Transcript E DREJTA BIZNESORE - Semestri veror 2013/2014

E DREJTA BIZNESORE
Semestri veror
2013/2014
Fakulteti Ekonomik
Qendra Mitrovicë
Salla S 5
1
LIGJERATA
E DREJTA
E drejta biznesore
 Objekti
 Burimet
 Lidhmëria me degët e tjera të së drejtës
 Subjektët (personat fizik dhe juridik)
2
E drejta - përkufizimi
 Për të drejtën ka shumë përkufizime ose kuptime:
- Në teorinë judike dhe filozofike e drejta
përcaktohet si dukuri ideale( tërësi e mendimeve) por
edhe si fenomen real.
- Në aspektin juridik teknik e drejta është tërësi e
normave juridike
- Në aspektin politik është vullnet i klasës sunduese
- E drejta është sistem i rregullave dhe normave
shoqërore që i rregullon marrëdheniet midis njerëzve
dhe organizatave në një shoqëri të caktuar.
3
E drejta – fenomen real
 Si fenomen real e drejta është e lidhur me apo për
njerëzit, psiken e tyre si dhe për shoqërinë e tyre.
 E drejta paraqet vullnetin e shtetit respektivisht atyre
që janë bartës të funksioneve shtetërore dhe e
shprehur përmes akteve juridike.
4
E drejta - fenomen shoqëror
E drejta është:
 tërësi e normave,
 koncepteve psikologjike,
 koncepteve logjike- linguistike.
 E drejta ësthë postulati i pandashëm i shtetit se shteti nuk
mund të ekzistoj pa të drejtën dhe e drejta pa shtetin.
5
Shteti, karakteristikat dhe
rëndësia
 Për të kuptuar konceptet, nocionet, institucionet dhe
institutet e shtetit dhe të së drejtës në përgjithësi, të
drejtës biznesore në veçanti, parësisht lypset poseduar
njohuri përkitazi me shtetin , shtetin e së drejtës si dhe
organizmat e institucionet e tjera shoqërore të një vendi.
6
Shteti
. Shteti gjatë këtij procesi të gjatë, specifik e të ndërlikuar, do
të përcillet me luftë të ashpër dhe të vazhdueshme në mes
të klasave, kategorive dhe shtresave të caktuara
shoqërore,rrethana dhe faktorë të ndryshëm, sa interesant
aq edhe kompleks.
7
Nocione për shtetin
Nocionin, definicionin dhe karakteristikat sipas:
- Hegelit –shtetin nuk e konsideron që është produkt
hyjnor, por është kreaturë e shoqërisë klasore, është
instrument për zgjidhjen ose zbutjen e kundërthënieve
shoqërore.
- Digit dhe Lokut – shteti është krye procesori dhe krye
koordinatori i mekanizmave relevantë.
8
H. Kelzen për shtetin
Shteti - ”personifikim i rendit juridik”,
çdo veprim i pushtetit shtetëror, duhet të jetë paraprakisht i
rregulluar me të drejtën (me normë juridike)
9
Tjerë për shtetin
Andrassi - funksioni shoqëror i të cilit është
mbajtja dhe ruajtja e mënyrës së caktuar të
prodhimtarisë, e cila i përgjigjet më së miri
eksponenteve të klasës sunduese në pushtet;
Engelsi- shteti -një produkt të vetëdijes.
10
Veçoritë kryesore të shtetit
 Organizatë shoqërore e nivelit të lartë;
 Organizatë specifike e shoqërisë, sepse ka forcën më të
organizuar brenda territorit të vet;
 Forca apo dhuna që ka shteti në dispozicion vëhet në
lëvizje kurdo që i duhet shtetit;
11
Veçoritë tjera
 funksion kryesor nga aspekti shoqëror ka zhvillimin e
procesit të prodhimit dhe ruajtjen e tij;
 Organizatë shoqërore e cila ushtron dhe zhvillon edhe
shërbime të ndryshme publike në interes të përgjithshëm
(sipas prof.Dr. Osman Ismaili )
12
Elementet kryesore të shtetit
 Pushteti shtetëror (sovran)
 Popullsia dhe
 Territori i caktuar
13
Rëndësia e shtetit
- Shteti sot nuk është represent dhe as prototip i dhunës.
- mbronë të drejtat natyrore të individit. * e drejta në jetë,
në liri dhe e drejta në pasuri.
Idea e Rusosë për rrolin e shtetit në kontratën shoqërore pothuajse është pranuar në të gjitha demokracitë perëndimore.
14
E drejta dhe rendi juridik
 E drejta paraqet vullnetin e shtetit, e shprehur përmes
akteve të përgjithshme (kushtetuta, ligji, aktet nënligjore)
dhe përmes akteve të veçanta juridike.
 Rendi juridik praraqet tërësi ose grumbull të normave
juridike dhe ka:
- Elementin faktik, manifestimi real i verpimeve njerëzore
- Elementin normativ, normën juridike
15
Sistemi Juridik
Elementet e sistemit juridik janë:
 Dega e së drejtës,
 Norma juridike (rregulla juridike),
 Institutet juridike etj.
16
Marrëdhëniet juridike
Marrëdhëniet juridike janë pjesë e marrëdhënieve
shoqërore të rregulluara nëpërmjet normave juridike.
Ato janë edhe pjesë e rendit juridik dhe krijohen sipas
normës së përgjithshme dhe asaj lë veçantë juridike.
Marrëdhëniet juridike, në parim janë marrëdhënie të
vullnetshme.
Mirëpo MJ mund të krijohen dhe sendërtohen edhe në
mënyrë imperative urdhëruese- të pavullnetshme.
- Psh. relacionet në mes të organit të administratës
tatimore.
- Dëmi duhet kompenzuar.
17
Elementet e marrëdhënieve
juridike
 Autorizimet dhe detyrimet;
 Të drejtat, detyrimet,
 Subjektet e së drejtës dhe
 Objekti i së drejtës
18
Norma
Rregull e sjelljes së njerëzve
19
Norma Juridike
Norma juridike është lloj i veçantë i normës
shoqërore, pra është rregull e sjelljes së njeriut
subjektëve të së drejtës) në shoqëri, por sëndërtimin e
së cilës e siguron dhe e mbron shteti me përmasat apo
sanksionet që i cakton.
20
Normat juridike përbëhet nga:
Dispozicioni, pjesa kryesore e normës juridike - kërkesa
(urdhëri) i dedikohet subjekteve të së drejtës;
Sanksioni i normës juridike, paraqet një pjesë të normës –
që parasheh pasojat në rast të mosrespektimit apo edhe të
mosekzekutimit (moszbatimit) të normës
21
Normat juridike e përbën edhe
HIPOTEZA (SUPOZIMI)
Normat juridike kushtëzuese
Elementin përshkrues – që në fakt nuk është pjesë
normative, sepse përshkruan situatën faktike në
mënyrë që të gjejë zbatim dispozicioni – e që këtë
pjesë nuk e kanë normat juridike jokushtëzuese.
Hipoteza e dispozicionit
Hipoteza e sanksionit
22
Hipoteza/supozimi
elementi i normës juridike kushtëzuese
Hipoteza e dispozicionit
Pjesë e normës së përgj.juridike ku në mënyrë
tipike bëhet përshkrimi i ndonjë ndodhie
/sjelljeje , nga e cila varet dispozicioni.
Pra hipoteza përmban përshkimn e fakteve të
cilat duhet të ekzistojnë në mënyrë që të
zbatohet dispozicioni.
Shembulli:
“ e drejta e votës”
23
Hipoteza e sanksionit
Paraqet pjesën jonormative të normës juridike, që në
fakt përshkruan ndonjë sjellje e cila është kundër
kërkesës kryesore-dispozicionit, pra paraqet shkeljen e
rregullës parësore- (një pjesë e autorëve e
konsiderojnë elemet përbërs të n.j)
24
Norma juridike me elementet
e saj
- Kush ka pasuri të patundshme
1- HIPOTEZA E DISPOZICIONIT
- Duhet të paguaj tatimin, (fakti i ekzistimit te pasurisë paraqet
ndërtimin e rregullës parësore)
2 - DISPOZICIONI
- Nëqoftëse kështu nuk veprohet, do të pësojë dënimi (sjellja e
kundërt mospagimi i tatimit-borgjit paraqet faktin tjetër, pra kjo
paraqet:
HIPOTEZA E SANKSIONIT
(sjellja kundërt – mospagimi i tatimit/borgjit, paraqet faktin tjetër, pra
hipotezen e saksionit që mundëson zbatimin e sanksionit, pra dënimi
paraqet sanksionin)
4 - SANKSIONI
25
Ndarja e normave juridike
-sipas dispozicionitURDHERUESE
NDALUESE
AUTORIZUESE
I kërkohet subjektit
në formë urdhëruese
që të sillen në
mënyrën e caktuar-
I ndalohet subjektit
kryerja e ndonjë
veprimi:
Ndalohet trafikimi me
qenie njerëzore;
Ndalohet puna e
detyrueshme- e
dhunshme
Subjekti autorizohet
për të ndërmarë
veprime të caktuara:
Sigurimi i mbrojtjes
së punëtoreve në
punë
Ndërrmarrjet mund te
përdorin ne firmen e
tyre – në formë të
shenjës- firmën e
shkurtë.
26
Ndarja e normave juridike
- sipas përmbajtjesABSTRAKTE
KONKRETE
Shtrihen dhe aplikohen në të gjitha
rastet – pra në të gjitha situatuat që
duhet të vijnë (ndodhin)
Kanë të bëjnë me situata konkrete ose
specifike
“ndalohet vrasja”
“te gjithe qytetarët duhet paguar tatimin”
“nn.personit i merret licenca e punës”
“Ndalohet qarkullimi i mallrave te
kontrabanduara”
27
Ndarja e normave juridike
- sipas rëndësisëNorma imperative/cogente, zbatohen pavarësisht
dëshirës së njeriut.
“Ndalimi i marreveshjeve te org.eko.qe kane qellim arritjen e marreveshjeve monopolistike”
 Norma dispozitive, ruajne lirine personale
 Norma alternative, kur lihet mundësia e zgjedhjes
- mbiemri te kurorizimi
- debitorit i lihet mundesia e pageses me të holla apo me mall.
28
Normat juridike
Të përgjigjshme
Vlejnë për të gjithë qytetarët në
teritorin shtetëror.
U përkasin numrit të pacaktuar
të rasteve.
Ndalohet vrasja, e drejta për
shkollim, të gjithë qyetetarët
duhet të paguajnë tatim
Të veçanta
Vlejnë për grupet e vecanta-ose
personin e caktuar.
Shembull –Ligji i avokatinë, kur
rregullohen raportet e shërbimit të
avokatise.
Apo nn.personi për vperën e kryer
dënohet me gjobë.
29
Akti juridik
Akti juridik
E drejta pozitive
Tërësia e normave juridike.
Akti juridik:
Kur në një vend apo një shoqëri, rregullat dhe
- aktet e përgjithshme juridike janë në
funksion dhe zbatim nga subjektët e saj.
•Kompetenca
•Procedura dhe
•Materializimi i aktit juridik
30
E drejta biznesore
- disiplinë shkencore, e paraqitur relativisht vonë - në
dekadat e fundit të shekullit XX-të.
Fillet e para shtytëse dhe paraprirës të kësaj disipline
shkencore, janë paraqitur dhe konsoliduar në SHBA. në
vendet tjera me zhvillim ekonomik
31
Zhvillimi i drejtës biznesore
Zhvillimi i hovshëm i së drejtës biznesore varësisht ka qenë
i ndërlidhur me proceset tejet intensive, dinamike dhe
gjithnjë e më shumëdimensionale të zhvillimit ekonomik
dhe të biznesit të fushave të ndryshme.
- E drejtë biznesore, fillimisht është shfrytëzuar si sinonim
për të drejtën tregtare;
32
E drejta bisnesore
- paraqet një tërësi të rregullave juridike, normave dhe
institucioneve, me të cilat përfshihen:
 faktet,
 veprimet dhe
 aktivitetet,
Pra realisht dhe objektivisht është tërësi e dispozitave
normative.
33
E drejta bisnesore ngërthen
të gjitha fazat e biznesit apo afarizmit:
 Prodhimin;
 Distribuimin, qarkullimin;
 Konsumin.
Caku përfundimtar – PROFITI/FITIMI
34
Biznesi
Biznesi ose afarizmi përfshinë çdo lloj:
 pune,
 aktiviteti,
 veprimi/veprimtarie pozitive, dhe
 akti juridik
që ndërmerret nga PJ dhe PF brenda subjektit biznesor,
përkatësisht ekonomisë dhe shoqërisë së një vendi.
35
Objekt i rregullimit juridik të biznesit
afarizmit
Kontratat
Transaksionet komerciale
Të drejtat e kreditorit dhe bankrotimi
Organizatat biznesore
Rregulativa shtetërore
Pasuria dhe mbrojtja e saj
Çështjet apo objektet e veçanta
36
Emërtimi i të drejtës biznesore
Business Law;
Commercial Law;
Economic Law;
Merchantile Law.
E drejta biznesore:
 Disiplinë e veçantë shkencore
 Degë komplekse e së drejtës
37
Lidhja me deget e tjera










Kushtetuese
Administrative
Financiare
Sigurimit social
Penale
Civile
Detyrimore
Pronësisë intelektuale
Ekonomike dhe tregtare
Elektronike-bisnesore – pagesa/nesnhkrime, mbotjetn e
soft.hardëer,
38
E drejta biznesore dhe
e drejta kushtetuese
 Lidhja e tyre qëndron në shfrytëzimin e postulateve
që burojnë nga sistemi kushtetues.
 Ajo që përckatohet në Kushtetetë, është platforma
fillestare dhe korniza e rregullimit shtetëror të
ekonomisë së tregut në vend.
 Shih nenin 7 dhe 10 të Kushtetutës së Kosovës.
39
E drejta biznesore dhe
e drejta administrative
 Lidhja qëndron në rregullimin aktiv, intenziv dhe
kualitativ të marëdhënieve biznesore të subjektëve të
ndryshëm në relacion me organet e administratës
shtetërore.
- respektimi i procedurave administrative
40
E drejta biznesore dhe
e drejta finaciare
Këto dy degë jo vetëm që kanë ndërlidhje por edhe
varëshmëri, pra e drejta finaciare lidhet me rregullimin
e sferës së biznesit finaciar.
- shembujt nga praktika.
41
E drejta biznesore dhe
e drejta e punës
 Lidhmëria parësore me marrëdhënien punës,
themelim e saj, të drejtat dhe detyrimet nga kontrata e
punës, kushtet e punës, mbrojtja në punë, etj.
Shembujt nga praktika
42
E drejta biznesore dhe
e drejta penale
 Edhe pse ekzistojnë rregullat ligjore, praktikat e mira
afariste dhe rregullat e etikës profesionale /biznesore,
ato mund të mos zbatohen në mënyrë strikte, ndërsa
anshkalimi i tyre, cënimi apo shkelja e tyre varësisht
nga rasti lidhet edhe me të drejtën penale.
 Shembujt nga praktika.
43
E drejta biznesore dhe
e drejta civile
 E drejta civile rregullon marrëdhënie civile – paurore
dhe krahas rregullimit të marrëdhënieve pasurore ,
gjithashtu rregullohen edhe marrëdhëniet e
trasakcioneve të cështjeve tjera bizesore.
 E drejta e pronësisë intelektuale
- Institutet e së drejtës civile
- Shembujt nga praktika
44
E drejta biznesore dhe
e drejta e biznesit elektronik
Sidomos rëndësia dhe lidhmëria e tyre vehet në
spikamë me zhvillimin e teknologjisë infomative,
sepse ndihmon mbarëvatjen e biznesit dhe
përshpejtimin e trasakcioneve në mëyrë efikase dhe
efektive.
- Pagesat eletronike
- Nënshkrimi elektonik
- Mbrojtja e softëerve dhe hardverëve
45
METODAT
e studimit të së d.biznesore
 Metoda induktive dhe deduktive
 Metoda analizës dhe sintezës
 Metoda absrakcinit dhe konkretizimit
 Metoda e gjeneralizimt dhe specializimit
 Metoda e argumentimit dhe mohimit
 Metoda e klasifikimit
 Metoda kooperative
 Metoda statistikore
46
Burimet e së drejtës biznesore
Të gjitha ato fakte, të cilat në mënyrë vendimtare, ndikojnë në
krijimin e së drejtës, në përgjithësi, por edhe të së drejtës biznesore,
në veçanti. Burimet ndahen në:
- materiale, të gjitha ato fakte shoqërore dhe të gjitha ato
forca, të cilat shpijnë deri te krijimi i së drejtës.
- formale, ngërthejnë formën, në të cilën shteti, nëpërmjet
të mekanizmave dhe organizmave të tij institucional,
nxjerrë norma juridike.
47
Veçanërisht për burimet e sË drejtës biznesore
Sikurse çdo degë e së drejtës edhe e drejta biznesore ka
burimet e saj:
 Nacionale - Kushtetuta, ligjet, aktet nënligjore, doket, adetet apo zakonet
(tregtare) biznesore, uzansat dhe kontratat.
- Kushtetuta ka rolin vendimtar dhe bazik që paraqet gurrë themelin për rregullimin dhe
realizimin e marrëdhënieve juridike-biznesore, shih nenin 7 (Vlerat) dhe nenin 10
(Ekonomia).
 Ndërkombëtare
48
ligjet
Ligji Nr. 02/L-1232 PËR SHOQËRITË TREGËTARE ndryshimi
dhe plotësimi me Ligji Nr. .04/L-006
Ligji Nr. 04/L-077 PËR MARRËDHËNIET E DETYRIMEVE
Ligji Nr.2004/49 PËR PATENTIM
Ligji Nr. 03/L-103 PËR LIZINGUN
Ligji Nr. 02/L-75 LIGJI PËR ARBITRAZHIN
LIGJI Nr. 2004 / 17 PËR MBROJTJEN E KONSUMATORËVE
Ligji Nr.2004/36 PËR KONKURRENCËN
Ligji Nr. 03/L - 175 PËR BORXHET PUBLIKE
Ligji Nr. 03/L-049 PËR FINANCAT E PUSHETIT LOKAL
49
Ligji Nr. 2004/ 18 PËR TREGTINË 18 E BRENDSHME,
me plotësimet dhe ndryshimet me Ligji LNR. 2004/
Ligji Nr.2002/6 PER AKTIVITETET E TREGTIS ME
JASHTE
Ligji Nr. 04/L-026 PËR MARKAT TREGTARE
Ligji Nr. 04/L-093 LIGJ PËR BANKAT INSTITUCIONET
MIKROFINANCIARE DHE INSTITUCIONET
FINANCIARE JOBANKARE
Ligji Nr. 04/L-014 PËR KONTABILITET, RAPORTIM
FINANCIAR DHE AUDITIM
Ligji Nr. 03/L- 162 PËR TATIMIN NË TË ARDHURAT E
KORPORATAVE
LIGJI Nr. 03/L-097 PËR MASAT ANTIDAMPING DHE
MASAT KUNDËRBALANCUESE
Aktet nënligjore
 Udhëzimet administrative;
 Urdhëresat administrative;
 Dekretet;
 Rregulloret;
 Aktvendimet;
 Vendimet & Rekomandimet.
50
E drejta zakonore
Dikur ishte burimi kryesor i së drejtës, sepse nuk kishte
burime formalo-juridike te shkrura, megjithate në vendet
anglo-saksone ato kane redesi te madhe.
E drejta zakonore biznesore dhe sidosmos doket
biznesore, do të vazhdojnë të qëndrojnë si burim i së
drejtës biznesore.
51
Doket afariste-biznesore
Aplikimi rregullave të moralit biznesor
“dokeve të mira afariste”- është normë e natyrës imperative, në Ligji Nr.
04/L-077, PËR MARRËDHËNIET E DETYRIMEVE.
 Neni 4, Parimi i ndërgjegjshmërisë dhe ndershmërisë: “Pjesëmarrësit në marrëdhëniet e detyrimeve duhet të




veprojnë në pajtim me doket e mira afariste në marrëdhëniet e tyre.
Neni 11, Doket afariste, uzansat dhe praktika e krijuar ndërmjet palëve duhet të merret në konsideratë në vlerësimin e
sjelljes së kërkuar dhe efekteve të saj në marrëdhëniet e detyrimeve të subjekteve afarist.
Neni 125, “Janë nul dispozitat e kushteve të përgjithshme që janë në kundërshtim me vetë qëllimin e
kontratës së lidhur ose me praktikën e mirë afariste, …”
Neni 884, “…organizatori i udhetimit ….të kujdeset për të drejtat dhe interesat e udhëtarit, në pajtim me praktikën e
mirë afariste në këtë sferë.
Neni 915, “…provizioni caktohet me kushtet e përgjithshme të ushtrimit të veprimtarisë së agjencisë
turistike, ose në qoftë se këto nuk ekzistojnë sipas praktikës afariste.
Neni 916, “…Në qoftë se afati i njoftimit mbi heqjen dorë nuk është caktuar me kontratë, përcaktohen në
bazë të dokeve afariste…” në hotelieri.
52
Doket afariste-biznesore
 Të përgjithshme (të cilat vlejnë për territorin e një
vendi);
 Regjionale (të cilat vlejnë në një rajon si p.sh. në
Drenicë, në Dukagjin) dhe
 Lokale (kur vlejnë në një vend të caktuar p.sh. në
Gjakovë, në Pejë etj).
53
Uzansat
Uzansat janë doke apo zakone të kodifikuara (biznesore) të mbledhura,
Uzansat e përgjithshme - aplikohen në të gjitha fushat
ekonomike, respektivisht të biznesit dhe në të gjitha
veprimtaritë;
Uzansat e veçanta, në degët e caktuara për të cilat
formohen.
54
Uzansat
 Rregullat e lidhjes dhe të përmbushjes së kontratës;
 Rregullat e vonesës;
 Rregullat e kompensimit të dëmit;
 Të drejtat dhe detyrimet e palëve kontraktuese nga
 kontrata për shitblerje etj.
55
Uzansat
Uzansat e veçanta
 Uzansat e skeleve (limaneve detare);
 Uzansat për tregti të patates, fasules, orizit dhe perimeve;
 Uzansat për tregti me drithëra;
 Uzansat për qarkullim të blloqeve dhe pllakave nga guri,
mermeri dhe graniti;
 Uzansat e veçanta për hotelieri etj.
56
Kushtet e përgjithsme afariste
biznesore
Kushtet e përgjithshme biznesore janë krijuar me
qëllim të thjeshtimit, racionalizimit dhe të
përshpejtimit të veprimeve dhe procedurave të shumta
dhe të komplikuara të kontraktimit, në marrëdhëniet
dhe transaksionet relevante biznesore, si në nivel
nacional, ashtu edhe në atë ndërkombëtar.
numërohen si burim relevant i së drejtës
57
Kontratat
Kontratat - si marrëveshje tradicionale por
edhe bashkëkohore midis palëve, një kohë të
gjatë janë paraqitur si burim i rëndësishëm i së
drejtës dispozitive.
Të rëndësisë së lartë janë sidomos kontratat
ndërkombëtare ndërmjet shteteve.
58
Burimet e tjera të drejtës biznesore
Praktika gjyqësore
- sistemi anlgosakson – burim të
rëndësishëm
-Sistemi kontinental – nuk e
konsidoren burim të drejtëpërdrejt
PRECIDENTI GJYQESOR
Zgjidhja e rastit – sikurse rasti i më
hershëm, atëherë kur nuk ka
dispozita ligjore.
59
Shkenca juridike
Roli i saj shfaqet në krijimin dhe
zhvillimin e së drejtës dhe sistemit
juridik.
Hulumtimi dhe analiza shkencore
janë ndihmesë për organet
gjyqësore, administrative.
Konventat ndërkombëtare dhe
rekomandimet
 Konventa e Parisit për mbrojtjen e pronësisë
industriale;
 Marrëveshja mbi aspektet tregtare të së drejtës së
pronësisë intelektuale;
 Konventa mbi njohjen dhe përmbarimin e vendimeve
të arbitrazheve të huaja etj. dhe
 Konventa mbi patentën evropiane, etj.
60
Parimet themelore
të së drejtës biznesore
Veprimet, punët dhe transaksionet e ndryshme
juridike biznesore janë të lidhura me fushat tjera
juridike dhe ekonomike, mbase ato ndërtohen
brenda marrëdhënieve juridike-civile dhe jurike
detyrimore.
61
Liria e rregullimit të marrëdhënieve juridikebiznesore
ose autonomia e vullnetit të palëve (subjekteve biznesore), e njohur ndryshe
edhe si liria e kontaktimit (Freedom of contract),
konsiston në:
 Përcaktinin dhe vendimmarrjen e lirë përkitazi me lidhjen e kontratës ose jo;
 Vullnetshëm dhe vetanakisht (mvetesisht) e zgjedhin palën tjetër; subjektin apo partnerin
biznesor;
 Pa presion dhe pa ndikim të përcaktohet e miratohet forma e ontratës;
 Bashkërisht dhe mvetësisht, pra në mënyrë të plotë autonome e përcaktojnë përmbajtjen dhe
kushtet e kontraktimit dhe që,
 Me vullnet të lirë e ndryshojnë ose e shkëpusin fare marrëdhënien biznesore-kontratën.
 Formën detyruese për lidhjen e kontratave të caktuara;
 Sigurimet detyruese & Kontratat ndajshtese (adhezive);
 Rendin publik & Rregullat e moralit.
62
Barazia e subjekteve biznesore
 kushti qenësor i mbarëvajtjes së transaksioneve
biznesore dhe rrethane me ndikim për zhvillimin
intensiv dhe të avancuar të marrëdhënieve
ekonomike të një vendi.
63
Parimi i ndërgjegjshmërisë, ndershmërisë dhe
mirëbesimit
“Good Faith and the rule of equality” ose “Bona Fidae”, i njohur
që nga e drejta romake.
Mungesa e këtij parimi nga cilado palë a subjekt biznesor, sjell
deri te abuzimi, mashtrimi apo çfarëdo forme tjetër e
keqbesimit.
64
Ekuivalenca e prestacioneve
ose parimi i dhënies së vlerave.
Në praktikë ndodhin raste që baraspesha apo ekuilibri i
prestacioneve dhe vlerave të mos jenë të plota, absolute,
madje as në nivelin e kontraktuar nga subjektet biznesorë,
prandaj aplikohen:
 Modifikimi (Kaluzola “rebus sic standibus”)
 Anulimi .
65
Parimi i ndalimit të keqpërdorimit të drejtave dhe
shkaktimit të dëmit
Dëmi mund të jetë:
 Material –fizik, ( demi real ose fitimi i humbur)
 Jo material – psikik/moral, ( ajo qe i atakon
nderin, reputacionin, dinjitetin personal, familjar
dhe vlerat e tjera morale në një vend.
66
Parimet themelore
 Zgjidhja e mosmarrëveshjeve (kontesteve) me
marrëveshje
 Parimi i përgjegjshmërisë dhe përgjegjësisë
 Parimi i drejtëshmërisë (Equity&fairness)
 Antimonopoli
Antimonopoli
Lidhet me ceshtjen e organizimit dhe
funksionalitetit te tregut, sepse fuksionimi i
monopolit demton konkurrencen e lire, te drejte
dhe lojale;
Përfitimi në kundërshtim me rregullat ligjore,
etike dhe morale, dhe krijimi i pozitave
dominuese paraqitet ne trajta te ndryshme.
68
Trajtat e pozitave dominuese
Monopolet, (fj.greke: mono-nje,dhe poleni- shites);
Oligopoli, shitja e produkteve dominohet nga shitesit e medhenje;
Oligopsonet, tregu me shume shites e pak bleres;
Monopsoni, (fj.greke: monos-nje,dhe opsenia- vetem) shume shites, nje
bleres, e kunderta e monopolit
 Oligonomi,
;
kombinimi i shiteseve te medhenje me shume shites;
Kartelet, mareveshjet formale eksplicite ne mes te firmave te prodhimit qe
merren vesh per cmimin, ndarjen e tregut dhe profitit, caktimin e
kosumatoreve, themelimi i angjecive.
69
Ndalesat ligjore
Dispozitat ligjore ndalojne marreveshjet, vendimet
dhe praktika e bashkërënduar të ndërmarrjeveve
apo të subjekteve biznesore, që godasin dhe dëmtojnë
tregun e Republikës së Kosovës;
 Ligji Nr.2004/36, PËR KONKURRENCËN
70
Ndalesat e tjera ligjore dhe
masat e shtetit
Antirusti
Antidampingu
shteti permes ligjeve te
caktuara speciale,
ndalon çrregullimin e
tregut dhe dëmtimin e
konsumatorëve.
Shteti permes akteve
dhe masave
(identifikimi i
situtates, gjendjes, dhe
dukurive negative.
Dumping –
Trusti – konzouciumet e ndodhë në treg, atëherë
kur eksportuesi i shet
produktet e veta jashtë
vendit me çmime më të
ulëta se sa çmimet e atyre
produkteve në tregun
vendor.
organizuara apo
organizatat qe formohen
per te sterkequr
konkurencen e lire dhe
lojale ne treg, qellimi i te
cilave eshte monopoli –
domonimi.
- Ligji per tregetine e jashtme te
Kosoves
71
Antikorupicioni
Krijimi i politikave
antikorupcion, por
edhe ne permasa
globale.
Korrupsioni –
keqpërdorimi i pozitës
(postit), rrethanave,
mundësive, dispozitave
ligjore dhe autoritetit të
institucionit, përkatësisht
të interesit publik, nga ana
e një apo të më shumë
individëve për dobi dhe
përfitim vetanak apo dobi
tjetrit.
Respektimi i parimeve
Konesulaizmi
Utilitarizmi
Egalitarizmi
transaksionet
biznesore (nga palët
kontraktuese), lidhën
me shprehjen dhe
akordimin e thjeshtë,
por të plotë të vullnetit
(lat. Solo consensus).,
pra akordimi i punëve
juridike-biznesore,
respektivisht lidhja e
kontratave, nuk i
nënshtrohet asnjë
forme.
Respektimi, akceptimi
dhe mbrojtja e
ndershmërisë, të së
mirës së përgjithshme
apo të interesit publik.
Ne fakt paraqet një
doktrinë dhe parim
etik.
Trajtimi i të gjithëve
dhe i subjekteve
biznesore si të
barabartë.
Ata janë formalisht dhe
realisht te barabarte ne
aspektin e te drejtave te
tyre ekonomike,
politike, sociale dhe
civile.
72
SUBJEKTET
E SË DREJTËS BIZNESORE
Veçoritë e përbashkëta:
 që mund të paraqitën si titullar (bartës) të të
drejtave dhe detyrimeve të caktuara në
transaksionet biznesore dhe
 që janë subjekte të tilla, të cilat duke u
paraqitur në marredhënie të caktuara
biznesore ushtrojnë ndonjë aktivitet apo
veprimtari biznesore.
73
Subjektet biznesorË
Kush janë
Personat FIZIK- lindin
Kane keto atribute:
-Emri dhe mbiemri
-Vendbanimi/vendqenrimi
-Shtetësia
Personat JURIDIK –
formohen ne shoqëri në bazë të
normave ligjore
Kane keto atribute:
-Paraqesin tërësi orgnizative
-Kanë pasurinë e veçantë
- pranohen nga shtetit si PJ
(Emertimi, Selia, Veprimtaria apo
aktiviteti, shtetësia)
74
Duhet të kenë:
Aftësinë/zotësinë JURIDIKE
Aftësia e një personi, që të jetë
subjekt i së drejtës.
Aftësinë/zotësinë e VEPRIMIT,
ose zotesine afariste-biznesore
Aftësia e personit, që të ndërmarre
veprime te caktuara, ose krijoj të
drejta dhe detyrime.
Karakteristikat tjera të
personave fizik



Zotësia juridike- përkufizohet dhe si aftësi e personit fizik, që si subjekt i së drejtës,
përkatësisht i së drejtës biznesore të jetë bartës i të drejtave dhe detyrimeve të caktuara.
- Fitohet me lindje
- Humbet/shuhet me vdekje ose të shpalljes së personit për te vdekur.
Zotësia për të vepruar ose zotësia biznesore-aftësa dhe shkathtësia e personit fizik që
me vullnetin e tij të krijojë të drejta dhe detyrime, e cila fitohet ne moshen e caktuar te
pjekurisë psiko-fizike. Ka tri kategori:
- Zotësia e plotë për të vepruar- fitohet me arritjen e moshës madhore 18 vjecare.
- Zotësia e pjesërishme për të vepruar, fitohet nga mosha 14- 18 vjet, si dhe me personat
madhor, të cilëve, me vendim gjyqësor, aftësia afariste- biznesore iu është kufizuar.
- Personat fizikë plotësisht të pa aftë për biznes, ku bëjnë pjesë personat fizikë që janë
nën moshën 14 vjecare dhe personat e sëmurë psikikë.
Zotësia deliktore- nënkupton aftësinë e rezonit dhe gjykimit për veprimet dhe pasojat
eventuale. Fitohet në moshën 18 vjeçare, ndërsa pjesërisht nga mosha 14- 18 vjeç.
75
Karakteristikat tjera të
personave juridik
 Persona juridikë janë krijesa artificiale të së
drejtës, themelohen, legjitimohen, funksionojnë
dhe veprojnë, në bazë të dispozitave ligjore.
Dallojmë:
Personat juridik publikë (autorizim shtetëror dhe i nënshtrohen
mbikqyrjes dhe kontrollit – komunat, universitetet, shkollat, spitalet, etj)
Personat juridik privatë ( interesi i tyre është vetanak/privat, dhe
ndahen në KORPORACIONE DHE ENTE, dhe si kategri e veçantë
FONDACIONET)
76
Klasifikimi
i personave juridik publikë
Kriteret e klasifikimit te PJ.:
 I – PJ mund të themelohen, funksionojnë dhe veprojnë si:
 - Organizata dhe
 - Fondacione të pavarura
 II – PJ klasifikohen sipas organizmit në:
 - Shoqata (shoqata e ekonomisteve, juristeve, shkrimtareve), dhe
 - Ente apo institucione (jane te organizuara dhe kane funksione te
caktuara –Fakultet, spitalet, shkollat, galeritë, teatrorë, muzeumet)
 III - PJ në ekonomi, siç janë:
 ndërmarrjet dhe
 shoqëritë biznesore-ekonomike
77
Shuarja e PJ apo
ndërprerja e veprimtarisë
Shuarja e PJ apo ndërprerja e veprimtarisë së personave juridikë-biznesor,
sipas:
 Në bazë të dispozitave ligjore;
 Nëse PJ është themeluar me një qëllim i cili në ndërkohë është realizuar;
 Për shkak të ndryshimeve statusore, nëse bashkohet (fuzionohet) me PJ të tjerë
dhe nëse ndahet ose transformohet në ndonjë formë tjetër;
 Me vendimin e organit kompetent të vet personit juridik- biznesor ose të
anëtarëve të vetë; dhe
 Personi juridik- biznesor, mund ndërpresë aktivitetin, rrjedhimisht
veprimtarinë e vetë edhe për shkak të nulitetit (pavlefshmërisë) së regjistrimit
në regjistrin e duhur, respektivisht pranë organit kompten të regiistrimit.
78