Transcript مايع درمانی و الکتروليتها

‫مفهوم تعادل مایعات و الکترولیتها‬
‫تعادل مایع و الکترولیت و اسید و باز برای تداوم سالمتی و‬
‫عملکرد سیستمهای بدن ضروری است و الزمه این تعادل‬
‫مصرف و دفع آب و الکترولیتها و تنظیمات سیستم کلیوی‬
‫و ریوی است‪ .‬در حالی که عدم تعادل میتواند ناشی از‬
‫عوامل متعددی از جمله بیماری باشد و میتواند بر عملکرد‬
‫سیستم عصب مرکزی‪ ،‬متابولیسم و تنفس تأثیر بگذارد‪.‬‬
‫بنابراین آگاهی و درک مکانیسمهای مؤثر بر عدم تعادل‬
‫مایع‪ ،‬الکترولیت و اسید و باز ضروری است‪.‬‬
‫توزیع مایعات بدن‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫مایعات بدن به دو قسمت مجزا تقسیم میشوند‪.‬‬
‫فضای داخل سلولی و‬
‫فضای خارج سلولی‪.‬‬
‫مایعات فضای داخل سلولی شامل تمام مایعات داخل پالسما‬
‫میباشند و تقریبا ً ‪ 40‬درصد وزن فرد بزرگسال را تشکیل‬
‫میدهند‪.‬‬
‫مایعات خارج سلولی شامل همه مایعات خارج از سلولها‬
‫میباشند و در برگیرنده سه قسمت است‪:‬‬
‫مایعات داخل عروقی‪ ،‬مایعات موجود در فضای بینابینی و‬
‫مایعات بین سلولی‪.‬‬
‫مایع فضای بینابینی مثل لنف و پالسما‪ ،‬مایع بین سلولی مثل‬
‫مایعات مغزی – نخاعی‪ ،‬مایع مفصلی و مایع موجود در‬
‫حفره جنب و مایع موجود در حفره صفاق میباشند ‪20‬‬
‫درصد وزن بدن مربوط به مایعات خارج سلولی است‪.‬‬
‫ترکیب مایعات بدن‬
‫• همزمان با جابجایي آب در حفرات بدن‪ ،‬اجزا بسیار ریزی‬
‫به نام نمک یا مواد معدنی نیز جابجا میشوند که به نام‬
‫التکرولیتها شناخته میشوند‪ .‬الکترولیت به صورت‬
‫عنصر یا مرکب میباشند و زمانی که در آب یا حالل دیگر‬
‫ذوب و حل میشوند به یون تبدیل شده و دارای بار‬
‫الکتریکی میگردند‬
‫• کاتیونها دارای بار الکتریکی مثبت و آنیونها دارای بار‬
‫الکتریکی منفی هستند‪ .‬سدیم پتاسیم و کلسیم کاتیون و کلر‪،‬‬
‫بیکربنات و سولفات آنیون هستند‪.‬‬
‫الکترولیت به صورت میلی اکیواالن در لیتر بیان میشود‬
‫الکترولیتها جهت عملکرد بدن حیاتی هستند‪.‬‬
‫مواد معدنی مصرفی تشکیل دهنده مایعات و بافتهای بدن‬
‫انسان هستند و جهت فرآیندهای فیزیولوژیک بسیار مهم‬
‫میباشند‪ .‬همچنین به عنوان کاتالیزور در پاسخهای عصبی‪،‬‬
‫انقباضات عضالنی و متابولیسم مواد غذایی فعالیت میکنند؛‬
‫به عالوه در تولید هورمون‪ ،‬تعادل الکترولیتها و استحکام‬
‫استخوانها نیز نقش دارند‪ .‬نمونهای از مواد معدنی آهن و‬
‫روی میباشند‪.‬‬
‫جابجایی مایعات بدن‬
‫مایعات و الکترولیتها به طور مداوم از یک قسمت به قسمت‬
‫جهت تسهیل در فرآیندهای بدن مثل اکسیژناسیون بافتی‪،‬‬
‫تعادل اسید و باز و تشکیل ادرار در حرکت هستند‪ .‬غشا‬
‫سلولی دارای خاصیت تراوای انتخابی میباشد و سبب‬
‫جابجایی آب میگردد‪ ،‬ولی بیشتر یون و مولکولها به‬
‫آهستگی از این غشاء عبور میکنند‪ ،‬مایعات و مواد محلول‬
‫به کمک چهار روش در حول این غشاء سلولی جابجا‬
‫میشوند؛ اسمز‪ ،‬انتشار‪ ،‬انتقال فعال و تصفیه‪.‬‬
‫اسمز‬
‫اسمز به معنای حرکت حالل مثل آب از یک غشاء نیمه تراوا‬
‫از محیط با غلظت پایینتر به محیط با غلظت بیشتر است تا‬
‫زمانی که غلظت دو محیط در دو طرف غشا یکسان شود‪.‬‬
‫این غشاء نسبت به حالل‪ ،‬نیمه تراوا و نسبت به ماده‬
‫محلول غیرتراوا میباشد‪ .‬سرعت اسمز بستگی به ذرات‬
‫ماده محلول‪ ،‬درجه حرارت محلول‪ ،‬بار الکتریکی ماده‬
‫محلول و تفاوت فشار اسموتیک در دو طرف غشا دارد‪.‬‬
‫غلظت محلول اسمول نامیده میشود و عبارت است از‬
‫مقدار ماده موجود در محلول‪ ،‬مثل مولکول‪ ،‬یون و یا هر‬
‫دو‪.‬‬
‫فشار اسموتیک‬
‫• ‪ .‬نیرویی جهت کشیدن آب است و وابسته به تعداد مولکول هر‬
‫محلول میباشد‪ .‬یک محلول با غلظت باالی دارای فشار‬
‫اسموتیک باال است و آب را به سمت خود میکشد‪ .‬اگر غلظت‬
‫ماده محلول در یک سمت غشاء نیمهتراوا بیشتر باشد این فشار‬
‫بیشتر و سبب حرکت سریع حالل از طول غشاء میشود و این‬
‫روند تا یکنواختی غلظت محلول در دو طرف غشاء ادامه‬
‫مییابد‪ .‬فشار اسموتیک محلول اسموالریتی نامیده میشود که‬
‫به صورت اسمول یا میلیاسمول بر کیلوگرم در محلول بیان‬
‫میشود (‪ .)mosm/kg‬اسموالریتی طبیعی سرم‬
‫(پالسما) ‪ 259-280 mosm/kg‬میباشد‪.‬‬
‫انواع محلولها‬
‫• هیپرتونیک ⃪ محلولی که اسموالریته آن از اسموالریته‬
‫سرم (پالسما) بیشتر است‪.‬‬
‫• هیپوتونیک ⃪ محلولی که اسموالریته آن از اسموالریته‬
‫سرم (پالسما) کمتر است‪.‬‬
‫• ایزوتونیک ⃪ محلولی که اسموالریته آن مشابه با‬
‫اسموالریته سرم (پالسما) است‪.‬‬
‫• از عوامل مؤثر بر فشار اسموتیک پروتئینهای پالسما مثل‬
‫آلبومین است‪ .‬آلبومین باعث ایجاد فشار انکوتیک میگردد‬
‫که باعث حرکت مایع به داخل فضای عروقی شده و آب را‬
‫از فضای بینابینی به داخل مویرگها میکشاند‪.‬‬
‫انتشار‬
‫‪ :‬انتشار عبارت است از حرکت ماده محلول (گاز یا جامد) از‬
‫یک غشا نیمه تراوا از یک محیط با غلظت بیشتر به محیط‬
‫با غلظت کمتر تا برابر شدن غلظت ماده محلول در دو‬
‫طرف غشا‪ .‬مثالی از انتشار‪ ،‬تبادل اکسیژن و‬
‫دیاکسیدکربن در بین مویرگهای ریوی و آلوئولهاست؛‬
‫اختالف غلظت دو محیط تحت نام شیب غلظت نامیده‬
‫میشود‪.‬‬
‫تصفیه‬
‫تصفیه فرآیندی است که طی آن آب و ماده محلول به دنبال‬
‫فشار مایع از محیط دارای فشار بیشتر به محیط دارای‬
‫فشار کمتر جابجا میشود‪.‬‬
‫انتقال فعال‬
‫انتقال فعال بر خالف انتشار تصفیه و اسمز یک فرایند فعال‬
‫است و الزمه آن فعالیت متابولیکی و مصرف انرژی جهت‬
‫انتقال مواد در طول غشا میباشد‪ .‬سلولها به کمک انتقال‬
‫فعال برداشت مولکولهای بزرگ حتی از محیط با غلظت‬
‫کمتر را انجام میدهند‪ .‬نمونه بارز این نوع انتقال پمپ‬
‫سدیم – پتاسیم میباشد که سدیم بر خالف شیب غلظت به‬
‫داخل سلول پمپ میشود و در نتیجه افزایش غلظت سدیم‬
‫در خارج و پتاسیم از داخل سلول میباشد‪.‬‬
‫تنظیم مایعات بدن‬
‫تنظیم مایعات بدن به کمک هورمونها و مایعات (مصرف و‬
‫دفع مایعات) دریافتی و مایعات دفعی انجام میشود و به‬
‫تعادل حاصله هومئوستازی گفته میشود‪ .‬فرد سالم قادر به‬
‫پیشگیری‪ ،‬پاسخگویی سریع و درمان اختالالت آب و‬
‫الکترولیتها میباشد‪.‬‬
‫دریافت مایع‪:‬‬
‫• مصرف مایعات به کمک مکانیسم تشنگی کنترل میگردد‪ .‬مرکز‬
‫تشنگی در هیپوتاالموس قرار دارد‪ .‬تشنگی یک تمایل آگاهانه جهت‬
‫مصرف آب میباشد و یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر مصرف‬
‫مایعات است‪.‬‬
‫• اسمورسپتورها‪ :‬به طور مداوم فشار اسموتیک پالسما را کنترل‬
‫میکنند و با افزایش اسمواللیتی‪ ،‬هیپوتاالموس تحریک میشود‪ .‬مثالً به‬
‫دنبال مصرف چیپس‪ ،‬فشار اسموتیک افزایش یافته و هیپوتاالموس‬
‫تحریک شده و سبب تحریک مرکز تشنگی میگردد‪ .‬افزایش‬
‫اسمواللیته پالسما میتواند نتیجه اختالل در مصرف مایعات یا مصرف‬
‫مایعات هیپرتونیک باشد‪ .‬زمانی که فرد به دنبال اسهال و استفراغ‬
‫مداوم حجم زیادی را از دست بدهد‪ ،‬هیپوتاالموس تحریک میشود؛ به‬
‫عالوه تحریک مکانیسم رنین – آنژیوتنسین – آلدسترون‪ ،‬هیپوکالمی‪،‬‬
‫عوامل روانی و خشکی حلق دهانی نیز تشنگی را تحریک میکنند‪.‬‬
‫• انسان بالغ به طور متوسط روزانه ‪ 2200‬تا ‪2700‬‬
‫میلیلیتر مایعات مصرف میکند که ‪ 1100‬تا ‪1400‬‬
‫میلیلیتر مایعات مصرفی است‪ 800 .‬تا ‪ 1000‬میلیلیتر‬
‫از طریق غذاها وارد بدن میشود و ‪ 300‬میلیلیتر هم در‬
‫پیاکسیداسیون میباشد‪ .‬شیرخواران‪ ،‬بیماران مبتال به‬
‫اختالالت عصبی‪ ،‬افراد مسن و بیماران دارای مشکالت‬
‫روانی به علت کاهش توانایی درک و پاسخ به مکانیسم‬
‫تشنگی در معرض دهیدراتاسیون قرار دارند‪.‬‬
‫تنظیمات هورمونی‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪ .‬هورمونهای متعددی مصرف مایعات را کنترل میکنند‪.‬‬
‫هورمون آنتیدیورتیک در غده هیپوفیز خلفی ذخیره و در‬
‫پاسخ به تغییرات اسموالریتی خون ترشح میشود‪.‬‬
‫اسمورسپتورهای واقع در هیپوتاالموس با افزایش اسموالریتی‬
‫تحریک و باعث ترشح هورمون آنتیدیورتیک میشوند‬
‫آلدسترون‪ .‬آلدسترون با تأثیر بر روی قسمت دیستال توبولهای‬
‫کلیوی سبب بازجذب سدیم و دفع پتاسیم و هیدروژن میگردد و‬
‫باعث تنظیم حجم پالسما میگردد‪.‬‬
‫رنین‪ .‬آنزیم پروتئولیتیک میباشد که توسط کلیهها در پاسخ به‬
‫کاهش پرفیوژن بافتی کلیهها به دنبال کاهش حجم خون ترشح‬
‫میگردد‪.‬‬
‫تنظیم دفع مایعات‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫‪ .‬کلیهها‪ ،‬پوست‪ ،‬ریهها و سیستم گوارش در دفع مایعات نقش دارند؛ با این حال کلیهها‬
‫مهمترین ارگان تنظیم کننده دفع مایعات هستند و روزانه ‪ 18‬لیتر پالسما از کلیهها‬
‫عبور میکند که ‪ 1200-1500‬میلیلیتر ادرار تولید میشود‪.‬‬
‫تحریک غدد عرق توسط سیستم سمپاتیک باعث تولید عرق و دفع مایع میگردد که‬
‫میتواند به صورت محسوس و یا نامحسوس باشد‪ .‬به طور متوسط روزانه ‪500-600‬‬
‫میلیلیتر از طریق تعریق دفع میگردد‪ .‬دفع نامحسوس به طور مداوم وجود دارد‪ ،‬اما‬
‫در موارد سوختگی و تب این دفع نامحسوس افزایش مییابد‪.‬‬
‫ریهها به طور متوسط روزانه ‪ 400‬میلیلیتر آب دفع میکنند و این دفع نامحسوس‬
‫میتواند در پاسخ به تغییر در تعداد و عمق تنفس افزایش یابد‪ ،‬به عالوه اکسیژن‬
‫درمانی نیز میتواند سبب افزایش دفع محسوس گردد‪.‬‬
‫سیستم گوارش نیز در تنظیم مایعات نقش دارد به طور متوسط روزانه ‪ 3-6‬لیتر‬
‫مایعات ایزوتونیک بین سیستم عروقی و گوارش مبادله میشوند‪ .‬به طور عادی‬
‫روزانه ‪ 100-200‬میلیلیتر مدفوع ایجاد میشود‪ .‬بیماریهای دستگاه گوارش مثل‬
‫اسهال میتوانند بر روی تعادل مایعات اثر بگذارند‪.‬‬
‫تنظیم الکترولیتها‬
‫کاتیونها‬
‫كاتیونهاي مهم شامل سدیم‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬کلسیم و منیزیم هستند‪..‬‬
‫تنظیم سدیم‬
‫سدیم فراوانترین کاتیون خارج سلول است‪ .‬سدیم عامل‬
‫نگهدارنده آب است که برای اسموالرتی پالسما‪ ،‬انتقال‬
‫ایمپالسهای عصبی‪ ،‬تعادل اسید و باز و شرکت در‬
‫واکنشهای شیمیایی سلول الزم است‪ .‬سدیم به کمک رژیم‬
‫غذایی و آلدسترون تنظیم میشود و مقدار طبیعی آن در‬
‫خارج سلول ‪ 135-145‬میباشد‪.‬‬
‫عدم تعادل سدیم‪.‬‬
‫‪‬هیپوناترمی عبارت است از کاهش سدیم از میزان طبیعی آن‬
‫در سرم که میتواند ناشی از دفع خالص سدیم و یا افزایش‬
‫خالص آب باشد و معموالً به طور مکرر در بیماران بدحال‬
‫ایجاد میشود‪ .‬اقدام بالینی و درمان بستگی به علت و تغییرات‬
‫حجم مایع خارج سلول دارد‪.‬‬
‫‪‬هیپرناترمی عبارت است از افزایش غلظت سدیم در مایع خارج‬
‫سلول که میتواند ناشی از اتالف آب و یا افزایش سدیم باشد‪.‬‬
‫زمانی که علت افزایش ترشح آلدسترون باشد‪ ،‬عالوه بر افزایش‬
‫سدیم‪ ،‬کاهش پتاسیم را نیز خواهیم داشت و به دنبال افزایش‬
‫سدیم بدن شروع به بازجذب آب میکند‪.‬‬
‫تنظیم پتاسیم‬
‫• الکترولیت عمده و اولیه داخل سلولی است‪ .‬مقدار طبیعی‬
‫پتاسیم ‪ 3/5-5‬میلیاکیواالن در لیتر میباشد و به کمک‬
‫رژیم غذایی و کلیهها تنظیم میگردد‪ .‬ذخیره پتاسیم در بدن‬
‫بسیار جزئی است‪ ،‬به طوری که وضعیتهایی که سبب دفع‬
‫زیاد ادرار میگردند‪ ،‬سطح پتاسیم را کاهش میدهند‪.‬‬
‫عدم تعادل پتاسیم‬
‫‪‬هیپوکالمی یکی از مهمترین اختالل الکترولیتی است و بیانگر‬
‫مقادیر ناکافی پتاسیم در مایع خارج سلول میباشد‪ .‬هیپوکالمی‬
‫شدید میتواند بر روی عملکرد و هدایت قلبی تأثیر بگذارد‪،‬‬
‫زیرا مقادیر طبیعی پتاسیم در بدن ناچیز است و سریعا ً دچار‬
‫نوسان میگردد‪.‬‬
‫‪‬هیپرکالمی به افزایش سطح پتاسیم خون گفته میشود که‬
‫میتواند باعث اختالالت هدایت قلبی گردد‪ .‬علت اولیه‬
‫هیپرکالمی نارسایی کلیه است‪ ،‬زیرا هر گونه اختالل در‬
‫عملکرد کلیه دفع پتاسیم را کاهش میدهد‪ .‬هیپرکالمی میتواند‬
‫به دلیل زخم استرس باشد که سلولها تخریب شده و پتاسیم به‬
‫خارج سلول آزاد میشود‪.‬‬
‫تنظیم کلسیم‬
‫کلسیم در استخوان‪ ،‬پالسما و سلولهای بدن ذخیره میشود‪.‬‬
‫‪ 99‬درصد کلسیم بدن در استخوانها قرار دارد و تقریبا ً ‪1‬‬
‫درصد آن در مایع خارج سلولی است‪ .‬مقدار طبیعی آن‬
‫‪ 4/5-5/5‬میلیاکیواالن در لیتر است (یونیزه)‪ ،‬در حالی‬
‫که مقدار کلی کلسیم ‪ 8/5-10/5‬میلیگرم در دسی لیتر‬
‫است‪ .‬کلسیم برای تشکیل و استحکام استخوان و دندانها‪،‬‬
‫انعقاد خون‪ ،‬ترشح هورمونها‪ ،‬تمامیت غشاء سلول‪ ،‬هدایت‬
‫قلبی‪ ،‬انتقال ایمپالسهای عصبی و انقباض قلبی ضروری‬
‫است‪.‬‬
‫عدم تعادل کلسیم‬
‫‪‬هیپوکلسمی به کاهش کلسیم یونیزه توتال سرم گفته میشود و‬
‫میتواند به دالیل متعددی از جمله بیماریهای تیروئید و‬
‫پاراتیروئید باشد‪ .‬از علل دیگر میتوان به بیکفایتی کلیه (عدم‬
‫توانایی جهت دفع فسفات و در نتیجه افزایش فسفات و بالطبع‬
‫کاهش کلسیم) و بیتحرکی طوالنی مدت اشاره کرد‪ .‬عالئم و‬
‫نشانهها مربوط به کاهش عملکرد سیستم کلیوی‪ ،‬قلبی و عصبی‬
‫– عضالنی میباشند‪.‬‬
‫‪‬هیپرکلسمی عبارت است از افزایش کلسیم یونیزه و توتال سرم‬
‫و معموالً ناشی از یک بیماری طوالنی مدت است که سبب‬
‫آزادسازی کلسیم از استخوان شده است‪.‬‬
‫تنظیم منیزیم‬
‫منیزیم برای فعالیتهای عصبی – شیمیایی‪ ،‬تحریکپذیری‬
‫عضالت قلبی و اسکلتی و فعالیت آنزیمها ضروری است‪.‬‬
‫مقدار طبیعی منیزیم پالسما ‪ 1/5-2/5‬میلیاکیواالن در‬
‫لیتر است و توسط رژیم غذایی‪ ،‬کلیه و هورمونهای‬
‫پاراتیروئید تنظیم میگردد‪ .‬در حدود ‪ 50-60‬درصد منیزیم‬
‫در استخوانها و فقط ‪ 1‬درصد آن در مایع خارج سلول و‬
‫مابقی در داخل سلولها قرار دارد‪.‬‬
‫عدم تعادل منیزیم‬
‫‪‬هیپومنیزیمی ناشی از کاهش منیزیم سرم همراه با سوء‬
‫تغذیه و سوء جذب رخ میدهد و عالئم هم در ارتباط با‬
‫سیستم عصبی – عضالنی است‪.‬‬
‫‪ ‬هیپرمنیزیمی افزایش منیزیم پالسما است و سبب کاهش‬
‫عملکرد سیستم عصبی – عضالنی و اسکلتی میگردد و‬
‫سبب اثرات سرکوبی بر روی سیستم قلبی (کاهش تعداد‬
‫ضربان قلب‪ ،‬تغییرات در نوار قلب‪ ،‬آریتمیهای قلبی) و‬
‫کاهش تعداد و عمق تنفس میگردد‪.‬‬
‫آنیونها‬
‫کلر‪ ،‬بیکربنات و فسفر آنیونهای مهم بدن هستند‪.‬‬
‫تنظیم کلر‬
‫عمدهترین آنیون خارج سلول است و جابجای آن تابع سدیم‬
‫است‪ .‬غلظت طبیعی کلر ‪ 90-110‬میلیاکیواالن در لیتر‬
‫است و به کمک رژیم غذایی و کلیهها تنظیم میگردد‪ .‬اگر‬
‫انسان بالغ و سالم مقادیر زیادی کلر مصرف کند‪ ،‬به دنبال‬
‫آن مقادیر زیادی کلر از راه ادرار دفع میگردد‪.‬‬
‫عدم تعادل کلر‬
‫‪‬هیپوکلریمی زمانی که سطح کلر به کمتر از حد طبیعی‬
‫برسد ایجاد میشود‪ .‬استفراغ‪ ،‬درناژ طوالنی مدت معدهای‬
‫(فیستول یا لوله معده) از علل هیپوکلریمی هستند (دفع زیاد‬
‫اسید هیدروکلریک)‪.‬‬
‫‪ ‬هیپرکلریمی افزایش سطح کلر سرم است‬
‫‪ ‬هیپر و هیپوکلریمی ندرتا ً به تنهایی ایجاد میگردند و‬
‫معموالً همراه با اختالل در تعادل اسید و باز هستند‪.‬‬
‫تنظیم بیکربنات‬
‫بیکربنات مهمترین بافر بازی (قلیایی) بدن است و در مایع‬
‫داخل و خارج سلول وجود دارد‪ .‬یون بیکربنات یکی از‬
‫اجزاء اساسی اسید کربنیک بیکربنات است و جهت تعادل‬
‫اسید و باز ضروری است‪.‬‬
‫وظیفه تنظیم بیکربنات برعهده کلیهها است و مقدار طبیعی‬
‫آن در خون شریانی ‪ 22-26‬میلیاکیواالن در لیتر و در‬
‫خون وریدی ‪ 24-30‬میلیاکیواالن در لیتر است (کربن‬
‫دیاکسید)‪.‬‬
‫عدم تعادل بیکربنات‬
‫• آلکالوز متابولیک‪:‬افزایش بیکربنات سرم‬
‫• اسیدوز متابولیک‪:‬کاهش بیکربنات سرم‬
‫تنظیم فسفر – فسفات‬
‫‪ .‬تقریبا ً تمام فسفر بدن به شکل فسفات است و اغلب اوقات‬
‫واژه فسفر و فسفات به جای هم به کار میروند‪ .‬فسفات از‬
‫طریق دستگاه گوارش جذب میشود و به کمک رژیم‬
‫غذایی‪ ،‬کلیهها‪ ،‬جذب گوارشی و هورمون پاراتیروئید‬
‫میلیگرم در دسیلیتر‪1/7-4/6 .‬می باشد‪ .‬تنظیم‬
‫عدم تعادل فسفات‬
‫• هایپرفسفاتمی‪:‬افزایش فسفات‬
‫• هایپوفسفاتمی‪:‬کاهش فسفات‬
‫تنظیم تعادل اسید و باز‬
‫تعادل اسید و باز جهت عملکرد مطلوب سلولها و فرآیندهای‬
‫متابولیک الزم است‬
‫تعادل‬
‫‪،PH‬و‪co2،Hco3‬‬
‫اختالل در تعادل مایع‬
‫انواع اختالالت مایع شامل‪ :‬ایزوتونیک و اسموالر است‪.‬‬
‫عدم تعادل ایزوتونیک (کاهش یا افزایش) زمانی ایجاد‬
‫میگردد که کاهش یا افزایش آب و الکترولیت با هم ایجاد‬
‫شود‪.‬‬
‫در عوض اختالل اسموالر زمانی بروز میکند که اتالف یا‬
‫افزایش آب به تنهایی ایجاد شود‪.‬‬
‫اختالالت اسید و باز الکترولیت و مایعات‬
‫به ندرت اختالالت مایع و الکترولیت و اسید و باز به تنهایی‬
‫ایجاد میشوند و معموالً یک فرآیند همهجانبه است‪ .‬زمانی‬
‫که یک فرد به دنبال سوختگی‪ ،‬بیماری‪ ،‬تروما و ‪ ...‬مایع‬
‫از دست میدهد‪ ،‬در معرض اختالل الکترولیتی قرار‬
‫میگیرد؛ به عالوه عدم درمان اختالل الکترولیتی (کاهش‬
‫پتاسیم) میتواند منجر به اختالل اسید و باز باشد‪.‬‬
‫عوامل موثر بر اختالل مایع و الکترولیت‬
‫سن‪.‬‬
‫‪ ‬سن از مهمترین عواملی است که پرستار باید در ابتدا به آن توجه کند‪.‬‬
‫‪ 80-70‬درصد وزن شیرخواران آب میباشد که بیشتر از بزرگساالن‬
‫و اطفال است‪ .‬شیرخواران به دلیل مصرف و دفع مقادیر نسبتا ً فراوان‬
‫مایع در روز نسبت به بزرگساالن در معرض خطر بیشتری هستند‪.‬‬
‫بنابراین در معرض کمبود حجم و عدم تعادل هیپراسموالر میباشند‪.‬‬
‫افراد مسن یک سری تغییرات مربوط به سن را تجربه میکنند که این‬
‫تغییرات بر روی تعادل مایع و الکترولیت و اسید و باز مؤثر هستند؛‬
‫حس تشنگی در افراد مسن کاهش مییابد و سبب کاهش مصرف مایعات‬
‫میگردد‪.‬‬
‫همچنین کلیهها دچار کاهش فیلتراسیون میشوند (به علت کاهش تعداد‬
‫نفرون فعال) و همه این تغییرات سبب اتالف سریع و یا تجمع آن‬
‫میگردد‪.‬‬
‫بیماری حاد‪.‬‬
‫تروما به سر و قفسه صدری‪،‬‬
‫جراحی اخیر‪،‬‬
‫شوک و سوختگی‪،‬‬
‫بیمار را در معرض اختالل مایع و الکترولیت و اسید و باز‬
‫قرار میدهند‪.‬‬
‫جراحی‪.‬‬
‫پاسخ بدن نسبت به جراحی وابسته با وسعت جراحی‪ ،‬اتالف‬
‫خون و مایع در طول جراحی متفاوت است‪ .‬به عالوه شاید‬
‫اختالل اسید و باز نیز بروز کند‪( .‬تنفس مشکل‪،‬درناژ)‬
‫سوختگی‬
‫هر چه درصد سوختگی بیشتر باشد اتالف مایع نیز بیشتر‬
‫خواهد بود‪ .‬اتالف مایع در طول سوختگی به پنج روش‬
‫است‪ – 1 :‬خروج پالسما از فضای داخلی عروقی و ایجاد‬
‫ادم‪ – 2 ،‬ترشح پالسما و مایع بینابینی‪ – 3 ،‬اتالف یا تبخیر‬
‫آب از سطح سوخته‪ – 4 ،‬نشت خون از مویرگهای آسیب‬
‫دیده و کاهش حجم مایع داخل سلولی و ‪ – 5‬جابجایی سدیم‬
‫و آب به داخل سلول جهت تطابق با حجم مایع خارج‬
‫سلول‪.‬‬
‫‪ .‬اختالالت تنفسی‬
‫‪ .‬بسیاری از تغییرات سیستم تنفسی فرد را مستعد اسیدوز‬
‫تنفسی و یا آلکالوز تنفسی میکند‪ .‬به طور مثال پنومونی‪،‬‬
‫دریافت مسکنها‪ ،‬بیماری مزمن انسدادی ریه در دفع‬
‫دیاکسید کربن اختالل ایجاد می کند‬
‫ضربه به سر‪.‬‬
‫ضربه به سر میتواند سبب ادم مغزی گردد و گاهی این ادم‬
‫بر روی هیپوفیز فشار آورده و ترشح هورمون ضد‬
‫ادراری را تحت تأثیر قرار میدهد‬
‫بیماریهای مزمن‬
‫گروهی از وضعیتهای مؤثر بر تعادل مایع‪ ،‬الکترولیت و‬
‫اسید و باز هستند؛‬
‫بیماریها‬
‫‪‬سرطان‬
‫‪‬بیماریهای قلبی و عروقی‬
‫‪‬بیماری کلیه‬
‫‪‬بیماری گوارشی‬
‫عوامل محیطی‬
‫تماس با درجه حرارت بیشتر از ‪ 28-30‬درجه باعث تعریق‬
‫شدید و اتالف مایع میگردد؛ اتالف مایع از طریق تعریق‬
‫متغیر و حداکثر ‪ 2‬لیتر در ساعت میباشد و جایگزینی‬
‫ناکافی سبب اختالل در حجم خواهد شد‪.‬‬
‫‪ .‬رژیم غذایی‬
‫• رژیم غذایی حاوی مایعات‪ ،‬سدیم‪ ،‬پتاسیم‪ ،‬کلسیم‪ ،‬منیزیم‪،‬‬
‫کربوهیدراتهای ضروری‪ ،‬چربی و پروتئین به تعادل‬
‫مایع‪ ،‬الکترولیت و اسید و باز کمک میکند‪.‬‬
‫تغییرات اخیر در اشتها‪ ،‬بلع و جویدن میتواند بر وضعیت‬
‫هیدراتاسیون و تغذیه بیمار اثر بگذارد‬
‫دارو‬
‫داروها بر تعادل مایع‪ ،‬الکترولیت و اسید و باز می توانند به‬
‫طور قابل مالحظه ای تاثیر گذارند‬
‫بررسی جسمی‬
‫معاینه بالینی به علت اینکه اختالل در تعادل مایع‪ ،‬الکترولیت‪،‬‬
‫اسید و باز بر تمامی سیستمهای بدن اثر میگذارد‪ ،‬الزم به‬
‫نظر میرسد‪.‬‬
‫اندازهگیری جذب و دفع مایعات‬
‫اندازهگیری و ثبت ‪ I&O‬یکی از قسمتهای مهم ارزیابی بیمار‬
‫میباشد و شناخت هر گونه انحراف ‪ I&O‬الزم است (کاهش‬
‫تدریجی بازده ادراری میتواند نشانه مکانیسم تطبیقی بدن در‬
‫اختالل مایع هایپراسموالر یا ‪ FVDs‬باشد)‪ .‬اندازهگیری دقیق‬
‫‪ I&O‬میتواند به تشخیص بیماران در معرض خطر و یا مبتال‬
‫به اختالل مایع‪ ،‬الکترولیت و اسید و باز کمک کند‪.‬‬
‫کنترل ‪ I&O‬در مراکز درمانی برای بیماران تبدار‪ ،‬پس از‬
‫پروسیجرها‪ ،‬در حین مصرف دیورتیکها‪ ،‬سرم درمانی و‬
‫بیماران دچار محدودیت در مصرف مایعات به طور دقیق انجام‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪.‬‬
‫‪I&O‬‬
‫‪:Intake‬‬
‫مواد دریافتی شامل هر گونه مایعات مصرفی از راه دهان‬
‫(ژالتین‪ ،‬بستنی‪ ،‬سوپ‪ ،‬آبمیوه‪ ،‬آب و غیره) از طریق لولههای‬
‫تغذیهای‪ ،‬درمان وریدی‪ ،‬خون و فرآوردههای خونی میباشند‪.‬‬
‫گاهی بیمار مقادیر مشخصی از دارو را هر ‪ 1‬تا ‪ 2‬ساعت‬
‫دریافت میکند‪ ،‬گاهی دارو از طریق لولههای معدهای برای‬
‫بیمار گاواژ میشود که پس از گاواژ‪ ،‬برای شستشوی لوله از‬
‫آب استفاده میشود‪.‬‬
‫‪:Output‬‬
‫‪ ،‬در حالی که بازده شامل ادرار‪ ،‬اسهال‪ ،‬استفراغ‪ ،‬ترشحات معده‪،‬‬
‫ترشحات زخمهای چرکی و درنها میباشد‬
‫در بیمارستان فرمهای مربوط به ‪ I&O‬بر تخت و یا اتاق‬
‫بیمار نصب میشوند‪ .‬کنترل ‪ I&O‬یکی از اجزای مهم‬
‫جهت اطالعات پایه است و میتواند به ارزیابی وضعیت‬
‫هیدراتاسیون و پیشگیری از اختالالت کمک کند‪.‬‬
‫یافتههای آزمایشگاهی‬
‫نتایج آزمایشگاهی را جهت کسب اطالعات عینی در‬
‫تعادل آب‪ ،‬الکترولیت و اسید و بازباید مورد مورد‬
‫بررسی قرار داد‬
‫اقدامات‬
‫جایگزینی مایعات (از راه روده)‬
‫• ‪ .‬مصرف مایعات از راه دهان توسط مددجو تا زمانی که وضعیت‬
‫فیزیولوژیک بیمار اجازه دهد و جایگزین سریع الزم نباشد‪ ،‬ادامه‬
‫مییابد‪ .‬زمانی که بیمار دارای تهوع‪ ،‬انسداد مکانیکی دستگاه‬
‫گوارش‪ ،‬اشکال در بلغ و احتمال آسپیراسیون باشد‪ ،‬مصرف مایعات‬
‫از راه دهان ممنوع میباشد‪.‬‬
‫• زمانی که عملکرد دستگاه گوارشی طبیعی است‪ ،‬اما فرد قادر به‬
‫مصرف مایعات نیست‪ ،‬استفاده از لوله تغذیهای ضروری است‪.‬‬
‫مایعات میتوانند از طریق (اشکال در بلع‪ ،‬یا پس از عمل جراحی‬
‫بر روی حفره دهانی)‪ ،‬همین لولههای گاستروستومی یا ژژنوستومی‬
‫نیز جایگزین شوند‪.‬‬
‫محدودیت مایعات‬
‫‪ .‬مددجویانی که دچار احتباس مایعات هستند‪ ،‬احیتاج به‬
‫محدودیت در مصرف مایعات دارند و اغلب اوقات رعایت‬
‫آن برای مددجو سخت میباشد؛ به ویژه اگر بیمار‬
‫داروهائی را که باعث خشکی دهان میباشد‪ ،‬مصرف کند‪.‬‬
‫جایگزینی داخل وریدی مایعات و الکترولیتها‬
‫گاهی اوقات الزم است مایع و الکترولیت به طور مستقیم به‬
‫داخل عروق خونی انفوزیون شوند‪ .‬جایگزینی داخل وریدی‬
‫شامل‪ ،‬درمان وریدی مایع و الکترولیت (کریستالوئید)‪،‬‬
‫خون و محتویات خونی (کولوئید) میباشد‪.‬‬
‫رعایت احتیاجات استاندارد حین جایگزینی داخل وریدی‬
‫جهت پیشگیری از هپاتیت وایدز الزم است‬
‫جایگزینی خون (کولوئید)‬
‫‪ ‬ترانسفوزیون یا جایگزینی خون عبارت است از تجویز خون کامل یا‬
‫فرآوردههای خون مثل پالسما‪ ،‬گلبول قرمز متراکم یا پالکت‪.‬‬
‫‪ ‬اهداف ترانسفوزیون خون ‪ -1‬افزایش حجم خون در گردش پس از‬
‫عمل جراحی‪ ،‬تروما یا خونریزی؛ ‪ – 2‬افزایش تعداد گلبول قرمز و‬
‫حفظ سطوح هموگلوبین در بیماران دچار کمخونی شدید؛ و ‪ – 3‬تجویز‬
‫سلولهای خاص خونی مثل فاکتورهای انعقادی‪ ،‬پالکت و آلبومین‬
‫میباشند‪.‬‬
‫گروه خونی و انواع آن‪ :‬مهمترین گروه خونی در ترانسفوزیون‪ ،‬سیستم‬
‫است‪ .‬معیار ‪ O‬و ‪ A ،AB, B‬میباشد که شامل گروههای خونی ‪ABO‬‬
‫بر روی ‪ B‬و ‪A‬تشخیص گروه خونی عدم وجود یا عدم وجود آنتیژن‬
‫گلبول قرمز میباشد‬
‫ارزشیابی بیمار قبل‪ ،‬حین و بعد از انتقال خون الزم است‪.‬‬
‫ارزشیابی بیمار بسیار حیاتی است و علت عوارض حاد و‬
‫کشنده انتقال خون میباشد‪.‬‬
‫انفوزیون‬
‫• تجویز مایعات کریستالوئید و داروها از طریق ورید را‬
‫انفوزیون می نامند‬
‫درمان داخل وریدي‬
‫رگ گیری‬
‫• رگ گیری یک پروسیجر دردناک و گاها مشکل است اما‬
‫جهت حفظ جان بیمار ضروری است و راهی است که از‬
‫طریق آن می توان مایع والکترولیت و داروهای ضروری‬
‫را به بدن رساند‬
‫‪IV‬‬
‫تنظیم سرعت جریان انفوزیون‬
‫محاسبه قطرات‬
‫پمپ‬
‫وضعیت اندام به خصوص در ناحیه مچ و ارنج میتواند سرعت‬
‫جریان را کاهش دهد که راه حل آن استفاده از آتل است‬
‫خطر هایپرولمی(افزایش حجم مایعات) و هایپوولمی(کاهش حجم‬
‫مایعات)با تنظیم سرعت جریان برطرف می گردد‬
‫نگهداري و حفظ سیستم‪:‬‬
‫حفظ استریل بودن‪:‬قبل جایگذاری با الکل ‪ 70‬درصد یا بتادین‪،‬در‬
‫طول تکنیک رگ گیری‪،‬وپس از آن در تمام مدت انفوزیون‬
‫تعویض ورید‪،‬محلول ‪،‬لوله ها‪،‬پانسمان ویا چسب ناحیه‬
‫كمك به فعالیت و راحتی‪،‬تسهیل در تغذیه ورفع نیازهای‬
‫بهداشتی‪،‬کمک به تعویض لباس‬
‫عوارض درمان داخل وریدي‬
‫‪‬نشت‪:‬مایع به بافت اطراف محل رگ وارد شود‬
‫‪ ‬سردي ‪،‬رنگ پریدگي‪،‬ادم ‪،‬درد‪،‬كاهش سرعت جریان‬
‫‪‬اقدام‪:‬حوله گرم و مرطوب (‪ 20‬دقیقه)و الویت اندام‬
‫‪‬فلبیت‪:‬التهاب ورید‬
‫‪ ‬درد‪،‬ادم‪،‬اریتم‪،‬گرمي‪،‬قرمزي‬
‫‪‬اقدام‪:‬خارج سازی واستفاده از کمپرس گرم ومرطوب‬
‫‪‬خونریزی‬
‫‪‬عدم تنظیم(افزایش و یا كاهش حجم مایعات)‬
‫هپارین الک‬
‫قطع انفوزیون داخل وریدی‬
‫• استفاده از آنتی سپتیک‬
‫• فشار روی موضع‬
‫پایان‬