Transcript Separation of Powers

E DREJTA BIZNESORE
LIGJERATA:
PARIMET E SE DREJTES BIZNESORE
dhe
SUBJEKTET E SE DREJTES BIZNESORE
Semestri dimëror
2013/2014
Fakulteti Ekonomik
Salla S 5
1
PARIMET THEMELORE
TË SË DREJTËS BIZNESORE
Veprimet, punët dhe transaksionet e ndryshme
juridike biznesore janë të lidhura me fushat
tjera juridike dhe ekonomike, mbase ato
ndërtohen brenda marrëdhënieve juridike-civile
dhe jurike detyrimore.
2
LIRIA E RREGULLIMIT TË
MARRËDHËNIEVE JURIDIKE-BIZNESORE
ose autonomia e vullnetit të palëve (subjekteve biznesore), e njohur
ndryshe edhe si liria e kontaktimit (Freedom of contract),
konsiston në:




Përcaktinin dhe vendimmarrjen e lirë përkitazi me lidhjen e kontratës ose jo;
Vullnetshëm dhe vetanakisht (mvetesisht) e zgjedhin palën tjetër; subjektin apo
partnerin biznesor;
Pa presion dhe pa ndikim të përcaktohet e miratohet forma e ontratës;
Bashkërisht dhe mvetësisht, pra në mënyrë të plotë autonome e përcaktojnë
përmbajtjen dhe kushtet e kontraktimit dhe që,

Me vullnet të lirë e ndryshojnë ose e shkëpusin fare marrëdhënien biznesore-kontratën.

Formën detyruese për lidhjen e kontratave të caktuara;

Sigurimet detyruese & Kontratat ndajshtese (adhezive);

Rendin publik & Rregullat e moralit.
3
BARAZIA E SUBJEKTEVE BIZNESORE

kushti qenësor i mbarëvajtjes së transaksioneve
biznesore dhe rrethane me ndikim për zhvillimin
intensiv dhe të avancuar të marrëdhënieve
ekonomike të një vendi.
4
PARIMI I NDËRGJEGJSHMËRISË,
NDERSHMËRISË DHE MIRËBESIMIT
“Good Faith and the rule of equality” ose “Bona Fidae”, i njohur që
nga e drejta romake.
Mungesa e këtij parimi nga cilado palë a subjekt biznesor, sjell deri
te abuzimi, mashtrimi apo çfarëdo forme tjetër e keqbesimit.
5
EKUIVALENCA E PRESTACIONEVE
ose parimi i dhënies së vlerave.
Në praktikë ndodhin raste që baraspesha apo ekuilibri i
prestacioneve dhe vlerave të mos jenë të plota, absolute, madje
as në nivelin e kontraktuar nga subjektet biznesorë, prandaj
aplikohen:
 Modifikimi (Kaluzola “rebus sic standibus”)
 Anulimi .
6
PARIMI I NDALIMIT TË KEQPËRDORIMIT TË
DREJTAVE DHE SHKAKTIMIT TË DËMIT
Dëmi mund të jetë:


Material –fizik, ( demi real ose fitimi i humbur)
Jo material – psikik/moral, ( ajo qe i atakon
nderin, reputacionin, dinjitetin personal, familjar
dhe vlerat e tjera morale në një vend.
7
PARIMET THEMELORE
Zgjidhja e mosmarrëveshjeve (kontesteve) me
marrëveshje
 Parimi i përgjegjshmërisë dhe përgjegjësisë
 Parimi i drejtëshmërisë (Equity&fairness)
 Antimonopoli

ANTIMONOPOLI
Lidhet me ceshtjen e organizimit dhe
funksionalitetit te tregut, sepse fuksionimi i
monopolit demton konkurrencen e lire, te drejte
dhe lojale;
Përfitimi në kundërshtim me rregullat ligjore,
etike dhe morale, dhe krijimi i pozitave
dominuese paraqitet ne trajta te ndryshme.
9
TRAJTAT
E POZITAVE DOMINUESE

Monopolet, (fj.greke: mono-nje,dhe poleni- shites);

Oligopoli, shitja e produkteve dominohet nga shitesit e medhenje;

Oligopsonet, tregu me shume shites e pak bleres;



Monopsoni, (fj.greke: monos-nje,dhe opsenia- vetem) shume shites, nje
bleres, e kunderta e monopolit;
Oligonomi,
kombinimi i shiteseve te medhenje me shume shites;
Kartelet, mareveshjet formale eksplicite ne mes te firmave te
prodhimit qe merren vesh per cmimin, ndarjen e tregut dhe profitit,
caktimin e kosumatoreve, themelimi i angjecive.
10
NDALESAT LIGJORE
Dispozitat ligjore ndalojne marreveshjet, vendimet dhe
praktika e bashkërënduar të ndërmarrjeveve apo
të subjekteve biznesore, që godasin dhe dëmtojnë
tregun e Republikës së Kosovës;

Ligji Nr.2004/36, PËR KONKURRENCËN
11
NDALESAT E TJERA LIGJORE DHE
MASAT E SHTETIT
Antirusti
Antidampingu
shteti permes ligjeve
te caktuara speciale,
ndalon çrregullimin e
tregut dhe dëmtimin
e konsumatorëve.
Shteti permes akteve
dhe masave
(identifikimi i
situtates, gjendjes,
dhe dukurive
negative.
Trusti – konzouciumet Dumping –
e organizuara apo
organizatat qe formohen
per te sterkequr
konkurencen e lire dhe
lojale ne treg, qellimi i
te cilave eshte monopoli
– domonimi.
ndodhë në treg, atëherë
kur eksportuesi i shet
produktet e veta jashtë
vendit me çmime më të
ulëta se sa çmimet e
atyre produkteve në
tregun vendor.
- Ligji per tregetine e
jashtme te Kosoves
Antikorupicioni
Krijimi i politikave
antikorupcion, por
edhe ne permasa
globale.
Korrupsioni –
keqpërdorimi i pozitës
(postit), rrethanave,
mundësive, dispozitave
ligjore dhe autoritetit të
institucionit,
përkatësisht të interesit
publik, nga ana e një
apo të më shumë
individëve për dobi dhe
përfitim vetanak apo
dobi tjetrit.
12
RESPEKTIMI I PARIMEVE
Konesulaizmi
transaksionet
biznesore (nga palët
kontraktuese), lidhën
me shprehjen dhe
akordimin e thjeshtë,
por të plotë të
vullnetit (lat. Solo
consensus)., pra
akordimi i punëve
juridike-biznesore,
respektivisht lidhja e
kontratave, nuk i
nënshtrohet asnjë
forme.
Utilitarizmi
Respektimi,
akceptimi dhe
mbrojtja e
ndershmërisë, të së
mirës së
përgjithshme apo të
interesit publik.
Ne fakt paraqet një
doktrinë dhe parim
etik.
Egalitarizmi
Trajtimi i të gjithëve
dhe i subjekteve
biznesore si të
barabartë.
Ata janë formalisht
dhe realisht te
barabarte ne
aspektin e te drejtave
te tyre ekonomike,
politike, sociale dhe
civile.
13
SUBJEKTET
E SË DREJTËS BIZNESORE
Veçoritë e përbashkëta:
që mund të paraqitën si titullar (bartës) të
të drejtave dhe detyrimeve të caktuara në
transaksionet biznesore dhe
 që janë subjekte të tilla, të cilat duke u
paraqitur në marredhënie të caktuara
biznesore ushtrojnë ndonjë aktivitet apo
veprimtari biznesore.

14
SUBJEKTET BIZNESORË
Kush janë
Personat FIZIK- lindin
Kane keto atribute:
-Emri dhe mbiemri
-Vendbanimi/vendqenrimi
-Shtetësia
Personat JURIDIK –
formohen ne shoqëri në bazë të
normave ligjore
Kane keto atribute:
-Paraqesin tërësi orgnizative
-Kanë pasurinë e veçantë
- pranohen nga shtetit si PJ
(Emertimi, Selia, Veprimtaria
apo aktiviteti, shtetësia)
Duhet të kenë:
Aftësinë/zotësinë JURIDIKE
Aftësia e një personi, që të jetë
subjekt i së drejtës.
Aftësinë/zotësinë e
VEPRIMIT, ose zotesine
afariste-biznesore
Aftësia e personit, që të
ndërmarre veprime te caktuara,
ose krijoj të drejta dhe detyrime.
15
KARAKTERISTIKAT TJERA TË
PERSONAVE FIZIK

Zotësia juridike- përkufizohet dhe si aftësi e personit fizik, që si subjekt i së
drejtës, përkatësisht i së drejtës biznesore të jetë bartës i të drejtave dhe detyrimeve
të caktuara.
- Fitohet me lindje
- Humbet/shuhet me vdekje ose të shpalljes së personit për te vdekur.

Zotësia për të vepruar ose zotësia biznesore-aftësa dhe shkathtësia e personit
fizik që me vullnetin e tij të krijojë të drejta dhe detyrime, e cila fitohet ne moshen e
caktuar te pjekurisë psiko-fizike. Ka tri kategori:
- Zotësia e plotë për të vepruar- fitohet me arritjen e moshës madhore 18 vjecare.
- Zotësia e pjesërishme për të vepruar, fitohet nga mosha 14- 18 vjet, si dhe me
personat madhor, të cilëve, me vendim gjyqësor, aftësia afariste- biznesore iu është
kufizuar.
- Personat fizikë plotësisht të pa aftë për biznes, ku bëjnë pjesë personat fizikë
që janë nën moshën 14 vjecare dhe personat e sëmurë psikikë.

Zotësia deliktore- nënkupton aftësinë e rezonit dhe gjykimit për veprimet dhe
pasojat eventuale. Fitohet në moshën 18 vjeçare, ndërsa pjesërisht nga mosha 14- 18
vjeç.
16
KARAKTERISTIKAT
TJERA TË
PERSONAVE JURIDIK

Persona juridikë janë krijesa artificiale të së
drejtës, themelohen, legjitimohen, funksionojnë
dhe veprojnë, në bazë të dispozitave ligjore.
Dallojmë:
Personat juridik publikë (autorizim shtetëror dhe i nënshtrohen
mbikqyrjes dhe kontrollit – komunat, universitetet, shkollat, spitalet, etj)
Personat juridik privatë ( interesi i tyre është
vetanak/privat, dhe ndahen në KORPORACIONE DHE ENTE, dhe si
kategri e veçantë FONDACIONET)
17
KLASIFIKIMI
I PERSONAVE JURIDIK PUBLIKË
Kriteret e klasifikimit te PJ.:

I – PJ mund të themelohen, funksionojnë dhe veprojnë si:

- Organizata dhe

- Fondacione të pavarura

II – PJ klasifikohen sipas organizmit në:

- Shoqata (shoqata e ekonomisteve, juristeve, shkrimtareve), dhe

- Ente apo institucione (jane te organizuara dhe kane funksione te
caktuara –Fakultet, spitalet, shkollat, galeritë, teatrorë, muzeumet)

III - PJ në ekonomi, siç janë:

ndërmarrjet dhe

shoqëritë biznesore-ekonomike
18
SHUARJA E PJ APO
NDËRPRERJA E VEPRIMTARISË
Shuarja e PJ apo ndërprerja e veprimtarisë së personave juridikëbiznesor, sipas:

Në bazë të dispozitave ligjore;

Nëse PJ është themeluar me një qëllim i cili në ndërkohë është realizuar;



Për shkak të ndryshimeve statusore, nëse bashkohet (fuzionohet) me PJ
të tjerë dhe nëse ndahet ose transformohet në ndonjë formë tjetër;
Me vendimin e organit kompetent të vet personit juridik- biznesor ose të
anëtarëve të vetë; dhe
Personi juridik- biznesor, mund ndërpresë aktivitetin, rrjedhimisht
veprimtarinë e vetë edhe për shkak të nulitetit (pavlefshmërisë) së
regjistrimit në regjistrin e duhur, respektivisht pranë organit kompten të
regiistrimit.
19