Transcript Yan etkiler
AŞILAR DR. ÖZLEM BAYRAKTAR SARAL Koruyucu hekimlik Tarihçe Aşıların yaygın olarak kullanılması ile 10 onemli hastalık en azından dunyanın belli bölgelerinde kontrol altına alınmıştır Çiçek Difteri Tetanoz Sarı humma Boğmaca Haemophilus influenzae tip b’nin neden olduğu hastalıklar Çocuk felci, Kızamık kabakulak ve kızamıkçık Aşılar nasıl olmalı GÜVENİLİR İMMUNİJENİK STABİL AŞI TİPLERİ İNAKTİVE AŞILAR CANLI AŞILAR M.o. Isı veya kimyasal yolla inaktive edilmesi ile elde edilir Stabil ve güvenilirdir BİRDEN FAZLA DOZ UYGULANIR M.o lab koşullarında üretilir. İNFLUENZA HEPATİT A HEPATİT B Isıya hassastır Tek doz yeterlidir Dezavantaj; Uygulama sonrası m.o mutasyon geçirebilir KIZAMIK KIZAMIKÇIK SU ÇİÇEĞİ KABAKULAK TOKSOİD AŞILAR Toksinlerin formol ile inaktive edilmesi ile oluşturulur TETANOZ DİFTERİ II. JENEASYON AŞILAR KONJUGE AŞILAR REKOMBİNANT DNA TEKNOLOJİSİ KULLANILIR Bağışıklık sisteminin tanıyacağı m.onın protein veya toksini aşısı olşturulacak m.o’nın kapsülü bağlanır HEPATİT B HiB Pnömokok meningokok SUBUNİT AŞILAR Antijenik fragmanlar kullanılarak gerçekleştirilir inaktif aşılardır İnfluenza Aselüler boğmaca REKOMBİNANT VEKTÖR AŞILAR AŞI VEKTÖRÜ VEYA TAŞIYICISI, İÇİNE BAŞKA BİR HASTALIĞA NEDEN OLAN M.O. NIN ZARARSIZ GENETİK MATERYALİNİN EKLENDİĞİ ZAYIFLATILMIŞ VİRUS VEYA BAKTERİDİR HIV’E KARŞI DENEYSEL AŞILAR GELECEKTEKİ AŞILAR • MUKOZAL MEMBRAN YOLUYLA AŞILAMA • İNTRADERMAL UYGULAMA • ÇIPLAK DNA AŞILARI • YENİLEBİLİR AŞI ??????? GENEL BAĞIŞIKLAMA PRENSİPLERİ Eş zamanlı uygulanacak aşılar farklı bölgelere uygulanmalı Aynı ekstremiteye aşı uygulanması gerekirse kas kitlesinin fazla olduğu uyluk bölgesi seçilmeli ve her iki aşı arası 2.5-5 cm olmalıdır Genel olarak farklı canlı aşılar aynı vizitte eş zamanlı olarak uygulanabilir Fakat aynı vizitte uygulanmıyorsa uygulama aralığı 4 hafta olmalıdır Aşı uygulamaları notları Her aşı için bir uygulama yaşı vardır Her aşı için bir uygulama aralığı vardır Hiçbir şekilde yarım ya da bölünmüş dozlarda uygulanmamalıdır Birden fazla doz şeklinde uygulanması gereken aşılar için eğer normalde önerilen zaman aralığından daha uzun bir süre geçtiyse aşılama serisine yeniden başlamak GEREKMEZ Farklı üreticiler tarafından üretilen aşılar birbirleri yerine kullanılabilir Bir hastalığı geçirmiş ya da o hastalığa aşılanmış bir kişinin yeniden aşılanmasında bir sakınca yoktur Aşıların uygulama şekilleri Emzirme ve aşılama İnaktive ve canlı aşıların hiçbirinin emzirmekte olan anne ve bebeğine herhangi bir yan etkisi yoktur Ancak kızamıkçık aşısı bu genellemenin dışındadır Aşılama sonrası oluşabilecek acil durumlar için bulundurulması gereken ekipman ve ilaçlar Sağlık bakanlığı 2012 Aşı Takvimi Kızamık aşısında olduğu gibi, suçiçeği aşısının 12. ay değil 14-15. aylar içerisinde uygulanmasının çok daha etkili bir koruma sağladığı tespit edilmiş ve bu nedenle suçeçiği aşısının uygulanma tarihi 14-15. aylar olarak değiştirilmesine karar verilmiştir ve uygulamaya da bu şekilde geçilmiştir. Doğumda hemen : Hepatit B1. ay aşısı : Hepatit B 2. ay aşısı : Karma (DBT-Çocuk felci) + Verem , Rotavirüs(1.) ve Pnömokok(1.) 3. ay aşısı : Karma (DBT-Çocuk felci), Rotavirüs(2.) ve Pnömokok(2.) 4. ay aşısı : Karma (DBT-Çocuk felci), Pnömokok(3.) 6. ay aşısı : Hepatit B 9. ay aşısı : Kızamık (kaldırıldı) 12. ay aşısı : Kızamık, kızamıkçık, kabakulak 12 – 14 ay aşısı : Suçiçeği 12-15 ay aşısı : Pnömokok (4) 18. ay aşısı : Karma (DBT-Çocuk felci) 24. ay aşısı : Hepatit A 30. ay aşısı : Hepatit A 4-6 yaş arası aşısı : Kızamık, kızamıkçık, kabakulak 4-6 yaş arası aşısı : DBT-çocuk felci 4-6 yaş arası aşısı : Suçiçeği Çocuklarda Özel Durumlarda aşılama Steroid kullanımı Kronik hastalıklar Steroid kullanımı olan çocuklarda aşılama Pek çok klinisyen 2 mg/kg/gün ya da daha fazla prednizon ve buna eş doz veya 10 kg’dan ağır çocuklar için toplam günde 20 mg’dan daha fazla prednizon ve buna eş doz kortikosteroid, özellikle 14 günden fazla uygulanmış ise bu durumun canlı virüs aşılarının immün yanıt oluşturması konusunda yetersizlikler olabileceği kanısındadır Buna göre kortikosteroid kullananlarda canlı virüs aşısı uygulanırken dikkat edilecek konular şunlardır: Deriye ya da solunum yollarına (aerosol olarak) veya gözlere, eklem içine, bursa ve tendonlara kortikosteroid enjeksiyonu genellikle canlı virüs aşısı uygulanmasını kontrendike hale getirecek bir immunosupresyona neden olmaz. Ancak, çok uzun süreli uygulamadan dolayı sistemik immunosupresyon oluştuğuna dair klinik veya laboratuvar kanıt varsa kortikosteroid tedavisi kesildikten en az 1 ay sonrasına kadar canlı virüs aşıları uygulanmamalıdır. Yalnızca fizyolojik kortikosteroid idame dozları alan çocuklara kortikosteroid tedavisi sırasında canlı virüs aşıları uygulanabilir. 2 mg/kg/gün prednizon veya eş değerinden daha az veya 10 kg’ın üzerinde olup günde toplam 20 mg’dan daha az prednizon veya eş değerini alan çocuklara kortikosteroid tedavisi sırasında canlı virüs aşısı uygulanabilir. 2 mg/kg/gün’den daha fazla prednizon veya eş değeri veya 10 kg’ın üzerinde olup günde toplam 2 20 mg’dan daha fazla prednizon veya eş değerini 0 mg’dan daha fazla prednizon veya eş değerini her gün ya da gün aşırı 14 günden daha az süre ile alan çocuklara canlı virüs aşısı kortikosteroid tedavisi kesildikten hemen sonra uygulanabilir. Her gün ya da gün aşırı 14 günden daha fazla bir süre ile alan çocuklara canlı virüs aşısı kortikosteroid tedavisi en az 1 ay süreyle kesildikten sonra uygulanmalıdır. Kendisi bağışıklık yanıtını baskılayıcı kabul edilen bir hastalığı bulunan ve birlikte sistemik ya da lokal uygulanan kortikosteroid tedavisi alan çocuklar: Bu çocuklara özel koşullar dışında canlı virüs aşısı yapılmamalıdır. Konvülzyon Öyküsü Olan Çocuklar Kendisinde veya ailesinde konvülziyon öyküsü bulunan bebeklere ve çocuklara DTB veya kızamık aşısı (genellikle KKK olarak) yapıldığında konvülziyon geçirme riskleri artmıştır.Çoğu olguda nöbetler kısa, kendiliğinden düzelen, jeneralize konvülziyonlar şeklindedir ve genellikle ateşle birlikte ortaya çıkarlar. Bu özellikler bu tür aşı ile ilişkili konvülziyonların febril konvülziyonlar olduğunu düşündürmektedir. Bu konvülziyonların kalıcı beyin hasarıya da epilepsiye yol açtıklarına, nörolojik hastalıkları agrave ettiklerine veya altta yatan hastalıkların prognozunu etkilediğine ilişkin hiçbir kanıt yoktur. yakın bir süre önce konvülziyon geçirmiş olan çocuklarda ilerleyici bir nörolojik hastalık olmadığı kesin olarak saptanıncaya ya da önceki konvülziyonun kesin nedeni belirleninceye kadar boğmaca aşısının geciktirilmesi uygun olacaktır. Bunun aksine, kızamık aşısı çocuğun son zamanlarda geçirmiş olduğu konvülziyonun nedeni, seyri ve çocuğun nörolojik durumunun kesinleşme olasılığının çok yüksek olduğu bir yaşta uygulanmaktadır. Son zamanlarda konvülziyon geçirmiş bir çocukta kızamık aşısının ertelenmesinin önerilmeyişinin temelinde bu farklılık yatmaktadır. Konvülzif hastalıklara ilişkin aile öyküsü boğmaca veya kızamık aşısı için bir kontrendikasyon değildir ve aşılanmayı geciktirmek için bir neden oluşturmaz. Bu çocuklardaki aşılanma sonrası konvülziyonlar genellikle febril kökenlidir, prognozları iyidir ve dahaönce tanısı konmamış olan nörolojik hastalıklar ile karıştırılma olasılıkları düşüktür. ERİŞKİN BAĞIŞIKLAMA Enfeksiyon hastalıklarından korunmanın bir yolu bağışıklama • Çocuklarda başlanan aşıların devamı olan aşılamalar • Erişkin yaş grubuna has aşılamalar Erişkin aşılama Erişkin aşılama Önceden bağışıklığı olmayan kişilerdeki primer aşılama serileri Daha önce uygulanmış aşıların tekrarı Erişkin dönemde yapılması önerilen aşılar Difteri-Tetanoz-Boğmaca Aşısı Difteri-Tetanoz-Boğmaca Aşısı Difteri ve tetanoz →toksoid, boğmaca → inaktive aşı Deltoid kasa IM uygulanır Td aşısı erişkinler için primer aşılama 3 doz • 0 – 1 – 6 ya da 12. ayda birer doz 10 yılda bir Td rapeli Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı Kontrendikasyonlar Aşılama sonrası ciddi alerjik reaksiyon, nörolojik bulgu öyküsü Orta veya ağır derecedeki akut hastalıklarda ertelenmeli Hafif hastalıklar, emzirme engel değil Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı Difteri-Tetanoz-Boğmaca Aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı Temas Sonrası Bağışıklama tetanoz Temas sonrası profilaksi Yaralanma sonrasında; √ yara temizliği İnsan tetanoz IG 250 IU, IM √ debridman Bulunamaz ise heterolog antiserum 3000-5000 IU, IM √ tetanoz profilaksisi Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı Doğurganlık çağı / gebe kadınlar Çocukluk çağında aşılanmamış - eksik aşılanmış Son 10 yıl içerisinde rapel yaptırmamış gebelere Td aşısı önerilir Hiç aşılanmamış gebeler, 4 hafta arayla en az 2 doz Td aşısı almaları sağlanmalı İkinci doz doğumdan en az 2 hafta önce tamamlanmalı Td2’den en az 6 ay sonra 3. doz aşı ile primer seri tamamlanmalı Primer seri tamamlanan kadına, gebe kaldığında 1 doz, sonraki gebeliğinde 1 doz Td yapılarak 5 doz Td şeması tamamlanmalı Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı İmmun sistemi baskılanmış kişiler HIV/AIDS hastaları, solid organ nakli alıcıları, immünsüpresif hastalığı olan kişiler Td aşısı olabilir Difteri-tetanoz-boğmaca aşısı Kızamık, Kabakulak ve Kızamıkçık aşısı Kızamık, Kabakulak ve Kızamıkçık aşısı Attenüe canlı aşı Kombine [kızamık, kabakulak, kızamıkçık (KKK)] ya da monovalan aşı formları SC uygulanır Tek doz uygulama sonrasında %90-95 koruyucu Oluşan bağışıklık hayat boyu kalıcı Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Kızamık bileşeni Bazı durumlarda en az 28 gün arayla 2 doz aşı önerilir • Yakın zamanda kızamığa maruz kalma ya da salgın durumu • Bir sağlık kuruluşunda ya da bakımevinde çalışma • Yüksek öğrenim kurumlarında eğitim görme • Temas riskinin yüksek olduğu uluslararası seyahat planlama Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Kabakulak bileşeni Bazı durumlarda en az 28 gün arayla 2 doz aşı önerilir • Kabakulak epidemisi sırasında etkilenebilecek yaş grubunda olma • Sağlık kuruluşunda çalışma • Yüksek öğrenim kurumlarında eğitim görme • Temas riskinin yüksek olduğu uluslararası seyahat planlama Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Kızamıkçık bileşeni Kızamıkçık aşısına dair kayıtlı bilgisi ve güvenilir öyküsü olmayan kadınlara 1 doz KKK aşısı Gebeler veya aşı yapıldıktan sonra 4 hafta içerisinde gebelik planlayanlar aşılanmamalı Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Kontrendikasyonlar Gebelik Orta/ağır şiddette hastalık Ağır immün yetmezlik Jelatin veya neomisine karşı anafilaktik reaksiyon Bir doz KKK aşısından sonra 6 hafta içerisinde trombosito peni Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı KKK aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik (Sık) Ateş (Sık) Geçici döküntü Geçici lenfadenopati Parotit (Kabakulak aşısına bağlı) Trombositopeni Artralji ve geçici artrit (Kızamıkçık aşısına bağlı) Febril konvülziyon Anafilaksi Menenjit ve ensefalit Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Temas sonrası profilaksi 72 saat içerisinde KKK aşısı yapılması korunmada yeterli Ev içi temaslarda IG kullanılması gerekir Standart IG temas sonrası ilk 6 gün içerisinde etkili • 0.25 mL/kg Kabakulak ve kızamıkçıkta, KKK aşısı temas sonrası profilakside etkili olmaz Kızamıkçık ile teması olan gebelerde IG hastalığın hafif geçmesini sağlar ancak konjenital rubellayı engellemez Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı Özel Durumlar HIV pozitif hastalar • Kızamığa karşı bağışık olmayan HIV ile infekte hastalar 1 ya da 2 doz kızamık veya KKK aşısı ile aşılanabilir • Ağır immünyetmezliği olan HIV ile infekte hastalara aşı uygulanmamalı, kızamık ile temas sonrası immün durumlarına bakılmaksızın IG yapılmalı Kanser hastaları • Remisyonda olan ve kanser tedavisi sonuçlandıktan sonra en az 3 ay geçen kişilere aşı yapılabilir • Önceden kan ve kan ürünleri ya da IVIG uygulaması varsa en az 6 ay beklenmeli • KİT yapılan duyarlı kişilerde GVH reaksiyonu olmayan veya immün düşkün durumu devam etmeyen hastalarda KİT’den 24 ay sonra önerilir • Yüksek doz ve 14 gün veya üzerinde kortikosteroid kullanımı varsa aşı 1 ay sonra yapılmalı Kızamık-kabakulak-kızamıkçık aşısı İnfluenza Aşısı İnfluenza aşısı Trivalan inaktive aşı İdeal uygulama zamanı ekim ayı başından kasım ayı sonuna kadar Bu dönemde aşılanmayanlar influenza mevsimi boyunca aşılanabilir Her yıl yeniden uygulanması gerekmekte Bir yıl önceki influenza mevsiminde izole edilen influenza suşlarını içermeli Erişkinlerde tek doz uygulama yeterli Influenza aşısı İnfluenza aşısı Amaç • İnfluenza ilişkili komplikasyonların • İş gücü kayıplarının • İnfluenza ilişkili ölümlerin önlenmesi Influenza aşısı Endikasyonlar ≥ 65 yaş Bakımevi ve huzurevinde kalanlar Uzun süreli aspirin tedavisi alanlar Astımı da içeren kronik pulmoner hastalıklar Kardiyovasküler hastalıklar Diabetes mellitus Böbrek fonksiyon bozukluğu Hemoglobinopatiler İmmünsüpresifler Aspirasyon riskini artıran durumu olanlar İnfluenza mevsimi boyunca gebelik varlığı Asplenik hastalar Yüksek riskli kişilere influenza bulaştırma riski olanlar Sağlık personeli Aşılanmak isteyen herkes Influenza aşısı Kontrendikasyonlar İnaktive influenza aşıları immün düşkün kişilere güvenle uygulanabilir ˂ 6 ay bebeklere yumurtaya anafilaktik alerjisi olanlara gebeliğin ilk 3 ayı içinde yapılmamalı Akut ateşli hastalıklarda iyileşene kadar Influenza aşısı İnfluenza aşısı Yan etkiler (%5↓) Lokal yan etkiler Hafif ateş ve hafif sistemik semptomlar Yumurta proteinine alerji En sık Aşılamadan sonraki 8-24 saat içinde Çok nadir Influenza aşısı Özel Durumlar Gebelikte kullanım • 2. trimestırda yapılmalı Emziren anneler • Aşı, anne ve çocuk için güvenilir HIV • CD4+ sayısı mm3’te 100 ve enfeksiyonu üzerinde olanlarda aşı etkin Influenza aşısı Pnömokok Aşısı Pnömokok aşısı İnaktive aşı Ruhsatlı iki aşı: 23 serogrup içeren polisakkarit aşı (PPV) ve Heptavalan pnömokok aşısı SC ya da IM 0.5 mL tek doz Kronik hastalığı olanlar ile yaşlı kişilerde antikor yanıtı ↓ Koruma oranı %50-81 Pnömokok aşısı Endikasyonlar Kronik pulmoner hastalık (astım dışında) Kronik kardiyovasküler hastalık Diabetes mellitus Kronik karaciğer hastalığı veya nefrotik sendrom Fonksiyonel veya anatomik aspleni İmmünsüpresif hastalıklar Kohlear implant Beyin omurilik sıvısı (BOS) kaçakları HIV tanısı alan hasta Bakımevinde kalan kişiler Pnömokok aşısı Kontrendikasyonlar Aşı veya içeriğindekilere karşı anafilaktik reaksiyon öyküsü Orta derecede veya ağır hastalığı olanlar Pnömokok aşısı Pnömokok aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde ağrı, şişlik, kızarıklık Ateş (%2) Adenit Eklem ağrıları Deri döküntüsü Ürtiker Pnömokok aşısı Özel Durumlar Gebelik HIV enfeksiyonu • Gebelikte uygulanması ile ilgili yeterli çalışma yok • Gebelik sırasında aşılanan annelerin bebeklerinde patoloji saptanmamış • Aşıya yanıt zayıf, koruyuculuk 3 yıl ↓ Pnömokok aşısı Hepatit A aşısı Hepatit A aşısı İnaktive aşı 0. ve 6-12. aylarda toplam 2 doz Hepatit B aşısı ile kombine formu: 0., 1. ve 6. aylarda 3 doz IM uygulanır Koruyuculuk en az 20 yıl Hepatit A aşısı Endikasyonlar Hepatit A’nın yüksek ya da orta derecede endemik olduğu yerlere seyahat edecekler Uyuşturucu bağımlıları Mesleki olarak enfeksiyon riski artmış kişiler (çocuk kliniklerinde, yuva ve kreşlerde çalışanlar vs.) Kronik karaciğer hastalığı [hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü (HCV)] olanlar Özel bakıma gereksinim gösteren hastaları barındıran kurumlarda hastalar ve personel Kanalizasyon işçileri Hijyen uyumunun zayıf olduğu temizlik işçileri ve gıda hazırlama işinde çalışanlar Solid organ ve kemik iliği nakli adayları ve alıcıları ile pıhtılaşma faktör konsantreleri alanlar Hepatit A aşısı Kontrendikasyonlar Aşının herhangi bir bileşenine karşı aşırı duyarlılık öyküsü Şiddetli hastalık Hepatit A aşısı Hepatit A aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde ağrı, şişlik Baş ağrısı Yorgunluk, halsizlik Ateş Kemik, kas ağrısı GİS belirtileri Hepatit A aşısı Özel durumlar Gebelik • Gebelikte kullanımı önerilmez HIV enfeksiyonu • Özellikle hastada HBV ve HCV seropozitifliği varsa aşı yapılmalı Hepatit A aşısı Hepatit B Aşısı Hepatit B aşısı Majör yüzey Ag içerir 0-1-6 ya da 12. ay %80-95 koruyucu Koruyuculuk 15 yıl Tam şema aşılamadan sonra rapel gerekmemekte Hepatit B aşısı Endikasyonlar Sağlık personeli Tıp, diş hekimliği fakülteleri, sağlık meslek yüksekokulları vs. öğrencileri Hemodiyaliz hastaları Sık kan ve kan ürünü kullanmak zorunda kalanlar Damar yoluyla uyuşturucu kullananlar Hepatit B taşıyıcısı ile aile içi temaslılardan aşısız olanlar Çok sayıda cinsel eşi olanlar ve para karşılığı cinsel ilişkide bulunanlar Homoseksüeller Hepatit B dışında kronik karaciğer hastalığı olanlar Cezaevleri ve ıslahevlerinde olanlar Endemik bölgelere seyahat edenler Berberler-kuaförler Zihinsel özürlü bakımevlerinde, yetiştirme yurtlarında bulunanlar İtfaiye personeli Kazalarda ve afetlerde ilk yardım uygulayan kişiler Hepatit B aşısı Kontrendikasyonlar Aşının herhangi bir bileşenine karşı anafilaktik reaksiyon Hepatit B aşısı Hepatit B aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde lokal rx Üşüme, titreme Halsizlik İnfluenza benzeri semptomlar Artralji, miyalji Hepatit B aşısı Özel Durumlar Temas sonrası profilaksi • Deri ve mukozaya bulaş sonrası 48 saat içinde HBIG (0.06 mL/kg IM) + aşı • Anne HBsAg + ise, doğumdan sonra 6-12 saat içerisinde bebeğe aşı + IG • Hepatit B enfeksiyonu olan kişiyle cinsel ilişkiye girilmesi halinde; 14 gün içinde HBIG + aşı Hemodiyaliz hastaları ve bağışıklığı baskılanmışlarda • Aşı 0., 1. ve 6. aylarda çift doz Gebelik ve laktasyon • Kullanılmasında sakınca yok Hepatit B aşısı Varisella - Zoster Aşısı Varisella - Zoster aşısı Canlı atenüe aşı SC uygulanır > 13 yaşında iki doz (4-8 hafta arayla) Sağlıklı kişilerde %97-99 oranında Ab oluşur Aşılama sonrasında koruyuculuk en az 10 yıl Varisella Zoster aşısı Varisella - Zoster aşısı Risk grupları • Sağlık personeli ve immün düşkün hastaların aile bireyleri • Virüs ile karşılaşma riski fazla olanlar (laboratuar çalışanları, öğretmenler…) • Doğurganlık çağında ve gebe olmayan kadınlar • HIV ile infekte hastaların bir bölümü • Temas sonrasında ilk 3 gün içinde Varisella Zoster aşısı Kontrendikasyonlar İmmünsüpresif hastalar İmmünsüpresif tedavi bitiminden sonraki 3 ay Yüksek doz steroid tedavisinden sonraki 1 ay IG kulanımından sonraki 5 ay Gebeler ve aşı yapıldıktan sonraki ilk 4 haftada gebe kalma ihtimali olanlar Varisella Zoster aşısı Varisella - Zoster aşısı Yan etkiler Makülopapüler veya suçiçeği benzeri döküntüler 1 ay içinde Varisella Zoster aşısı Varisella Zoster immunglobulini (VZIG) Risk oluşturduğu kişilere temastan sonraki 96 saat içinde VZIG verilmeli Varisella Zoster aşısı Meningokok Aşısı Meningokok aşısı Polisakkarid ve konjuge formları mevcut Meningokokların A,C,Y ve W-135 serogruplarını içerir SC veya IM uygulanır Koruyucu Ab 2 hafta içinde oluşur, yaklaşık 10 yıl devam eder Koruyucu etkinliği >%85 Meningokok aşısı Meningokok aşısı Risk grupları Anatomik veya fonksiyonel aspleni veya terminal kompleman yetmezlikleri Bakımevlerinde yaşayan okul çağı çocukları Rutin olarak N. meningitidis suşları ile karşılaşan laboratuvar çalışanları Askeri personel Meningokokal hastalığın hiperendemik veya epidemik olduğu ülkelerde yaşayan veya o bölgeye seyahat edecekler Meningokok aşısı Kontrendikasyonlar Yüksek ateş ve şiddetli hastalık Meningokok aşısı Meningokok aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde 2-3 gün süren hafif ağrı ve kızarıklık Nadiren sistemik reaksiyonlar Meningokok aşısı Özel Durumlar Gebeler • Polisakkarid aşılar sadece salgınlar sırasında önerilmekte • Anne ve fetus üzerine yan etki saptanmamış Meningokok aşısı Kuduz Aşısı Kuduz aşısı İnaktive aşı HDCV (insan diploid hücre aşısı) Koruyuculuk ~ 2 yıl devam eder Deltoid bölgeye, IM uygulanır Gluteal bölgeye enjeksiyon, Ab titresini düşürdüğü için asla yapılmamalı Kuduz aşısı Kuduz aşısı Temas durumunda • Isıran hayvanın cinsi • Isırma durup dururken mi yoksa provokasyon sonucu mu? Fare, sıçan, hamster gibi hayvanlar kuduz bulaştırmaz. Isırmaları durumunda aşılamaya gerek yok Kuduz aşısı Kuduz bağışıklaması Temas öncesi • Veterinerlere, hayvan bakıcılarına, laboratuar çalışanlarına, avcılara ve kuduzun endemik olduğu ülkelere seyahat edeceklere • 0., 7., 21. veya 28. günlerde 3 doz aşı • Bu kişiler herhangi bir şekilde kuduz şüpheli temasa maruz kalırsa 0. ve 3. günlerde 2 doz aşı yapılması yeterli Kuduz aşısı Kuduz bağışıklaması Temas sonrası • Aşısız kişilerde yaralanma bölgesi akan su altında sabunla yıkanmalı • Bir doz RIG hemen yapılmalı • Beş doz kuduz aşısı (0-3-7-14 ve 28.Gün) hemen başlanmalı • Bağışıklık eksikliği olan veya immünsüpresif ilaç kullananlarda, 50 yaş↑ ve obezlerde 90. günde 6. doz • 10 günlük gözlem süresinde hayvanın kuduz olmadığı kanıtlanırsa aşı uygulamasına son verilir • Önceden aşılı kişilere iki doz (0-3.günlerde) uygulanmalı Kuduz aşısı Kuduz IG Kuduz IG tek dozda uygulanır İlk aşı dozu ile birlikte veya 1 hafta sonrasına kadar uygulanabilir İnsan kökenli olan IG 20 IU/kg At kökenli IG 40 IU/kg Anatomik olarak uygunsa tümü yara çevresine ve yara içine yapılmalı IG sağlanamadığı durumlarda: 0. Günde 2 doz kuduz aşısı + 7. ve 21. günlerde birer doz daha aşı Kuduz aşısı Yan etkiler Aşı • Lokal yan etkiler • Baş ağrısı • Kusma • Kas ağrıları • Halsizlik RIG • Uygulama yerinde ağrı • Hafif ateş Kuduz aşısı HPV aşısı HPV aşısı HPV’nin neden olduğu genital siğil, prekanseröz genital lezyonlar ve serviks kanserini önlemeye yönelik IM uygulanır Serviks kanserini %70-80, genital siğilleri %90 engeller En az 5 yıl koruyucu HPV aşısı HPV aşısı İki tip aşı Quadrivalan aşı Gardasil HPV 6, 11, 16 ve 18’e karşı koruyucu Biovalan aşı Cervarix HPV 16 ve 18’e karşı koruyucu 0., 2. ve 6. ay 0., 1. ve 6. ay HPV aşısı HPV aşısı Endikasyonlar 9-26 yaş arasındaki ♀ Seksüel aktivite ile HPV’ye maruz kalmadan önce aşının yapılması önemli HPV aşısı Kontrendikasyonlar Gebelikte aşılama önerilmemektedir (B grubu) Ciddi hastalığı olanlarda ertelenmeli Aşı içeriğine karşı allerjik olduğu bilinen kişilere uygulanmamalı HPV aşısı HPV aşısı Yan etkiler Enjeksiyon yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik HPV aşısı Özel Durumlar Emziren anneler ve immün sistemi baskılanmış hastalar • Aşı uygulanabilir • Etkinliği daha az HPV aşısı Haemophilus influenza Tip B aşısı Haemophilus influenza Tip B aşısı Erişkinlerde Hib aşısının kullanımının etkinliğine dair veri yok Orak hücreli anemi, lösemi veya HIV enfeksiyonu olan ya da splenektomili hastalarda etkinliği gösterilmiş Hib aşısı Polio aşısı Polio aşısı 2 formu bulunmakta Canlı oral (OPV, Sabin) İnaktive parenteral (IPV, Salk) Polio aşısı Polio aşısı Endikasyonlar Riskin en fazla olduğu ülkeler: Kuzey Hindistan, Kuzey Nijerya, Mısır, Pakistan, Afganistan, Somali, Nijer Çocukluğunda temel aşılamayı (3 doz) tamamlamış kişilere endemik bölgelere gitmeden önce tek doz yapılması yeterli Daha önce aşılanmamış erişkinlerin ise IPV ile temel aşılamayı tamamlamaları önerilmekte Yeterli bağışıklığın oluşması için en az 2 doz aşı yapılmış olmalı Polio aşısı Kontrendikasyonlar OPV, bağışıklığı baskılanmışlar ve onlarla yakın temasta olanlarda kontrendike Polio aşısı Tifo aşısı Tifo aşısı S.typhi’ye karşı bağışıklık sağlar 3 farklı aşı Koruyuculuk ~%50-60 Oral aşı 2’şer gün aralarla 3 kez Vi kapsüler polisakkarid parenteral tek doz 0.5 mL IM İnaktive tüm hücre 4 hafta arayla 2 kez Tifo aşısı Tifo aşısı Endikasyonlar Hindistan, Mısır, Fas, Batı Afrika ve Peru hastalığın en çok görüldüğü ülkeler Meksika, Haiti, Kuzey Afrika ve İran orta riskli bölgeler Bu bölgelere gitmeden 10-14 gün önce uygulanmalı Tifo aşısı Dikkat edilmesi gereken durumlar Oral aşının gebelerde fetal hasara yol açıp açmadığı bilinmemekte, bağışıklığı baskılanmış kişilere uygulanması önerilmez Tifo aşısı BCG aşısı Kuru ve yaş olmak üzere iki tip Kuru aşı daha az sayıda basil içerdiğinden koruma süresi kısa; ancak kullanım süresi uzun ve saklama koşulları daha kolay Buzdolabında saklanmalı, sulandırıldıktan sonra 4 h içinde kullanılmalı Omuzdan cilt içine uygulanmalı (0.1 mL) BCG aşısı BCG aşısı Risk Grupları Çoklu ilaç direncinin ve tbc bulaş olasılığının yüksek olduğu bölgelerde sağlık personeli Göçmenler Riskli bölgelere uzun süreli seyahat Aktif tbc’li ile yakın temasta olan ve TCT negatif olanlar BCG aşısı BCG aşısı Yan etkiler Aşının derine yapılması ya da yüksek doz verilmesiyle ortaya çıkan apse ve keloid En sık Ülser, lenfadenit ve osteit İmmünyetmezliklerde yaygın enfeksiyon BCG aşısı Kontrendikasyonlar İmmünyetmezlik durumları Gebelik BCG aşısı SOĞUK ZİNCİR SOĞUK ZİNCİR SİSTEMİNİN İKİ TEMEL BİLEŞİMİ 1.DEPOLAMA VE DAĞITIMI YÖNETECEK İNSAN 2.DEPOLAMA VE DAĞITIMDA KULLANILACAK MALZEME Bir aşının etkinliğini üretimden kişiye uygulanıncaya kadar koruyan insan ve malzemeden oluşan sisteme soğuk zincir sistemi denir Soğuk zincir yönetimi Soğuk zincirin yönetiminde ilk etapta aşağıdaki konularda yetkin olunması gerekmektedir • soğuk zincir malzemesinin gözden geçirilmesi Soğuk odalar, buz dolapları, derin dondurucuları, nakil kapları, termometreler ısı izlem kayıt cihazları, nakliye araçları • soğuk zincir ile malzemenin bakım ve onarımı • soğuk zincir acil durumları için plan yapma Aşıların ısıya duyarlılığı Soğuk zincirin kırılması Bir aşının ömrü beş parametreye bağlıdır Maruz kaldığı sıcaklık Maruziyetin süresi Depolama şartları Aşının cinsi Son kullanma tarihinin yakınlığı Soğuk zincir kırıldığında ne yapılmalı Soğuk hava deposunda ayrı bir yere konulmalı ve işaretlenmeli Maruz kalınan ısı, maruz kalınan süre, aşının cinsi, son kullanma tarihini, önceki depolama şartlarını içeren bir rapor düzenlenmelidir Soğuk zincirin 13 altın kuralı OPV VE CANLI AŞILAR BCG DBT, TT, HEPATİT B VE SULANDIRICCILARI SU ŞİŞELERİ AŞILAR VE SAKLAMA KOŞULLARI Bir vaka İlk çocuğuna iki aylık hamile olan Kamuran hanım kliniktedir ve bir sağlık görevlisinin bir grup kadınla konuştuğunu duymaktadır. Sağlık görevlisi, kadınlarla yeni doğan bebeklerde ölüme neden olan neonatal tetanoz hakkında konuşmakta ve kendilerini ve bebeklerini korumak üzere uygulanabilecek enjeksiyondan bahsetmektedir. Hemşire Ceyda tetanoz aşılarını uygulamaktadır. Kamuran hanım da aşı olmak ister. “Annemin köyüne gidiyorum ve orada birkaç ay kalacağım. Geri geldiğimde iki enjeksiyon için zaman olmayabilir” der. Hemşire Ceyda, özür dileyerek tetanoz aşısı için henüz hamileliğinin erken döneminde olduğunu ve bebeğe zararı olabileceği için kendisine o anda tetanoz aşısı yapamayacağını söyler. Kamuran hanım “Arkadaşlarım, diğer kasabadaki sağlık görevlilerinin bu enjeksiyonları doğum öncesi bakım kliniğine ilk defa giden her kadına, bir aylık hamile olsalar bile yaptıklarını söyledi. Tehlikeli olmadığını söylüyorlar” der. Hemşire Ceyda “Özür dilerim” der ve “Yöneticim bana hamile kadınlara dört aydan önce tetanoz aşısı yapmamamı söyledi” diye cevap verir. Bir vaka daha Mehmet, bölgedeki ücretsiz aşılama ekibinde çalışan bir sağlık görevlisidir. Bir sabah ekip aracı, bir aşıya giderken yolda bozulur. Mehmet aracın kaputunu açarak sorunun nerede olduğunu araştırmaya başlar. Bu sırada bir çalışma arkadaşı bir ağacın altında yatmış ve uykuya dalmıştır. Bir saat sonra, yönetici Yakup bey arabasıyla gelir ve yardım etmek üzere durur. Aşıyı ve diğer sağlık görevlilerini alarak aşılamaya yetişebileceğini düşünür. Yakup bey, aşının aracın arka koltuğunda güneşin altında bırakıldığını fark eder. Kapak kısmen açıktır. Taşıyıcı kabın içerisinde aşılar, bir şişe gazoz ve suyla dolu bir plastik torba içerisinde üç küçük buz parçası bulunmaktadır. Bir mukavva kutuda şırıngalar, çanaklar, bardaklar ve kağıt bir torba içerisinde pamuk bulur. Bu sırada Mehmet aracın tamirini bitirmiştir. “Şimdi gidebiliriz” der. “Bunca uğraştan sonra aşılama seansını hala gerçekleştirilebiliriz”. Yakup bey “korkarım gidemeyiz” der. “Aşılamayı iptal ettiğimizi belirten bir mesaj iletmeli ve sağlık merkezine geri dönmeliyiz.” Bu son gerçekten ….. Hemşire Sanem, bir miktar DTP aşısını çıkartmak üzere buzdolabını açtığı anda buzdolabının içindeki ana bölmede çok miktarda su olduğunu görmüştür. Her şey ıslaktır. Sıcaklığı kontrol eder ve 2°C olduğunu görür. Hemşire Sanem, DTP aşılarını her zaman sakladığı yerdeki flakonların üzerinde hiçbir etiketin olmadığını fark eder. Buzdolabındaki su, etiketleri çıkarmıştır. Kendi kendine şöyle der: “Bütün DTP aşıları geçen hafta yeni gelmişti. Bu insanlar DTP aşısı olmak için çok uzun yollardan geldiler ve şimdi ben onların hayal kırıklığına uğratmak istemiyorum. Buzdolabı yeteri kadar soğuk”. Bir flakonu açar ve dört bebeğe enjeksiyonu tatbik eder. Otuz dakika sonra dört anne sağlık merkezine oldukça telaşlı bir şekilde girer. Çocukları bilinçsiz bir durumdadır. Hemşire Sanem, kamyonu olan bir komşudan kendilerini bölge hastanesine götürmesini rica eder. Sonra kıdemli bir hemşire ne olduğunu anlamak üzere oraya gelir. “Görünen o ki, aşı yerine insülin enjeksiyonu yapmışsın”