Transcript éëèéí á¿òýýìæ

1.
2.
3.
Б¿òýýìæèéí хөгжил, îéëãîëò, ìºí ÷àíàð
Б¿òýýìæèéн шинжилгээ
Б¿òýýìæ дээшлүүлэх хандлага



Улс орны эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд бүтээмжийн өсөлт
ихээхэн чухал байдаг.
Бүтээмж гэдэг нь нэгж зардлаар хэдий хэмжээний
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэж байгааг
харуулдаг үзүүлэлт юм.
Үйл ажиллагааг оновчтой удирдан зохион байгуулж,
хязгаарлагдмал нөөцийг үр ашигтай зарцуулж зах зээлийн
эрэлт, хэрэгцээнд нийцсэн чанартай бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг бий болгосоноор бүтээмж өндөр байх ба
бүтээмжийн энэхүү өндөр түвшин нь улс орон, цаашилбал
аж ахуй нэгжийн өрсөлдөх чадварыг илүү өндөр, тогтвортой
түвшинд хүргэх бололцоог бүрдүүлэн, нийгмийн баялгийг
нэмэгдүүлж, хүн амын амьжиргааны түвшин, орлогыг
өсгөдөг. Орлого өсөхийн хэрээр хадгаламж нэмэгдэж
үүнийг даган хөрөнгө оруулалт өссөнөөр эргээд бүтээмж
өгч, энэхүү циклийн үр дүнд улс орон хөгжлийн илүү өндөр
түвшинд хүрдэг.
бол õÿçãààðëàãäìàë íººöººð
íèéãìèéí áàéíãà ºñºí íýìýãäýõ õýðýãöýýã
õýðõýí õàíãàõ âý ãýñýí ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí
àñóóäëûã ÿìàð ò¿âøèíä, õýð çýðýã ¿ð
àøèãòàé øèéäâýðëýæ áàéãààã хàðóóëäàã,
àëèâàà ¿éëäâýðëýë, ¿éë àæèëëàãààíä
çàðöóóëàõ á¿õ òºðëèéí îðöûí àøèãëàëòûí
ò¿âøèíã èëýðõèéëäýã
ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä þì.
Ýäèéí çàñãèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò áîëîõ
õýìíýëò, ¿ð àøèã íü ýöñèéí ä¿íä á¿òýýìæýýð
äàìæèí èëýðäýã.
 Á¿òýýìæ
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉÍ ÎÍÎËÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ¯Å ØÀÒ
Á¿òýýìæèéí îíîëûí õºãæëèéí ¿å øàò
I ¿å øàò
II ¿å øàò
III ¿å øàò
IV ¿å øàò
(1766- 1910) Àæ
¿éëäâýðèéí
õóâüñãàë ÿëæ
ýõýëñýí òýð ¿åýñ
àíõ á¿òýýìæèéí
ìºí ÷àíàð,
àãóóëãûã
òîäîðõîéëîõ
îðîëäëîãî
õèéãäýæ
ýõýëñýí.
(1910 -1950-èàä îíû
äóíä ¿å) Ýðäýìòýí
Ô.Ìèéëñ, À.Ðîñòàñ
(1932) íàðûí
ñóäëàà÷èä
á¿òýýìæèéí ìºí
÷àíàð, àãóóëãûã
óëàì á¿ð ã¿íçãèé
òàéëáàðëàæ,
ò¿¿íèé
òîäîðõîéëîëòûã
áîëîâñðóóëñàí .
Á¿òýýìæèéí
¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí
ñèñòåìèéã ÷ áóé
áîëãîñîí áàéíà.
(1950 - 1990 îí)
Á¿òýýìæèéí
îéëãîëò íü ýäèéí
çàñãèéí ¿ð
àøãèéí á¿õèé ë
¿ç¿¿ëýëòýä
õàìààðñàí
á¿òýýìæèéí îíîë,
ñóäàëãààíû áèåý
äààñàí ñàëáàð
áîëòëîî õºãæñºí.
1961 îíä Àçèéí
Á¿òýýìæèéí
áàéãóóëëàãà
áàéãóóëàãäñàí.
1990 -ýýä îíîîñ õîéøèõ ¿å.
Óëñ îðíóóäûí íèéãýì ýäèéí
çàñãèéí õºãæèë äýâøèëä
á¿òýýìæèéí ºñºëòèéí
ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã
äýëõèé íèéòýýð õ¿ëýýí
çºâøººðºõ áîëñоíîîð
á¿òýýìæ òºâòýé õºãæëèéí
÷èã õàíäëàãà, ¿çýë
áàðèìòëàë áèé áîëæ,
ò¿¿íèé õ¿ðýýíä õ¿íèé
õºãæèë, ýêîëîãèéí
àñóóäàë îíöãîé áàéð ñóóðü
ýçэлæ, á¿òýýìæèéí îíîë
ïðàêòèêèéí ñóäàëãàà
ýäèéí çàñãèéí ìàêðî áîëîí
ìèêðî ò¿âøèíã æèãä
õàìðàõ áîëñîí .
Á¿òýýìæ ãýäýã íü íººöèéã ãàðö
áîëãîí õóâèðãàõ ¿åä ºìíºõººñºº èë¿¿
èõ ãàðöûã ¿éëäâýðëýõ ÷àäâàð þì..
ªºðººð õýëáýë,á¿òýýìæ íü íýãæ îðöîîð
¿éëäâýðëýõ ãàðöûí õýìæýýã
èëýðõèéëäýã.
“… õ¿íèé îþóí ñàíààíû õýðýã þì. Ýíý íü îäîî áàéãàà
á¿õíèéã òàñðàëòã¿éãýýð ñàéæðóóëàõ àðãà çàìûã
õàéæ, ºíººäºð íü º÷èãäðººñºº, ìàðãààø íü ºíººäðººñºº
èë¿¿ã õèéõ, õºãæèæ äýâæèõ ýðìýëçëýë, èòãýëä
òóëãóóðëàäàã”.
Ðîìûí áàãà õóðëûí òàéëàíãààñ
Åâðîïûí Á¿òýýìæèéí Õîëáîî, 1958
-
Îðö
¯éë ÿâö
Х¿н
Mатериал
Maшин
Арга барил
Санхүү
Нэмэгдсэн
ºртºг
бий болгох
Á¿òýýìæ
Ãàðö
Б¿тээгдэх¿¿н
&
¯йлчилгээ
Ãàðö
Îðö
“Îðö” гэдэг нь àëèâàà ¿éëäâýðëýë,
¿éë÷èëãýýã ÿâóóëàõàä çàðöóóëñàí á¿õ
çàðäëóóä (öàëèí, ¿íäñýí õºðºíãèéí
ýëýãäýë, ò¿¿õèé ýä, ¿íäñýí ìàòåðèàë,
ýð÷èì õ¿÷, äóëààí, áè÷èã õýðýã ã.ì) юм.
Үйлдвэрлэлийн үр дүнд бий болсон
“гàðö”-ûí ¿ç¿¿ëýëòýýð:
 ¯éë àæèëëàãààíû íèéò îðëîãî áóþó
áîðëóóëàëòûí îðëîãî
 ¯éëäâýðëýëèéí õýìæýý (ºðò㺺ð)
 Íýìýãäýë ºðòºã
 Íèéò àøèã
 Öýâýð àøиã зэргийг àâ÷ õýðýãëýæ
áîëíî.
Дýýðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ øèíæèëãýý,
ñóäàëãààны ажил õèéõýä õàìãèéí îíîâ÷òîé ãýæ
¿çäýã, түгээмэл õýðýãëýãääýã ¿ç¿¿ëýëò íü
òóõàéí òàéëàíò õóãàöààíä ýäèéí çàñàãò øèíýýð
áèé áîëñîí á¿òýýãäýõ¿¿í áóþó íýìýãäýë ºðòºã þì.
Íèéò ýäèéí çàñãèéí õóâüä òîîöñîí íýìýãäýë
ºðòãèéн нийлбэрүүдийг Äîòîîäûí íèéò
á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ) ãýж нэрлэдэг. ÄÍÁ-èéã
¿éëäâýðëýëèéí, ýöñèéí àøèãëàëòûí, îðëîãûí
ãýñýí 3 àðãààð òîîöíî. Ýäãýýðýýñ á¿òýýìæ
òîîöîõîä õàìãèéí òîõèðîìæòîé íü ¿éëäâýðëýëèéí
àðãààð òîîöñîí íýìýãäýë ºðòºã
буюу ÄÍÁ áîëíî.
2. Б¿òýýìæèéн шинжилгээ
Бүтээмжийн шинжилгээг дараах 2 чиглэлээр
явуулна. Үүнд:
1.Бүтээмжийн түвшний шинжилгээ ба үнэлгээ
2.Бүтээмжид нөлөөлөх хүчин зүйлсийн
шинжилгээ ба үнэлгээ
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉÍ ÀÍÃÈËÀË
Á¯ÒÝÝÌÆ
Íèéò
á¿òýýìæ
Õýñýã÷èëñýí
á¿òýýìæ
Îëîí õ¿÷èí
ç¿éëèéí
á¿òýýìæ
1. Нийт бүтээмж байгууллага, аж
ахуй нэгжийн бүтээмжийн ерөнхий
түвшинг илтгэх нийт гарц, орцын
харьцаа юм.
TP - нийт бүтээмж
TO – нийт гарц
TI – нийт орц
2. Тодорхой хүчин зүйлийн бүтээмж:
зардал ба нөөцийн үр ашгийг илэрхийлэх ба
тэдгээрийн элемент тус бүр хөдөлмөр, капитал,
материал, эрчим хүч –ээр тооцогдоно.
Хөдөлмөрийн бүтээмж
L – хөдөлмөрийн зардал цалин хөлс,
шагнал урамшуулал болон ажиллах
хүчний бусад зардал
Материалын бүтээмж
М- материалын орц (байгууллагын нийт
материалын зардал)
Капиталын бүтээмж
C - капиталын орц (үндсэн хөрөнгийн
дүн)
3. ¯íäñýí õ¿÷èí ç¿éëèéí á¿òýýìæ íü
¿éëäâýðëýëèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ áîëîõ
õºäºëìºð, êàïèòàëûí àøèãëàëòûí ¿ð àøãèéã
òîäîðõîéëæ, òýäãýýðèéí õîîðîíäîõ
îíîâ÷òîé õîñëîëûã õàðóóëàõ áà øèíæëýõ óõààí,
òåõíèê òåõíîëîãèéí äýâøëèéí
íºëººëëèéí ¿ð ä¿íã òóñãàí èëýðõèéëäýã үзүүлэлт
юм.
 Óëñûí
ò¿вøèíä
 Ñàëáàðûí ò¿âøèíä (ÕÀÀ, À¯, Áàðèëãà,
Áîëîâñðîë ãýõ ìýò)
 Áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä
 Òîäîðõîé á¿òýэãäýõ¿¿í äýýð
Á¯ÒÝÝÌÆÈÍÄ ÍªËªªËªÕ Õ¯×ÈÍ Ç¯ÉËÑ
Á¿òýýìæèíä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ
Ãàäààä õàðèëöààíû áàéäàë
Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí
ºñºëò
ªðñºë人íèé íºõöºë áàéäàë
ØÓÒåõíîëîãèéí äýâøèë
Ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë
Äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë
Õóâü õ¿ì¿¿ñòýé
õîëáîîòîé õ¿÷èí
ç¿éë
Áàéãóóëëàãàòàé
õîëáîîòîé õ¿÷èí
ç¿éë
•Ìýäëýã áîëîâñðîë
•Òåõíèêèéí ò¿âøèí
•Äàäëàãà
òóðøëàãà
•Àæëûí áàéðíû
íºõöºë
•Èäýâõæ¿¿ëýëò
•Ñýòãýë õàíàìæèéí
áàéäàë
•Òåõíîëîãè
•Óäèðäëàãûí óð
÷àäâàð
•Ñàíõ¿¿ãèéí
áàéäàë
•Ìàðêåòèíã
“ДДЦСтанц”ТӨХК-ий нèéò á¿òýýìæ
Ãðàôèê-1
Б¿òýýìæèä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëñèéí øèíæèëãýýг
олон хүчин зүйлийн регрессийн шинжилгээгээр хийнэ.
TPS=0.00886L+0.323877M+0.09916K+0.157495E-0.02731
SUMMARY OUTPUT
Regression Statistics
Multiple R
R Square
Adjusted R Square
Standard Error
Observations
0.998153
0.996309
0.981547
0.015435
6
Óð ÷àäâàðûí äýýøëýëò, ñàéí çîõèîí áàéãóóëàëò,
ìåíåæìåíòèéí òîãòîëöîîíóóä, òåõíîëîãèéí îëîëò,
¿éëäâýðëýëèéí àðãûí ñàéæðàëò, àæèëëàãñàäûí
á¿òýýë÷ ñàíàà÷ëàãûã ºðí¿¿ëýõ, óðàìøóóëàõ,
êàïèòàëûí ýð÷èìæèëòèéí òîîí ºñºëòèéã ÍÁ-èéí
ºñºëòººð äýìæâýë á¿òýýìæ èë¿¿ àøãàà ºãíº.
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉà ÄÝÝØ˯¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ ÷èã õàíäëàãóóä
1. Õ¿íèé íººöºä òóëãóóðëàõ ÷èã õàíäëàãà
2. Òåõíîëîãèä òóëãóóðëàõ ÷èã õàíäëàãà
3. Á¿òýýãäýõ¿¿íä òóëãóóðëàõ ÷èã õàíäëàãà
4. ¯¿ðýãò òóëãóóðëàõ ÷èã õàíäëàãà
5. Ìàòåðèàëä òóëãóóðëàõ ÷èã õàíäëàãà
ßïîíîîð
Ìîíãîëîîð
Òàéëáàð
Ñåðè
Ñàéí àíãèëàí
ÿëãàõ
Õýðýãòýé õýðýãã¿é þìíààñ
ñàëàõ, øàëòãààíûã àñóóäàë
áîëæ áîñ÷ èðýõýýñ ºìíº
àðèëãàõ
Ñåèòîí
Ñàéòàð öýãöëýí,
çîõèîí áàéãóóëàõ
Þìûã çºâ áàéðëóóëæ,
õýðýãëýõýä äºõºìòýé áîëãîõ
Ñåèñî
Ñàéõàí öýâýðëýæ, Àæëûí áàéð òîíîã òºõººðºìæèéã
òîãòìîë öýâýðëýæ öýìöãýð
öýìöèéëãýõ
áàéëãàõ
Ñåèêåöó
Ñòàíäàðò÷èëàí
õýâø¿¿ëýõ
Çîõèîí áàéãóóëàëòòàé íÿãò
íÿìáàé öýâýð öýìöãýð áàéäëûã
õýâø¿¿ëýõ
Øèöóêå
Ñàéí ñàõèëãà
áàòòàé áàéõ
Ìóó çóðøëààñ ñàëæ, ñàéí
çóðøëûã õýâø¿¿ëýõ, ä¿ðýì
çààâðûã ÷àíä ìºðäºõ, ººðèéí
ñàõèëãà áàòûã áýõæ¿¿ëýõ
Seiri
Ñåéðè
Àæëûí áàéðàí äàõ
õýðýãã¿é
ç¿éëñèéã àíãèëàí,
çàéëóóëàõ
Seiketsu
Ñåéêýö¿
Seiton
Ñåéòîí
Shitsuke
Øèçóêå
Ñåéðè, Ñåéòîí, Ñåéñî-ã
äàâòàí õèéõ çàìààð
òîõèëîã, á¿òýýìæòýé
àæëûí îð÷èíã áèé áîëãîõ
5Ñ
ÁÎË Á¯ÒÝÝÌÆ
ÄÝÝØ˯¯ËÝËÒÈÉÍ ¯ÍÄÝÑ ÌªÍ
Àæëûí çºâ ñî¸ë,
á¿òýýìæòýé àæèëëàõ
óõàìñàð òºëºâëø¿¿ëýõ
Õýðýãòýé ç¿éëñèéã
àâ÷ õýðýãëýõýä
õÿëáàðààð ýìõýëæ
öýãöëýõ
Seiso
Ñåéñî
Àæëûí áàéðàíä
ÿìàð ÷ áîõèð ç¿éë
áàéõã¿é áîëòîë
á¿ðýí
öýâýðëýãýýã
õèéõ
Êàéçåí ãýæ þó âý?
 Òàñðàëòã¿é ñàéæðóóëàëò
 Æèæèã àëõìóóäûí õóðèìòëàë
ÀËÈÂÀÀ ÀÆËÛÃ
- èë¿¿ õÿëáàð
- èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé
- èë¿¿ õóðäàí
- èë¿¿ áàãà çàðäëààð
õèéõýä ÷èãëýíý.
Á¿òýýìæèéã äýýøë¿¿ëýõ íºõöºë
1. Ãàðö íü òîãòìîë, îðö íü áóóðñàí
Ã/Î
2. Ãàðö íü ºññºí, îðö íü òîãòìîë
Ã/Î
3. Ãàðö íü ºññºí, îðö íü áóóðñàí
Ã/Î
4. Ãàðö, îðö 2-ëàà ºññºí, ãýõäýý ãàðöûí ºñºëò
Ã/Î
5. Ãàðö, îðö 2-ëàà áóóðñàí, ãýõäýý îðöûí áóóðàëò èõ
Ã/Î
Àæëûí
íºõöëèéí
ñàéæðàëò
Àæëûí
áàéðíû
áàòàëãàà
Á¿òýýìæ ºíäºðòýé áàéãóóëëàãûí
àæëûí íºõöºë ñàéæèð÷, õ¿ì¿¿ñèéí
õàðüöààíû òààòàé óóð àìüñãàë
áèé áîëíî.
Á¿òýýìæ ºíäºðòýé áàéãóóëëàãûí ¿éë
àæèëëàãàà èë¿¿ òîãòâîðòîé áàéäàã.
Èéìä àæèë÷èä òýð áàéãóóëëàãàä
óäààí õóãàöààíû òóðø òîãòâîðòîé
àæèëëàõ áîëîìæòîé.
ªñºí äýâæèõ
óðàì çîðèã
Á¿òýýìæ äýýøèëñíýýð ò¿¿íèéã
öààøèä òàñðàëòã¿é íýìýãä¿¿ëýõ
¿íäýñ áîëñîí àæèë÷äûí ñóðãàëò,
òýäíèéã õºãæ¿¿ëýõ àñóóäàë
ñàéæèðíà.
Àæèë÷èä õèéñýí àæëûíõàà ¿ð
ä¿íã ìýäðýõ òóñàì óëàì ñàéæðàí
óðàì çîðèãòîé àæèëëàõ áîëíî.
Öàëèí
õºëñíèé
ºñºëò
Á¿òýýìæ äýýøèëñíýýð öàëèí
õºëñíèé õýìæýý òýäíèé èäýâõèéã
óëàì ºäººõ õýìæýýíä õ¿ðòýë
íýìýãäýõ áîëîìæòîé.
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉà ÄÝÝØ˯¯ËÑÍÈÉ ¯Ð ÀØÈÃ
1. Àæèë÷äàä ºãºõ ºãººæ
Óð ÷àäâàð,
áîëîìæèéí
ñàéæðàëò
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉà ÄÝÝØ˯¯ËÑÍÈÉ ¯Ð ÀØÈÃ
2. ¯éëäâýðëýã÷äýä ºãºõ ºãººæ
Õºðºí㺠îðóóëàëòûí áîëîìæ
íýìýãäýíý
Òåõíèê, òåõíîëîãè ñàéæèðíà
Çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýõ
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé
õýìæýý íýìýãäýíý. Òýð
õýìæýýãýýð áîëîìæèò çàõ çýýë
ºðãºæèæ, àøèã îðëîãî íü
íýìýãäýíý.
Á¿òýýìæ äýýøèëñíýýð
áàéãóóëëàãà îð÷èí ¿åèéí øèíý
òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ
áîëîìæ á¿ðäýíý. Èíãýñíýýð
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé
¿éëäâýðëýë íýìýãäýæ, ÷àíàð íü
ñàéæðàõ áîëîìæòîé.
ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÛÍ ÇÀÕ ÇÝÝËÄ ªÐѪËÄªÕ ×ÀÄÂÀÐÛà ÍÝÌÝÃį¯ËÍÝ.
Á¿òýýãäýõ¿¿íèé
õÿìä ¿íý
Àìüæèðãààíû
ò¿âøèí
Àæèë ýðõëýëòèéí
ò¿âøèí
Èíôëÿ-öèéí
áóóðàëò
Áàéãóëëàãûí ¿éëäâýðëýõ
á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé òîî
õýìæýý íýìýãäýõ òóñàì ìýðãýæëèéí
àæèë÷äûí òîî íýìýãäýæ, àæèë ýðõëýëò
íýìýãäýõ áîëîìæòîé.
Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé ¿íý ºðòºã
áàãàñ÷, àæèë ýðõëýëò íýìýãäýæ,
õ¿ì¿¿ñèéí àìüæèðãààíû ò¿âøèí
íýìýãäýõèéí õýðýýð èíôëÿöèéí ò¿âøèí
áóóðàõ õàíäëàãàòàé.
×àíàðòàé
á¿òýýãäýõ¿¿í
Çàõ çýýëä õÿìä ºðòºãòýé áàðàà,
¿éë÷èëãýý ãàð÷ èðýõ, ñîíãîëò íýìýãäýõ
çýðýã, ºðñºë人í íýìýãäýõ çýðýã íü óëñ
îðíû èðãýäèéí àìüæèðãààíû ò¿âøíèéã
íýìýãä¿¿ëýõýä ýåðãýýð íºëººëíº.
Èæèë òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ
áàéãóóëëàãóóäûí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý
òîî, ÷àíàðûí õóâüä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé áîëíî.
Èíãýñíýýð õýðýãëýã÷äèéí ñîíãîëò èë¿¿ ºðãºí
áîëæ, íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áîëíî.
Á¿òýýìæ äýýøèëñíýýð
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé ºðòºã
õÿìäàð÷, òýäíèéã õýðýãëýã÷äýä
õÿìä ¿íýýð áîðëóóëàõ áîëîìæòîé
áîëíî.
Á¯ÒÝÝÌÆÈÉà ÄÝÝØ˯¯ËÑÍÈÉ ¯Ð ÀØÈÃ
3. Íèéãýìä ºãºõ ºãººæ
НЭМЭЛТ МАТЕРИАЛ
1. Үндэсний статистикийн хорооны даргын 2010 оны 5 дугаар
сарын 27-ны өдрийн 01/74 тоот тушаалын хавсралт
 Á¯ÒÝÝÌÆ ÒÎÎÖÎÕ ÀÐÃÀ×ËÀË
 БҮТЭЭМЖИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙГ ЗЭРЭГЦҮҮЛЭХ ҮНЭЭР
ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ
2. Үндэсний Хөгжил Шинэтгэл Хороо
ҮНДЭСНИЙ БҮТЭЭМЖИЙГ ДЭЭШЛҮҮЛЭХ СТРАТЕГИ СУДАЛГАА
3. www.nso.mn
4. www.mpo.mn