Transcript Slide 1
آشنایی با رشته های دندانپزشکی دکتر سمیه حیدری متخصص ارتودنسی منبع: کتاب ”آشنایی با رشته های دندانپزشکی“ تالیف و گردآوری :دکتر حمیدرضا پاکشیر انتشارات دانشگاه علوم پزشکی شیراز سال 1390 دندانپزشکی دکترای عمومی دندانپزشکی یا )Doctor of Dental Surgery (DDS رشته ای است که با تحقیقات ،پیشگیری ،تشخیص و درمان بیماری های دهان و دندان و اصالح نقایص ناشی از این بیماری ها ارتباط دارد. دانشجویان دندانپزشکی در طول دوران تحصیل خود با اصول کلی تئوری و عملی رشته های مختلف دندانپزشکی آشنا می شوند. تاریخچه آسیب های شایع دندانی عصر حاضر ،پوسیدگی و بیماری های لثه است که از دیرباز در شمار مشکالت شایع در جوامع انسانی بوده اند. شواهد دندانپزشکی باستان به 5500تا 7000سال قبل از میالد برمی گردد. اولین کتاب های جامع دندانپزشکی در قرون وسطی و رنسانس تالیف شدند. از قرن 18دندانپزشکی به عنوان رشته ای مستقل معرفی شد. در قرن 19بی حسی و اشعه xبه دندانپزشکی معرفی شدند. در قرن 20تحوالتی عظیم در مواد و تکنیک های دندانپزشکی پدید آمد. در ایران با تاسیس دارالفنون ،آموزش دندانپزشکی به شکل علمی آغاز شد. معرفی رشته های دندانپزشکی در حال حاضر 12رشته تخصصی دندانپزشکی در ایران وجود دارد. سالمت دهان و دندانپزشکی اجتماعی ( دندانپزشکی جامعه نگر ) Dental Public Health یا Community Dentistry علم و هنر پیشگیری و کنترل بیماری های دهان و دندان و ارتقاء سالمت دهان و دندان از طریق فعالیت های سازماندهی شده اجتماعی در این رشته ،بیمار به جای یک فرد ،یک جامعه است. وظیفه آن ارتقای سالمت دهان و دندان در جامعه ،انجام تحقیقات کاربردی در دندانپزشکی و انجام برنامه های بهداشتی -درمانی گروهی در کنار پیشگیری و کنترل بیماری های دهان و دندان در سطح جامعه است. دندانپزشکی جامعه نگر ،یک رشته غیر کلینیکی به حساب می آید. به جای کار بر تک تک افراد ،بر یک گروه هدف کار می کند. در دندانپزشکی جامعه نگر ،روش هایی انتخاب می شوند که بیشترین سود را برای تمام افراد جامعه داشته باشند .به عبارت دیگر مصالح جامعه ،بر مصلحت افراد ارجحیت دارد. دندانپزشکی جامعه نگر بر پیشگیری ،کنترل و ارتقاء سالمت متمرکز است و مستقیما به درمان بیماری ها نمی پردازد. در گذشته آموزش بهداشت به جامعه ،جزء اصلی فعالیت های دندانپزشکان جامعه نگر بود. امروزه بیش از آموزش بهداشت ،بر فرهنگ سازی و تغییر شرایط محیطی تاکید می شود. همکاری با بخش های پزشکی اجتماعی ،کلید موفقیت در این مسیر محسوب می شود. تفاوت های خدمات کلینیکی و جامعه نگر در سیستم سالمت کار کلینیکی کار جامعه نگر بر روی فرد انجام می شود. بر روی یک جمعیت انجام می شود. فرد مراجعه کننده ،بیمار فرض شده و بیمار نامیده می شود. افراد سالم فرض شده و نمونه نامیده می شوند. بر پایه معاینه بالینی و آزمایشات پاراکلینیکی، تشخیص انجام می شود. جهت ارزیابی نیازهای جامعه ،تحقیق انجام می شود. با استفاده از نتایج تشخیص ،طرح درمان پیشنهاد می شود. با استفاده از تحلیل نتایج تحقیقات ،هدف های مشخصی برای جامعه تعیین شده و برای دستیابی به ان اهداف ،برنامه ریزی می شود. آسیب شناسی دهان و فک و صورت Oral and Maxillofacial Pathology • آسیب شناسی یا پاتولوژی ،از دو کلمه ( pathosرنج کشیدن یا بیماری) و ( logosمطالعه یا علم) تشکیل شده است. آسیب شناسی به مفهوم مطالعه بیماری با روش های علمی می باشد. به مطالعه تغییراتی در ساختمان و عملکرد بدن (در سطح سلولی -مولکولی، بافت ها و اندام ها) می پردازد که موجب ایجاد بیماری شده اند و یا در اثر یک بیماری به وجود آمده اند. آسیب شناسی برای توضیح چرایی و چگونگی بیماری ها از تکنیک های مختلف مولکولی ،میکروب شناسی ،ایمنی شناسی و مورفولوژی (ریخت شناسی) ،استفاده می کند. آسیب شناسی ،پل ارتباطی میان علوم پایه و علوم بالینی پزشکی است. پایه های علم آسیب شناسی -1اتیولوژی شناخت علت یا علل بیماری اعم از عوامل درونی ( ژنتیکی) و یا بیرونی (محیطی) -2پاتوژنز شناخت مکانیسمی که طی آن علل ایجاد کننده بیماری ،منجر به بروز عالئم بالینی می شوند. اتیولوژی پاتوژنز عالئم بیماری -3تغییرات مورفولوژیک به بررسی تغییرات بافتی ،سلولی و یا مولکولی در وضعیت بیماری می پردازد. با توجه به این که هر بیماری باعث بروز تغییرات ماکروسکوپی و میکروسکوپی خاصی می شود ،با مشاهده و تشخیص این تغییرات می توان بیماری را تشخیص داد. در مواردی که بیماری های مختلف ،تغییرات مورفولوژیک مشابهی ایجاد می کنند، از سایر عالئم کلینیکی ،پاراکلینیکی و یا رادیو گرافیک استفاده می شود. -4تغییرات عملکردی شامل بررسی تغییرات در عملکرد طبیعی سلول ،بافت و یا اندام است که در اثر بیماری ایجاد شده است. رادیولوژی دهان و فک و صورت Oral and Maxillofacial Radiology oتاریخچه رادیوگرافی های دندانی به کشف اشعه Xدر اواخر قرن 19برمی گردد. oرادیوگرافی ،بخشی ضروری در روند تشخیص و درمان بیماران دندانپزشکی است. oمعاینه بالینی بدون رادیوگرافی ،اطالعات دندانپزشک را محدود به مواردی می کند که تنها در نمای بالینی قابل رویت باشند .در حالی که بعضی از بیماری های دندان و فک و صورت ،فاقد عالئم بالینی بوده و تنها با استفاده از رادیوگرافی تشخیص داده می شوند. oرادیوگرافی های دهان و دندان و ناحیه ی فک و صورت ،اطالعات مفید و جامعی در مورد دندان ها ،ساختمان های حمایت کننده دندان و ساختارهای طبیعی در نواحی مورد بررسی را فراهم می آورند. روش های تصویربرداری تصویربرداری معمولی ( )Conventionalبا استفاده از اشعه X شامل رادیوگرافی های داخل دهانی و خارج دهانی روش سی تی اسکن ( )CT Scanبرای تهیه تصاویر سه بعدی این روش به ویژه در بررسی آسیب های ناشی از ضربه در ناحیه فک و صورت، آسیب های بافت سخت و نرم ،کیست ها و تومورهای خوش خیم و بدخیم کاربرد دارد. روش ایده آل در بررسی آسیب هایی است که استخوان را درگیر می کنند. استفاده از اولتراسونوگرافی ()Ultrasonography برای بررسی ساختمان های سطحی مانند غدد بزاقی و غدد لنفاوی در ناحیه سر و گردن )Magnetic Resonance Imaging (MRI روش تصویربرداری ایده آل از بافت نرم با قدرت تشخیص باال در بررسی کیست ها و تومورهای ناحیه ،بافت نرم مفصل گیجگاهی و غدد بزاقی تصویر برداری هسته ای یا Radionuclide Imaging برای بررسی تغییرات فیزیولوژیک بافت ها و تشخیص زودهنگام بیماری های در حال گسترش پیش از این که تغییرات قابل رویت با چشم در سایر روش های تصویربرداری ایجاد شود. بیماری های دهان و فک و صورت Oral and Maxillofacial Medicine این رشته دندانپزشکی به تشخیص بالینی و درمان غیرجراحی پاتولوژی های ناحیه دهان می پردازد. عالوه بر این متخصصین این رشته به درمان دندانپزشکی بیماران با اختالالت سیستمیک نیز می پردازند. تشخیص و پیگیری ضایعاتی که قابلیت تبدیل به بدخیمی را دارند نیز در حیطه این رشته دندانپزشکی است. مهمترین مباحث مطرح در رشته بیماری های دهان و فک و صورت: تشخیص افتراقی و درمان ضایعات و آسیب های مخاطی اختالالت غدد بزاقی آسیب های استخوان های فک و صورت اختالالت مفصل گیجگاهی -فکی درد های حاد و مزمن در ناحیه دهان و سر و صورت سرطان دهان ارایه خدمات دندانپزشکی به بیماران مبتال به بیماری های سیستمیک تجویز دارو و تشخیص تداخالت داروئی تشخیص مشکالت و محدودیت های خاص فیزیکی ناشی از بیماری ارایه خدمات دندانپزشکی به بیماران کاندید پیوند اعضا و شیمی درمانی مواد دندانی Dental Material Science علم مواد دندانی علمی است که مواد مورد استفاده در دندانپزشکی به منظور پیشگیری ،درمان و ارتقاء سطح سالمت دهان و دندان را مورد بررسی قرار می دهد. رشته مواد دندانی در دندانپزشکی ،به طور عمده تحقیقاتی بوده و جهت گیری عمده آن بر شناخت علمی -کاربردی و چگونگی ساخت و استفاده از مواد دندانی در دندانپزشکی است. مواد دندانی ،علم پایه برای بیشتر رشته های تخصصی دندانپزشکی محسوب می شود. نتایج پژوهش های این رشته ،سبب ارتقای سالمت دهان و دندان در جامعه خواهد شد. ضرورت آگاهی یک دندانپزشک از علم مواد دندانی: oآگاهی از رفتار مواد سبب ارتقاء کیفیت مراقبت از بیمار خواهد شد. oآگاهی از نحوه استفاده صحیح از مواد از عوامل اساسی در موفقیت و یا شکست درمان است. oاحاطه بر مشخصات و ویژگی های مواد ،دندانپزشک را قادر به پاسخگویی صحیح به سواالت بیماران می سازد. مواد مورد استفاده در دندانپزشکی به 4گروه اصلی شامل فلزات ،سرامیک ها ،پلیمرها و کامپوزیت ها تقسیم می شوند که رشته مواد دندانی به بررسی خصوصیات فیزیکی آنها می پردازد. مکانیکی شیمیایی و بیولوژیکی دندانپزشکی ترمیمی Restorative Dentistry یاOperative Dentistry دندانپزشکی ترمیمی به علم و هنر تشخیص و درمان آسیب های دندانی شامل پوسیدگی های دندانی ،شکستگی دندانی ناشی از ضربه و یا تغییرات نازیبای شکل و رنگ دندان ها اطالق می شود، در صورتی که درمان این نواقص نیازی به ترمیم کامل همه سطوح تاج دندان نداشته باشد. در درمان های ترمیمی؛ شکل ،عملکرد ،زیبایی و ویژگی های فیزیولوژیک دندان ها حفظ می شود. هدف اصلی دندانپزشکی ترمیمی ،پیشگیری از بروز و یا پیشرفت پوسیدگی و درمان آن است. درمان پوسیدگی ،شامل برداشت بخش های پوسیده و جایگزینی آن با مواد ترمیمی می باشد. با پیشرفت های وسیع در زمینه مواد ترمیمی همرنگ دندان، امروزه دانش ترمیمی قادر است با اصالح شکل و رنگ دندان ها به ایجاد لبخندی زیبا و در نتیجه به افزایش اعتماد به نفس بیماران دندانپزشکی کمک کند. بنابراین اهداف کلی دندانپزشکی ترمیمی به شرح زیر است: (1ترمیم پوسیدگی های تاج و یا ریشه دندان (2ترمیم دندان های بدشکل و تغییر رنگ یافته (3جایگزینی ترمیم های قدیمی یا معیوب درمان بیماری های ریشه Endodontics اندودونتیکس که از دو واژه یونانی ( Endoدرون) و ( Dentusدندان) گرفته شده است ،شاخه ای از علم دندانپزشکی است که وظیفه تشخیص و درمان بافت نرم مرکزی دندان (پالپ) را بر عهده دارد. ” تئوری کانون عفونت“ عامل کشیده شدن دندان های بسیاری بود تا زمانی که پیشرفت های تحقیقاتی نشان داد که دندان هایی با پالپ مرده در روند بیماری سیستمیک دخیل نیستند. کنترل عفونت در حین درمان و پیروی از روش های استاندارد برای اندازه گیری دقیق طول ریشه ،سبب شد که دانش اندودونتیکس موفق به حفظ بسیاری از دندان ها شود. درمان ریشه عصب کشی یا عصب کشی ؟ هدف درمان ریشه ،حذف باکتری ها از سیستم کانال ریشه است. مراحل درمان ریشه: دستیابی به حفره پالپی و کانال ریشه تعیین طول ریشه تمیز کردن و شکل دادن کانال یا کانال ها پر کردن کانال ریشه سایر مباحث مطرح در درمان ریشه: درمان مجدد ریشه ()Retreatment زمینه سازی برای ادامه تشکیل ریشه در دندان های نابالغ جراحی نوک ریشه برای درمان ریشه موفق ،اطالع دقیق از مباحث زیر ضروری است: بافت شناسی پالپ فیزیولوژی پالپ پاتوفیزیولوژی و ایمونولوژی پالپ عصب دهی دندان ها درمان بیماری های لثه Periodontics Peri لغتی یونانی به معنای ”اطراف“ است و پریودونتیکس یکی از شاخه های دندانپزشکی است که بافت های احاطه کننده دندان ،بیماری ها و شرایطی که بر آنها تاثیر می گذارد را بررسی می کند. پریودونشیوم یا بافت های پریودنتال به بافت هایی گفته می شود که دندان ها را احاطه کرده ،آنها را در جای خود نگه می دارد و از آنها حفاظت می کند. پریودنشیوم از چهار جزء تشکیل می شود: (1لثه (2استخوان آلوئول که همان استخوانی است که دندان ها را در بر می گیرد. (3لیگامان پریودنتال که الیافی است که دندان را به استخوان آلوئول متصل می کند. (4سمنتوم که ماده ای است که روی ریشه دندان ها را می پوشاند. موضوع رشته پریودونتیکس؛ پیشگیری ،تشخیص و درمان بیماری هایی است که یک یا چند جزء از اجزای پریودنشیوم را درگیر کرده اند. برای درمان بیماری های پریودنتال از روش هایی مانند جرمگیری دندان ها، کورتاژ لثه و یا جراحی های پریودنتال استفاده می شود. پیوند استخوان آلوئول تخریب شده ،پیوند لثه برای افزایش عرض لثه احاطه کننده ریشه و یا جراحی برای برداشتن لثه اضافی با اهداف زیبایی نیز از جمله مداخله های درمانی در این رشته هستند. اهداف کلی رشته پریودونتیکس: آشنایی با ساختار بافت های نگهدارنده دندان آشنایی با روش های پیشگیری بیماری های پریودنتال تشخیص عالئم اولیه بیماری در بافت های نگهدارنده دندان درمان بیماری های پریودنتال دندانپزشکی کودکان Pedodontics یاPediatric Dentistry oدندانپزشکی کودکان به ارائه خدمات پیشگیری و درمانی به گروه سنی کودکان (نوزادی تا نوجوانی) می پردازد. oدرمان دندانی کودکان با نیازهای خاص و مراقبت های ویژه نیز در حیطه کار متخصصین دندانپزشکی کودکان است. اهداف اصلی دندانپزشکی کودکان: اقدامات پیشگیرانه مورد نیاز براساس سن کودک ،وضعیت بهداشت و تغذیه درمان دندان های شیری و دائمی پوسیده در کودکان نظارت بر تکامل و عملکرد سیستم دندانی اقدامات درمانی در کودکان با بیماری های خاص تشخیص و درمان دندان های آسیب دیده کنترل رفتاری کودکان هنگام ارائه خدمات دندانپزشکی ارائه خدمات دندانپزشکی به کودکان غیر همکار تحت بیهوشی ارتودنسی و ارتوپدی فک و صورت Orthodontics and Dentofacial Orthopedics واژه یونانی ” “Orthosبه معنای راست و درست است و عبارت ارتودنسی از نظر لغوی به معنای ردیف و منظم کردن دندان هاست. با پیشرفت های پدید آمده در دانش ارتودنسی ،عالوه بر منظم کردن دندان ها، توانایی ایجاد رابطه صحیح میان فک باال و فک پایین نیز با استفاده از درمان های ارتودنسی وجود دارد. انواع درمان های ارتودنسی: (1ارتودنسی پیشگیری یا Preventive orthodontics شامل جلوگیری از عادات دهانی زیان آور نگهداری طول قوس دندانی در دوره دندان های شیری حفظ و یا بازیابی فضای دندان های شیری از دست رفته )2ارتودنسی مداخله ای یا Interceptive orthodontics ناهنجاری وجود دارد ولی مشکل موجود هنوز خود را به طور کامل نشان نداده است. با مداخالت درمانی ،سعی می شود که ناهنجاری به حداقل برسد. )3ارتودنسی تصحیحی یا Corrective orthodontics هدف مداخالت ارتودنسی در هر سه مورد فوق ،دستیابی به موارد زیر است: زیبایی مطلوب -عملکرد صحیح -ثبات دائمی درمان های ارتودنسی و ارتوپدی فک ،در صورتی که در زمان مناسب و هنگامی که هنوز رشد فک ها به پایان نرسیده است، انجام شوند؛ می توانند روابط فک باال و پایین نسبت به یکدیگر را اصالح نمایند. روش های درمان ارتودنسی: (1درمان با استفاده از دستگاه های متحرک ()Removable orthodontics (2درمان با استفاده از دستگاه های ثابت ()Fixed orthodontics پروتزهای دندانی Prosthodontics علم جایگزین کردن قسمت های از دست رفته بدن انسان با یک وسیله مصنوعی را پروتز می نامند. پروتز های دندانی ،شاخه ای از دندانپزشکی است که به جایگزینی بخش های از دست رفته دهان و دندان می پردازد. هدف اصلی در رشته پروتزهای دندانی ،بازسازی بخش های از دست رفته دهان و دندان به گونه ای است که عملکرد دندان ها، زیبایی ،راحتی و سالمت بیمار ،حفظ شود. پروتز های دندانی به 2دسته اصلی تقسیم می شوند: )1پروتز های متحرک -1پروتز کامل ()Complete Denture -2پروتز پارسیل ()Partial Denture )2پروتزهای ثابت جراحی دهان و فک و صورت Oral and Maxillofacial Surgery جراحی دهان و فک و صورت رشته ای از دندانپزشکی است که در آن جراحی های متنوعی در یک محدوده مشخص آناتومیک – سر و گردن – انجام می شود. شامل تشخیص ،ارزیابی و درمان های الزم در محدوده دهان و فک و صورت است. برخی از مهمترین اقدامات درمانی شامل: جراحی های کوچک حفره دهان مثل کشیدن دندان و یا جراحی دندان های نهفته جراحی آسیب ناشی از ضربات به فک و صورت جراحی آسیب های پاتولوژیک فک و صورت جراحی اصالح ناهنجاری های مادرزادی فک و صورت جراحی اختالالت مفصل گیجگاهی -فکی جراحی های زیبایی فک و صورت و ... رشته جراحی دهان و فک و صورت تنها رشته تخصصی دندانپزشکی است که آموزش ها و درمان های تخصصی آن باید در شرایط بیمارستانی صورت گیرد.