Transcript Bakım verenin

Doç. Dr. Naile BİLGİLİ
Gazi Üniversitesi Sağlık
Bilimleri Fakültesi
Yaşlı nüfusa ilişkin en önemli
sorunlardan biri bakım sorunudur.
Yaşlı bakımı çok kapsamlı ve
pahalı bir hizmettir. Özellikle 75
yaşın üzerindeki bireylerin
bakım gereksinimlerini
karşılanmak için kaynak
bulmak ülkelerin başta gelen
sorunları arasında yer
almaktadır.
Yaşlı bireyin bakımına ilişkin farklı arayışlar
olmakla birlikte toplum temelli uzun dönem
bakımının yaklaşık %80’i aile üyeleri ve özellikle
kadınlar tarafından karşılanmaktadır.
Ülkemizde kültürel yapı, gelenekler ve
inanç sistemi gereği aileler yaşlısına
bakmayı evlada ait bir sorumluluk
olarak kabul etmekte ve
kurum
bakımı tercih edilmemektedir.
(Bilgili, Kubilay 2003; Baran ve ark,2005)
Yaşlıların yaklaşık %44’ü çocukları
ile aynı evde yaşamakta, 85 yaş ve
üzerinde bu oran %57’ye çıkmaktadır
(Turkish State Planning Organization 2007).
İnformal Bakım Nedir?
İnformal bakım; aile, akraba, arkadaş gibi kişiler
tarafından sağlanan ücretsiz bir hizmettir. Fiziksel,
emosyonel ve/veya maddi destek vermeyi de
kapsayan çok boyutlu bir bakımdır.
Aile bakım vericiler (informal bakım veren),
bakıma ihtiyacı olan yakını ile birlikte yaşayarak ya
da zamanının bir bölümünü ona ayırarak, temel
ihtiyaçlarını karşılayan, tıbbi bakımını, hastane
işlerini takip eden aile, akraba, arkadaş olarak
tanımlanabilir.
(Nehra et al, 2005)
Aile Bakım Vericilerin Özellikleri
Aile bakım vericilerin büyük
çoğunluğu kadındır
Aile bakım vericilerin yaş
ortalaması 45’dir.
Aile bakım vericilerin
çoğu haftada 41 saat ve
üzerinde bakım
vermektedir (%39)
Aile bakım vericiler genellikle
yaşlı bireyin eşi , kızı yada
gelinidir.
(International Federation on Ageing, 2012)
Aile bakım vericilerin çoğu
yaşlı yakınına 1-5 yıldır
bakım vermektedir.
Yaşlı Bireyin Bakımını Etkileyen Faktörler
Bakım verenin;
 Çok genç ya da kendisinin de
yaşlı olması ,
 Çalışıyor olması,
 Ciddi bir hastalık ya da
sakatlığının olması,
 Birden fazla bağımlı aile üyesine
bakıyor olması,
 Çok fazla sorumluluğu aynı anda
yüklenmiş olması,
 Yaşlı bireyin bakım
sorumluluğunu kabul etmekle,
toplumsal rollerinin kısıtlandığını
düşünmesi,
 Bakımı gönülsüz kabul etmesi,
 Yaşlılık algısı
Yaşlı bireyin;
 Bağımlı olması,
 Fazla sayıda sağlık sorunu
olması,
 Aşırı ilgi beklemesi,
 Çocuksu
davranışlar
göstermesi,
 Bakım verenlere düşmanca
davranması,
 Ciddi bellek ve davranışsal
sorunlarının olması halinde,
 Yaşlı bireyin kendisini çevreden
soyutlaması,
Stres düzeyinde artma,
 Zorlanma,
 Anksiyete,
 Depresyon,
 Sosyal izolasyon
 Tükenmişlik
 Bakım verme güçlüğü
 Fiziksel sağlık sorunları (kas
ağrıları, bel fıtığı vb.),
 Ergonomik problemler
Yaşlı bakımında gün geçtikçe artan bakım
gereksinimi,
aileye
düşen
sorumlulukları
artırmakta ve bu sorumluluklar ailelerin ve bakım
verenlerin sağlık profesyonelleri tarafından özel
olarak ele alınmasını gerektirmektedir.
Bakım verenlerin bakımı
gündeme gelmektedir.
(Caregiver care)
Yaşlı
bireye
bakım
veren/verecek
kişinin
değerlendirilmesi ve ihtiyaçlarının belirlenmesi hem
yaşlı
bireyin
hem
de
bakım
verenin
karşılaşabileceği sorunları en aza indirmede önemli
olacaktır.
Bakım verenlerin ihtiyaçları iki ana başlık
altında toplanabilir
1. Bakım verenin
doğrudan yaşlı bakımı
rolüne ilişkin ihtiyaçları
2. Bakım verenin kendi
sağlığını sürdürme ve/veya
sağlığını koruma ve
geliştirme davranışlarına
ilişkin ihtiyaçları
(Bull, McShane 2002)
Bakım verenin bakım verici rolüne ilişkin ihtiyaçları;
Bakım veren;
• Yaşlının hastalığı hakkında ne biliyor?
• Yaşlıdaki semptomların yaşlılıktan mı yoksa yaşlının hastalığından mı
kaynaklandığını ayırabiliyor mu?
• Yaşlının ilaçlarının etkilerini biliyor mu?
• Yaşlının özel diyet ve tedavi planlarına yönelik soruları var mı?
• Yaşlının hastalık sürecine ilişkin beklentileri nelerdir?
• Bakım becerileri ve zaman yönetimi hakkında kendine güveniyor mu?
• Sağlık güvencesi var mı?
• Ekonomik durum nedir?
Bakım verenin kendi sağlığını ilişkin ihtiyaçları;
•Bakım verenin;
• Sağlığına ilişkin endişeleri var mı?
• Her hangi bir sağlık sorunu var mı?
• Sürekli kullandığı ilacı var mı?
• Sağlık taramalarını yaptırıyor mu?
• Beslenmesi nasıl?
• Fiziksel aktivite yapıyor mu?
• Aşılanma durumu nedir? (İnluenza ve pnomoni aşısı gerekiyor mu?
Bu aşıları yaptırmış mı?)
• Hangi baş etme stratejilerini kullanıyor?
• Sosyal desteği var mı?
• Yalnız bırakıldığını düşünüyor mu?
Bu soruların cevaplarından sonra bakım
verenin yeterlilikleri değerlendirilir ve eğitim
ihtiyaçları belirlenir.
Eğitim, bakım kararlarını vermek, bakıma
katılmak ve evde bakımı sürdürmek için ihtiyaç
duyacakları bilgi ve beceriler üzerine
odaklanmalıdır
(Cingil, Gözüm 2008)
Bakım verenlerin eğitim
ihtiyaçları;
1.Yaşlının tıbbi durumu;
Hastalık
belirtileri
2.Başetme
becerilerini
geliştirme:
Baş
Hastalığın
süreci
etme
yöntemleri
4.
Etkili
iletişim
Toplum
Diyet,
ilaç
ve
tedavi planı
3. Aile5.sorunlarıyla
ilgilenme
Stres
yönetimi
Bakım
veren
yaşlı
birey
 bakımı
Sağlıkplanlama
kontrolleri
6. Uzun
hizmetlerini/kaynaklarını
süreli
Bakım
yükü
Zaman
yönetimi
Diğer
aile üyeleri

Bakımda
teknoloji
kullanımı
kullanma:
Destek
alma çözme becerileri
Problem
Özet olarak;
Bu alanda çalışan hemşireler, yaşlı bireyin evde bakım
kararını aile üyeleri birlikte değerlendirmelidirler.
Bu değerlendirmede;
 Aile üyelerinin, yaşlıdaki fiziksel ve psikolojik
değişikliklerin ne kadar farkında oldukları,
 Yaşlı bakımı sorumluluğunu ve bunun önemini
algılayıp algılamadıkları,
 Yaşlı bireyin bakımını sağlarken, kendi yaşantılarının
nasıl etkileneceğinin farkında olup olmadıklarının
açıklığa kavuşturulması ve aile bireylerinin
hazırlanması çok önemlidir.
Çoğu zaman gönüllü olarak üstlenilen ve evlada
ait bir sorumluluk olarak kabul edilen yaşlıya
bakım görevi, gerekli destek alınamazsa ciddi
sorunlara neden olmaktadır. Bakım verenlerin en
önemli destek kaynağı bu alanda çalışan
hemşireler olmalıdır.
Hemşireler; bakım, eğitim, danışmanlık ve
savunucu rollerini kullanarak bakımın etkisini ve
kalitesini artıracaklar ve ailedeki tüm bireylerin
sağlığını
ve
yaşam
kalitesini
de
yükseltebileceklerdir.
KAYNAKLAR







Baran GA, Kalınkara V, Aral N, Akın G, Baran G, Özkan Y. (2005). Yaşlı
ve aile ilişkileri araştırması Ankara örneği. TC Başbakanlık Aile ve
Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü yayını. ISBN: 975-19-821-X.
http://www.aile.gov.tr/konu/263/lang/TR/Bilim_Serisi.htm
Bilgili N, Kubilay G. (2003). Yaşlı bireye bakım veren ailelerin yaşadıkları
sorunların belirlenmesi. Sağlık ve Toplum, 13(1), 35-43.
Bull MJ, McShane RE. (2002). Needs and supports for family
caregivers of chronically ill elders. Home Health Care Management
Practice,14(2) 92-98.
Cingil D, Gözüm S. (2008). Aile üyeleri tarafından verilen bakımı
değerlendirme envanteri. DEUHYO ED, 1(1),5-18.
International Federation on Ageing. (2012). Senior Government
Officials Meeting. http://www.ifa-fiv.org/
Nehra R, Chakrabarti S, Kulhara P, Sharma R. (2005). Caregivercoping in bipolar disorder and schizophrenia. Are-examination. Social
Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 40, 329–336. (DOI:10.1007/s00127005-0884-3)
Turkish State Planning Organization (2007). The Situation of Elderly
People in Turkey and National Plan of Action on Ageing. Ankara, Turkey,
http://ekutup.dpt.gov.tr/nufus/yaslilik/eylempla-i. pdf, accessed 10 October
2012).