¿ë
õàìààðàí ìîíîïîëü ä¿ãíýëòýä õ¿ðäýã ãýæ ¿çæýý]. Çóðàã 10.3 – ààñ õî¸ð
äóîïîëü÷èéí ãàðöûí õýìæýý èæèë áîëîõûã õàðæ áîëíî. Ýíäýýñ ¿íèéí óðâóó ôóíêö íü
:
P  a  2b  q
 Àøãèéí ôóíêö íü :
 i  qi P  c  aqi  2bqi2  cqi
 Àøèã õàìãèéí èõ áàéõ íýãä¿ãýýð ýðýìáèéí íºõöºëººð:

[
Микро эдийн засаг lecture-10
i
 i
 a  4bqi  c  0
qi
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Àøèã max áàéõ ãàðöûí õýìæýý íü:
q* 
ac
4b
 áóþó ñàëáàðûí íèéò ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí õýìæýý:
 БЕРТРАНЫ ЗАГВАР
ac
Q
2b
 Эдийн засагчид аливаа зах зээлийг судлахадаа үйлдвэрлэлийн гарцын тоо
хэмжээг стратегийн ач холбогдолтой хувьсагчаар авч байсан зүй тогтлыг
францын математикч Ж. Бертран 1883 онд шүүмжлэн үнийг стратегийн
хувьсагчаар авч байх саналыг тавьсан байдаг. Бертраны дуопольчийн
загвар нь ерөнхийдөө Курногийн загвартай ижил боловч äóîïîëèéí ãàðöûí
õýìæýýã òîãòìîë áóñààð õàðèí ¿íèéã òîãòìîëîîð àâäàã îíöëîãòîé.
 Áåðòðàíû òýíöâýðèéã àâ÷ ¿çýõäýý äóîïîëü çàõ çýýë äýýð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí ñòðàòåãè íü ººðèéí ãàðöûí õýìæýýíèé ñîíãîëòîíä
áóñ (Êóðíãîèéí çàãâàðûí íýãýí àäèë) õàðèí ººðèéí ãàðöûã áîðëóóëàõ ¿íèéí
ñîíãîëòîä ÷èãëýãäñýí áàéíà. Èéì ÷ ó÷ðààñ Áåðòðàíûí òýíöâýðèéã Íýøèéí
òýíöâýðèéí íýã òîõèîëäîë ãýæ ¿çäýã.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Áåðòðàí – Íýøèéí òýíöâýðèéí ãðàôèê èëýðõèéëýë íü õî¸ð äóîïîëèñòèéí õàðèëöàí
¿éë÷ëýëèéí ìóðóéнууд ¿íèéí îðîí çàéä îãòëîëöîõ îãòëîëöîëîîð èëýðõèéëýãäýíý.
 Курногийн загвараас ялгаатай нь Бертраны эсрэг үйлчлэлийн муруй нь дээш
чиглэсэн байдаг. Энэ нь Бертраны загварт дуопольчидын тус тусын үнэ нь
нэгэн цэгт очих хандлагатай байгааг илэрхийлж байна. Зураг 10.4
R1(P2)
Р2
P12
R2(P2)
P22
B–N
P*2
Зураг 10.4
Бертраны дуополийн тэнцвэр
45о
0
Микро эдийн засаг lecture-10
Р21 Р*1 Р11
Р1
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Дуопольчид өөр өөрийн тавьсан өрсөлдөгчийнх нь эсрэг үйлдлийн талаарх
үнийн таамаглал биелэгдэж байх үед Бертраны тэнцвэр бий болно.
Нэгдүгээр дуопольч хоёрдугаар дуопольчийг үнээ P12 гэж тогтооно гэж
тооцон өөрийн үнээ (ашгаа хамгийн байлгах үүднээс) P11 – ээр тогтооно.
Харин хоёрдугаар дуопольч үнэн хэрэгтээ өөрийн бүтээгдэхүүний үнээ P22
гэж нэгдүгээр дуопольчийн таамгласнаас өөрөөр тогтоож болох юм. Эцэстээ
энэхүү хариу үйлдлүүд нь тэдгээрийн харилцан үйлчлэлийн муруй огтлолцох
цэг B – N дээр хүрнэ. Эдгээр дуопольчидын бүтээгдэхүүн нь нэгэн ижил учир
тэдгээр нь нэгэн ижил үнэ тогтсон тохиолдолд үнийг дахин өөрчлөхгүй
байхыг эрмэлзэнэ. Учир нь хэн нэг нь үнээ дахин бууруулах тохиолдолд зах
зээлийг бүхэлд нь эзэмших боломж гарч ирнэ. Зураг 10.4
 Бертран – Нэшийн тэнцвэр нь координатын эхээс 45 градусын налуутай
гарсан шулуунаар хязгаарлагдах хоёр үнийн орчны нэг үнэд хүрэх цэгээр
илэрхийлэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хоёр дуопольчийн ахиуц орлогын хэмжээ
ахиуц зардлын хэмжээтэйгээ тэнцүү болдог. Иймээс жишээ нь нэгдүгээр
дуопольч хэзээ ч үнээ Р21 хэмжээнд хүргэхгүй, учир нь ашиг нь буурна.

P1  P2  MC
Микро эдийн засаг lecture-10
байх дээрх нөхцөл нь Бертран – Нэшийн тэнцвэрийн.
нөхцөлийг тодорхойлно
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 ЭДЖВОРДЫН ЗАГВАР[1]
 Өмнө үзсэн Курно, Бертран нарын загварууд нь тухайн зах зээл дээр үйл
ажиллагаа явуулж буй пүүсүүдийн хувьд үйлдвэрлэлийн цар хүрээний
боломж тусгагдаагүй байдаг сул талтай. Үйлдвэрлэгчид нь нэмж зардал
гаргахгүйгээр үйлдвэрлэлийн хэмжээг хийт зах зээлийн хэмжээ хүртэл
нэмэгдүүлэх боломжтой харагддагаас гадна тэдгээрийн ахиуц болон дундаж
зардлын хэмжээ тогтмол байдаг. Мөн дээрх загваруудад үйлдвэрийн цар
хүрээний үр ашигт байдал тусгагдаагүй зэрэг сул талтай. Эдгээр сул
талуудыг арилгах үүднээс Ф. Эджоурт үйлдвэрлэлийн цар хүрээний хязгаар
тавьж өгсөнөөр өөрийн үнийн дуополийн загварыг боловсруулсан[2].
 Энэхүү хязгаарыг ахиуц зардлын босоо муруйгаар буюу үйлдвэрлэлийн
хүчин чадал, цар хэмжээнээс илүү нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд л
үйлдвэрлэлийн зардал хязгааргүй нэмэгдэнэ гэж үзнэ. Зураг 10.5
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Зураг 10.5 – д дуополист бүрийн үйлдвэрлэлийн болмжийн цар хэмжээ нийт
зах зээлийн эрэлтийн талыг л хангах чадавартай байна. Энэхүү хэмжээг
үйлдвэрлэхэд тухайн бүтээгдэхүүний үнэ үйлдвэрлэлийн ахиуц зардлын
хэмжээтэй тэнцүү болно. Зураг 10.5 – д qk – нь нийт гарц Q – ын тал хувийг
илэрхийлж байна. Иймээс тухай зах зээл дээр үйл ажиллагаагаа явуулж буй
үйлдвэрлэгчид өөрийн бүтээгдэхүүний үнийг ахиуц зардлын хэмжээтэй
тэнцүү байхаар тогтоовол тэдгээрийн гарцуудын нийт хэмжээ нь нийт зах
зээлийн гарцын хэмжээ болно. Зураг 10.5 – д пүүсүүдийн Р1 = P2 = MC
байгаа нь зах зээлийн нийт эрэлтийг Q(P=MC) хангаж чадаж байна.

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
P, C
D
MC
D’
e
P1
MC
D’
A
P
MR
0
qk1,2
D
qk
Q1
Q(P=MC)
Q
Зураг 10.5
Эджвортын дуополийн загвар
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Äóîïîëèéí çàãâàðò íýã ¿éëäâýðëýã÷ íü ¿íýý ºñãºõºä íºãºº ¿éëäâýðëýã÷ íü ¿íýý
ºñãºõã¿é õýâýýð õàäãàëñàí òîõèîëäîëä õóäàëäàí àâàã÷èä íü àëü ¿íýý äîîãóóð
áàéëãàæ áóé ¿éëäâýðëýã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäàí àâàõ áîëíî. Ãýâ÷
Áåðòðàíû çàãâàðààñ Ýäæâîðäûí çàãâàðûí ÿëãàãäàõ ÿëãàà íü óã çàãâàðò
¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áóé ¿éëäâýðëýã÷äèéí õýí íü ÷ íèéò çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí
òàëààñ èë¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ áîëîìæã¿éä îðøèíî. Ó÷èð íü òýäãýýðèéí
¿éëäâýðèéí öàð õ¿ðýýíèé áîëîìæ õÿçãààðòàé áàéäàã. Èéìýýñ õýðýãëýã÷èä àëü
àëü äóîïîëü÷èä õàíäàõ áîëíî. ¯íýý ºñãºñºí õýðýãëýã÷ ¿ëäñýí ýðýëò áîëîõ Q(P=MC)
- qk õýìæýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýí àøèãàà õàìãèéí èõ áàéëãàõûã
ýðìýëçýíý. À öýã äýýð ò¿¿íèé àõèóö çàðäàë àõèóö îðëîãîòîéãîî òýíöýíý. Òóõàéí
öýã äýýð ¿éëäâýðëýã÷ íü:
q1k, 2  QP  MC / 4
òîî õýìæýýíèé ãàðöûã ¿éëäâýðëýíý. Çóðàã 10.5
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Ýíý ¿åä õî¸ðäóãààð ¿éëäâýðëýã÷ ººðèéí ¿íèéã Ð1 ¿íýýñ àðàé äîîãóóð òîãòîîíî,
èíãýñíýýð íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷èéí õýðýãëýã÷èéí íýã õýñãèéã ººðòºº òàòàõûã
õè÷ýýíý. Ãýñýí õýäèé ÷ íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷èéí ¿éëäâýðëýëèéí öàð õ¿ðýýíèé
áîëîìæîîñ øàëòãààëàí çºâõºí äàðààõ òîî õýìæýýíèé ýðýëòèéí õýñãèéã ë ººðèéí
á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàíà.
2
Q1  q1  Q1  Q P  MC  / 2
3
 Íýãä¿ãýýð äóîïîëü÷îîñ èë¿¿ õÿìä ¿íýýð çàðñíààð õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷ õî¸ð äàõèí
èë¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëæ, àøãèéí õýìæýý íü áàðàã õî¸ð äàõèí íýìýãäýíý.
Ýíý ¿åä íýãä¿ãýýð ¿éëäâýðëýã÷ ìºí ¿íýý áóóðóóëàõ õàðèó ¿éëäýë õèéæ
õî¸ðäóãààð äóîïîëü÷èéí ¿íýýñ ººðèéí ¿íèéã àðàé áàãààð òîãòîîíî. Ãýõ ìýòýýð
ýäãýýð äóîïîëü÷èä íü ¿íýý áóóðóóëñàíààð äàðààõ ò¿âøèí õ¿ðòýë ýíý ¿éë ÿâö
ÿâàãäàíà.
q1
P  MC  P1  MC 
qk
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 ÊÀÐÒÅËИЙН[1] ÇÀÃÂÀÐ
 Êàðòåë ãýäýã íü ãàçàð ç¿éí áàéðøëààð áîëîí áóñàä èæèë òºñººòýé øèíæ
÷àíàðàà õàðãàëçàí òîäîðõîé çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýí ¿íèéã òîãòîîõ áà çàõ çýýëèéí
õóâààí ýçýìøèõýýð òîãòñîí ¿éëäâýðëýã÷äèéí çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýã õýëáýð.
Êàðòåëèéí ¿íäñýí 2 òºðºë áàéäàã íü :
- Ñàëáàðûí áîëîí íèéò àøãèéã õàìãèéí èõ áîëãîõ çîðèëãî á¿õèé òºâëºðñºí
êàðòåë
- Çàõ çýýëèéã õóâààí ýçýìøèõ çîðèëãî á¿õèé êàðòåë
 ТӨВЛӨРСӨН КАРТЕЛ
 Нэгэн төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг хэд хэдэн үйлдвэр нэгдэн
тодорхой зохион байгуулалтайгаар зах зээлийг хуваан эзэмшихээр тогтсон
гэж үзье. Энэ талаар авч үзэхийн тулд ахиуц зардлаа, үнэтэйгээ тэнцүү
байлгах зарчимыг баримталдаг цөөн тооны томоохон байгууллагууд үйл
ажиллагаа явуулдаг зах зээл байна гэж төсөөлье[2]. Ямар нэгэн салбар дээр
n тооны ижил төсөөтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байгууллагын дундаж
нийт зардлын болон ахиуц зардлын муруй дүрслэгджээ. Зураг 10.6.

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
РС
M
Pm
N
А
G
F
В
K’
P,C
C*
CK
0
SATC
M’
M
qk
qС
AR = MR
q
Зураг 10.6.а
Квази өрсөлдөөнт байгууллага
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Зураг 10.6 – аас харахад салбарын гарцын тоо хэмжээ qс байх тохиолдолд
ашиг хамгийн их байх нөхцөл MC = P биелэгдэж байна. Зах зээлийн тэнцвэрт
үнэ РС - нь тухайн салбарын эрэлтийн муруй DD (AR=MR), нийлүүлэлтийн
муруй S (МС муруйн дээш чиглэсэн хэрчим) – н огтлолцолоор бий болно.
Зураг 10.6.б
 Квази өрсөлдөөнт салбарын нийт гарцын хэмжээ нь зураг 10.6.б – д
үзүүлсэнээр QC = nqC болох бөгөөд квази өрсөлдөөнд буй байгууллагын
ашиг нь CCPCAB тэгш өнцөгтийн талбайгаар илэрхийлэгдэнэ. Эндээс n
тооны нэгэн ижил байгууллагууд нь картелийг үүсгэсэнээр тухайн зах зээл
дээр монополь шинжтэй болдог гэж үзье. Зураг 10.6.б
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
P,C
D
S(MCΣ)
Pm
P
PC
E
D
0
Qm
QC = nqC
Q
MR
Зураг 10.6.б
Картелийн загвар
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Картелийн үйлдвэрлэлийн гарцын оновчтой хэмжээ Qm болон үнэ Pm гэж
үзвэл Qm < QC (зураг 10.6.б) бөгөөд тухайн картелийн гишүүн бүрд qk < qC
хэмжээний зах зээлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх боломж өгөгдсөн байна
(зураг 10.6.а). Энэ qk гарцын хэмжээнд байгууллагын орлогын хэмжээ
0PmМqk буюу харин тухайн байгууллагын ашиг СkPmMF тэгш өнцөгтийн
талбайн хэмжээгээр тус тус (зураг 10.6.а) тооцогдоно. Тухайн байгууллагын
ашиг хэдийгээр KNAB хэмжээгээр буурах (квази өрсөлдөөнд анх ашиг нь
CCPCAB байсан) буурах боловч PCPmMN ба СkСсКF – хэмээнүүдээр өсөж
байгаа юм. Байгууллагын ашиг нь илүү өсөж байгаа нь квази өрсөлдөөний
байгууллагууд картелд элсэн орох гэсэн сонирхолыг бий болгодог. Ийнхүү
байгууллагууд нь картелд элсэн орж нэгдсэн монополь үнэ тогтсон үед
картелийн гишүүн бүр өөрт тогтсон зах зээлийн хэмжээг эвдэх гэсэн нууц
сонирхолтой болно. Өөрөөр хэлбэл нууцаар q* > qk хэмжээг Рm үнээр
борлуулж чадвал түүний ашиг С*РmM’K’ хэмжээтэй болж өсөх юм
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Энэ зарчмаар картелийн бусад байгууллагууд үйл ажиллагаагаа явуулж
эхэлбэл эцэстээ картел сүйрдэг.
 Ийм тул картелийн үйл ажиллагааны гол онцлогыг түүний тогтворгүй байдал
гэж үздэг. Учир нь зөвшилцсөн байгууллага бүрд ашигаа нэмэгдүүлэх
боломж байгаа учир өөрсдийн өмнө хийсэн тохиролцоог хэвээр хадгалах гэж
оролдох нь туйлын хэцүү байх нь ойлгомжтой.
 Түүнчлэн бүлгийн ашиг туйлын нэмэгдэх тохиолдолд энэ үнийг хүлээн
зөвшөөрөх болсон хэрэглэгчийн ашиг болон сэтгэл ханамжаа хамгийн их
байлгах гэсэн зорилготой зөрчилддөг.
 ХУГАРÕÀÉ ЭРЭЛТИЙН МУРУЙН ЗАГВАР
 Хугархай эрэлтийн муруйн загвар нь îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð õàòóó òîãòñîí
¿íèéã äàãàí ìºðääºã òóõàé çàãâàð þì. Çóðàã 10.7

Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
d
MC1
A
Ð
MC0za
MC2
F
0
q
q
MR
Çóðàã 10.7
Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàð
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Çóðàã 10.7 – ä ¿ç¿¿ëñýíýýð òîäîðõîé öàã õóãàöààíä îëèãîïîëü÷ q òîî õýìæýýíèé
ãàðöûã Ð ¿íýýð áîðëóóëàõ áîëñîí ãýæ ¿çüå. Îëèãîïîëü÷ íü ¿íýý áóóðóóëàí
áîðëóóëàëòûí òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð àøãàà íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãî
òàâèõàä ºðñºëäºã÷èä íü ìºí äàãàí áóóðóóëñàíààð òóõàéí îëèãîïîîëü÷èéí àøèã
òºäèéëºí íýìýãäýõ áîëîìæã¿é áîëíî ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èéìýýñ îëèãîïîëü÷èéí õóâüä
íýãýíò íî¸ðõñîí ¿íýý áóóðóóëàõã¿é áàéõûã ýðìýëçäýã. Õàðèí îëèãîïîëü÷èä íü
ººðñäèéí ¿éëäâýðëýæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, ñàâ áàãëàà áîîäîë, çàãâàð,
çàð ñóðòàë÷èëãàà, ¿éë÷èëãýý çýðãýý ñàéæðóóëàõ çàìààð ºðñºëääºã.
 Õàðèí îëèãîïîëü÷ íü ¿íýý ºñãºâºë, ºðñºëäºã÷èä íü ¿íýý äàãàæ ºñãºõã¿é áàéñíààð
òóõàéí îëèãîïîëü÷èéí õýðýãëýã÷äèéã ººðòºº òàòàõ áîëíî. Ýíäýýñ îëèãîïîëü÷èéí
ýðýëòèéí ìóðóé (A öýãèéí îð÷èì íóãàðàëò ¿¿ñíý.) ººð ººð íàëàëòòàé áîëîõ áºãººä
çóðàã 10.7 – ààñ õàðàõàä ýðýëòèéí ìóðóéí dA õýð÷èìèéí íàëàëò áàãà õàðèí ÀD
õýð÷èìèéíõ èë¿¿ áîñîî õýëáýðòýé áàéíà. Ýðýëòèéí ìóðóéí íàëàëò õýðýãëýã÷èéí
òààøààëààñ ãàäíà òóõàéí ï¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààíä ºðñºëäºã÷ îëèãîïîëü
ï¿¿ñ¿¿äèéí ¿ç¿¿ëýõ ýñðýã ¿éë÷ëýëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Çóðàã 10.7 – ä À öýã äýýðõ q òîî õýìýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõýä dBCFG
àõèóö îðëîãûí ìóðóé íü BF õýð÷èìýýð òàñàð÷ýý. Ýðýëòèéí ìóðóéí dA õýð÷èìä dB
àõèóö îðëîãûí ìóðóé, õàðèí ýðýëòèéí ìóðóéí AD õýð÷èìä FMR ìóðóé õàìààðíà.
Îëèãîïîëü÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý Ð, ãàðöûí òîî õýìæýý q áàéõàä àõèóö çàðäëûí
ìóðóé ÌÑ0 - íü BF òàñàðõàéãààð àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR – ã îãòîëæ áàéíà. BF
òàñàðõàéí õýñýãò àõèóö çàðäëûí õýìæýý ÿìàð íýã õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð èõñýõ
áóþó áóóðàõ ¿åä îëèãîïîëü÷èéí îíîâ÷òîé ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý, ¿íý àëü íü ÷ ¿ë
ººð÷ëºãäºíº. Æèøýý íü õºäºëìºðèéí öàëèí õºëñíèé õýìæýý íýìýãäñýí ãýæ ¿çâýë
àõèóö çàðäëûí õýìæýý ÌÑ1 áîëæ, áóóðâàë ÌÑ2 áîëíî.

ÕÓÃÀÐÕÀÉ ÝÐÝËÒÈÉÍ ÌÓÐÓÉÍ ÇÀÃÂÀÐÒ
 ÎÍÎÂ×ÒÎÉ ÒÎÎ ÕÝÌÆÝÝ ÁÀ ¯ÍÈÉÍ ªªÐ×˪ËÒ
 Çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí õýìæýý íü ¿éëäâýðëýëèéí îíîâ÷òîé òîî õýìæýýíä õýðõýí
íºëººëºõèéã àâ÷ ¿çüå. Çóðàã 10.8
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
d1
d
A
P
A1
B
MC
B1
F1
F
0
q*
q1
q
MR
Микро эдийн засаг lecture-10
MR1
Çóðàã 10.8
Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò
îíîâ÷òîé òîî õýìæýýíèé ººð÷ëºëò
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Îëèãîïîëèéí õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóé dAD áàéðëàëààñ ç¿¿í ãàð òèéø d1A1D1
áàéðëàë ðóó øèëæèõýä àõèóö îðëîãûí ìóðóé MR – MR1 – ð¿¿ øèëæèíý. Çóðàã
10.8
 Ýíý òîõèîëäîëä BF òàñàðõàé õýñýã ìºí ë øèëæèõ áîëîâ÷ àõèóö çàðäëûí ìóðóé ÌÑ
àõèóö îðëîãûí òàñàðõàé õýñãýýð îãòëîõ áîëíî. Èéìýýñ îëèãîïîëèéí ¿íý Ð õýâýýð
¿ëäýæ õàðèí ¿éëäâýðëýëèéí ãàðöûí òîî õýìæýý q* – ýýñ q1 áîëîí ºñ÷ áàéíà.
Èéíõ¿¿ îëèãîïîëü çàõ çýýë äýýð ýðýëò ºñññºíººð ¿íý õýâýýð ¿ëäýí õàðèí òîî
õýìæýý ºñäºã. Çóðàã 10.8
 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò àõèóö çàðäëûí ìóðóé ÌÑ äýýø áóþó äîîø
øèëæèí àõèóö îðëîãûí MR ìóðóéí òàñðàëòûí õ¿ðýýíýýñ äàâæ ãàðñàí òîõèîëäîëä
ë îëèãîïîëü÷èéí ¿íýä ººð÷ëºëò îðíî ãýæ ¿çäýã. Èéì òîõèîëäîëûã çóðàã 10.9 – ä
¿ç¿¿ëüå. Ýíä ÌÑ ìóðóé ç¿¿í äýýø øèëæèëò õèéí ÌÑ1 àõèóö çàðäëûã áèé
áîëãîæýý. Ýíý ¿åä ¿íý Ð îíîâ÷òîé ¿íèéí õýìæýýã òîäîðõîéëæ ÷àäàõã¿é, ó÷èð íü
ýíý òîõèîëäîëä àõèóö çàðäëûí ÌÑ1 ìóðóé àõèóö îðëîãûí MR1 ìóðóéí îãòëîëöîëîîð
èëýðõèéëýãäýõ ¿íý íü Ð ¿íýýñ èõ Ð1 ¿íý áàéíà. Çóðàã 10.9
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
d
A1
P1
MC1
A
P
B1
MC
B
D
D1
F1
0
F
q1 q
MR1
MR
q
Çóðàã 10.9
Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí çàãâàðò
îíîâ÷òîé ¿íèéí ººð÷ëºëò
Микро эдийн засаг lecture-10
ÎËÈÃÎÏÎËÜ ÇÀÕ ÇÝÝË
 Çóðàã 10.9 – ààñ qq1 òîî õýìæýýíèé õîîðîíä ÌÑ1 > MR1 áàéãàà ó÷èð
îëèãîïîëü÷ íü àøãàà íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä çàõ çýýëèéí íýã õýñýã
õýðýãëýã÷ýý àëäàæ ¿íýý íýìýí Ð1 áîëãîæ áàéíà.
 Õóãàðõàé ýðýëòèéí ìóðóéí ýíýõ¿¿ çàãâàð íü íýãýí õýñýã îëèãîïîëèéí
åðºíõèé çàãâàðûí õýìæýýíä ºðñºëäºæ áàéñàí áîëîâ÷ ºíººã õ¿ðòýë ýíý
çàãâàðûã ø¿¿ìæëýã÷èä òóñ çàãâàðûã ýðñ ýñýðã¿¿öñýýð áàéäàã.
Õàðèí çºâõºí ººðèéí ºðñºëäºã÷èéíõºº òàëààð ÿìàð ÷ ìýäýýëýëã¿é áàéãàà
îëèãïîëü÷èéí õóâüä ë àøèãëàãäàæ áîëîõ þì ãýæ ¿çäýã áàéíà.
Микро эдийн засаг lecture-10
Анхаарал тавьсанд баярлалаа
Микро эдийн засаг
End of lecture – 10