Transcript B*L**SEL PS*KOLOJ* Ders 3: Bili*sel Psikolojiye Giri*

BİLİŞSEL PSİKOLOJİ
Ders 3: Bilişsel Psikolojiye Giriş
Yrd. Doç. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL
Çocuk ve Ergen Psikiyatristi
Hasan Kalyoncu Psikoloji
Lisans 1. Sınıf, 2013-2014
Zihin
Beden
• Fiziksel dünya
• Kanunlar ve nesneler
• Beyin
• Değişen fiziksel özellikler
• Sürekli çalışır
•
•
•
•
•
Psikolojik dünya
Kurallar ve düşünceler
Biliş
Kendi içinde tutarlı
Dinamik, çabucak değişebilir
DİKKAT
• Zihnin, aynı anda beliren nesne ya da
düşüncelerden birini açık ve net olarak
sahiplenmesidir.
– Odaklanma
– Konsantrasyon
– Bilinçlilik
• Bazı şeylerle daha etkili uğraşabilmek için
diğerlerinden vazgeçmektir.
• Zihinsel çabanın duyusal veya zihinsel olaylara
yoğunlaştırılmasıdır.
Dış uyaranların hepsi elenmez, gözlenir veya geri planda
tutulur.
İşitsel uyaranlar
Opera izlmek
Futbol maçı izlemek
Faliyetin sadece bir kısmı ile ilgileniriz.Çünkü;
1. Kanal kapasitesi bilgi işleme yeteneğimizi kısıtlar
2. Hangi detayla ilgileneceğimiz konusunda kontrol
yetkinliğimiz vardır.
3. 3. Olayları algılamak için otomatik işlem yaparız
4. Bilinçli eneyimlerimiz var
5. Dikkat sistemi veri analizi beyinde diğer sitemlerden
ayrı
Dikkat/5 Temel alan:
•
•
•
•
•
İşlem kapasitesi ve seçici dikkat
Kontrol
Otomatik işlem
Bilişsel nörobilim
Bilinçlilik
İşlem kapasitesi ve seçici dikkat:
Karanlık bir odaya fener tutarken ilgimizi çeken
şeylerin üzerine ışık tutup diğerlerini karanlıkta
bırakmamıza benzer.
İng/ Fransızca tfarik levhaları örneği
İşitsel sinyaller
“Gölgeleme” (Cherry)
Konuşma hızı yavaşsa daha kolay algılarız ve tekrarlarız
Hoparlör, kulaklık
Kalabalık br parti
Yaşamımız boyunca fonetik, harf eşlemeleri, söz dizilimi, tümce yapısı, ses
motifleri ve dil bilgimiz kapsamında işitsel olarak anlarız.
Çok tanıdık mesajlar kolay algılanır
Işitsel ip uçları ile dikkat arttırılabilir
İlgi alanı önemli
Seçici dikkat modelleri
Filtre Modeli:Broadbent
Belirli bir sinir hücresinde yolculuk eden
mesajlar hangi sinir liflerini uyardıklarına veya
oluşturdukları sinir tepkisine göre farklılaşabilir.
Aynı anda beyne birkaç duyusal mesaj gelebilir,
ancak fiziksel özelliklerine göre ayırt edilebilirler.
Zayıfalama modeli:Treisman
İlgilenmediğimiz bir kanaldan 1/3 oranında
duyuyoruz.
Ör: Önemli bir toplantıda arkada çocuk
fısıltıları, kendi çocuğumuzun sesini ayır debiliriz.
Görsel Dikkat
İki farklı işlem:
1. Başlangıç:Dikkat etme öncesi süreç
Alan taranır
Nesnelerin renk, boyut, yön, hareket gibi temel
özelikleri belirlenir.
2. Nesnelerin farklı özellikleri korteksin farklı
kısımlarına yerleşmiş olan “belirli özellik
haritaları” na kodlanır.
Otomatik İşleme
İnsanlar birkaç işle aynı anda uğraşırken çok sayıda
uyaranla karşılaşırlar.
Ör:Araba kullanmak
Çabanın paylaştırılması
Üzerinde çok çalışılan faliyetler otomatikleşir ve
bunların yapılması, yeni öğrenilen faliyetlerin
yapılmasından daha kolay olur.
Yeni tanıştığımız birinin ismi yüzü ile eşleşir.
Görsel uyaranla tekrar karşılaşıldığında kişi, uyaranı
öğrendiği yeri ve zamanı hatırlar ve hemen
arkasından uygun tepkiyi verir.
Uyaranla çok karşılaşınca hemen hatırlar.
BU DÖNGÜ; GÖRSEL KODLAR VE İSİM KODLARI
ARASINDA DOĞRUDAN BİR YOLUN OLUŞMASI İLE
TEMSİL EDİLİR. SÜREÇ DİKKAT GEREKTİRİR.
ZAMANLA TEKRAR ARTINCA DİKKAT
GEREKTİRMEDEN HATIRLANIR.
BİLGİNİN OTOMATİK İŞLENMESİ
• OTOMATİK BİR SÜREÇ İSTEM DIŞI
GERÇEKLEŞİR.
Kırmızı, yeşil (okuma işlemi otomatiktir)
• OTOMATİK İŞLEMLER BİLİNÇ DIŞINDA
GERÇEKLEŞİR.
• OTOMATİK İŞLEMLER ÇOK AZ DERECEDE
BİLİNÇ KAYNAĞI KULLANIR VEYA HİÇ
KULLANMAZLAR.
• Bilgisayar kullanmak
• Dalmak
• Müzik aleti çalmak
• Araba kullanmak
• Konuşmak ….
gibi karmaşık işlemler otomatikleşir.
Dikkat ve Beyin
Temel alan: Prefrontal korteks
ÖRÜNTÜ TANIMA
KISA SÜRELİ BELLEK İLE UZUN SÜRELİ BELLEK
ARASINDA İLŞKİ ÖNEMLİ
Algı Teorileri
Yapısal algı:
İnsanlar uyaranları aktif olarak seçerek ve
duyumları bellek ile birleştirerek algıları
yapılandırırlar.
Doğrudan algı:
Çevremizden elde ettiğimiz doğrudan bilgi ile
oluşur.
Görsel Örüntü Tanıma
• Görme: Elektromanyetik dalgaları algılama
hareketi
• Öznel organizasyon:
Fiziksel dünyada olmayan şeyleri görme
eğilimimiz vardır
İllüzyon
• Gestalt Teori: Bütün şekil parçaları anlamlarını
bütündeki üyeliklerinden çıkarır.
• Syf: 133,135
• Kanonik Bakış Açıları: Bir nesneyi en iyi temsil
eden görünüş veya biçimi tekrar hatırlamaya
çalıştığımızda aklımıza ilk gelen görüntülerdir.
• Aşağıdan yukarıya karşı yukarıdan aşağıya
İşleme: Parçalardan tanımlamaya
başlama/bütünden tanımalamaya başlama.
• Şablon eşleştirme: İçsel bir yapı duyusal
uyaranlarla eşleştiği zaman nesne tanınır
Syf: 141
Geon Teori: İnsan bilgi sistemi kompleks şekillere
uygulanabilen sınırlı sayıda basit geometrik
örneklere sahiptir. Geometirk ikonları temsil
eden geonlar vardır. Syf: 144
Kolaylaştırma tekniği: İp ucu verme
• Prototip Eşleme: Örüntülerin bir çeşit soyutlaması
USB de depolanır ve bu soyutlamalar prototip
görevi yapar. Daha sonra bir örüntü prototip
kontrol edilir ve eğer benzerlik bulunursa örüntü
tanınmış olur.
Ör: Mersedes amblem farklı renk ve boyutta da
olsa tanırız.
• Görsel bilginin soyutlanması: Bir prototip, bir
örüntünün tıpkısı değil de sadece benzeri olsa bile
onu tanımamızı sağlar.
BİLİNÇ
Anıların, duyguların ve bedensel duyumların
olduğu kadar görsel ve işitsel dış dünya
olaylarının da farkında olmasını kapsayan bir
süreçtir.
1. Çevresel uyaranların fark edilmesini içerir.
Ör: kuşun sesi, diş ağrısı
2. Bir kimsenin kendi zihinsel olaylarına ait
düşüncelerini kapsar
Ör: kuşun adı, dişçinin telefon numarası
• Bilinç kavramsal olarak kişinin çevresinde ve
kendinde olan bitenin farkında olması ve bu
anlamda bir “uyanıklık” durumudur
• Bilinçlilik durumu için uyanıklık dışında bir algı
filtresi bulunması gerekir
• Uyaranlardan hangisine yanıt vereceğimizi o
andaki gereksinimlerimiz belirler
• Bilinç, “farkındalık” olduğu için, insanın kendisi ve
çevresinden de haberdar olması halidir.
• Bilinç kapsamı içinde çeşitli düzeylerde farkında olma
dereceleri vardır. Uyanıklık, uyku, rüya, hipnoz ve
meditasyon insandaki bilinç durumlarıdır
• “Normal bilinç durumu”, bireyin kendi duyumlarının,
uyarıcıların, kendi kararlarının, düşüncelerinin farkında
olduğu bir uyanıklık durumudur.
Normal bilinç durumunda kişi;
• Dikkatli ve uyanıklık halindedir.
• Çevresindeki uyarıcıları algılayabilir.
• Onları bilgiye dönüştürebilir.
• Bireyin o anda kavrayabildiği duyum alanı, bilinç
alanıdır; dikkatin en çok yoğunlaştığı, en iyi
algılayabildiği konu ise bilinç odağıdır.
Duyularımıza ulaşan uyaranların hepsine dikkat etmeyiz.
Bilincimiz bazı uyaranlar üzerinde yoğunlaşır, bazılarını ise
ihmal eder.
• Bilincimiz seçicidir. Hayatta kalmak için önemli olaylar
öncelik taşır. Karnımız açsa kendimizi çalışmaya vermekte
zorlanırız.
• Bilincin bir işlevi de eylemlerimizi planlamak, başlatmak
ve yönlendirmektir.
• Bilinçlilik süreci, süregiden davranışın sadece
gözlenmesi değil, davranışın yönlendirilmesi ve
denetlenmesini de içerir.
• Açık ve örtük bellek:
AÇIK BELLEK: Bilginin bilinçli hatırlanması.
Ör: Sınavda bir soruyu cevaplamak.
ÖRTÜK BELLEK: Önceden yaşadığımız bazı
deneyimlerle ilgili olan bir performans değişikliği
yolu ile ölçülen bellektir.
Kolaylaştırma: Önceden deneyimi olma
• Uyku ve Amnezi (Nörobilişsel çalışmalar):
EEG kayıtları ile beyin dalgalarının 5 özelliği,
Insanların uyanıklık ve dört uyku evresinin
elektirksel faliyetini gösterilir ( Syf: 180).
Alfa dalgaları:sakin durumda iken ölçülür (gözler
kapalı ve uyanık iken)
Birinci uyku evresi: ilk uykuya daldığımız andaki,
en hafif evre. Uykulu olma halini gösteren kısa
periyodlu teta faliyeti vardır.
İkinci evre: Ritmik uyku dikenleri
Bilinçli ve Bilinçsiz Olaylar
•
Açık biliş
•
Örtük biliş
•
Yakın bellek
•
Uzun süreli bellek
•
Anlamlı uyarıcılar
•
Rutin uyaranlar
•
Dikkat edilen uyarım
•
Dikkat edilmeyen uyarım
•
Asıl olaylar
•
Yan olaylar
•
Bilinç ötesi uyarma
•
Bilinçaltı uyarma
•
Çaba isteyen süreçler
•
Otomatik süreçler
•
Hatırlama
•
Bilme
•
Ulaşılabilir bilgi
•
Ulaşılamayan bilgi
•
Uyanık olma,hayal etme
•
Derin uyku, koma
• Üçüncü evre: İnce uzun eksenler şeklinde
delta dalgaları görülür.
• Dördüncü evre: En derin uyku evresidir.
Syf: 181
Amnezi: Hatırlamama
BİLİNCİN İŞLEVLERİ:
Tanımsal ve bağlam–ortam işlevi
Uyum ve öğrenme İşlevi
Önem sırasına koyma ve erişim, kontrol işlevi
Zihinsel ve fiziksel faliyetlerin oluşturulması ve
kontrolü
Karar verme ve yürütücü işlev
Hata bulma ve düzeltme işlevi
Yansıtıcı ve kendi izeleme işlevi
Düzenleme ve esneklik arasında en iyi şekilde seçim
yapma
• Otomatik İşlemleme:
İnsanlar birkaç işle uğraşırken çok sayıda
uyaranla karşılaşırlar. Ancak gerekli olanı
ayrıştırırlar. Bu otomatik bir işlemdir.
Sayfa 110-111/ÖZET