Transcript modiryat4 - شرکت دکتر سیستم

‫محمد اثنی عشری‪ -‬نیم سال دوم ‪1391-92‬‬
‫مفاهیم فناوری‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تکنولوژی از دو لغت یونانی ‪ techne‬و ‪ logia‬تشکیل شده است که اولی به‬
‫معنی هنر و مهارت و دومی به معنی علم و دانش است‪.‬‬
‫می توان‬
‫تا کنون تعاریف متفاوتی از فناوری ارائه شده است که از آن جمله‬
‫گفت فناوری یعنی‪:‬‬
‫کاربرد منظم معلومات علمی و دیگر آگاهی های نظام یافته برای انجام وظایف‬
‫عملی‪.‬‬
‫کلیه دانش ها‪ ،‬فرایندها‪ ،‬ابزارها‪ ،‬روش ها و سیستم های به کار رفته در ساخت‬
‫محصوالت و ارائه خدمات‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪ ‬کاربرد عملی دانش و ابزاری برای کمک به تالش انسان‪.‬‬
‫‪ ‬عالوه بر این‪ ،‬یونیدو )‪ (Unido‬فناوری را کاربرد علوم در صنایع با استفاده از‬
‫رویه ها و مطالعات منظم می داند‪ .‬عالوه بر این فرهنگ الروس نیز فناوری را‬
‫مطالعه ابزارها‪ ،‬شیوه ها و روش های مورد استفاده در حوزه های گوناگون‬
‫صنعت تعریف می کند‪.‬‬
‫اجزای فناوری‬
‫می نگرند‪.‬‬
‫‪ ‬معموال به فناوری به عنوان سخت افزار‪ ،‬یعنی ماشین آالت و تجهیزات‬
‫در حالی که فناوری بسیار فراتر از سخت افزار است و می تواند به ‪ 4‬جز اصلی تقسیم‬
‫شود که عبارتند از‪:‬‬
‫انسان افزار‬
‫خروجی‬
‫محصوالت یا خدمات‬
‫فن افزار‬
‫فناوری‬
‫سازمان افزار اطالعات افزار‬
‫ورودی‬
‫فن‬
‫افزار ‪technoware‬‬
‫‪ ‬فناوری مطرح در اشیای مورد استفاده برای تولید کاالها یا خدمات است که‬
‫شامل ابزار آالت‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬تاسیسات و تسهیالت فیزیکی یا سخت افزاری است‪.‬‬
‫انسان‬
‫افزار ‪Humanware‬‬
‫‪ ‬فناوری متبلور در انسان هاست‪ ،‬مانند کارگران‪ ،‬مهندسان‪ ،‬مدیران و دانشمندان‬
‫که در تکوین‪ ،‬تکمیل‪ ،‬کاربرد و توسعه فناوری به کار می رود‪ .‬به عبارت بهتر شامل‬
‫تجربیات‪ ،‬مهارت ها‪ ،‬دانش‪ ،‬خرد و خالقیت انسانی است‪.‬‬
‫اطالعات‬
‫افزار ‪infoware‬‬
‫‪ ‬فناوری مطرح در اطالعات‪ ،‬اسناد و مدارک گوناگون مورد استفاده برای تولید‬
‫کاالها و خدمات را گویند‪ .‬برای مثال‪ ،‬می توان به دستورالعمل ها‪ ،‬رویه ها‪،‬‬
‫مجموعه های نرم‬
‫شرح و توصیف فرایندها و سایر مستندات مورد نیاز‬
‫افزاری از این نوع اشاره کرد‪.‬‬
‫سازمان‬
‫افزار ‪Orgaware‬‬
‫‪ ‬شامل روش های مدیریتی و نظام های سازمانی‪ ،‬قدرت رهبری و ایجاد انگیزش‪،‬‬
‫بهینه سازی تصمیم گیری ها و تامین اهداف سازمانی است‪ .‬بنابراین‪ ،‬فناوری‬
‫متبلور در یک سازمان یا نهاد از کارگاه گرفته تا آزمایشگاه‪ ،‬مجتمع و غیره که در‬
‫تکوین‪ ،‬به کارگیری و توسعه فناوری استفاده می شود‪ ،‬سازمان افزار نام دارد‪.‬‬
‫طبقه بندی فناوری‬
‫‪.1‬‬
‫فناوری جدید ‪New Technology‬‬
‫‪.2‬‬
‫فناوری نوظهور ‪Emerging Technology‬‬
‫‪.3‬‬
‫فناوری پیشرفته ‪High Technology‬‬
‫‪.4‬‬
‫فناوری سنتی ‪Low Technology‬‬
‫‪.5‬‬
‫فناوری متوسط ‪Medium Technology‬‬
‫‪.6‬‬
‫فناوری مناسب ‪Appropriate Technology‬‬
‫‪ .7‬فناوری مستند شده در مقابل فناوری پنهان‬
‫فناوری جدید‬
‫‪New Technology‬‬
‫‪ ‬به آن دسته از فناوری هایی که جدیدا عرضه یا پیاده سازی شده اند گفته می‬
‫شود؛ مثل نرم افزارهای جدید رایانه ای که در طراحی مهندس ی استفاده می شود‪.‬‬
‫این گونه فناوری ها ممکن است در سطح جهانی جدید نباشد ولی برای بنگاه‬
‫مورد نظر جدید تلقی شوند‪.‬‬
‫فناوری نوظهور‬
‫‪Emerging Technology‬‬
‫‪ ‬به گونه ی از فناوری می گویند که تا کنون به طور کامل تجاری‬
‫نشده است‪.‬‬
‫امکان دارد در حال حاضر استفاده محدودی داشته باشد ولی پیش بینی می شود‬
‫که در آینده تجاری شود‪ .‬مهندس ی ژنتیک و فناوری نانو می تواند از این نوع باشد‪.‬‬
‫فناوری پیشرفته‬
‫‪High Technology‬‬
‫‪ ‬به فناوری های پیچیده ای می گویند که در بسیاری از صنایع استفاده‬
‫شود‪.‬‬
‫می‬
‫فناوری سنتی‬
‫‪Low Technology‬‬
‫‪ ‬فناوری پست یا سنتی‪ ،‬فناوری است که در سطح گسترده در جامعه استفاده می‬
‫شود‪ .‬برای بهره گیری از آن به آموزش های نسبتا پایین نیازمندیم و معموال با‬
‫نیازهای اساس ی انسان چون غذا‪ ،‬لباس و خدمات ارتباط دارد‪.‬‬
‫فناوری متوسط‬
‫‪Medium Technology‬‬
‫‪ ‬به فناوری هایی گفته می شود که بین فناوری پیشرفته و سنتی قرار دارند‪ .‬معموال‬
‫این نوآوری ها مرحله بلوغ خود را پشت سر گذاشته اند‪.‬‬
‫فناوری مناسب‬
‫‪Appropriate Technology‬‬
‫‪ ‬فناوریی است که سازگاری الزم برای استفاده بهینه از آنها وجود دارد‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر‪ ،‬زیرساخت های مورد نیاز برای بهره برداری از آن تامین شده اند‪ .‬این‬
‫فناوری می تواند از نوع سنتی‪ ،‬متوسط یا پیشرفته باشد‪.‬‬
‫فناوری مستند شده در مقابل فناوری پنهان‬
‫‪ ‬فناوری مستند شده ‪ Codified Technology‬به فناوری گفته می شود که در‬
‫قالب نشانه ها و عالئم استانداردی مستند شده باشد‪ .‬در مقابل فناوری پنهان‬
‫‪ ،Tacit‬دانش غیرقابل ملس و ثبت نشده ای است که امکان عرضه و ارائه آن به‬
‫سایرین وجود ندارد؛ مانند تجربه ای که در ذهن افراد باقیمانده است‪.‬‬
‫چرخه حیات فناوری‬
‫‪ ‬فناوری نیز همچون یک کاالی قابل تولید‪ ،‬خرید‪ ،‬فروش و انتقال است و چرخه‬
‫حیاط دارد‪.‬‬
‫‪ ‬به عبارت بهتر‪ ،‬فناوری با گذشت زمان رفتاری مشخص از خود نشان می دهد‪.‬‬
‫شناسایی این رفتار که گویای چرخه حیاط فناوری است‪ ،‬موجب برنامه ریزی و‬
‫مدیریت بهتر فناوری می شود‪.‬‬
‫چرخه حیات فناوری‬
‫الف) دوره پروردگی ‪Incubation‬‬
‫ب) دوره معرفی و رشد ‪Introduction & Griwth‬‬
‫ج) دوره اشباع ‪Saturation‬‬
‫د) دوره نزول ‪Decline‬‬
‫دوره پروردگی‬
‫‪Incubation‬‬
‫‪ ‬در این دوره فعالیت هایی از قبیل‪ :‬شناسای و تحقیق پیرامون فناوری منتخب‪،‬‬
‫تدوین طرح توجیهی‪ ،‬انتخاب فرایندی مناسب با عملیات یا تولید‪ ،‬نصب و راه‬
‫اندازی ماشین آالت و یادگیری ویژگی های فناوری جدید در راستای انتخاب و‬
‫انتقال فناوری انجام می پذیرد‪.‬‬
‫دوره معرفی و رشد‬
‫‪Introduction & Griwth‬‬
‫‪ ‬در این مرحله فعالیت هایی از قبیل‪ :‬حل مشکالت موجود در جریان به‬
‫کارگیری فناوری جدید‪ ،‬افزایش کارایی و گسترش تنوع محصوالت تولیدی با به‬
‫کارگیری فناوری جدید‪ ،‬ارائه آموزش های مورد نیاز برای بهره برداری از فناوری‬
‫جدید در راستای انطباق و جذب فناوری جدید صورت می پذیرد‪.‬‬
‫دوره اشباع‬
‫‪Saturation‬‬
‫‪ ‬فعالیت هایی در راستای اصالح و بهسازی شرایط استفاده از فناوری جدید‪ ،‬در‬
‫دوره اشباع انجام می شود‪.‬‬
‫دوره نزول‬
‫‪Decline‬‬
‫‪ ‬در این دوره فناوری مورد نظر منسوخ می شود و به همین دلیل امکان جایگزینی‬
‫فناوری های جدید بررس ی می شود‪.‬‬
‫دوره‬
‫نزول‬
‫دوره‬
‫اشباع‬
‫دوره‬
‫رشد‬
‫دوره‬
‫معرفی‬
‫دوره‬
‫پروردگی‬
‫طول عمر فناوری‬
‫‪ ‬به طور خالصه مطابق نمودار ‪ S‬دوره فناوری شامل ‪ 3‬مرحله اصلی است که‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ .1‬مرحله طفولیت‬
‫‪ .2‬مرحله رشد‬
‫‪ .3‬مرحله بلوغ‬
‫مرحله بلوغ‬
‫مرحله‬
‫زوال‬
‫مرحله رشد مرحله‬
‫طفولیت‬
‫نمودار ‪ S‬طول عمر فناوری‬
‫طول عمر فناوری‬
‫‪ ‬مرحله طفولیت دوره اختراعات جدید است و در آن آزمایش های تجربی به‬
‫منظور رفع اشکاالت موجود انجام می گیرد‪ .‬مرحله رشد‪ ،‬دوره بهبود فناوری‬
‫است و مرحله بلوغ هنگامی فرا می رسد که فناوری به باالترین حد عملکردی‬
‫خود رسیده باشد و پس از آن مرحله زوال آغاز خواهد شد‪.‬‬
‫چرخه حیات فناوری و رشد بازار‬
‫‪ ‬تا زمانی که محصوالت یک فناوری وارد بازار نشوند‪ ،‬درآمدی را ایجاد نمی کنند‪.‬‬
‫فناوری در مرحله طفولیت از نظر درآمد هیچ گونه ارزش ی ندارد‪.‬‬
‫‪ ‬همچنان که فناوری توسعه می یابد‪ ،‬به تدریج وارد بازار می شود و رشد بازار‬
‫اتفاق می افتد‪.‬‬
‫خالقیت‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪Creativity‬‬
‫دانشمندان خالقیت را با تعابیر متعددی تعریف کرده اند‪ .‬برای مثال‪ ،‬هربرت‬
‫فوکس(‪ )Herbert Fox‬معتقد است‪ ،‬خالقیت فرایند تفکری است که موجب‬
‫حل مسائل به شیوه مفید و بدیع می شود یا اریک فروم (‪،)Erich FRomm‬‬
‫خالقیت را توانایی دیدن و پاسخ دادن می داند‪.‬‬
‫به این ترتیب می توان گفت خالقیت عبارت است از به کارگیری توانایی های‬
‫ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید‪.‬‬
‫خالقیت در ذهن آماده شکل می گیرد و اغلب اوقات حاصل عدم رضایت از روش‬
‫های موجود است‪.‬‬
‫خالقیت هم به افراد و هم به محیط بستگی دارد‪.‬‬
‫ویژگی های محیط خالق‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫امکان پذیرش خطرات را فراهم می کند‪.‬‬
‫به افراد اجازه فعالیت در زمینه های مورد عالقه خود را می دهد‪.‬‬
‫سایر کارکنان را به ارتباط بیشتر با همکاران فعال خود تشویق می کند‪.‬‬
‫برخی اشتباهات را تحمل می کند‪.‬‬
‫از روش های تشویقی بهره می برد‪.‬‬
‫ویژگی های افراد خالق‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫توانایی تولید سریع بسیاری از ایده های متنوع و بکر‬
‫سالست ذهنی به معنی توانایی بیان ایده ها به صورت مطلوب‬
‫توانایی برجستگی میان دیگران‬
‫استقبال از مشکالت‬
‫روحیه پشتکار در تعقیب اهداف‬
‫توانایی تشخیص و جداسازی منبع و محتوا در ارزیابی اطالعات‬
‫اشتیاق به صرف زمان در تحلیل و کشف اطالعات‬
‫تامل در تصمیم گیری و اظهار نظر سریع‬
‫عالقمندی حقیقی به موضوعات فکری و ادراکی‬
‫اختراع‬
‫‪ ‬اختراع به معنی ایده ای نو یا ساخت فناوری جدیدی است‪ .‬این فناوری جدید می‬
‫تواند محصول فرایند یا سیستمی باشد که در گذشته شناخته شده نبوده است‪.‬‬
‫موتور بخار‪ ،‬ترانزیستور و ماشین زیراکس نمونه هایی از اختراعات مهم هستند‪.‬‬
‫ارائه ماده ترکیبی‪ ،‬یک محصول تولیدی جدید از جمله اختراعات محسوب می‬
‫شوند‪ .‬واژه «جدید» به مفهوم نو بودن در دنیاست‪ .‬اختراع حاصل هوش و تفکر‬
‫انسان است‪ .‬عرضه اختراعات به بازار در قالب محصول یا خدمات‪ ،‬ممکن است‬
‫سالیان زیادی به طول بیانجامد و از میان بسیاری از اختراعات ثبت شده‪ ،‬تنها‬
‫اندکی از آنها به بازار یابد‪.‬‬
‫نوآوری‬
‫‪ ‬نوآوری ترکیبی از دو حوزه تجارت و فناوری است‪ .‬هنگامی که در فناوری تغییری‬
‫به وجود آید‪ ،‬اختراعی صورت پذیرفته است و اگر این تغییر به عرصه تجارت وارد‬
‫شود‪ ،‬نوآوری اتفاق می افتد‪.‬‬
‫‪ ‬نوآوری خلق محصول‪ ،‬خدمت یا فرایندی جدید در یک سازمان است‪ .‬در واقع‬
‫ایده است که برای اولین بار در سازمان استفاده می شود‪ ،‬صرف نظر از آنکه این‬
‫ایده ممکن است قبال توسط سازمان های دیگر استفاده شده باشد‪ .‬همچنین می‬
‫اندیشه های نوینی است که در‬
‫توان گفت‪ ،‬نوآوری کاربردی ساختن افکار و‬
‫پرتوی خالقیت ایجاد شده اند‪.‬‬
‫ارتباط مفاهیم خالقیت‪ ،‬نوآوری و اختراع‬
‫‪ ‬خالقیت مولد و عامل اصلی نیل به اختراع و نوآوری است و موجب حرکت به‬
‫سوی فناوری های نوین می شود‪ .‬هنگامی که تغییری در یک فناوری پدید می آید‪،‬‬
‫می تواند محصولی باشد که‬
‫اختراعی انجام پذیرفته است‪ .‬حاصل اختراع‬
‫مشتری آن محققان و متخصصان هستند‪ ،‬اما وقتی فناوری جدیدی پا به عرصه‬
‫بازار می نهد‪ ،‬با مصرف کنندگان و مخاطبان مردمی مواجه خواهد شد‪ .‬در این‬
‫صورت نوآوری پدید آمده است‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬نوآوری بر زندگی عموم مردم تاثیر‬
‫می گذارد‪.‬‬
‫اجزای چرخه نوآوری‬
‫اختراعات‬
‫اکتشافات علمی‬
‫نوآوری‬
‫بازار‬
‫فرایند خالقیت‬
Absorption ‫جذب‬
.1
Inspiration ‫ الهام‬.2
Testing ‫آزمایش‬
.3
Refinement ‫پاالیش‬
.4
Selling ‫عرضه‬
.5
‫جذب‬
‫‪‬‬
‫‪Absorption‬‬
‫اولین مرحله از ظهور خالقیت جذب یا فریفته شدن نسبت به یک موضوع‬
‫است که اغلب اوقات به اطالعات جدید نیاز دارد‪.‬‬
‫الهام‬
‫‪‬‬
‫‪Inspiration‬‬
‫این مرحله بسیار سریع اتفاق می افتد و تعریف و مشاهده آن بسیار مشکل‬
‫است‪ .‬به عبارت دیگر قبل از وقوع‪ ،‬از آن هیچ آگاهی نداریم و همراه با ایده و‬
‫راه حل است‪.‬‬
‫آزمایش‬
‫‪‬‬
‫‪Testing‬‬
‫در این مرحله ایده به وجود آمده آزمایش می شود تا معلوم شود مفید است یا‬
‫خیر‪.‬‬
‫پاالیش ‪Refinement‬‬
‫‪‬‬
‫در مرحله پاالیش ایده برای کاربردی شدن اصالح می شود‪( .‬مراحل سوم و‬
‫چهارم معموال به زمان زیادی نیازمندند‪).‬‬
‫عرضه ‪Selling‬‬
‫‪‬‬
‫مرحله آخر فرآیند خالقیت‪ ،‬ارائه یا عرضه ایده است‪ .‬بدین معنا که ابتدا‬
‫ایده توسط سازمان دریافت یا خریداری می شود‪ ،‬سپس به مشتریان خارجی‬
‫ارائه می گردد‪.‬‬
‫تکنینک های خالقیت و نوآوری‬
‫‪‬‬
‫برای تقویت خالقیت و نوآوری فنون و تکنیک هایی وجود دارند‪ .‬پژوهشگران‬
‫روش های متفاوتی را بدین منظور مطرح کردند‪ .‬کرافورد و هندریکس‬
‫(‪ )Craford and Hendrix‬برای طبقه بندی روش های موجود نوآوری‪ ،‬پنج‬
‫روش هایی برای تحقق‬
‫حوزه را بیان داشته اند که هر یک از آنها شامل‬
‫نوآوری است‪ .‬در اینجا حوزه های مورد نظر و برخی از روش های آنها ارائه می‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ .1‬حوزه مشخصات‬
‫‪ ‬در این دسته از روش ها به دنبال ایده هایی هستیم که در ارتباط با افزایش‬
‫بهره وری محصول‪ ،‬از نظر کاربری‪ ،‬فرآیند عملیات‪ ،‬ابعاد و سایر ویژگی ها ارائه‬
‫می شوند‪ .‬برخی از روش های که در این حوزه مطرح هستند عبارتند از‪:‬‬
‫الف) تجزیه و تحلیل مشخصات محصول‬
‫ب) تجزیه و تحلیل منافع‬
‫ج) آزمایش کاذب محصول‬
‫د) توسعه ویژگی های محصول‬
‫تجزیه و تحلیل مشخصات محصول‬
‫‪‬‬
‫در آغاز ابعاد محصول‪ ،‬مواد و روش های ساخت و همچنین مشخصات فیزیکی‬
‫ا‬
‫آن در فهرستی تنظیم و در ارتباط با این موارد سواالتی مطرح می شود؛ مثال‪:‬‬
‫چرا این روش؟ چگونه این روش قابل بهبود است؟ برای مثال‪ ،‬در مورد‬
‫دوچرخه‪ ،‬تمام قطعات دوچرخه و مشخصات آنها تجزیه و تحلیل می شوند‪.‬‬
‫تجزیه و تحلیل منافع‬
‫‪‬‬
‫در این روش همه منافع مستقیم و غیر مستقیم محصول مورد نظر فهرست می‬
‫شوند و مورد بررس ی و تامل قرار می گیرند‪.‬‬
‫آزمایش کاذب محصول‬
‫‪‬‬
‫ابتدا محصول مد نظر به گروهی از مصرف کنندگان ارائه می شود تا آن را‬
‫آزمایش کنند‪ .‬سپس از مصرف کنندگان درخواست می شود که ویژگی های‬
‫محصول را به تفکیک فهرست کنند و آنها را شرح دهند‪.‬‬
‫توسعه ویژگی های محصول‬
‫‪‬‬
‫با توجه به تغییراتی که یک محصول طی گذشت زمان داشته است‪ ،‬ویژگی های‬
‫تغییر یافته بررس ی و دالیل تغییر آنها تعیین می شوند و به دنبال توسعه بیشتر‬
‫ا‬
‫ر‬
‫این ویژگی ها خواهیم بود‪ .‬مثال در مو د دوچرخه‪ ،‬کاهش اندازه الستیک ها و یا‬
‫افزایش تعداد دنده ها می تواند مد نظر قرار گیرد‪.‬‬
‫‪ .2‬حوزه ارزیابی نیازها‬
‫‪ ‬در این دسته از روش ها به دنبال بررس ی نیازمندی هایی هستیم که توسط‬
‫محصول مورد نظر ارضا شده یا نشده اند‪ .‬سپس نیازمندی های ارضا نشده‬
‫می گیرند‪ .‬برخی از‬
‫برای اعمال تغییرات بعدی در محصول مد نظر قرار‬
‫روش هایی که در این حوزه مطرح هستند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫الف) بررس ی نظرات مصرف کنندگان‬
‫ب) مشاهده‬
‫ج) تمرکز گروهی‬
‫بررس ی نظرات مصرف کنندگان‬
‫‪‬‬
‫ابتدا از مصرف کنندگان درخواست می شود که نیازهای خودشان را در ارتباط‬
‫ا‬
‫با محصول بیان کنن‪ .‬مثال با استفاه از پرسشنامه یا روش های دیگر این‬
‫نیازمندی ها را دریافت کرد‪ .‬سپس نیازمندی های تامین نشده بررس ی می‬
‫شوند‪.‬‬
‫مشاهده‬
‫‪‬‬
‫از طریق مشاهده و بررس ی عملکرد مصرف کنندگان در هنگام خرید و استفاده‬
‫از محصول به دنبال تشخیص خواسته هایی هستیم که مصرف کنندگان به‬
‫آن ها نیازمندند‪ ،‬اما نمی توانند آن ها را ابراز کنند‪.‬‬
‫تمرکز گروهی‬
‫‪‬‬
‫در آغاز یک گروه کوچک از مصرف کنندگان بالفعل یا بالقوه تشکیل می شود‬
‫و همراه با یک راهنمای با تجربه به دنبال کشف و ارزیابی نیازهای آن ها‬
‫ا‬
‫ل‬
‫ر‬
‫خواهیم بود‪ .‬مثال در مو د محصو دوچرخه‪ ،‬شش یا هشت دوچرخه سوار با‬
‫ا‬
‫یک راهنما همراه می شوند و راهنما سئواالت خود را بیان می دارد‪ :‬مثال این که‬
‫چرا شما این دوچرخه را خریده اید؟ به چه میزان از آن استفاده می کنید؟‬
‫‪ .3‬حوزه تجزیه و تحلیل ماتریس ی‬
‫‪ ‬در این حوزه با توجه به اطالعات و مشخصاتی که در مورد محصول به دست‬
‫آمده است و با استفاده از ماتریس ها به بررس ی‪ ،‬مقایسه و تجزیه و تحلیل‬
‫اطالعات خواهیم پرداخت تا به یافته های جدید برای توسعه نوآوری دست‬
‫یابیم‪ .‬برای مثال می توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫الف) ماتریس دو بعدی‬
‫ب) تجزیه و تحلیل چند بعدی‬
‫ماتریس دو بعدی‬
‫‪‬‬
‫محصول مورد نظر توسط متغیرهایی مهم توصیف می شود که این متغیرها‬
‫ممکن است به عملیات محصول‪ ،‬مزایا‪ ،‬ویژگی های برجسته و سایر موارد باز‬
‫گردند‪ .‬سپس متغیرها در طول محورهای یک ماتریس دو بعدی فهرست می‬
‫می گیرند‪ .‬برای مثال‪ ،‬اگر‬
‫شوند و سلول های ماتریس مورد بررس ی قرار‬
‫ماتریس بین میزان استفاده مصرف کنندگان در شهرهای گوناگون و دوچرخه‬
‫هایی با تعداد دنده های متفاوت در نظر گرفته شود‪ ،‬سلول های ماتریس‬
‫ا‬
‫گویای اطالعاتی خواهند بود‪ .‬مثال این که یک دوچرخه خاص برای شهرهای‬
‫کوهستانی بیشتر استفاده شده است‪.‬‬
‫تجزیه و تحلیل چند بعدی‬
‫‪‬‬
‫در این روش‪ ،‬با استفاده از ترکیبات حاصل از چندین متغیر و با بهره گیری از‬
‫ماتریس های چندبعدی‪ ،‬محصول را ارزیابی و رویکردهای توسعه ای جدید را‬
‫استخراج خواهیم کرد‪.‬‬
‫‪ .4‬حوزه تجزیه و تحلیل سناریو‬
‫‪ ‬در این حوزه به دنبال پیش بینی محیط هایی جدید و استنتاج ایده هایی نو‬
‫خواهیم بود‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬در پی تخمین و توصیف محیط های آتی و سپس‬
‫استنباط شرایط جدید محصول مورد نظر در آن محیط می باشیم‪ .‬برای مثال‬
‫می توان به روش های زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫الف) رویای بزرگ‬
‫ب) دورنگری‬
‫رویای بزرگ‬
‫‪‬‬
‫در این روش با طرح سواالتی به دنبال استخراج سناریو خواهیم بود‪ .‬برای‬
‫مثال سواالتی از قبیل‪ :‬ما در پی چه رخدادها یا رویاهایی هستیم؟ این رخدادها‬
‫ا‬
‫ر‬
‫را چگونه می توان توصیف کرد؟ مثال در مو د دوچرخه اگر رفت و آمد وسایل‬
‫دوچرخه سواران پدید می آورد؟‬
‫نقله محدود شود‪ ،‬چه نتایجی برای‬
‫دورنگری‬
‫‪‬‬
‫نیازمندی و تمایالت خود آنقدر مهم بدانید که به تعیین تمایالت و نیازهای آتی‬
‫بینجامد‪ ،‬این نیازمندی و تمایالت می توانند تصویر آتی محصول مورد نظر‬
‫ا‬
‫ل‬
‫ر‬
‫شما را ترسیم کنند‪ .‬مثال در مو د یک دوچرخه‪ ،‬طو عمر زیاد آن و نیاز به‬
‫نداشتن تعمیرات می تواند مطرح شود‪.‬‬
‫‪ .5‬حوزه تکنینک های گروهی‬
‫‪ ‬عملکرد روش های این حوزه مبتنی بر استفاده از تفکر گروهی برای توسعه‬
‫نوآوری است‪ .‬برای مثال می توان به روش های زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫الف) یورش فکری ‪Brain Storming‬‬
‫ب) روش دلفی ‪Delphi‬‬
‫ج) یورش فکری معکوس‬
‫د) روش گروه اسمی ‪NGT = Nominal Group Technique‬‬
‫یورش فکری‬
‫‪‬‬
‫‪Brain Storming‬‬
‫یورش فکری یا توفان مغزی‪ ،‬یکی از روش های تولید ایده محسوب می شود‪.‬‬
‫هدف از این روش‪ ،‬تولید بیشترین تعداد ایده برای حل یک مسئله است‪ .‬بدین‬
‫ا‬
‫ر‬
‫منظور گروهی از افراد (مثال ‪ 6‬تا ‪ 8‬نفر) به همراه راهنما‪ ،‬در جلسه ای دو هم‬
‫جمع می شوند و ایده های متفاوت برای حل یک مسئله را ارایه می دهند‪.‬‬
‫ا‬
‫هرچه تعداد ایده ها بیشتر باشد‪ ،‬بهتر است‪ .‬کیفیت ایده ها بعدا مورد توجه و‬
‫ارزیابی قرار می گیرد‪ .‬هیچ انتقادی جایز نیست و هیچ کس احساس محدودیت‬
‫یا جلوگیری از ذکر عقاید خود را نخواهد داشت‪.‬‬
‫روش دلفی‬
‫‪‬‬
‫‪Delphi‬‬
‫در این روش اعضای تفکر گروهی از نظر فیزیکی کنار یکدیگر نیستند و ایده ها‬
‫از طریق پرسشنامه جمع آوری می شوند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سواالت مورد نظر‬
‫در پرسشنامه ای درج و برای اعضا ارسال می شوند‪ .‬هنگامی که پاسخ ها‬
‫دریافت می شوند‪ ،‬ابتدا جمع آوری و سپس نتایج برای اعضا ارسال می گردند‬
‫و دوباره با طرح سواالتی جدید‪ ،‬نظرات اعضا را می پرسند‪ .‬بدین ترتیب پاسخ‬
‫ا‬
‫های حاصله مجددا جمع آوری و مرحله قبل تکرار می شود‪ .‬بعد از چند مرحله‬
‫نتایج نهایی استخراج خواهد شد‪.‬‬
‫یورش فکری معکوس‬
‫‪‬‬
‫این روش شبیه یورش فکری یا توفان مغزی است‪ ،‬با این تفاوت که سواالت‬
‫در جهت معکوس مطرح می شوند‪ .‬برای مثال‪ ،‬به جای اینکه بپرسیم چطور‬
‫محصول قابل بهبود است‪ ،‬می پرسیم‪ :‬محصول چه مشکلی دارد؟ یا چگونه‬
‫ممکن است محصول شکست بخورد و مورد استقبال واقع نشود؟‬
‫روش گروه اسمی‬
‫‪‬‬
‫‪NGT = Nominal Group Technique‬‬
‫گروه اسمی تکنیکی است که تفکر گروهی را به دنبال دارد‪ .‬این تکنیک دارای‬
‫چندین مرحله است‪ .‬ابتدا اعضای گروه به جلسه ای دعوت می شوند و در‬
‫اطراف یک میز می نشینند‪ .‬رهبر جلسه مسئله مورد بحث را تشریح می کند و‬
‫هریک از اعضا ایده های خود را به صورت مکتوب در برگه های مورد نظر می‬
‫نویسند‪ .‬پس از درج همه ایده ها‪ ،‬به نوبت هر شرکت کننده ایده ای را ارایه‬
‫می دهد‪ .‬ایده های ارایه شده در گروه به بحث گذاشته می شوند تا مفاهیم‬
‫برای ارزیابی روشن و آشکار گردند‪ .‬سپس هر یک از اعضا به طور مستقل و‬
‫مخفیانه‪ ،‬ایده های مورد نظر را ارزیابی و اولویت بندی می کند‪ .‬سپس رای‬
‫گیری صورت می گیرد و توافق نهایی گروه تعیین می شود‪.‬‬
‫انواع نوآوری‬
‫‪‬‬
‫به طور کلی‪ ،‬نوآوری ها را می توان به نوآوری بنیادین ‪ Redical Innovation‬و‬
‫نوآوری تدریجی ‪ ، Incremental Innovation‬نوآوری معماری و نوآوری مدوالر‬
‫نیز طبقه بندی کرد‪ .‬نوآوری های بنیادی تغییرات اساس ی و قابل مالحظه ای را‬
‫در پی خواهند داشت و معموال از یک اختراع ناش ی می شوند‪ .‬این دسته از‬
‫نوآوری ها که صنایع جدیدی را به وجود می آورند و یا صنایع موجود را دچار‬
‫می کنند‪ ،‬نسبتا کمیاب هستند‪ .‬برای مثال‪ ،‬اختراع‬
‫تغییرات اساس ی‬
‫ترانزیستور نقطه آغاز تحوالت اساس ی در صنایع الکترونیک شد‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫‪‬‬
‫نوآوری های تدریجی یا تکاملی با ایجاد تغییرات جزیی‪ ،‬به تدریج بهبود‬
‫چشمگیری را در عملکرد محصوالت‪ ،‬فرآیندها و خدمات موجود به وجود می‬
‫آورند‪ .‬این نوآوری ها نسبتا متداول هستند و در درون شرکت ها یا صنعت‬
‫رخ می دهند و به ارتقای سهم بازاری شرکت ها و ایجاد مزایای رقابتی بیشتر‬
‫منجر خواهند شد‪ .‬فرآیند بهبود مستمر که ”فلسفه ژاپنی کایزن“ ‪Kaizen‬‬
‫نامیده می شود‪ ،‬در این دسته از نوآوری جای می گیرد‪ .‬ساخت رایانه های‬
‫شخص ی قابل حمل در سال ‪ ،1981‬نوعی نوآوری تدریجی و تکاملی قلمداد می‬
‫شود‪ .‬زیرا رایانه های شخص ی ‪ Personal Computer‬قبال وجود داشتند و در‬
‫این نوآوری‪ ،‬اجزای رایانه به نحوی در کنار هم قرار گرفته اند که حمل و نقل‬
‫آنها آسانتر شده است‪ .‬اما ساخت مانیتورهایی با صفحه تخت ‪، Flat Screen‬‬
‫نوآوری بنیادین در بازار رایانه محسوب می شود‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫‪‬‬
‫می‬
‫از طرف دیگر‪ ،‬نوآوری هایی را که به تغییر در معماری سیستم‬
‫انجامند‪ ،‬نوآوری معماری می گویند‪ .‬به عبارت بهتر اجزای سیستم ثابت می‬
‫ماند‪ ،‬ولی روابط آن ها دچار تغییراتی می شود‪ .‬اگر معماری سیستم تغییر نکند‪،‬‬
‫اما دانش طراحی دچار تغییرات زیادی شود‪ ،‬در این صورت نوآوری را مدوالر می‬
‫نامند‪ .‬چهار نوع نوآوری که در این قسمت بررس ی شدند‪ ،‬از نظر تغییرات ایجاد‬
‫شده در دانش فناوری و همچنین تغییرات ایجاد شده در دانش فناوری و‬
‫همچنین تغییرات ایجاد شده در ارتباط با مفاهیم کلیدی و اجزا در چهار سلول‬
‫شکل جای گرفته است‪.‬‬
‫انواع نوآوری‬
‫نوآوری مدوالر‬
‫نوآوری تدریجی‬
‫تغییر نکرده‬
‫نوآوری بنیادی‬
‫نوآوری معماری‬
‫تغییر کرده‬
‫واژگون شده‬
‫تقویت شده‬
‫ارتباااط بااین مفاااهیم‬
‫کلیدی و اجزا‬
‫فرآیند نوآوری در سازمان‬
‫‪‬‬
‫امروزه سازمان ها در محیط پویا و پر از تالطم فعالیت دارند‪ .‬به عبارت بهتر‪،‬‬
‫همه چیز در حال تغییر است و تنها چیزی که تغییر نمی کند‪ ،‬خود تغییر است‪.‬‬
‫مدیران امروزی سعی بر آن دارند تا از تغییرات محیطی در راستای نیل به‬
‫اهداف‪ ،‬بیشترین استفاده را ببرند‪ .‬اگر سازمان نتواند تغییرات محیطی را پیش‬
‫بینی کند و عکس العمل مناسب را نشان دهد‪ ،‬بقایش به مخاطره می افتد‪.‬‬
‫ادامه‪...‬‬
‫‪‬‬
‫تغییر سازمانی ‪ ،Organizational Change‬به معنی پذیرش ایده یا رفتاری‬
‫جدید در سازمان است و نوآوری سازمانی ‪،Organizational Innovation‬‬
‫عبارت از پذیرش عقیده یا رفتاری است که برای صنعت‪ ،‬بازار یا محیط‬
‫عمومی سازمان تازگی دارد‪ ،‬به نخستین سازمانی که محصول جدید عرضه می‬
‫کند‪” ،‬سازمان نوآور“ گویند و سازمان هایی که از آن تقلید می کنند‪ ،‬در واقع‬
‫تغییرات را پذیرفته اند‪ .‬یعنی اولی با نوآوری سازمانی و دومی با تغییر سازمانی‬
‫روبروست‪.‬‬
‫مراحل نوآوری‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪.5‬‬
‫نیاز‬
‫نظر یا ایده‬
‫تطبیق یا پذیرش‬
‫اجرا‬
‫منابع‬
‫‪ .1‬نیاز‬
‫‪‬‬
‫در تغییر و نوآوری‪ ،‬نیاز هنگامی به وجود می آید که مدیران نسبت به عملکرد‬
‫جاری سازمان ناراض ی باشند‪ ،‬وجود چنین مسئله ای به جستجوی روش های‬
‫جدید می انجامد‪.‬‬
‫‪ .2‬نظر یا ایده‬
‫‪‬‬
‫به معنی ارایه راه جدیدی برای اجرای کارهاست‪ .‬نظر یا ایده می تواند به‬
‫صورت الگو‪ ،‬طرح یا برنامه ای باشد که یک سازمان باید آن را به اجرا در‬
‫آورد یا ممکن است به صورت دستگاهی جدید‪ ،‬محصولی تازه یا روش ی نو برای‬
‫نظارت بر امور یا شیوه مدیریت بر سازمان باشد‪ .‬این نظر یا ایده می تواند در‬
‫داخل سازمان ارایه شود یا از خارج به داخل سازمان رسوخ کند‪ .‬قبل از‬
‫پذیرش نظر یا ایده جدید الزم است‪ ،‬ابتدا با نیازمندی سازمان مقایسه و‬
‫سپس بررس ی شود که آیا می تواند نیاز را پاسخ گوید یا خیر؟‬
‫‪ .3‬تطبیق یا پذیرش‬
‫‪‬‬
‫به مرحله گفته می شود که الزم است مدیران ایده جدیدی را تایید کنند تا در‬
‫سازمان اجرا شود‪.‬‬
‫‪ .4‬اجرا‬
‫‪‬‬
‫تغییر می‬
‫به مرحله ای می گویند که کارکنان سازمان دست به اجرای‬
‫ا‬
‫زنند‪ .‬در این مرحله احتماال شرکت باید مواد‪ ،‬وسایل یا ماشین آالت بخرد و‬
‫کارکنان دوره های آموزش ی جدید ببینند تا بتوانند ایده یا نظر پیشنهادی را به‬
‫اجرا در آورند‪ .‬مرحله اجرا یکی از مشکلترین مراحل محسوب می شود‪.‬‬
‫‪ .5‬منابع‬
‫‪‬‬
‫منظور از منابع‪ ،‬وجود منابع انسانی و منابع مالی الزم برای تحقق نوآوری‬
‫سازمانی است‪ .‬نوآوری به خودی خود صورت نمی گیرد‪ ،‬بلکه مستلزم صرف‬
‫وقت و منابع است‪ .‬طرح های نو به چیزی بیش از بودجه تخصیص یافته نیاز‬
‫دارند و الزم است برای آنها نابع خاص ی را مد نظر قرار داد‪.‬‬
‫فرآیند نوآوری در سازمان‬
‫محیط‬
‫مشتریان‬
‫شرکت های رقیب‬
‫قوانین‬
‫مقررات‬
‫نیروی کار‬
‫عرضه کنندگان مواد‬
‫سازمان های مشاور‬
‫کتاب ها و نوشته های‬
‫تحقیقاتی‬
‫مسائل یا موقعیت ها‬
‫‪ .1‬نیازها‬
‫‪ .4‬اجرا‬
‫‪ .3‬تطبیق‬
‫‪ .2‬ایده (نظر)‬
‫‪ .5‬منابع‬
‫خالقیت های درون‬
‫سازمان‬
‫مدل های نوآوری‬
‫‪.I‬‬
‫مدل فشار فناوری ‪Technology Push‬‬
‫‪.II‬‬
‫مدل کشش بازار ‪Market Pull‬‬
‫‪ .III‬مدل یکپارچه فشار فناوری و کشش بازار‬
‫مدل فشار فناوری‬
‫‪‬‬
‫‪Technology Push‬‬
‫در این مدل عامل توسعه و فناوری‪ ،‬تحقیق و توسعه‬
‫‪ )R&D( Development‬است‪ .‬به عبارت بهتر تحقیقات‪ ،‬منبع تولید ایده‬
‫های نوینی است که به تولید محصوالت جدید و ارایه آنها به بازار می انجامد‪.‬‬
‫بنابراین ابتدا ایده ای در واحد تحقیق و توسعه‪ ،‬خلق و به نمونه محصولی‬
‫جدید تبدیل می شود‪ .‬سپس وارد فرآیند تولید می گردد و به دنبال آن بازاریابی‬
‫انجام می شود‪ .‬با توجه به اینکه روش فوق به نیازمندی های بازار توجه نمی‬
‫کند و تنها با تکیه بر تحقیق و توسعه به دنبال نیل به نوآوری های جدید‬
‫است‪ ،‬بنابراین امکان دارد محصوالتی تولید شوند که نیاز بالقوه بازار نیستند‪.‬‬
‫بدین ترتیب درصد زیادی از محصوالت تولیدی در بازار به فروش نخواهد‬
‫رسید‪.‬‬
‫‪Research and‬‬
‫مدل فشار فناوری‬
‫نیاز بازار‬
‫بازاریابی‬
‫‪Technology Push‬‬
‫تولید‬
‫تحقیق و توسعه‬
‫(‪)R & D‬‬
‫مدل کشش‬
‫‪‬‬
‫بازار ‪Market Pull‬‬
‫با توجه به مشکل مطرح در مدل فشار فناوری که به دنبال توسعه نوآوری و‬
‫افزایش فروش مبتنی بر دانش تخصص ی واحدهای تحقیق و توسعه بود‪،‬‬
‫تولیدکنندگان متوجه اهمیت و نقش نیازهای مشتریان شدند و به تحقیقات‬
‫بر اساس فلسفه‬
‫بازار روی آوردند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬مدل کشش بازار‬
‫بازارگرایی مطرح شد‪ .‬بنابراین‪ ،‬ابتدا مطالعات بازار انجام می گیرد و نیاز بازار‬
‫تعیین می شود و سپس برای رفع نیازمندی های بازار‪ ،‬عملیات تحقیق و توسعه‬
‫و تولید انجام می پذیرد‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬درصد بیشتری از محصوالت تولیدی که‬
‫ساخته شده اند‪ ،‬به فروش خواهند رسید‪ .‬اما این‬
‫مبتنی بر نیاز بازار‬
‫مدل نیز با مسایل و مشکالتی مواجه است‪ .‬از جمله آن که تولیدکننده پس از‬
‫تحقیقات بازار و تعیین نیازمندی ها‪ ،‬هنگام طراحی و ساخت متوجه بسیاری از‬
‫کمبودها و ناسازگاری ها می شود‪.‬‬
‫مدل کشش‬
‫تولید‬
‫تحقیق و توسعه‬
‫بازار ‪Market Pull‬‬
‫بازاریابی‬
‫نیاز بازار‬
‫مدل یکپارچه فشار فناوری و کشش بازار‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در این حالت مدل کشش بازار و فشار فناوری‪ ،‬یکپارچه و با یکدیگر سازگار می‬
‫شوند‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬هر دو ساز و کار عنوان شده‪ ،‬یعنی فشار و کشش‪ ،‬به‬
‫تحریک نوآوری و تغییر فناوری کمک می کنند‪ ،‬اما یکپارچه سازی این دو‬
‫مکانیزم‪ ،‬به روند تغییر سرعت می بخشد‪.‬‬
‫بدین ترتیب‪ ،‬ابتدا فرصت های بازاری و همچنین فرصت های ناش ی از فشار‬
‫علم و فناوری شناسایی می شوند‪ .‬سپس سازگاری آنها با یکدیگر و همچنین با‬
‫منابع و امکانات سازمانی مورد توجه قرار می گیرد تا به توسعه هرچه بهتر‬
‫فناوری و نوآوری بینجامد‪ .‬بنابراین شاهد ظهور نوآوری موفق خواهیم بود‪.‬‬
‫مدل یکپارچه فشار فناوری و کشش بازار‬
‫فرصتهای کشش بازار‬
‫•تقاضای بازار‬
‫•ازدیاد حوزه های کاربرد‬
‫•نیاز های شناسایی شده‬
‫•فرصت هایی جهت افزایش‬
‫سود‪ ،‬کیفیت و بهره وری‬
‫•کار آفرینان‬
‫نوآوری‬
‫فرصت های فشار علم‬
‫•اکتشافات علمی‬
‫•دانش کاربردی‬
‫•نیازهای شناسایی شده‬
‫•سرمایه های علمی و معنوی‬
‫عوامل موثر بر تحقق نوآوری‬
‫این عوامل ممکن است عوامل خارجی یا محیطی سازمان‪ ،‬عوامل داخلی‬
‫سازمان و یا سایر عوامل مطرح باشند‪ .‬برخی از عوامل محیطی که بر تحقق‬
‫نوآوری تاثیر خواهد گذاشت‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫محیط اقتصادی‬
‫سیاست های دولت (محیط حقوقی)‬
‫مشخصات و ویژگی های صنعت مورد نظر‬
‫وضعیت بازار‬
‫ادامه‪...‬‬
‫برخی از عوامل داخلی سازمان که بر تحقق نوآوری تاثیر می گذارند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اندازه سازمان‬
‫استفاده از فناوری اطالعات در سازمان‬
‫منابع انسانی‬
‫مدیریت‬
‫منابع مالی‬
‫ساختار سازمانی‬
‫نوآوری فناوری چیست؟‬
‫‪‬‬
‫تغییرات در فناوری می تواند محصول نوآوری فناوری باشد که به ارایه یک‬
‫فناوری جدید یا بهبود یافته می انجامد‪ .‬فناوری در دو جهت تغییر می کند‪ :‬یکی‬
‫ارایه عملکردی بهتر و دوم ارضای خواسته ها و نیازمندی های بالقوه و رو به‬
‫افزایش انسان‪.‬‬
‫فرآیند نوآوری فناوری‬
‫‪‬‬
‫هشت مرحله در فرآیند نوآوری فناوری وجود دارند که عبارتند از‪:‬‬
‫‪ .1‬تحقیقات پایه ‪Basic Research‬‬
‫‪ .2‬تحقیقات کاربردی ‪Applied Research‬‬
‫‪ .3‬تحقیقات توسعه ای‬
‫‪ .4‬پیاده سازی فناوری‬
‫‪ .5‬تولید‬
‫‪ .6‬بازاریابی‬
‫‪ .7‬انتشار فناوری‬
‫‪ .8‬ارتقای فناوری‬
‫تحقیقات پایه‬
‫‪‬‬
‫‪Basic Research‬‬
‫هدف از تحقیقات پایه یا زیربنایی که در دانشگاه یا مراکز تحقیق و توسعه‬
‫انجام می پذیرد‪ ،‬پیش بردن مرزهای دانش بشری است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬در‬
‫این نوع از تحقیقات به دنبال درک یا دانش ی عمیق تر درباره موضوع مورد نظر‬
‫هستیم‪ .‬معموال نتایج تحقیقات در طوالنی مدت حاصل می شوند و ممکن‬
‫است کاربرد ویژه ای نداشته باشند‪.‬‬
‫تحقیقات کاربردی‬
‫‪‬‬
‫‪Applied Research‬‬
‫در این مرحله فعالیت های تحقیقاتی در جهت حل یک یا چند مشکل موجود‬
‫در جامعه هدایت خواهند شد‪ .‬به عبارت بهتر‪ ،‬این فعالیت ها به دنبال رفع‬
‫نیازمندی های مشخص در حوزه مورد نظر هستند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬تحقیقاتی‬
‫که برای ساخت یک داروی خاص به منظور درمان بیماری مورد نظر انجام می‬
‫شود‪ ،‬از این نوع است‪.‬‬
‫تحقیقات توسعه ای‬
‫‪‬‬
‫در این مرحله توسعه فناوری انجام می پذیرد‪ .‬این تحقیقات دانش و ایده‬
‫حاصل شده در مراحل قبل را به سخت افزار‪ ،‬نرم افزار یا خدمات تبدیل می‬
‫کند و می تواند به صورت ارایه الگوی طراحی یا ساخت و تست نمونه اولیه‬
‫انجام پذیرد‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬تحقیقات توسعه ای شامل انجام یک سلسله‬
‫فعالیت های برنامه ریزی شده است که با استفاده از دانش حاصل از‬
‫تحقیقات یا تجربیات قبلی‪ ،‬به تولید مواد و محصوالت جدید‪ ،‬بهره برداری از‬
‫فرآیندهای جدید یا اصالح و بهبود حایز اهمیتی در آنها می انجامد‪.‬‬
‫پیاده سازی فناوری‬
‫‪‬‬
‫به مجموعه فعالیت های مرتبط با عرضه محصول به بازار باز می گردد‪ .‬به‬
‫عبارت دیگر‪ ،‬پیاده سازی فناوری به اولین استفاده عملیاتی جامعه از ایده یا‬
‫محصول مرتبط است‪ .‬این مرحله شامل مالحظات زیادی از جمله هزینه‪ ،‬ایمنی‬
‫و یا حتی شرایط زیست محیطی است که موجب موفقیت ارایه محصول یا‬
‫خدمت در محیط تجاری می شود‪.‬‬
‫تولید‬
‫‪‬‬
‫فعالیت های مرتبط با تبدیل گسترده مفاهیم طراحی یا ایده ها به محصوالت و‬
‫خدمات است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬کلیه فعالیت های ساخت‪ ،‬کنترل کیفیت‪،‬‬
‫لجستیک و توزیع در این مرحله قرار می گیرند‪.‬‬
‫بازاریابی‬
‫‪‬‬
‫خواسته‬
‫شامل فعایت هایی است که به گونه ای تامین نیازمندی ها و‬
‫های مشتریان را در پی خواهد داشت‪ .‬در این مرحله‪ ،‬موضوعاتی نظیر مطالعه و‬
‫ارزیابی بازار‪ ،‬راهبرد توزیع‪ ،‬توسعه بازارها‪ ،‬سنجش رفتار مشتریان مطرح می‬
‫شود‪.‬‬
‫انتشار فناوری‬
‫‪‬‬
‫این مرحله شامل مجموعه فعالیت هایی است که موجب به کارگیری وسیع‬
‫فناوری و تسلط آن در بازار خواهد شد‪ .‬چگونگی انتشار و تسلط بر بازار‪ ،‬به‬
‫نوع و روش استفاده از فناوری باز می گردد‪ .‬برای مثال‪ ،‬شرکت ماکروسافت با‬
‫استفاده از فناوری اتصال و بهره برداری از اینترنت در محصوالت نرم افزاری‬
‫خود‪ ،‬امکان انتشار آن را فراهم آورده است‪.‬‬
‫ارتقای فناوری‬
‫‪‬‬
‫این مرحله مجموعه فعالیت هایی را در بر می گیرد که به حفظ مزیت رقابتی‬
‫فناوری مورد نظر می انجامد؛ فعالیت هایی نظیر‪ :‬بهبود فناوری مورد نظر‪،‬‬
‫ارایه کاربردهای جدید آن‪ ،‬افزایش کیفیت و کاهش هزینه‪ .‬ارتقای فناوری‬
‫موجب طوالنی تر شدن دوره عمر آن فناوری خواهد شد‪.‬‬
‫معادله زنجیره نوآوری‬
‫نوآوری‬
‫موفق‬
‫تجاری‬
‫=‬
‫محیط‬
‫حمایت‬
‫کننده ‪+‬‬
‫نیازهای‬
‫اجتماعی‬
‫شناسایی‬
‫شده ‪+‬‬
‫مدیریت‪+‬‬
‫کار آفرینی‬
‫‪+‬‬
‫توسعه‬
‫مهندس ی‪+‬‬
‫اختراعات‬
‫علمی‬
‫مدیریت و نوآوری‬
‫مدیر دستوری‬
‫مدیر کارآفرین‬
‫‪ .1‬بااه دنبااال پیشاارفت شااغلی بااا اهاادافی ک اامال ‪ .1‬مبتک ا اار اس ا اات و همگ ا ااام ب ا ااا پیش ا اابرد کاره ا ااا‬
‫اهدافش را تعریف می کند‪.‬‬
‫مشخص است‪.‬‬
‫‪ .2‬کارها را از طریق افراد انجام می دهد‪.‬‬
‫‪ .2‬کارهای مهم را خود انجام می دهد‪.‬‬
‫‪ .3‬ب ااه خ ااوبی تف ااویی اختی ااار و ایج اااد انگیا ازه ‪ .3‬بااه خااوبی تفااویی اختیااار ماای کنااد و نیااز بااه‬
‫اعمال کنترل دارد‪.‬‬
‫می کند‪.‬‬
‫‪ .4‬طب ااق ض ااوابط عم اال ک اارده و ریس ااک پ ااذیر ‪ .4‬دارای تفکا اارات نوآورانا ااه با ااوده و ریسا ااک را‬
‫مدیریت می کند‪.‬‬
‫نیست‪.‬‬
‫خصوصیات مدیران کارآفرین و دستوری‬
‫جایگاه دو سبک مدیریتی‬
‫دوره رشد نوآوری‬
‫مدیریت‬
‫کارآفرینی‬
‫مدیریت‬
‫دستوری‬
‫دوره افول نوآوری‬
‫فصل پنجم‬
‫جامعه (‪ )society‬چیست؟‬
‫‪‬‬
‫جامعه شناسان تعاریف متعدی را از جامعه ارایه می دهند‪ .‬برای مثال می‬
‫توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫‪ ‬ویلفردو پارتو ‪ ،Wilfredo Pareto‬جامعه شناس ایتالیایی می گوید‪ « :‬جامعه‬
‫جمعی از ذرات انسانی است که در یک رابطه متقابل یا پیچیده قرار دارند‪ .‬صورت‬
‫واقعی این هیئت اجتماعی متنوع و متعدد است و عوامل گوناگونی موجب‬
‫تشکیل آن می شود‪».‬‬
‫‪ ‬هنری گیدینگز ‪ ،Giddings‬جامعه شناس آمریکایی بیان می کند‪« :‬جامعه‬
‫دسته ای از مردم است که برای نیل به هدف عام املنفعه در حال همکاری‬
‫هستند‪».‬‬
‫‪ ‬ژرژ گورویچ ‪ ،Georges Gurvitch‬جامعه شناس فرانسوی عقیده دارد‪:‬‬
‫«جامعه واقعیتی کلی و کثیرالجزا و جامع جمیع جهان است‪».‬‬
‫دسته بندی جوامع بشری‬
‫‪ ‬بشر دوره های متفاوتی را پشت سر گذاشته و هر دوره ویژگی خاص ی داشته است‪.‬‬
‫این دوره ها عبارتند از‪:‬‬
‫الف) جامعه اولیه که مبتنی بر جمع آوری آذوقه و شکار کردن بوده است و به زندگی‬
‫انسان های نخستین باز می گردد‪.‬‬
‫ب) جامعه ایلیاتی ‪ Tribal‬که همان جوامع قبیله ای همراه با اهلی کردن حیوانات و‬
‫اقتصاد شبانی است‪.‬‬
‫ج) جامعه روستایی ‪ Rural‬که مبتنی بر کشاورزی است‪.‬‬
‫د) جامعه شهری که همراه با افزایش جمعیت و ایجاد قانون شکل گرفته است‪.‬‬
‫ه) جامعه صنعتی ‪ Industrial‬که بر پایه صنعت است‪.‬‬
‫و) جامعه اطالعاتی که مبتنی بر اطالعات است‪.‬‬
‫زیر ساخت های فنی – اجتماعی جامعه اطالعاتی‬
‫‪‬‬
‫محققان برای استقرار جامعه اطالعاتی عوامل بسیاری را بیان می کنند که‬
‫مهمترین آنا به شرح زیر است‪:‬‬
‫‪.1‬‬
‫‪.2‬‬
‫‪.3‬‬
‫زیر ساخت های ارتباطات از راه دور‬
‫زیر ساخت های مرتبط با دانش‬
‫زیر ساخت های فناوری رابط اطالعات‬
‫زیر ساخت های ارتباطات از راه دور‬
‫‪‬‬
‫«زیر ساخت ارتباطی» بیان کننده شبکه هایی است که به طور فیزیکی انتقال و‬
‫ارتباط را تامین می کنند و بیشتر ناظر به وجه سخت افزاری تحقق جامعه‬
‫اطالعاتی هستند‪ .‬جامعه کشاورزی با راههای شوسه و آسفالت و جامعه‬
‫صنعتی با لوله کش ی های نفت و گاز شناخته می شدند‪ ،‬اما باید جامعه‬
‫اطالعاتی را با زیرساخت های فیبر نوری و مخابراتی معرفی کرد‪.‬‬
‫زیر ساخت های مرتبط با دانش‬
‫‪‬‬
‫بیشتر ناظر به اندیشه خالق و خبرگی متخصصان‪ ،‬اندیشمندان و فناورانی‬
‫است که بازاریابی‪ ،‬پردازش و فراورش دانش را به عهده دارند‪.‬‬
‫زیر ساخت های فناوری رابط اطالعات‬
‫‪‬‬
‫بیشتر ناظر به محیط حقوقی و پیمان های مناسبی است که نحوه ارتباط و‬
‫همزیستی داده های گوناگون و کاربری آن ها را مهیا می سازند‪.‬‬
‫مدل توسعه فناوری اطالعات (‪)UNDP‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سیر گذر از جوامع سنتی و صنعتی به عصر اطالعات مستلزم صرف هزینه های‬
‫مادی و انسانی همچنین وجود برنامه ای دقیق برای صرف منابع است‪ .‬از آن‬
‫رو برای گذر به جوامع اطالعاتی مدل هایی ارایه می شوند‪.‬‬
‫مطابق شکل ‪ 1‬مدل ‪ )United Nations Development Program( UNDP‬که‬
‫با همکاری چند موسسه بین املللی معتبر برای توسعه فناوری اطالعات در‬
‫کشورهای در حال توسعه فراهم شده است‪ ،‬پنج مولفه دارد‪:‬‬
‫مدل توسعه فناوری اطالعات‬
‫توسعه‬
‫منابع‬
‫انسانی‬
‫توسعه‬
‫زیرساخت‬
‫ها‬
‫توسعه‬
‫سیاست ها‬
‫توسعه‬
‫محتوا و‬
‫کاربرد‬
‫توسعه‬
‫نهادها‬
‫‪ .1‬توسعه زیر ساخت ها‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ایجاد شبکه ارتباطی مناسبی‬
‫توسعه دسترس ی همگانی‬
‫‪ .2‬توسعه منابع انسانی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫آموزش و تربیت متخصصان‬
‫افزایش مهارت های فنی در کاربران‬
‫افزایش قابلیت های کارآفرینی‬
‫‪ .3‬توسعه سیاست ها (محیط حقوقی‪ ،‬قوانین نظارتی و خط‬
‫مش ی های اجرایی)‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تدوین سیاست های شفاف و جامع‬
‫توسعه چارچوب قانونی و نظارت‬
‫رعایت حقوق مالکیت معنوی‬
‫ایجاد نظام مالیاتی عادالنه‬
‫توسعه محتوا و کاربرد‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫توسعه کاربردهای بخش ی و فرابخش ی در زمینه های بهداشت و درمان‬
‫الکترونیکی‪ ،‬تجارت الکترونیکی و دولت الکترونیکی‬
‫بومی سازی کاربردها (از لحاظ زبان مورد استفاده و غیره)‬
‫توسعه دسترس ی همگانی به کاربردها‬
‫‪ .5‬توسعه نهادها‬
‫‪‬‬
‫ایجاد و توسعه شرکت های کوچک و متوسط (‪)SME‬‬
‫‪Small and‬‬
‫‪Medium Enterprise‬‬
‫‪‬‬
‫ایجاد و توسعه انکوباتورها(مراکز رشد) ‪Icubator‬‬
‫‪‬‬
‫تامین مالی و تخصیص اعتبارات‬
‫حمایت از افزایش کارایی و اثربخش ی‬
‫فراهم آوردن امکان دسترس ی به بازارهای محلی و بین املللی برای بخش‬
‫خصوص ی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫فصل ششم‬
‫اقتصاد دیجیتالی‬
‫‪‬‬
‫•‬
‫امروزه فناوری اطالعات و ارتباطات‪ ،‬به عنوان یکی از زمینه های نوین به سرعت در‬
‫حال تاثیرگذاری بر اقتصاد است‪ .‬در اقتصاد جدید که مبتنی بر شبکه های رایانه‬
‫ایست‪ ،‬محیط کسب و کار در حال تبدیل ببه محیطی دیجیتالی (رقمی) است‪ .‬چنین‬
‫اقتصادی را با عنوانهای زیر نام می برند‪:‬‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد دیجیتالی ‪Digital Economy‬‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد اینترنتی ‪Internet Economy‬‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد مبتنی بر شبکه ‪Network Economy‬‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد مبتنی بر وب )‪Web Economy (Webonomics‬‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد جدید ‪Product and Service‬‬
‫به صورت ساده می توان گفت‪ ،‬اقتصاد دیجیتال اقتصادی است که قسمت اعظم‬
‫آن بر پایه فناوری های دیجیتال شامل شبکه های ارتباطی‪ ،‬رایانه ها‪ ،‬نرم افزارها و‬
‫سایر فناوری های اطالعاتی است‪.‬‬
‫مولفه های اکوسیستم اقتصاد دیجیتالی‬
‫‪‬‬
‫اقتصاد دیجیتال گویای یک تحول اقتصادی است؛ تحولی که بر کلیه مولفه‬
‫های اقتصادی همچون محصوالت‪ ،‬مصرف کنندگان‪ ،‬فروشندگان‪ ،‬واسطه‬
‫ها‪ ،‬خدمات پشتیبانی‪ ،‬بازار و فرآیندهای آن موثر خواهد بود‪ .‬در ادامه ویژگی‬
‫هر یک از این مولفه ها در اقتصاد دیجیتال بررس ی می شود‪.‬‬
‫در اقتصاد دیجیتال‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ارتباط بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بیشتر و فاصله بین آنها کمتر می‬
‫شود‪ .‬زیرا فناوری اطالعات‪ ،‬مرزهای جغرافیایی را از بین می برد‪.‬‬
‫مشتری گرایی بیشتر می شود و محصوالت و خدمات کامال سفارش ی و مبتنی بر‬
‫سالیق مشتریان ارایه می گردند‪.‬‬
‫مفاهیمی چون کسب و کار الکترونیکی ‪ ،E_Business‬تجارت الکترونیکی‬
‫‪E_Commerce‬و بازاریابی بالدرنگ‪ Real_Time marketing‬تعریف می‬
‫شوند‪.‬‬
‫تجارت الکترونیکی و انواع آن‬
‫‪‬‬
‫تجارت الکترونیکی را می توان ذیل مفهوم اقتصاد دیجیتال مورد توجه قرار‬
‫داد‪ ،‬برای تجارت الکترونیکی تعاریف متعددی ارایه شده اند که از آن جمله می‬
‫توان گفت تجارت الکنرونیکی‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫•‬
‫بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده ها‪ ،‬شامل متن‪ ،‬صدا و تصویر مبتنی است و‬
‫فعالیت های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کاالها و خدمات‪ ،‬تحویل فوری‬
‫مطالب دیجیتالی و انتقال الکترونیکی را در می گیرد‪.‬‬
‫فرآیند خرید‪ ،‬فروش یا تبادل محصوالت‪ ،‬خدمات و اطالعات از طریق شبکه های‬
‫رایانه ای و اینترنت است‪.‬‬
‫به معنی انجام تجارت کاال و خدمات با استفاده از ارتباطات راه دور‬
‫‪ Telecommuications‬و ابزار های مبتنی بر ‪/‬ان است‪.‬‬
‫تجارت الکترونیکی به طور کلی‪ ،‬بر سه جنبه خرید‪ ،‬فروش و مبادله با استفاده‬
‫از روش های الکترونیکی تاکید دارد‪.‬‬
‫انواع سازمان از حیث میزان بهره مندی از تجارت الکترونیکی‬
‫‪ ‬سازمان ها نیز به لحاظ روش تجاری خود می توانند در سه دسته قرار گیرند‪:‬‬
‫ا‬
‫‪ -1‬سازمان های سنتی‪ :‬کامال سنتی هستند و از رویه های فیزیکی برخوردارند‪.‬‬
‫‪ -2‬سازمان های نیمه سنتی‪ :‬برخی از فعالیتهای آن ها با بهره گیری از تجارت‬
‫الکترونیکی انجام می گیرد‪.‬‬
‫‪ -3‬سازمان های مجازی‪ :‬مبتنی بر تجارت الکترونیکی کامل هستند‪.‬‬
‫انواع تجارت الکترونیکی‬
‫‪ ‬تجارت الکترونیکی بسته به آن که مبتنی بر اینترنت یا سایر شبکه های رایانه ای‬
‫باشد‪ ،‬به دو دسته تقسیم می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬تجارت الکترونیکی مبتنی بر شبکه های ارتباطی عمومی (مانند اینترنت)‬
‫‪ -2‬تجارت الکترونیکی مبتنی بر شبکه های ارتباطی خصوص ی (مانند اینترانت)‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪ ‬اما تجارت الکترونیکی از حیث تراکنش ها نیز به انواعی تقسیم می شود که‬
‫برخی از آن ها عبارتند از‪:‬‬
‫الف) ارتباط بنگاه و بنگاه (‪ :)B2B‬الگویی از تجارت الکترونیکی را گویند که طرفین‬
‫معامله شرکت ها یا بنگاه ها هستند‪ .‬ارتباط تجاری بین سازندگان قطعات‬
‫خودرو و خودروسازان از این نوع هستند‪.‬‬
‫ب) ارتباط بنگاه و مصرف کننده (‪ :)B2C‬الگویی از اتجارت الکترونیکی را گویند که‬
‫بسیار متداول است و ارتباط تجاری و مستقیما بین شرکت ها و مشتریان یا‬
‫مصرف کنندگان برقرار می شود‪.‬‬
‫ج) ارتباط مصرف کنندگان و شرکت ها (‪ :)C2B‬در این حالت‪ ،‬اشخاص حقیقی به‬
‫کمک اینترنت فرآورده ها یا خدمات خود را به شرکت ها می فروشند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫د) ارتباط مصرف کننده با مصرف کننده (‪ :)C2C‬در این حالت ارتباط خرید و فروش بین‬
‫مصرف کنندگان است‪ .‬مزایده ها و مناقصه های کاال از طریق اینترنت در این مقوله‬
‫می گنجد‪.‬‬
‫ه) ارتباط بین بنگاه ها و سازمان های دولتی (‪ :)B2A‬شامل کلیه تعامالت تجاری بین‬
‫شرکت ها و سازمان های دولتی است‪ .‬پرداخت مالیات ها و عوارض از این قبیل‬
‫تعامالت محسوب می شود‪ .‬این حالت‪ ،‬ارتباط بنگاه ها و دولت (‪ )B2G‬نیز نامیده‬
‫می شود‪.‬‬
‫و) ارتباط بین دولت و شهروندان (‪ :)G2C‬الگویی از تجارت الکترونیکی است که در آن‬
‫ارتباط بین دولت و آحاد مردم که شامل بنگاه های اقتصادی‪ ،‬موسسات دولتی و کلیه‬
‫شهروندان است‪ ،‬با استفاده از فناوری اطالعات و ارتباطات برقرار می شود‪ .‬این الگو‬
‫یکی از مولفه های دولت الکترونیکی نیز به شمار می رود‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫ز) ارتباط بین بنگاه ها و کارمندان (‪ :)B2E‬الگویی دیگر از تجارت الکتروینیک است که در‬
‫آن یک سازمان خدمات‪ ،‬محصوالت مورد نیاز را به کارکنان خود تحویل می دهد‪.‬‬
‫ح) فعالیت های تجاری سیار (‪ :)MC‬شامل تعامالت تجاری است که در یک محیط بی‬
‫سیم به صورت سیار انجام می پذیرد‪.‬‬
‫ط) تجارت الکترونیکی درون سازمانی‪ :‬شامل کلیه فعالیت های درون سازمانی در رابطه با‬
‫مبادله کاال‪ ،‬خدمات یا اطالعات بین واحدها و کارکنان گوناگون سازمان است‪.‬‬
‫ی) ارتباط بین دولت ها (‪ :)G2G‬این الگو ارتباط تجاری بین دولت ها در زمینه هایی مانند‬
‫صادرات و واردات (و یا بین سازمان های دولتی) را در بر می گیرد‪.‬‬
‫ک) تجارت مشترک (‪ :)CC‬الگویی به تجارت الکترونیکی است که در آن افراد یا گروه ها به‬
‫صورت برخط با یکدیگر همکاری دارند‪.‬‬
‫مزایای تجارت الکترونیکی‬
‫‪ ‬برخی از مزایای تجارت الکترونیکی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬گسترش بازارهای محلی به بازارهای ملی و بین املللی‬
‫‪ -2‬دسترس ی سریع به اطالعات دقیق تجاری و حذف تلفات زمانی‬
‫‪ -3‬کاهش هزینه های تبلیغات و سربار‬
‫‪ -4‬ارتقای رفاه عمومی مردم‬
‫‪ -5‬افزایش رقابت و ارتقای کیفیت محصوالت و خدمات‬
‫‪ -6‬افزایش سرمایه گذاری و درآمد‬
‫‪ -7‬کاهش هزینه های تولید‪ ،‬پردازش‪ ،‬توزیع‪ ،‬ذخیره سازی و بازیابی اطالعات‬
‫‪ -8‬ایجاد فرصت های شغلی جدید‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪ -9‬امکان خرید محصوالت و خدمات از سراسر جهان و در مدت زمان محدود‬
‫‪ -10‬گسترش فضای انتخاب برای مشتریان‬
‫‪ -11‬افزایش سرعت تحویل محصوالت و خدمات‪ ،‬به ویژه فرآورده های دیجیتالی و بهبود‬
‫زنجیره عرصه‬
‫‪ -12‬امکان شرکت در حراج های مجازی (مبتنی بر شبکه های رایانه ای)‬
‫‪ -13‬امکان ارتباط مشتریان در فضای الکترونیکی و تبادل ایده و انتقال تجربیات تجاری‬
‫‪ -14‬کاهش هزینه های رفت و آمد شهری و مسافرت برای خرید و در نتیجه کم شدن ترافیک‬
‫و آلودگی محیطی‬
‫‪ -15‬بهینه سازی ارتباط خریداران و فروشندگان از طریق حذف واسطه ها‬
‫معایب تجارت الکترونیکی‬
‫‪ ‬برخی از معایب تجارت الکترونیکی را می توان بدین صورت بیان کرد‪:‬‬
‫‪ -1‬بروز مشکالت امنیتی تعامالت تجاری از طریق شبکه های رایانه ای‬
‫‪ -2‬کاهش حجم فروش و سطح درآمد مردم‬
‫‪ -3‬تضعیف بازارهای داخلی و انتقال فوری تقاضاهای داخلی به رقبای خارجی‬
‫‪ -4‬کاهش نیروی شاغل و افزایش نرخ بیکاری‬
‫محدودیت های تجارت الکترونیکی‬
‫‪ ‬از جمله محدودیتهای مطرح در استفاده از تجارت الکترونیکی که الزم است مدنظر قرار‬
‫گیرند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬لزوم وجود بانکداری الکترونیکی توانمند و دقیق‬
‫‪ -2‬فقدان استانداردها و قواعد پذیرفته شده جهانی در مورد امنیت‪ ،‬کیفیت و قابلیت‬
‫اعتماد‬
‫‪ -3‬ناکافی بودن پهنای باند ارتباطی‬
‫‪ -4‬ضعف ابزارهای نرم افزاری در رابطه با کاربردهای گوناگون تجارت الکترونیکی‬
‫‪ -5‬نیاز به حفظ امنیت اطالعات و محرمانه بودن اطالعات شخص ی‬
‫‪ -6‬ضرورت توسعه محیط حقوقی الزم‪ ،‬بمنظور اجرای تجارت الکترونیکی‬
‫‪ -7‬نیاز به روش های مطمئن و کارا برای تائید احراز هویت خریدار و فروشنده‬
‫‪ -8‬فقدان اعتماد و مقاومت مشتریان و نبود فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیکی‬
‫بازارهای الکترونیکی‬
‫‪ ‬یکی از مولفه های اقتصاد دیجیتالی بازارهای الکترونیکی است‪ .‬بازار‪ ،‬شبکه ای‬
‫از تعامالت و ارتباطاتی است که در آن جا اطالعات‪ ،‬کاالها یا خدمات و‬
‫پرداخت ها مبادله می شوند‪ .‬بازار الکترونیکی فضایی تحت وب است که‪:‬‬
‫‪ -1‬همه تراکنش های مورد نیاز را به صورت الکترونیکی پاسخگوست‪.‬‬
‫‪ -2‬مکانی است که در آن خریداران و فروشندگان به صورت الکترونیکی با یکدیگر‬
‫مالقات می کنند‪ .‬این مکان ابعاد جغرافیایی ندارد و در واقع فضایی تحت وب‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -3‬فروشندگان و خریداران در این فضا مذاکره می کنند‪ ،‬قیمت پیشنهاد می دهند و‬
‫با یکدیگر توافق می کنند‪ .‬سپس سفارش داده می شود و معامله عملی می‬
‫گردد‪.‬‬
‫فصل هفتم‬
‫اجزای سیستم آموزش ی‬
‫‪ ‬در هر سیستم آموزش ی سه جزء اساس ی معلم‪ ،‬متعلم و محتوا وجود دارند‪ .‬فرآیند‬
‫آموزش ی‪ ،‬نوعی تعامل بین سه جزء یاد شده است‪ .‬انواع تعامالتی که بین این سه‬
‫جزء وجود دارند‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬تعامل بین فراگیر و محتوا‪ :‬فرآیند تعامل هوشمندانه با محتواست که به ایجاد تغییراتی‬
‫در فهم‪ ،‬درک و ساختار ذهنی و شناختی فراگیران می انجامد‪ ،‬تعامل فراگیر و محتوا‪،‬‬
‫مشکل ترین نوع تعامل برای توصیف است‪.‬‬
‫‪ -2‬تعامل بین فراگیر و معلم‪ :‬تعاملی است که به وسیله بسیاری از آموزش دهندگان و‬
‫آموزش گیرندگان ضروری شناخته شده است‪ .‬معلم باید دانش آموز را در کاربرد‬
‫دانش جدیدی که فرا گرفته است‪ ،‬یاری دهد‪ .‬زیر دانش آموز با دانشجو به مقدار‬
‫کافی درباره موضوعات تدریس شده آگاهی ندارد‪ .‬بنابراین نمی داند آن را چگونه به کار‬
‫گیرد‪.‬‬
‫‪ -3‬تعامل بین فراگیران‪ :‬این نوع تعامل ممکن است در حضور یا غیاب معلم انجام بگیرد‪،‬‬
‫بعد جدیدی از آموزش از راه دور محسوب می شود و به دیدگاه «دانش آموزش‬
‫محوری» در یادگیری اشاره دارد‪.‬‬
‫آموزش از راه دور‬
‫‪ ‬فرآیند آموزش ی می تواند به سه صورت زیر اجرا شود‪:‬‬
‫‪ -1‬آموزش حضوری یا سنتی‬
‫‪ -2‬آموزش نیمه حضوری‬
‫‪ -3‬آموزش از راه دور‬
‫آموزش از راه دور اصطالحی است که با استفاده از آن یک رشته فعالیت های‬
‫آموزش ی و برنامه های ویژه توصیف می شود‪ .‬نظام آموزش از راه دور ابعاد‬
‫متفاوتی دارد‪ .‬از جمله ویژگی های آن جدایی معلم و شاگرد به طور فیزیکی از‬
‫یکدیگر است؛ ولی با به کارگیری فناوری اطالعات سعی شده است‪ ،‬این شکاف‬
‫و جدایی به نوعی پر شود‪.‬‬
‫برخی از ویژگی های آموزش از راه دور عبارتند از‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫جدایی یاد دهنده و یادگیرنده (معلم و شاگرد) از یکدیگر‪ ،‬هم از نظر مکانی و‬
‫هم از نظر زمانی‬
‫استفاده از فناوری در آموزش با استفاده از وسایل جدید و رسانه های‬
‫آموزش ی گوناگون‬
‫یادگیری متفاوت با شکل سنتی در کالس (صرف نظر از ساعات رفع اشکال‬
‫جمعی)‬
‫مشارکت معلم در شکل نوین فرآیند یادگیری‪ ،‬یاددهی به عنوان عامل اصلی‬
‫فردی و خصوص ی شدن یادگیری‪ ،‬بدین معنا که در این نظام یادگیرنده تعیین‬
‫کننده زمان و مکان‪ ،‬و آهنگ یادگیری متناسب با استعدادها‪ ،‬عالقه ها و به‬
‫طور کلی توانایی ها و ِویژگی های فردی خود است‪.‬‬
‫انواع آموزش از نظر نوع فعالیت‬
‫‪ ‬فرآیند آموزش ی از حیث نوع فعالیت به سه دسته زیر تقسیم می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬معلم پایه یا استاد محوری‬
‫‪ -2‬متعلم پایه یا دانشجو محوری‬
‫‪ -3‬ترکیبی‬
‫در روش اول‪ ،‬معلم اطالعات را به صورت اختیاری و به شیوه های گوناگون در‬
‫اختیار متعلم می گذارد‪ .‬اما در دومی‪ ،‬معلم هیچ کاری انجام نمی دهد‪ ،‬جز این‬
‫که محتوا را در معرض دید متعلم قرار می دهد و متعلم مفاهیم واطالعات را‬
‫بیرون می کشد؛ همان کاری که کودکان در سنین ابتدایی زندگی انجام می‬
‫دهند‪ .‬البته این شیوه در تمام زندگی انسان وجود دارد و اگر چنین شیوه ای‬
‫ا‬
‫وجود نداشت‪ .‬هیچ اختراع و اکتشافی عمال انجام نمی شد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫آموزش الکترونیکی‪ ،‬یا آموزش مجازی‪ ،‬نتیجه به کارگیری فناوری اطالعات در‬
‫فرآیند آموزش است که به یادگیری الکترونیکی می انجامد‪ .‬آموزش‬
‫الکترونیکی‪ ،‬آموزش مبتنی بر فناوری اطالعات است که گستره وسیعی از‬
‫کاربردها‪ ،‬از جمله آموزش مبتنی بر وب‪ ،‬آموزش مبتنی بر رایانه و کالس های‬
‫مجازی را در بر می گیرد‪ .‬به لحاظ کاربردی‪ ،‬سیستم های آموزش الکترونیکی را‬
‫در قالب عنوان های زیر یاد می کنند‪:‬‬
‫آموزش مبتنی بر وب‬
‫سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد‬
‫کالس مجازی ناهمزمان‬
‫کالس مجازی همزمان‬
‫آموزش مبتنی بر وب‬
‫‪‬‬
‫وب محیطی مبتنی بر مشتری‪ /‬کارگزار است که برای ارتباط از پروتکل ‪HTTP‬‬
‫استفاده می کند آموزش مبتنی بر وب‪ ،‬آموزش ی است که با استفاده از این‬
‫پروتکل و در چنین محیطی انجام می پذیرد‪.‬‬
‫سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد‬
‫‪ ‬هنگام کار با سیستم های متفاوت‪ ،‬برای کاربران مشکالتی پیش می آید‪ .‬بمنظور‬
‫رفع این مشکالت‪ ،‬می توان از سیستم های الکترونیکی پشتیبانی از عملکرد که‬
‫به نوعی کاربر را آموزش می دهند‪ ،‬استفاده کرد‪.‬‬
‫این قبیل سیستم ها امکان دسترس ی به اطالعات جامع در لحظه نیاز را برای کاربران‬
‫فراهم می کنند‪ .‬اطالعاتی که آنها در اختیار کاربر قرار می دهند‪ ،‬به نحوی بر‬
‫بهبود کیفیت کار نیروی انسانی اثر می گذارند‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬بیشتر در محیط‬
‫های کاری و موسسات بمنظور ارتقای کارایی پرسنل به کار می روند‪ .‬تفاوت مهم‬
‫سیستم های فوق با سیستم های مبتنی بر وب در این است که آنها‪ ،‬آموزش را‬
‫به اندازه دلخواه و در لحظه نیاز ارائه می دهند‪.‬‬
‫کالس مجازی ناهمزمان‬
‫‪ ‬کالس مجازی ناهمزمان کالس ی در اینترنت است که معلم و فراگیر را به طور ناهمزمان‬
‫و با استفاده از فناوری های گوناگون شبکه و اینترنت‪ ،‬دور هم جمع می کند‪ .‬به این‬
‫صورت که آنها همگی از یک فضای آموزش ی به صورت اشتراکی استفاده می کنند‪ ،‬ولی‬
‫هریک در زمان مورد نظر خود به این فضای آموزش ی مراجعه می کند و از آنچه تا این‬
‫لحظه در کالس رخ داده است‪ ،‬اطالع به دست می آورد‪ .‬دانش آموزان می توانند‬
‫پرسش و پاسخ‪ ،‬یادداشت های معلم‪ ،‬گزارش کار سایر دانشجوها و اطالعات مفید‬
‫ا‬
‫ر‬
‫دیگر را ببینند و متقابال سئوال یا نکات مو د نظر خود را مطرح سازند‪.‬‬
‫از مزایای این نوع آموزش آن است که تاحدودی‪ ،‬جنبه های اجتماعی محیط آموزش ی را‬
‫لحاظ می کند و در آن تعامل و ارتباط میان همکالس ی ها و معلم به طور نسبی فراهم‬
‫می شود‪.‬‬
‫کالس مجازی همزمان‬
‫‪‬‬
‫کالس مجازی همزمان یک محیط آموزش ی زنده است که در آن معلم و‬
‫دانشجویان به صورت همزمان‪ ،‬اما در مکان های فیزیکی متفاوت با بهره گیری‬
‫از شبکه های رایانه ای به آموزش مشغول می شوند؛ بدان معنا که که کالس‬
‫در زمان واقعی برگزار می شود زمانبندی این کالس ها باید به نحوی باشد که‬
‫همه اعضای آن بتوانند‪ ،‬در یک زمان مشخص از آن استفاده کنند‪ .‬البته این‬
‫موضوع از محدودیت ها و معایب کالس مجازی به شمار می رود‪ .‬زیرا باعث‬
‫پیچیده شدن سیستم از لحاظ فنی می شود‪ .‬برای مثال‪ ،‬بمنظور پشتیبانی‬
‫ارتباطات صوتی همزمان میان اعضای کالس‪ ،‬به یک پهنای باند زیاد نیاز‬
‫میباشد‪.‬‬
‫مزایای آموزش الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫برخی از مزایای آموزش الکترونیکی عبارتند از‪:‬‬
‫حذف محدودیت زمان و مکان و به عبارت بهتر امکان یادگیری در هر مکان و‬
‫زمانی‬
‫امکان یادگیری در هر سنی‬
‫کاهش هزینه تحصیلی نسبت به روش های سنتی‬
‫دسترس ی ساده به منابع آموزش ی جدید‬
‫تحقق عدالت در نظام آموزش ی‬
‫امکان یادگیری مشارکتی بدون هیچ حد و مرز جغرافیایی‬
‫یادگیری انتخابی دوره های آموزش ی‬
‫امکان سفارش ی سازی برنامه آموزش ی‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪ ‬می توان گفت چهار مزیت اصلی آموزش الکترونیکی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬انعطاف در زمان‬
‫‪ -2‬انعطاف در مکان‬
‫‪ -3‬انعطاف در آهنگ آموزش ی‬
‫‪ -4‬انعطاف در برنامه های آموزش ی‬
‫سیستم های مدیریت آموزش الکترونیکی‬
‫‪ ‬هر محیط آموزش ی برای اجرا و نظارت بر قوانین آموزش ی و انضباطی خود‪ ،‬به‬
‫بخش مدیریت نیاز دارد‪ .‬تنظیم و بودجه بندی زمانی و محتوایی دروس‪ ،‬نظارت‬
‫بر اجرای این بودجه بندی‪ ،‬کنترل حضور و غیاب و ارزیابی پیشرفت تحصیلی‬
‫فراگیران‪ ،‬نظارت بر امتحانات و ارزشیابی برخی از وظایف بخش مدیریت‬
‫هستند‪ .‬در محیط آموزش الکترونیکی دو سیستم مدیریتی وجود دارد که در‬
‫کنار هم وظایف فوق را انجام می دهند‪ .‬این دو سیستم عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬سیستم مدیریت آموزش (‪)LMS‬‬
‫‪ -2‬سیستم مدیریت محتوای آموزش ی (‪)LCMS‬‬
‫سیستم مدیریت آموزش (‪)LMS‬‬
‫‪‬‬
‫‪ LMS‬سیستم نرم افزاری است که بر آموزش دانشجویان نظارت دارد‪.‬‬
‫اموری مانند مدیریت اشتراک هر دانشجو‪ ،‬ثبت نام‪ ،‬انتخاب واحد‪ ،‬جمع آوری‬
‫اطالعات در مورد پیشرفت تحصیلی دانشجو‪ ،‬امتحانات غیرمترقبه‪ ،‬امتحانات‬
‫پایانی و به طور کلی ارزشیابی و نمره دادن از جمله وظایفی هستند که بر عهده‬
‫این سیستم قرار دارند‪.‬‬
‫سیستم مدیریت محتوای آموزش ی (‪)LCMS‬‬
‫‪‬‬
‫هدف اصلی و اولیه این سیستم‪ ،‬مدیریت محتوای آموزش ی است که می تواند‬
‫به صورت سفارش ی برای هر دانشجو ارائه شود‪ .‬در سیستم فوق می توان‪،‬‬
‫محتویات آموزش ی را ایجاد و ذخیره کرد‪ ،‬مورد استفاده مجدد قرار داد و آنها را‬
‫حذف یا اصالح کرد‪ .‬از محتوای آموزش ی‪ ،‬مطالبی است که در قالب دروس‬
‫گوناگون باید به دانشجویان منتقل شود‪.‬‬
‫بخش های یک دانشگاه اینترنتی‬
‫دانشگاه‬
‫ساختار آموزش ی مجازی‬
‫برگزاری کالس های مجازی‬
‫برگزاری آزمون‬
‫نظارت و ارزیابی‬
‫تدوین خودآموز‬
‫ساختار پژوهش ی مجازی‬
‫برگزاری کنفرانس و سمینار‬
‫پژوهش های آزاد‬
‫پژوهش های دانشجویی‬
‫ساختار ستادی مجازی‬
‫امور دانشجویی‬
‫ثبت نام و برنامه ریزی آموزش ی‬
‫پذیرش دانشجو‬
‫گزینش عضو هیات علمی‬
‫فصل هشتم‬
‫تاثیر فناوری اطالعات بر کار‬
‫‪‬‬
‫عصر اطالعات با ویژگی های خاص خود‪ ،‬ماهیت کار و اشتغال را دستخوش‬
‫تغییر و تحوالت زیادی می کند‪ .‬نیروی کار و محیط کار در جامعه اطالعاتی که‬
‫مبتنی بر فناوری اطالعات شکل می گیرد‪ ،‬با جامعه صنعتی متفاوت است‪ .‬در‬
‫این شرایط تعداد زیادی از کارکنان در مشاغلی که محور آن اطالعات و دانش‬
‫است‪ ،‬کار می کنند‪ .‬در عرصه کار مبتنی بر فناوری اطالعات تغییراتی رخ می‬
‫دهد که می توان به صورت زیر فهرست کرد‪:‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫ا‬
‫الف) برخی از مشاغل فعلی در عصر اطالعات از بین خواهند رفت‪ .‬مثال با حذف کتابخانه‬
‫های سنتی‪ ،‬شغل کتابدار سنتی نخواهیم داشت‪.‬‬
‫ب) برخی دیگر از مشاغل با تغییراتی مواجه می شوند‪ .‬برای مثال‪ ،‬پزشکی و تجارت متاثر از‬
‫فناوری اطالعات و ارتباطات با روش های جدید اجرا می شوند‪.‬‬
‫ج) توسعه و رواج فناوری اطالعات و ارتباطات موجب ایجاد مشاغلی نو خواهد شد؛‬
‫مشاغلی همچون برنامه نویس بانک اطالعاتی‪ ،‬برنامه نویس سایت و مدیر شبکه‪.‬‬
‫د) ایجاد پدیده دورکاری به معنی استفاده از رایانه ها و ارتباطات راه دور برای انجام‬
‫وظایف شغلی در موقعیت های جغرافیایی متفاوت‪ ،‬بر روش اجرای وظایف تاثیر می‬
‫گذارد‪ .‬دورکاری نه تنها مشاغل خدماتی و رسانه ای را تحت تاثیر قرار می دهد‪ ،‬بلکه با‬
‫سازگار کردن ماشین آالت صنعتی برای دور کاری به صورت مبتنی بر وب یا اینترنت‪،‬‬
‫امکان انجام فعالیتهای صنعتی از راه دور نیز میسر می شود‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫ه) سطح وظایف واگذار شده به انسان ها نسبت به گذشته تخصص ی تر خواهد‬
‫شد و کارهای فیزیکی به ماشین ها واگذار می شود‪ .‬بنابراین انسان در اجرای‬
‫وظایف شغلی خود بیشتر از توانایی فکری و اطالعاتی بهره می برد‪.‬‬
‫و) شاغلین به سواد اطالعاتی‪ ،‬یعنی مهارت های مرتبط با فناوری اطالعات‬
‫نیازمندند‪.‬‬
‫ز) اطالع رسانی دقیق و جامع بازارکار داخلی و خارجی به سادگی انجام می شود‪ ،‬به‬
‫گونه ای که به راحتی می توان مشاغل مورد نظر در اقص ی نقاط جهان را‬
‫شناسایی کرد‪ .‬همچنین سیستم های مشاوره شغلی هوشمند به صورت مبتنی‬
‫بر وب در اختیار همگان قرار می گیرند‪.‬‬
‫تاثیر فناوری اطالعات بر اشتغال‬
‫‪ ‬در خصوص تاثیر فناوری اطالعات بر نرخ اشتغال‪ ،‬دو نگرش وجود دارد‪ .‬نگرش اول‪،‬‬
‫به ایجاد مشاغل جدید در عرصه فناوری اطالعات توجه دارد و خلق مشاغل نو در‬
‫چنین حوزه ای را نوید بخش رشد اشتغال می داند براساس این دیدگاه‪ ،‬فناوری‬
‫اطالعات موجد فرصت های شغلی جدید است و بر نرخ اشتغال می افزاید‪ .‬برای‬
‫مثال‪ ،‬ورود به عرصه اقتصاد دیجیتالی و بهره گیری از تجارت الکترونیکی همراه با‬
‫توسعه تجارت جهانی و گسترش بازارها‪ ،‬فرصت های شغلی جدیدی را به ارمغان‬
‫خواهد آورد‪.‬‬
‫نگرش دوم‪ ،‬ارتقای نقش ماشین ها یا سیستم های رایانه ای در کسب و کار و بهره گیری از‬
‫هوش ماشین به جای هوش انسانی را مطرح می کند و معتقد است که چنین حرکتی‪،‬‬
‫حذف تدریجی جایگاه انسان در مشاغل موجود و در نتیجه‪ ،‬کاهش فرصت های شغلی‬
‫را به دنبال دارد‪.‬‬
‫سازمان و مدیریت کار‬
‫‪‬‬
‫تغییر و تحوالت شغلی متاثر از فناوری اطالعات‪ ،‬موجب شکل گیری روش های‬
‫سازمانی و مدیریتی نوین می شود‪ .‬از آن جمله می توان به ایجاد سازمان های‬
‫مجازی و مدیریت از راه دور اشاره کرد‪ .‬مدیریت از راه دور‪ ،‬به مجموعه‬
‫خدمات مدیریتی گفته می شود که از راه دور انجام می پذیرد‪ .‬مدیر می تواند با‬
‫بهره گیری از فناوری اطالعات‪ ،‬وظایفی همچون برنامه ریزی‪ ،‬سازماندهی‪،‬‬
‫هدایت‪ ،‬تامین منابع و کنترل را اجرا کند‪ .‬مدیریت از راه دور امکان دریافت‬
‫اطالعات متنوع از نقاط گوناگون و اعمال تغییرات در آن بر حسب ضرورت را‬
‫فراهم می کند‪ .‬مسئوالن هدایت این نظام‪ ،‬در نقاط یا مراتب خاص می‬
‫توانند‪ ،‬در صورتی که اقدام معینی از راه دور امکان پذیر نباشد‪ ،‬به محل مورد‬
‫نظر مامور اعزام کنند‪.‬‬
‫مزایا و معایب دورکاری‬
‫‪‬‬
‫دور کاری مزایا و معایبی را برای کارفرمایان‪ ،‬کارکنان و جامعه به دنبال دارد که‬
‫در این جا برخی از آن ها ارائه می شوند‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫الف) مزایای دورکاری‬
‫کاهش هزینه برای کارفرمایان (هزینه های امور اداری‪ ،‬تولیدی و غیره)‬
‫کاهش مشکالت مرتبط با کنترل حضور و غیاب کارکنان‬
‫توجه به نتیجه کار و نه به ساعت حضور فرد‬
‫گسترش جغرافیایی حوزه های عملکرد سازمان ها و ارائه خدمات در سطح ملی و بین املللی‬
‫امکان انتخاب بدون محدودیت جغرافیایی‬
‫بهبود شرایط کار و افزایش رضایت شغلی و بهره وری کارکنان‬
‫افزایش استقالل شغلی کارکنان‬
‫صرفه جویی در هزینه های گوناگون زمانی و مالی کارکنان‬
‫کاهش فشارهای روحی ناش ی از محیط کار و تعامالت اجتماعی روزمره‬
‫افزایش زمان آزاد کارکنان‬
‫افزایش ارتباطات خانوادگی و بهبود شرایط خانواده‬
‫حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا‬
‫کاهش ترافیک و مصرف انرژی‬
‫کاهش نرخ بیکاری در اثر ایجاد مشاغل جدید‬
‫تدارک شرایط اشتغال برای کلیه شهروندان اعم از معلولین‪ ،‬زنان خانه دار و غیره‬
‫افزایش عدالت اجتماعی‬
‫مشاغل مناسب برای دورکاری‬
‫اگرچه کار از راه دور را می توان به شیوه گروهی نیز انجام داد‪ ،‬ولی شغل های مناسب کار از‬
‫راه دور به شغل هایی گفته می شود که فرد توانایی انجام آن ها را به تنهایی داشته‬
‫باشد‪ .‬این گونه مشاغل مانند‪ :‬حسابدار‪ ،‬مشاور‪ ،‬مدیر‪ ،‬پژوهشگر‪ ،‬نویسنده‪،‬‬
‫فروشنده و اپراتور تلفن از ویژگی های زیر برخوردارند‪:‬‬
‫• به شکل فردی قابل هدایت و اجرا هستند‬
‫• به آموزش‪ ،‬تعلیم و نظارت و بازرس ی کمی نیازمندند‬
‫• به زمان و مکان خاص ی وابسته نیستند‬
‫• به مواجهه رودررو با مشتری یا مدیر‪ ،‬دسترس ی فیزیکی به منابع ثابت و بکارگیری‬
‫اطالعات محرمانه نیاز ندارند‬
‫• نتایج به دست آمده در کار به سادگی قابل اندازه گیری هستند‬
‫• با تفکر و برنامه ریزی‪ ،‬خواندن و نوشتن‪ ،‬پردازش لغات و متون‪ ،‬پژوهش‪ ،‬آنالیز و‬
‫تفسیر داده و سایر کارهای کاغذی مرتبط هستند‪.‬‬
‫فصل نهم‬
‫نیروی کار فناوری اطالعات کیست؟‬
‫فناوری اطالعات موجب تحوالت شغلی در جامعه می شود‪ .‬به گونه ای که برخی از‬
‫مشاغل حذف و فرصت های شغلی جدید ایجاد می شوند‪ .‬بی گمان اجرای‬
‫موفق چنین مشاغلی از عهده افرادی بر می آید که از دانش و مهارت های الزم‬
‫در زمینه فناوری اطالعات برخوردار باشند‪ .‬چنین شاغلینی به عنوان نیروی کار‬
‫فناوری اطالعات یا کارگران اطالعاتی شناخته می شوند‪.‬‬
‫تعریف دقیق کارگر اطالعاتی چیست؟ نیروی کار فناوری اطالعات چه ویژگی های‬
‫دارد؟ چه مشاغلی با فناوری اطالعات مرتبط هستند و چگونه طبقه بندی می‬
‫شوند؟‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف اول‪ :‬پورات کارگران اطالعاتی را چنین تعریف می کند‪ :‬کارگران‬
‫اطالعاتی فقط کسانی نیستند که با ماشین ها و فناوری های اطالعاتی کار می‬
‫کنند‪ ،‬بلکه همه کسانی هستند که در امر تولید‪ ،‬توزیع‪ ،‬هماهنگی و پردازش‬
‫دانش فعالیت دارند‪ .‬همان طور که مالحظه می شود‪ ،‬این تعریف بسیار‬
‫گسترده است و بسیاری از مشاغل از جمله‪ :‬روان پزشکی‪ ،‬معماری و فروشندگی‬
‫را نیز در برمی گیرد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف دوم‪ :‬انجمن فناوری اطالعات آمریکا‪ ،‬زمینه های کاری ‪ IT‬را در محدوده‬
‫مطالعه‪ ،‬طراحی‪ ،‬توسعه‪ ،‬پیاده سازی‪ ،‬مدیریت و پشتیبانی از سیستم های‬
‫مبتنی بر رایانه تعریف می کند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف سوم‪ :‬کمیته دولتی فناوری اطالعات ایالت ویریجینا در آمریکا‪ ،‬این‬
‫تعریف را ارائه می دهد‪ :‬یک شغل ‪ IT‬در رابطه با ایجاد‪ ،‬ذخیره سازی‪ ،‬تبادل و‬
‫یا استفاده از اطالعات به کمک ادوات فناوری است و به صورت مشخص‬
‫مشاغلی را در بر می گیرد که نیازمند طراحی و توسعه نرم افزار و سیستم های‬
‫سخت افزاری‪ ،‬پشتیبانی فنی رایانه و سیستم های جانبی‪ ،‬تولید و مدیریت‬
‫سیستم های شبکه ای و پایگاه های اطالعاتی هستند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫تعریف چهارم‪ :‬وزارت تجارت امریکا‪ ،‬که چندین گزارش متفاوت در رابطه با‬
‫نیروی کار ‪ IT‬ارائه کرده است‪ ،‬دو تعریف مستقل برای نیروی کار اصلی ‪ IT‬و‬
‫مشاغل مرتبط با ‪ IT‬مطرح می کند که در ادامه آمده است‪:‬‬
‫نیروی کار اصلی فناوری اطالعات‬
‫‪‬‬
‫چهارگروه دانشمندان رایانه‪ ،‬مهندسان رایانه‪ ،‬تحلیلگران سیستم و برنامه‬
‫نویسان رایانه را در بر می گیرند‪.‬‬
‫الف) دانشمندان رایانه‬
‫‪‬‬
‫افرادی هستند که در زمینه طراحی رایانه‪ ،‬اجرای پژوهش های مورد نیاز برای‬
‫بهبود طرح ها و توسعه کاربردهای جدید فعالیت دارند‪ .‬آنها نسبت به سایرین‪،‬‬
‫از نوآوری و دانش تئوریک باالیی در زمینه حل مسائل پیچیده و تولید یا کاربرد‬
‫ا‬
‫فناوری جدید برخوردارند‪ .‬این گونه افراد معموال در استخدام موسسات و‬
‫مراکز آکادمیک هستند که در زمینه های تئوریک‪ ،‬سخت افزار و طراحی زبان کار‬
‫می کنند‪.‬‬
‫ب) مهندسین رایانه ای‬
‫‪‬‬
‫این افراد در زمینه طراحی و توسعه وجوه نرم افزاری و سخت افزاری سیستم‬
‫ها فعالیت دارند‪ .‬آنها ممکن است با تیم های طراحی تجهیزات جدید رایانه ای‬
‫نیز همکاری می کنند‪ .‬همچنین امکان دارد به عنوان مهندس نرم افزار در زمینه‬
‫طراحی و توسعه بسته های نرم افزاری و یا نرم افزارهای سیستمی فعالیت‬
‫کنند‪.‬‬
‫ج) تحلیلگران سیستم‬
‫‪‬‬
‫آنها از دانش و مهارت های خود در زمینه حل مسئله‪ ،‬ارائه روش های مبتنی بر‬
‫فناوری رایانه برای رفع نیازهای ویژه یک سازمان‪ ،‬پردازش اطالعات مهندس ی‪،‬‬
‫علمی و تجاری و طراحی راه حل های جدید از رایانه استفاده می کنند‪.‬‬
‫تحلیلگران سیستم ممکن است‪ ،‬سیستم های جدیدی را که شامل سخت افزار‬
‫و نرم افزار است طراحی کنند یا کاربرد نرم افزاری جدیدی را برای بهره گیری‬
‫بیشتر از توان رایانه ارائه دهند‪.‬‬
‫د) برنامه نویسان رایانه‬
‫‪‬‬
‫این برنامه نویسان در خصوص نوشتن و نگهداری از دستورالعمل ها‪،‬‬
‫فراخوانی نرم افزارها یا برنامه های مورد نیاز در توالی منطقی اجرای توابع‬
‫فعالیت دارند‪ .‬در بسیاری از سازمان های بزرگ‪ ،‬برنامه نویسان رایانه از‬
‫اطالعات ارائه شده توسط تحلیلگران سیستم استفاده می کنند‪.‬‬
‫مشاغل اصلی و مرتبط با فناوری اطالعات و مدارج تحصیلی مورد نیاز‬
‫برنامه نویسان رایانه‬
‫تحلیلگران سیستم‪ ،‬پردازشگران اطالعات الکترونیکی‬
‫مدیران مهندس ی‬
‫مهندسان برق‬
‫مدیران پایگاه اطالعات‬
‫مهندسان رایانه‬
‫دانشمندان رایانه‬
‫درجه کارشناس ی و باالتر‬
‫متخصصان پشتیبانی رایانه‬
‫تعمیراکاران و نصب کنندگان خطوط برق‬
‫تکنسین مهندس ی برق‬
‫تعمیرکاران و نصب کنندگان خطوط تلفن و تلویزیون کابلی‬
‫تکنسین رادیو و تلویزیون‬
‫تعمیرکاران ادوات الکترونیکی‬
‫تعمیرکاران تجهیزات پردازش اطالعات‬
‫درجه کاردانی‬
‫اپراتورهای رایانه‬
‫واردکنندگان اطالعات‬
‫اپراتورهای ادوات مخابراتی و الکترونیکی‬
‫اپراتورهای ماشین های محاسباتی و دفتری‬
‫آموزش های حرفه ای‬
‫مهارت ها و دانش مورد نیاز نیروی کار فناوری اطالعات‬
‫‪ ‬نیروی کار ‪ ،IT‬به دانش و مهارت های متنوع نیاز دارد تا از عهده وظایف خود‬
‫برآید‪ .‬این گونه مهارت ها را می توان در سه گروه کلی تقسیم کرد‪:‬‬
‫الف) دانش فنی درباره فناوری اطالعات‬
‫ب) دانش صنعتی و تجاری (نظیر‪ :‬تشخیص هزینه های پروژه‪ ،‬زمان بندی و بودجه‪،‬‬
‫آشنایی با اطالعات صنعتی و برنامه های پشتیبانی از تولید‬
‫ج) مهارت های ارتباطی و سازماندهی (یعنی مهارت های الزم برای انجام کار تیمی و‬
‫سازماندهی)‬
‫طبقه بندی مشاغل‪IT‬‬
‫مفهوم پرداز‪ :‬کس ی که راجع به طبیعت محصوالت رایانه ای تفکر و آن را‬
‫ترسیم می کند‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫کارآفرین‬
‫طراح مصحول‬
‫پژوهشگر‬
‫تحلیل گر سیستم‬
‫معمار سیستم‬
‫توسعه دهنده‪ :‬کس ی که شناسایی‪ ،‬طراحی‪،‬‬
‫ساخت و آزمایش یک محصول ‪ IT‬را به‬
‫عهده دارد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫طراح سیستم‬
‫برنامه نویس‬
‫مهندس نرم افزار‬
‫طرح ریز پردازنده‬
‫آزمایشگر‬
‫پشتیبان‪ :‬کس ی که تحویل‪ ،‬راه اندازی‪ ،‬نگهداری و تعمیر یک محصول ‪ IT‬را به‬
‫عهده دارد‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫مشاور سیستم‬
‫کارشناس امور مشتری‬
‫متخصص نگهداری سخت افزار‬
‫راه انداز شبکه‬
‫مدیر شبکه‬
‫اصالح کننده‪ :‬کس ی که یک محصول ‪ IT‬را‬
‫اصالح و تکمیل می کند‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫مدیر پایگاه اطالعاتی‬
‫مهندس نرم افزار‬
‫مهندس رایانه‬
‫برنامه نویس‬
‫تقاضا و کمبود نیروی کار ‪ IT‬در کشورهای مختلف اروپای غربی‬
‫کشور‬
‫‪1999‬‬
‫‪2000‬‬
‫‪2001‬‬
‫‪2002‬‬
‫‪2003‬‬
‫اتریش‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪33125‬‬
‫‪41681‬‬
‫‪369711‬‬
‫‪54697‬‬
‫‪393131‬‬
‫‪59073‬‬
‫‪434229‬‬
‫‪73113‬‬
‫‪474098‬‬
‫‪85013‬‬
‫بلژیک‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪392003‬‬
‫‪32546‬‬
‫‪431005‬‬
‫‪42057‬‬
‫‪464651‬‬
‫‪54286‬‬
‫‪503249‬‬
‫‪62006‬‬
‫‪541220‬‬
‫‪72932‬‬
‫دانمارک‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪127555‬‬
‫‪9751‬‬
‫‪140253‬‬
‫‪14562‬‬
‫‪150194‬‬
‫‪17500‬‬
‫‪161577‬‬
‫‪20994‬‬
‫‪174219‬‬
‫‪24679‬‬
‫فنالند‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪123535‬‬
‫‪10225‬‬
‫‪133133‬‬
‫‪12248‬‬
‫‪143726‬‬
‫‪15465‬‬
‫‪157758‬‬
‫‪18986‬‬
‫‪170489‬‬
‫‪21314‬‬
‫فرانسه‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪1612473‬‬
‫‪117651‬‬
‫‪1752033‬‬
‫‪184750‬‬
‫‪1850102‬‬
‫‪193343‬‬
‫‪1978430‬‬
‫‪207915‬‬
‫‪2087175‬‬
‫‪223079‬‬
‫آملان‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪1988464‬‬
‫‪220892‬‬
‫‪2171627‬‬
‫‪297637‬‬
‫‪2342160‬‬
‫‪333262‬‬
‫‪2553011‬‬
‫‪362772‬‬
‫‪2770646‬‬
‫‪404951‬‬
‫ایتالیا‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪894636‬‬
‫‪68737‬‬
‫‪997515‬‬
‫‪113177‬‬
‫‪1067413‬‬
‫‪129418‬‬
‫‪1162486‬‬
‫‪146035‬‬
‫‪1257379‬‬
‫‪167439‬‬
‫انگلستان‬
‫تقاضا‬
‫کمبود‬
‫‪1761153‬‬
‫‪155211‬‬
‫‪1905740‬‬
‫‪220468‬‬
‫‪2046954‬‬
‫‪264691‬‬
‫‪2212059‬‬
‫‪297422‬‬
‫‪2348827‬‬
‫‪329573‬‬
‫مشکالت ناش ی از کمبودهای نیروی کار فناوری اطالعات‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کمبود نیروی کار ماهر ‪ ،IT‬موجب کند شدن فرآیند نوآوری و توسعه محصوالت در‬
‫صنایع می شود و در نتیجه نرخ صادرات و تولید ارزش افزوده را کاهش می دهد‪.‬‬
‫کمبود نیروی کار در صنایع مرتبط با ‪ ،IT‬کاهش سرعت رشد آنها و در نتیجه تاثیر‬
‫منفی بر اشتغال را در پی خواهد داشت‪.‬‬
‫کاهش نیروی کار ‪ ،IT‬موجب افزایش حقوق شاغالن در این حوزه می شود‪ .‬این‬
‫موضوع به نوبه خود بر افزایش قیمت کاالها وخدمات تاثیر می گذارد‪ .‬از سوی دیگر‪،‬‬
‫نبود نیروی کار کافی موجب کاهش سرعت در ارائه محصوالت و خدمات نیز می شود‪.‬‬
‫بنابراین قدرت رقابت شرکت ها در بازارهای منطقه ای وجهانی را کاهش می دهد و‬
‫این روند تاثیرات ناشایستی را بر اقتصاد ملی کشور خواهد گذاشت‪.‬‬
‫کمبود نیروهای مستعد در داخل کشور ویا قیمت باالی آن ها‪ ،‬موجب جذب و به‬
‫کارگیری نیروهای خارجی می شود که در بلند مدت موجبات اتالف نیروی کار داخلی را‬
‫فراهم می آورد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫شرکت که قادر به تامین نیروی کار مورد نیاز خود در عرصه ‪ IT‬نیستند‪ ،‬ممکن است‬
‫به ناچار با شرکت های دیگری که چنین مشکلی را ندارند‪ ،‬ادغام شوند‪ .‬این موضوع‬
‫موجب کاهش کارایی صنعتی و اقتصادی خواهد شد‪.‬‬
‫فناوری اطالعات و ارتباطات افزایش بهره وری در صنایع و سایر سازمان های دولتی و‬
‫خصوص ی را در پی دارد‪ .‬بنابراین فقدان نیروی کار کافی در این زمینه تاثیرات ناگواری‬
‫بر روند رشد بهره وری می گذارد‪.‬‬
‫کمبود نیروی کار ماهر ‪ IT‬سبب به کارگیری نیروی کار ضعیف و غیرکیفی در پست ها‬
‫و مشاغل می شود و این موضوع به نوبه خود موجب کاهش کیفیت و نوآوری‪،‬‬
‫افزایش هزینه‪ ،‬خرابی بیشتر محصوالت و نارضایتی مشتریان می شود‪.‬‬
‫بازارهای کاری که با کمبود نیروی انسانی مواجهند‪ ،‬دچار نوسانات نیرویی هستند‪ .‬به‬
‫عبارت بهتر‪ ،‬میزان جابه جایی های نیروی کار زیاد می شود و به همین دلیل‪ ،‬هزینه‬
‫استخدام‪ ،‬آموزش و سایر عملیات پرسنلی افزایش می یابد‪.‬‬
‫فصل دهم‬
‫ساختار سازمانی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سازمان ها ساختارهایی دارند تا با آنها اساس فعالیت های کارکنان خود را هماهنگ‬
‫سازند‪ .‬ساختار سازمانی در نمودار سازمانی جلوه می کند و نمایانگر سلسله مراتب‬
‫اداری و حیطه کنترل مدیران است‪ .‬همچنین گروه بندی کارکنان در داویر را نشان می‬
‫دهد و ارتباط و تعامل آنها را تعیین می کند‪.‬‬
‫ا‬
‫ی‬
‫معموال ساختارهای سازمانی را می توان در یکی از دو الگو مکانیکی و ارگانیک قرارداد‪.‬‬
‫الگوی مکانیکی مبین سازمانی پیچیده‪ ،‬متمرکز و رسمی است که انعطاف پذیری‬
‫کمتری دارد‪ .‬در این حالت‪ ،‬سازمان دارای یک شبکه محدود اطالعاتی است که‬
‫ا‬
‫معموال از رده های باالیی سازمان به پایین جریان می یابد‪ .‬الگوی ارگانیک نیز مبین‬
‫سازمانی با درجه انعطاف باال‪ ،‬غیررسمی و غیرمتمرکز است‪ .‬در این حالت افراد‬
‫زیادی در تصمیم گیری های سازمانی مشارکت دارند‪.‬‬
‫تاثیر فناوری اطالعات بر سازمان‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫فناوری اطالعات فرصت های جدیدی را برای سازمان ها پدید آورده است تا‬
‫بتوانند با یکدیگر ارتباطی نزدیک تر را برقرار سازند‪ ،‬از منابع و امکانات مشترک‬
‫بهره جویند و مدل های جدید کسب و کار را تجربه کنند‪.‬‬
‫سازمان ها برای ورود به عصر اطالعات‪ ،‬فرآیندهای سنتی خود را مورد‬
‫مطالعه قرار می دهند و با مهندس ی مجدد آنها‪ ،‬تمهیدات الزم را برای بهره‬
‫مندی بیشتر از فناوری اطالعات فراهم می آورند‪ .‬فناوری اطالعات به عنوان‬
‫ابزار و بستر توسعه سازمان‪ ،‬تغییرات و تحوالت زیادی را در سازمان ها پدید می‬
‫آورد‪ .‬از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تغییر در ساختار سازمانی‪ :‬ساختار هرمی یا سلسله مراتبی سازمان که با انعطاف پذیری‪،‬‬
‫کارآیی و رقابت پذیری کم همراه است‪ ،‬به ساختار گسترده هرمی با ارتفاع کم و قاعده کم و‬
‫قاعده وسیع تر تبدیل می شود و به سوی سازمان های شبکه ای و مجازی پیش می رود‪ ،‬به‬
‫طوری که از انعطاف پذیری و کارایی بیشتری برخوردار است‪ .‬برای مثال‪ ،‬در یک سازمان‬
‫نمونه‪ ،‬بهره گیری از فناوری اطالعات موجب شد تا با ارائه اختیارات بیشتر به کارکنان‪،‬‬
‫سطوح مدیریتی از سیزده به چهار کاهش یابد‪.‬‬
‫تمرکز یا عدم تمرکز سازمانی‪ :‬به کارگیری فناوری اطالعات با توجه به دیدگاه مدیریت سازمان‬
‫می تواند موجب تمرکز یا عدم تمرکز مدیریت شود‪ .‬مدیرانی که مایل به تمرکز بیشتر در‬
‫تصمیم گیری هستند‪ ،‬می توانند با به کارگیری این فناوری‪ ،‬اطالعات بیشتری جمع آوری کنند‬
‫و تصمیمات بیشتری را به صورت متمرکز بگیرند‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬مدیرانی که مایل به کاهش‬
‫تمرکز تصمیم گیری هستند‪ ،‬می توانند با استفاده از این فناوری‪ ،‬اطالعات بیشتری را در‬
‫اختیار کارکنان قرار دهند و بر میزان مشارکت آنان در تصمیم گیری های سازمانی بیفزایند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫افزایش هماهنگی‪ :‬با بهره گیری موثر از فناوری اطالعات‪ ،‬مدیران و کارکنان می توانند‬
‫با یکدیگر ارتباط بیشتری برقرار سازند‪ .‬برای مثال‪ ،‬با استفاده از روش هایی همچون‬
‫پست الکترونیکی‪ ،‬سیستم های اطالعاتی و جلسات الکترونیکی از راه دور این امر‬
‫میسر می شود‪ .‬این فناوری محدودیت های جغرافیایی را حذف و به مدیران کمک می‬
‫کند تا نوعی احساس گروهی خلق کنند‪.‬‬
‫جایگزینی نقش انسان و واحدهای سازمانی با سیستم های اطالعاتی و ماشین ها‬
‫همراه با ارتقای سطح شغلی انسان در سازمان‪ :‬این امر موجب افزایش کارآیی انسان‬
‫می شود‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬ضرورت تخصص ی تر شدن وظایف کارکنان‪ ،‬لزوم وجود‬
‫دوره های آموزش ی و تربیت کارکنان متخصص را به دنبال دارد‪ .‬بنابراین بر درجه‬
‫حرفه ای بودن سازمان می افزاید‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تقویت رویکرد فرآیندی به جای رویکرد شغلی یا وظیفه ای‪ :‬بهره گیری از‬
‫فناوری اطالعات سبب شناسایی فرآیندهای اطالعاتی موجود در سازمان و‬
‫مدیریت بهتر فرآیندها خواهد شد‪ .‬بنابراین‪ ،‬به جای تمرکز بر مشاغل مستقل‪،‬‬
‫به زنجیره ارتباطی آن ها و فرآیندهای اصلی و فرعی برای تحقق اهداف سازمانی‬
‫توجه می شود‪.‬‬
‫به کارگیری موثر فناوری اطالعات‪ :‬می تواند موجب تقویت روند خودکارسازی و‬
‫مجازی سازی فرآیندهای فیزیکی سازمان شده و افزایش دقت‪ ،‬سرعت عمل و‬
‫کیفیت در ارائه خدمات و محصوالت و کاهش هزینه را در پی دارد‪ .‬همچنین‬
‫ا‬
‫ر‬
‫باعث شناسایی و استفاده از منابع بالقوه می شود و نهایتا افزایش بهره و ی‬
‫سازمانی را به دنبال دارد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫حذف محدودیت های زمانی و مکانی و مرز زدایی سازمان‪ :‬این کار پیچیدگی جغرافیایی سازمان‬
‫را کاهش می دهد‪.‬‬
‫بهره گیری از مدل های نوین کسب و کار مبتنی بر فناوری اطالعات‪ :‬تنوع بیشتر در ارائه‬
‫خدمات و محصوالت را در پی داشته باشد‪.‬‬
‫تسهیل ارتباطات محیطی سازمان‪ :‬ارتباط با عناصر محیطی سازمان همچون مشتریان و تامین‬
‫کنندگان ساده تر می شود و امکان سفارش ی سازی محصوالت و خدمات را فراهم می آورد‪.‬‬
‫حذف محدودیت های جغرافیایی‪ :‬امکان توسعه دایره مشتریان و ایجاد فضاهای بازاری‬
‫جهانی (مثل بازارهای اینترنتی) به جای مکان های بازاری را فراهم می آورد‪.‬‬
‫تاثیر فناوری اطالعات بر شیوه مدیریت سازمان‪ :‬به عنوان مثال امکان مدیریت و نظارت از راه‬
‫دور را میسر می کند‪.‬‬
‫تاثیر فناوری اطالعات بر فرهنگ سازمان‪ :‬استفاده از فناوری اطالعات به عنوان یک فناوری‬
‫جدید تاثیراتی را بر فرهنگ سازمانی و کاری کارکنان خواهد داشت‪.‬‬
‫سازمان های مجازی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫عصر اطالعات با ِویژگی های خاص خود سازمان هایی جدید را به ارمغان آورده است که از‬
‫آن ها عنوان هایی همچون نهادهای الکترونیکی یا سازمان های مجازی یاد می شود‪ .‬سازمان‬
‫های مجازی حاصل نهایت تاثیر و به کارگیری فناوری اطالعات در سازمان ها هستند‪.‬‬
‫تاکنون تعریف های متفاوتی از سازمان مجازی ارائه شده اند که از جمله می توان گفت‬
‫سازمان مجازی‪.‬‬
‫سازمانی مبتنی بر شبکه است که با استفاده از آخرین فناوری های ارتباطی و اطالعاتی مانند‬
‫اینترنت و همکاری با اشخاص و سازمان های دیگر را خارج از فضا‪ ،‬زمان مرزهای فیزیکی‬
‫امکان پذیر می سازد‪.‬‬
‫شامل موجودیت های مستقلی است که آن موجودیت ها با استفاده از فناوری اطالعات در‬
‫یک شبکه ارتباطی‪ ،‬مهارت ها‪ ،‬دانش وخبرگی های خود را به اشتراک می گذارند‪.‬‬
‫شبکه ای موقتی از سازمان های مستقل و خودمختار است که با استفاده از فناوری‬
‫اطالعات و منظور ایجاد رقابت در کنار یکدیگر قرار می گیرند‪.‬‬
‫ویژگی های سازمان های مجازی‬
‫‪ ‬برخی از ویژگی های سازمان های مجازی عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬امکان استفاده مشترک از منابع‬
‫‪ -2‬استفاده از ارتباطات رایانه ای‬
‫‪ -3‬یکسان بودن اعضا (شرکا)‬
‫‪ -4‬عدم مرز محدود و مشخص جغرافیایی‬
‫‪ -5‬موقتی بودن اهداف‬
‫‪ -6‬کوچکی جثه فیزیکی سازمان‬
‫‪ -7‬انعطاف پذیری‪ ،‬چابکی و قابلیت انطباق‬
‫روش های معمول در پیاده سازی سازمان های مجازی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫سازمان های مجازی می توانند با روش های متفاوتی پیاده سازی شوند‪ .‬برخی از آنها‬
‫عبارتند از‪ :‬کارکنان در مکانی دور از محل کارفرما وظایف خود را انجام می دهند‪.‬‬
‫بدین منظور‪ ،‬از تجهیزات مخابراتی و رایانه های استفاده می شود تا ارتباط آن ها با‬
‫دفتر کارفرما برقرار شود‪ .‬این روش را ‪ Telecommuting‬گویند‪.‬‬
‫کارکنان در مکانی خارج از شهرهای اصلی فعالیت می کنند‪ .‬این مکان ها امکانات‬
‫خاص ی از جمله قابیلت اتصال به ماهواره را دارند‪ .‬این روش را ‪Telecenters‬‬
‫می نامند‪.‬‬
‫کارکنان از طریق امکانات مخابراتی سیار فعالیت می کنند‪ .‬بدین منظور تجهیزات‬
‫خاص مانند رایانه های سیار‪ ،‬پیجرها و تجهیزات پست الکترونیکی به صورت بی سیم‬
‫استفاده می شوند‪ .‬این روش را ‪ Mobile Working‬گویند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کارکنان در مکان هایی شامل ترمینال های رایانه ای فعالیت می کنند‪ .‬به گونه‬
‫ای که هنگام ورود به آنها میز و رایانه ای تخصیص داده می شود تا از آن طریق‬
‫ا‬
‫فعالیت های خود را انجام دهند‪ .‬ضمنا امکانات را به صورت ثابت به افراد‬
‫ا‬
‫تخصیص نمی دهند‪ .‬معموال این روش برای دفاتری استفاده می شود که در آن‬
‫کارکنان وقت زیادی را در ارتباط با مشتریان صرف می کنند‪ .‬این روش را‬
‫‪ Hot Desking‬می نامند‪.‬‬
‫کارکنان با یکدیگر از مکان های دور‪ ،‬با استفاده از روش هایی چون پست‬
‫الکترونیکی یا ویدئو کنفرانس‪ ،‬ارتباط برقرار می کنند‪ .‬این روش را ‪Virtual‬‬
‫‪ Teams‬می گویند‪.‬‬
‫برخی از فناوری های مورد استفاده در پیاده سازی سازمان های‬
‫مجازی شامل موارد زیر هستند‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اینترنت‪ ،‬اینترانت و اکسترانت‬
‫فناوری ویدئو کنفرانس‬
‫پست الکترونیکی‬
‫فناوری های بی سیم‬
‫واقعیت مجازی (‪)VR‬‬
‫پورتال ها‬
‫فناوری (‪)XML‬‬
‫مزایای مجازی سازی سازمان ها‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ا‬
‫تشکیل سازمان های مجازی با مزایایی همراه است که قبال نیز به عنوان به‬
‫کارگیری فناوری اطالعات و کاربردهای آن مورد توجه قرار گرفته اند‪ .‬برخی از‬
‫آنها عبارتند از‪:‬‬
‫کاهش هزینه های مرتبط با فضاهای اداری‪ ،‬تردد و مانند آن و افزایش بهره‬
‫وری‬
‫حذف محدودیت های جغرافیایی و زمانی‬
‫توزیع فعالیت های سازمانی که موجب کاهش هزینه های حاصل از اعتصاب‬
‫های و حوادث طبیعی می شود‬
‫جلوگیری از رفت و آمدها و تردد و در نتیجه افزایش رفاه کارکنان‬
‫تقویت فرهنگ کارمداری و تاکید بر خروجی کار به جای حضور‬
‫معایب مجازی سازی سازمان ها‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫در مقابل مزایای یاد شده معایبی نیز مطرح می شوند که برخی از آنها عبارتند‬
‫از‪:‬‬
‫کاهش ارتباط رو در رو که موجب انزوای انسان ها می شود و مشکالت روانی‬
‫را به دنبال دارد‬
‫تضعیف امنیت شغلی کارکنان و عدم شفافیت مسیر شغلی آنان‬
‫ضرورت تامین امکانات خاص برای انجام فعالیت ها‬
‫افزایش تهدیدات امنیتی از سوی خرابکاران‬
‫عدم وجود استانداردهای مورد توافق برای توسعه سازمان های مجازی‬
‫مدیریت پیچیده این گونه سازمان ها‬
‫فصل یازدهم‬
‫فناوری اطالعات و دولت‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫با ظهور فناوری اطالعات که مولود عصر صنعت است‪ ،‬فاصله ها کمتر می‬
‫شود و در هر کشور به صورت دهکده کوچکی در می آید که در آن‪:‬‬
‫رابطه هیئت حاکمه و مردم گسترش می یابد‪ .‬بنابراین مردم از فعالیت های‬
‫دولتمردان آگاه سریع تر می شوند‪.‬‬
‫مردم به صورت وسیع تری در سیاست گذاری شرکت می کنند‪.‬‬
‫دولت الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تاکنون تعاریف متفاوتی از دولت الکترونیک ارائه شده اند‪ .‬از آن جمله می توان گفت دولت‬
‫الکترونیکی‪.‬‬
‫کسب وکار الکترونیکی در یک کشور است‪ .‬این نظر از آن جا ناش ی شده است که دولت‬
‫الکترونیکی و کسب و کار الکترونیکی از زیرساختی واحد استفاده می کنند‪ .‬با وجود این‪،‬‬
‫تفاوت های واضحی بین مدل های بازار در بخش های عمومی و خصوص ی وجود دارند که باید‬
‫دولت الکترونیکی را حوزه جداگانه ای در نظر گرفت‪.‬‬
‫سازماندهی مجدد خدمات شهروندی به کمک فناوری اطالعات است‪.‬‬
‫کاربرد فناوری اطالعات و ارتباطات است برای ارتقای کارآیی‪ ،‬اثربخش ی و شفافیت تبادالت و‬
‫تعامالت اطالعاتی بین دولت ها‪ .‬همچنین درون دولت شامل سطوح گوناگون ادارات دولتی‬
‫اعم از محلی‪ ،‬شهری یا در سطح کشور‪ ،‬شهروندان و بنگاه های تجاری است که موجب‬
‫ارتقای توانمندی شهروندان از طریق دسترس ی و بهره گیری از اطالعات می شود‪.‬‬
‫از دید کسب و کار‪ ،‬کاربرد فناوری اطالعات و ارتباطات است برای بهبود‪ ،‬انتقال و تعریف‬
‫مجدد منابع و مبادله اطالعات بین عامالن‪ ،‬نظیر شرکت ها‪ ،‬دولت و مشتریان‪.‬‬
‫اهداف و مزایای دولت الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫کاهش تشریفات دست و پاگیر اداری‪ :‬برخورداری از دولت الکترونیکی‪ ،‬موجب‬
‫کاهش بروکراس ی و تشریفات دست و پاگیر مرسوم در سازمان های دولتی‬
‫خواهد شد‪.‬‬
‫ارائه خدمات الکترونیکی‪ :‬در یک دولت الکترونیکی‪ ،‬خدماتی که دولت از طریق‬
‫کارگزاران خود به مشتریان عرضه می کند‪ ،‬الکترونیکی است‪ .‬بنابراین دیگر‬
‫مشتری ناچار نیست بسیاری از کارهای خود را در زمانی طوالنی و با خستگی و‬
‫سردرگمی انجام دهد‪ .‬او می تواند توسط امکاناتی که دولت فراهم آورده‬
‫است‪ ،‬خدمات مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی در کوتاه ترین زمان‬
‫ممکن و با کیفیت مناسب به صورت شبانه روزی دریافت کند‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اطالع رسانی الکترونیکی‪ :‬یکی از مهم ترین انتظارات شهروندان یک جامعه‪ ،‬دریافت به‬
‫موقع اطالعات مورد نیاز است‪ .‬این انتظار در یک دولت الکترونیکی برآورده می شود‪.‬‬
‫چنین دولتی با ابزارها و امکانات به کار گرفته شده می تواند‪ ،‬اطالع رسانی به موقع و‬
‫شفاف درباره عملکرد دولت‪ ،‬برنامه ها‪ ،‬رویدادها و سایر امور انجام دهد‪.‬‬
‫تامین رضایت شهروندان‪ :‬ارائه خدمات به موقع و با کیفیت به شهروندان و سهیم‬
‫کردن آنان در تصمیم گیری های عمومی موجب افزایش رضایت آنان می شود‪.‬‬
‫افزایش اقتدار ملی‪ :‬دستیابی سریع به اطالعات و بهره مندی مناسب ازآن و همچنین‬
‫اطالع رسانی صحیح و شفاف و تقویت نقش ملت در تصمیم گیری‪ ،‬افزایش اقتدار‬
‫ملی را به دنبال دارد‪.‬‬
‫افزایش بهره وری‪ :‬ارائه خدمات موثر و کارآمد‪ ،‬کارایی بیشتر سازمان های اداری و‬
‫کاهش هزینه ها و تلفات زمانی موجب افزایش بهره وری ملی خواهد شد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫توسعه مشارکت مردمی‪ :‬تدارک شرایط مشارکت مستقیم همه شهروندان در‬
‫فرآیندهای تصمیم گیری و سیاست گذاری توسط دولت الکترونیکی از جمله‬
‫اهداف تحقق آن به شمار می رود‪.‬‬
‫شفافیت امور و کاهش رشوه خواری‪ :‬دسترس ی سریع به اطالعات شفاف و‬
‫امکان نظارت و ارزیابی دقیق‪ ،‬از فساد اداری و رشوه خواری خواهد کاست‪.‬‬
‫این موضوع می تواند یکی دیگر از اهداف تحقق دولت الکترونیکی محسوب‬
‫شود‪.‬‬
‫تصمیم گیری سریع مبتنی بر اطالعات‪ :‬در فرآیند حل مساله‪ ،‬اتخاذ تصمیم‬
‫صحیح مبتنی بر ‪ 90‬درصد اطالعات و ‪ 10‬درصد مهارت های فردی است که‬
‫تحقق دولت الکترونیکی‪ ،‬جمع آوری و پردازش اطالعات در زمان کوتاه را میسر‬
‫می سازد‪.‬‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫اثرات مثبت زیست محیطی‪ :‬با تبدیل نسخه کاغذی پرونده ها‪ ،‬مدارک‪ ،‬کتب و‬
‫غیره به نسخه الکترونیکی‪ ،‬مصرف کاغذ کاهش می یابد‪ .‬در نتیجه جنگل ها و‬
‫منابع طبیعی کمتر آسیب می بینند‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬با کاهش حمل و نقل بین‬
‫شهری برای دستیابی به اطالعات و خدمات دولتی سوخت کمتری مصرف می‬
‫شود و خطرات زیست محیطی کاهش می یابد‪.‬‬
‫کارآفرینی‪ :‬برای تحقق دولت الکترونیکی‪ ،‬باید زیرساخت هایی توسعه یابند که‬
‫ایجاد‪ ،‬بهره برداری و نگهداری از آن ها‪ ،‬به نیروی کار فناوری اطالعات نیاز‬
‫دارد‪.‬‬
‫مدل های استقرار دولت الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫برای پیاده سازی دولت الکترونیکی‪ ،‬به هر صورت که تعریف شده باشد‪ ،‬مدل‬
‫هایی ارائه شده اند‪ .‬کشورهای گوناگون ممکن است از مدل های متفاوتی‬
‫برای استقرار دولت الکترونیکی استفاده کنند‪ .‬در این قسمت برخی از این مدل‬
‫ها بررس ی می شوند‪.‬‬
‫مدل سازمان ملل‬
‫‪‬‬
‫سازمان ملل در پژوهش ی که در سال ‪ 2002‬میالدی انجام داده‪ ،‬مدلی پنج مرحله‬
‫ای را برای استقرار دولت الکترونیکی ارائه کرده است‪ .‬این مدل که برای تعیین‬
‫وضعیت تکامل کشورها مطرح شده‪ ،‬به گونه ای میزان آمادگی آنها را برای‬
‫پذیرش فناوری اطالعات نشان می دهد‪ .‬مراحل پنج گانه ای که این مدل با‬
‫نگرش ی کاربردی ارائه می دهد‪ ،‬عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬مرحله پیدایش یا ظهور‬
‫‪‬‬
‫در این مرحله کشورها از طریق ایجاد یک وب سایت کوچک در وب حضور می‬
‫یابند؛ ادارات دولتی نیز سایت های اینترنتی خود را ایجاد می کنند‪ .‬البته‬
‫اطالعات موجود روی این وب سایت ها غیرکافی هستند و به ندرت به روز می‬
‫شوند و اطالعات الزم برای توضیح نحوه دسترس ی به خدمات کاربران داده نمی‬
‫ا‬
‫شود‪ .‬اطالعات معموال به صورت محصوالت‪ ،‬خدمات‪ ،‬آدرس ها و ارتباط با‬
‫سایر وب سایت هاست و نیز به شکل پاسخ به سئوال های معمول قابل‬
‫دسترس ی است‪.‬‬
‫‪ -2‬مرحله ارتقاء یا توسعه‬
‫‪‬‬
‫تعداد صفحات وب در این مرحله افزایش می یابد و اطالعات موجود روی آن‬
‫ها بیشتر می شود همچنین سایت های اینترنتی پویاتر خواهند شد‪ .‬اطالعات به‬
‫صورت پویا و متنوع ارائه و سریع تر به روز می شود و به شکل کاتالوگ‪،‬‬
‫خبرنامه وموتورهای جستجو در دسترس است‪.‬‬
‫‪ -3‬مرحله تعامل‬
‫‪‬‬
‫ارائه اطالعات براساس نیاز مراجعان سازماندهی می شود وکاربران می توانند‬
‫با پست الکترونیکی یا تکمیل کاربرگ های الکترونیکی با سازمان مربوطه ارتباط‬
‫برقرار کنند‪ .‬بنابراین در این مرحله ارتباط دو طرفه بیشتری میان مشتریان و‬
‫سازمان ها برقرار می شود‪ .‬همچنین بانک های اطالعاتی با موتور جستجو در‬
‫اختیار کاربران قرار می گیرند تا امکان جستجوی اطالعات فراهم شود‪.‬‬
‫مشتریان امکان سفارش سازی محصوالت و خدمات برخط را خواهند داشت؛‬
‫یعنی می توانند‪ ،‬تنها محصوالت و اطالعاتی را ببینند که مورد نیازشان است‪.‬‬
‫‪ -4‬مرحله تراکنش یا تبادل‬
‫‪‬‬
‫کاربران می توانند از خدمات برخط استفاده کنند‪ ،‬برای دریافت خدمات مبلغ‬
‫مورد نظر خود را بپردازند و فرآیند مالی با درجه امنیت مورد نیاز را به صورت‬
‫برخط انجام دهند‪.‬‬
‫‪ -5‬مرحله یکپارچگی یا ادغام‬
‫‪‬‬
‫در این مرحله‪ ،‬همه خدمات و اطالعات دولتی‪ ،‬به سادگی توسط اینترنت قابل‬
‫دسترس ی هستند‪ .‬همه وظایف سازمان ها به صورت الکترونیکی یکپارچه شده‬
‫اند و در فضای دیجیتال مرزهای متمایز کننده ادارات برداشته شده اند‪.‬‬
‫پژوهش هایی که توسط سازمان ملل انجام گرفته اند گویای آن است که چه‬
‫کشورهایی و در چه گامی از مدل پنج مرحله ای فوق قرار گرفته اند‪ .‬برای مثال‬
‫در سال ‪ 2002‬میالدی‪ 32 ،‬کشور جهان در مرحله پیدایش‪ 65 ،‬کشور در مرحله‬
‫ارتقاء‪ 55 ،‬کشور در مرحله تعامل و ‪ 17‬کشور در مرحله تراکنش قرار داشتند و‬
‫هیچ یک از کشورهای جهان به مرحله یکپارچگی نرسیده بودند‪.‬‬
‫قابیلت های دولت الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫قابلیت های که انتقال از مدیریت عمومی و سنتی به مدیریت الکترونیکی ارائه می کند‪ ،‬هنوز ناشناخته‬
‫اند‪ .‬با این حال می توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫شکل های جدید تحویل اطالعات‬
‫روش های جدید دسترس ی شهروندان به اطالعات‬
‫روش های جدید تعامل و مبادله اطالعات با شهروندان‬
‫شکل های جدید ایجاد انجمن ها به صورت محلی و عمومی از طریق روش های برخط‬
‫شکل های جدید دخالت مردم در فرآیند قانون گذاری وسیاست گذاری‬
‫راه های جدید توسعه مهارت ها برای شرکت فعال مردم در دولت الکترونیکی‬
‫شکل های جدید وکالت‬
‫روش های جدید ارائه اطالعات برای دولت‬
‫روش های جدید کاهش شکاف دیجیتالی با توسعه خدمات همگانی دسترس ی به اطالعات‬
‫روشهای جدید رهبری‬
‫شرایط تحقق دولت الکترونیکی‬
‫‪ ‬تحقق موفقیت آمیر دولت الکترونیکی در جامعه به دو موضوع بستگی دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬وجود چشم انداز مطلوب دولت الکترونیکی‬
‫‪ -2‬سازگاری دولت الکترونیکی با تقاضای کاربران‬
‫ابتدا باید چشم انداز دولت الکترونیکی مشخص شود که این خود مستلزم شناخت توانایی‬
‫های آن متناسب با نیاز کاربران است‪ .‬سپس شناسایی و استفاده از کاربردهای‬
‫گوناگون دولت الکترونیکی و ارزیابی میزان گسترش و سازگاری چنین کاربردهایی با‬
‫نیازهای جامعه انجام می پذیرد‪ .‬موفقیت در به کارگیری دولت الکترونیکی از طریق‬
‫اندازه گیری دو گروه از شاخص ها میسر می شود‪:‬‬
‫الف) شاخص هایی که میزان حرکت به سمت چشم انداز دولت الکترونیکی را اندازه گیری‬
‫می کنند‪.‬‬
‫ب) شاخص هایی که سازگاری دولت الکترونیکی با نیازهای کاربران و مقبولیت آن را نشان‬
‫می دهند‪.‬‬
‫مردم ساالری الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫با برخورداری از دولت الکترونیکی می توان مردم ساالری الکترونیکی را توسعه‬
‫داد‪ .‬مردم ساالری الکترونیکی‪ ،‬به معنی به کارگیری فناوری اطالعات برای‬
‫پشتیبانی و توسعه مردم ساالری است‪ .‬ابعاد موجود در مردم ساالری‬
‫الکترونیکی عبارتند از‪:‬‬
‫اطالعات‪ :‬وجود اطالع رسانی شفاف از سوی حکومت به مردم‬
‫ارتباطات‪ :‬تعامل دو طرفه بین حکومت و مردم‬
‫مشارکت‪ :‬ایجاد فرصت برای توسعه مشارکت های مردمی‬
‫وجود آزادی‪ :‬آزادی بیان‪ ،‬رسانه های آزاد‪ ،‬آزادی اجتماعات و انتخابات آزاد و‬
‫رای گیری الکترونیکی یکی از نتایج مردم ساالری الکترونیکی است‪.‬‬
‫فصل دوازدهم‬
‫شهر الکترونیکی و شهروند الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫تاکنون تعاریف متفاوتی از شهر الکترونیکی ارائه شده اند که از آن جمله می توان گفت شهر‬
‫الکترونیکی‪:‬‬
‫شهری است که در آن اطالعات و خدمات مورد نیاز شهروندان به صورت شبانه روزی از‬
‫طریق اینترنت در دسترس است‪.‬‬
‫به استفاده سهل و آسان از فناوری اطالعات‪ ،‬برای توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم‬
‫به شهروندان به صورت ‪ 24‬ساعته در شبانه روز و ‪ 7‬روز در هفته می گویند‪.‬‬
‫یک شکل پاسخگویی از شهرداری است که بهترین خدمات شهری را به صورت به هنگام به‬
‫شهروندان ارائه می کند و آنها را در فعالیت های اجتماعی مشارکت می دهد‪.‬‬
‫از دید کاربر‪ ،‬وب سایتی است که از طریق آن دسترس ی به تمام خدمات شهری میسر است‪.‬‬
‫به معنای استفاده از شبکه ها جهت ارائه و تحویل سریع و دو طرفه (تعاملی) خدمات شهری‬
‫به شهروندان است‪ .‬در واقع شهر الکترونیکی‪ ،‬دستیابی به بهره وری در بخش دولتی و از بین‬
‫بردن تشریفات اداری است‪.‬‬
‫مدل شهر الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫شهر الکترونیکی شامل اجزایی است که تعامل آن ها با یکدیگر تحقق چنین‬
‫شهری را میسر می سازد‪ .‬این اجزا را می توان در چهار مولفه کلی زندگی‬
‫الکترونیکی‪ ،‬سازمان الکترونیکی‪ ،‬دولت الکترونیکی و زیرساختارهای الکترونیکی‬
‫لحاظ کرد‪.‬‬
‫زندگی الکترونیکی‬
‫سازمان الکترونیکی‬
‫زیر ساختار الکترونیکی‬
‫دولت الکترونیکی‬
‫زندگی الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫دگرگونی های وسیعی را در زندگی بشر به همراه داشته است‪ .‬در‬
‫فناوری اطالعات‪،‬‬
‫ا‬
‫سراسر جهان‪ ،‬خصوصا کشورهای پیشرفته‪ ،‬سبک زندگی انسان ها در اثر استفاده‬
‫از ابزارهای مبتنی بر فناوری اطالعات تغییر یافته است‪ .‬به طوری که در برخی‬
‫کشورها‪ ،‬نظریه زندگی الکترونیکی مطرح شده است‪ .‬اجزای زندگی الکترونیکی عبارتند‬
‫از‪:‬‬
‫آموزش الکترونیکی‪ :‬یعنی استفاده از فناوری اطالعات برای آموزش و انتقال مفاهیم‬
‫آموزش ی‪.‬‬
‫تفریح الکترونیکی‪ :‬یعنی استفاده از فناوری اطالعات برای ارائه خدمات سرگرمی‪،‬‬
‫تفریحی‪ ،‬سیاحتی و گردشگری‪.‬‬
‫ارتباطات الکترونیکی‪ :‬یعنی استفاده از فناوری اطالعات در برقراری ارتباطات‪ ،‬ارسال‬
‫و دریافت پیام‪ ،‬مانند کیوسک های ارتباطی و پست الکترونیکی‪.‬‬
‫تراکنش الکترونیکی‪ :‬یعنی نقل و انتقال وجوه مالی برای انجام امور روزانه مثل خرید‪،‬‬
‫داد و ستد و معامالت با کمک اینترنت‪.‬‬
‫سازمان الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫سازمان ها و شیوه انجام کار در آن ها نیز تحت تاثیر فناوری اطالعات قرار‬
‫گرفته اند‪ .‬به گونه ای که امروزه در بیشتر ادارات از امکانات الکترونیکی‬
‫استفاده می شود‪ .‬در این ارتباط می توان به این موارد اشاره کرد‪ .‬تجارت‬
‫الکترونیکی به معنی انجام معامالت تجاری از طریق اینترنت توسط سازمان ها‪،‬‬
‫تدارکات الکترونیکی به معنی تامین مواد‪ ،‬قطعات و سایر نیازمندی ها با‬
‫استفاده از روشهای اینترنتی و سیستم های برنامه ریزی منابع بنگاه به معنی نرم‬
‫افزارهای یکپارچه ای که تمام فرآیندها و فعالیت های سازمان را پوشش می‬
‫دهند‪.‬‬
‫دولت الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫دولت الکترونیکی‪ ،‬یعنی استفاده از فناوری اطالعات برای اداره سازمان ها و‬
‫ا‬
‫ر‬
‫ارائه خدمات شبانه روزی به شهروندان که قبال به صو ت کامل تشریح شده‬
‫است‪.‬‬
‫زیرساختار الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫ایجاد شهر الکترونیکی بدون وجود زیرساختاری مناسب ممکن نیست‪ .‬چنین‬
‫زیرساختاری می تواند بخش های مهمی را شامل شود‪ ،‬مانند‪:‬‬
‫وجود نیروی انسانی ماهر و متخصص‬
‫محیط حقوقی به معنی وجود قوانین و مقررات مورد نیاز‪ ،‬مانند‪ :‬قانون تجارت‬
‫الکترونیکی‪ ،‬قانون پرداخت و قانون جرایم رایانه ای‬
‫شرایط فرهنگی مناسب برای استفاده مناسب از خدمات شهر الکترونیکی‬
‫زیرساخت مخابراتی فناوری اطالعات‪ ،‬مانند‪ :‬توسعه خطوط تلفن ثابت و‬
‫همراه‪ ،‬توسعه مراکز خدمات اینترنتی و تقویت پهنای باند مورد نیاز‬
‫مزایای شهر الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫برخی از مزایای چنین شهری عبارتند از‪:‬‬
‫افزایش بهره وری در ارائه خدمات شهری به دلیل حذف محدودیت های زمانی‬
‫ناش ی از لزوم حضور فیزیکی در سازمان ها و افزایش دقت و سرعت در ارائه‬
‫خدمات‬
‫بهبود کیفیت خدمات شهری همراه با کاهش هزینه های زائد‬
‫حذف بوروکراس ی و ارائه خدمات یک مرحله ای به شهروندان‬
‫اطالع رسانی دقیق و کامل وتوسعه سواد اطالعاتی که به ارتقای فرهنگ‬
‫جامعه می انجامد‬
‫افزایش نقش مشارکتی مردم در تصمیم سازی های شهری و کشوری که موجب‬
‫تحقق مردم ساالری الکترونیکی خواهد شد‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫امکان بهره گیری همه شهروندان به صورت مساوی از خدمات شهری‬
‫امکان نظارت دقیق بر عملکرد سازمان ها و افراد‪ ،‬ارائه آمارها و گزارشات و‬
‫تقویت قانونمندی و در نتیجه کاهش رشوه خواری و رانت خواری‬
‫افزایش رفاه عمومی‬
‫حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی و ترافیک‬
‫صرفه جویی در وقت و انرژی‬
‫کاهش معضالت اجتماعی همچون بیکاری و تکدی گری‬
‫موانع موجود در تحقق شهر الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫برخی از موانع موجود در برابر تحقق شهرهای الکترونیکی عبارتند از‪:‬‬
‫کافی نبودن نیروی ماهر و متخصص برای اداره شهر الکترونیکی‬
‫لزوم سرمایه گذاری قابل توجه برای به روز کردن اطالعات و همچنین حفاظت‬
‫از سیستم ها‬
‫نبود نرم افزارهای الزم و یا کار نبودن آنها‬
‫عدم دسترس ی کافی و کیفی مردم به اینترنت‬
‫نگرانی های امنیتی در مورد اطالعاتی که از طریق شبکه در دسترس است و‬
‫همچنین سوء استفاده از حریم شخص ی افراد‬
‫امکان ایجاد ناهنجاری های فرهنگی در جوامع به علت نفوذ فرهنگ های دیگر‬
‫خدمات شهرهای الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫خدمات ارائه شده در شهرهای الکترونیکی‪ ،‬در همه زمینه های شهری و‬
‫اجتماعی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاس ی‪ ،‬آموزش ی و پژوهش ی متحول می شود‪.‬‬
‫برای مثال می توان به خدمات زیر اشاره کرد‪:‬‬
‫اطالع رسانی تحت شبکه در مورد ویژگی ها و شرایط جغرافیایی و محیطی‬
‫شهرها‪ ،‬مانند اطالعات در مورد راه ها‪ ،‬آب و هوا‪ ،‬اطالعات سازمان ها و‬
‫اماکن آموزش ی‪ ،‬ورزش ی وتوریستی‬
‫بازدید و استفاده از نمایشگاه ها‪ ،‬کتابخانه ها‪ ،‬موزه ها‪ ،‬مراکز زیارتی بدون‬
‫حضور فیزیکی‬
‫تکمیل کاربرگ های درخواست شغل و کاریابی‪ ،‬ثبت شرکت ها‪ ،‬ازدواج‪ ،‬طالق‪،‬‬
‫صدور شناسنامه‪ ،‬گواهینامه‪ ،‬بیمه نامه و غیره در هر زمان و مکان مبتنی بر‬
‫شبکه‬
‫ادامه ‪...‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫شرکت در انتخابات‪ ،‬ارائه نظرات‪ ،‬انجام پژوهش ها و همه فرآیندهای تصمیم سازی‬
‫و انجام مکاتبات بین مردم و مسئوالن به صورت الکترونیکی‬
‫پرداخت قبوض و صورت حساب های مالیات‪ ،‬عوارض‪ ،‬آب‪ ،‬گاز‪ ،‬برق و تلفن‪ ،‬رزرو‬
‫هتل‪ ،‬بلیت و سایر موارد مشابه به صورت الکترونیکی‬
‫انجام معامالت گوناگون بین شرکت ها و مصرف کنندگان مبتنی بر شبکه‬
‫امکان دسترس ی از راه دور به پزشکان و متخصصان‪ ،‬به گونه ای که پزشکان می توانند‬
‫بیماران خود را از طریق شبکه های رایانه ای تحت نظارت قرار دهند‪ .‬این کار «پزشکی‬
‫الکترونیکی» یا «دورا پزشکی» نامیده می شود‪.‬‬
‫کنترل ادوات و لوازم گوناگون از راه دور میسر می شود‪ .‬برای مثال‪ ،‬می توان سیستم‬
‫های خانگی نظیر اجاق و کولر را از طریق شبکه های رایانه ای و از راه دور تحت کنترل‬
‫قرار داد‪ .‬این کاربرد را «دورا عملیات» می نامند‪.‬‬
‫چگونگی تحقق شهرهای الکترونیکی‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫دستیابی به شهر الکترونیکی‪ ،‬بدون توجه به زیرساخت ارتباطی قوی‪ ،‬محیط حقوقی‬
‫مناسب به معنی وجود قوانین و ضوابط الزم برای ترغیب بهره گیری از روش های‬
‫نوین همچون تجارت الکترونیکی‪ ،‬تامین امنیت اطالعات و ارتباطات و اقتصاد آزاد‪،‬‬
‫توسعه سواد اطالعاتی شهروندان‪ ،‬بافت فیزیکی مناسب مانند بزرگراه ها‪ ،‬خطوط‬
‫راه آهن و فرودگاه ها‪ ،‬مدیریت فعال و پویا‪ ،‬و سایر شرایط الزم بمنظور ایجاد و‬
‫توسعه خدمات شهری و همچنین فرهنگ استفاده صحیح‪ ،‬میسر نیست‪.‬‬
‫برای تحقق شهرهای الکترونیکی‪ ،‬روش های متفاوتی در شهرهای گوناگون جهان مورد‬
‫توجه قرار گرفته اند؛ زیرا هریک از شرایط و ویژگی های خاص خود برخوردارند‪ .‬به‬
‫عبارت بهتر‪ ،‬رویه واحد و ثابتی بدین منظور وجود ندارد‪ .‬برای مثال روند تحقق شهر‬
‫الکترونیکی در شهر تورنتو و تایپه را بررس ی می کنیم‪.‬‬
‫الف) شهر تورنتو‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫مجریان شهر الکترونیکی تورنتو تحقق شهر الکترونیکی را در سه مرحله مدنظر‬
‫قرار داده اند‪:‬‬
‫طراحی‬
‫پیاه سازی‬
‫تثبیت‬
‫در اولین مرحله نقاط ضعف و قوت و همچنین فرصت ها و تهدیدات تحقق‬
‫شهر الکترونیکی شناسایی و ابعاد و اجزای آن طراحی می شود‪ .‬سپس زیر‬
‫ساخت مورد نیاز تامین و پیاده سازی می شود و در نهایت روند بهبود و تکامل‬
‫مستمر شهر الکترونیکی با عنوان مرحله تثبیت آغاز می گردد‪.‬‬
‫ب) شهر تایپه‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫مسئوالن شهر الکترونیکی تایپه معتقدند‪ ،‬برای تحقق شهر الکترونیکی سه مرحله‬
‫وجود دارد‪:‬‬
‫کاربری فناوری اطالعات در فعالیت های شهری‬
‫ارتباط الکترونیکی فعالیت های شهری‬
‫یکپارچه سازی فعالیت ها‬
‫مرحله اول به دنبال شناسایی کاربردهایی از فناوری اطالعات است که در شهر می‬
‫توان اجرا کرد‪ .‬به عبارت بهتر فعالیت های شهری با توجه به فناوری اطالعات‬
‫بازمهندس ی می شوند‪ .‬مرحله دوم‪ ،‬ارتباط بین فعالیت ها را شناسایی می کند و در پی‬
‫الکترونیکی کردن آنهاست‪ .‬و در مرحله سوم تمام فعالیت های مرتبط به صورت‬
‫یکپارچه می شوند و در نتیجه سیستم منسجم و واحدی برای مدیریت فعالیت های‬
‫شهری مبتنی بر فناوری اطالعات ایجاد خواهد شد‪.‬‬