Transcript Meddah Hikayeleri

Meddah




Bilir misin nedir âlemde meddâh?
Biri biriyle halkı eder ıslâh.
Meddah, hikaye anlatıcısı demektir. Meddah,
kıssahan, şehnâmehan, ve mukallid kelimeleri ile eş
manada kullanılmıştır.
Meddahlık, hikaye anlatma ve taklit yapma sanatıdır;
perdesi, sahnesi, dekoru, esvapları ve şahısları bir tek
sanatkarda toplanan, unsurları basit ve sade bir
temaşadır.(Elçin,1986;672)
İslam medeniyeti dairesine giren Türklerin
en önemli hikâye anlatıcısı meddah (methedici,
övücü)tır. Meddahlar, aşağı yukarı 10. yüzyıldan
20. yüzyıla kadar Türk milletine hikâyeler
anlatmışlardır. 'Meddah' adı, Arapça'dan
alınmakla birlikte Türk meddahlığı Arap
meddahlığının tamamen kopyası değildir.
Meddahlık, Türk toplumunda iki kaynaktan
gelişmiştir.
a) Orta Asya kaynağı
b) İslâmi kaynak

Meddahlar, değişik yerleri gezerek,
kahvehanelerde ve başka yerlerde, hatta
saraylarda topluluklara, milli kahramanları,
önemli dini kişilikleri öven hikâyeler
anlatmışlar, ehl-i beyt menkıbeleri
okumuşlardır. Meddahların öncülerinin Hz.
Muhammed'i öven şair Hassan bin Sabit,
Ferzak ve Sâhib-i Rûmî olduğu belirtilir.
Meddahlar, değişik yerleri gezerek,
kahvehanelerde ve başka yerlerde, hatta saraylarda
topluluklara, milli kahramanları, önemli dinî kişilikleri
öven hikâyeler anlatmışlar, Ehl-i Beyt menkıbeleri
okumuşlardır. Meddahların öncülerinin Hz.
Muhmmed'i öven şair Hassan bin Sabit, Ferzak ve
Sâhib-i Rûmî olduğu belirtilir.
Meddah hikayelerinin kaynakları










Meddah hikayelerinin kaynakları şunlardır:
1.Halk tarafından yaşanmış önemli olaylar: Celâli isyanları vb.
2.Meddahın gördüğü, yaşadığı ya da duyduğu ilgi çekici olaylar
3.Tarihsel olaylar
4.Destanlar, menkıbeler
5 .Klasikleşmiş hikayeler ve masallar
6.Zamanın ünlü romanlarından meddahın yaptığı
aktarmalar.(Mehmet Tevfik, Üç gün Alaka Sonra İzdivaç vb)
7.Taklitlerin bir araya getirilmesiyle meddah tarafından yeni
baştan kurgulanan senaryo
8.Son dönem meddahlarının Karagöz oyunlarından
yararlanarak çıkardıkları senaryolar.
9.Atasözlerinden derlenen hikayeler: Gülme Komşuna, İki Karpuz
Bir Koltuğa Sığmaz, Sarığın Beyazına Aldanma vb. (Nutku,Aşık ve Meddah Hik.,187188)
Taklitli anlatım türü olan meddah
hikâyelerinde sadece metin yoktur; bunun yanında
anlatıcının tavır, hareket ve seslerinden oluşan
görsel ve biçimsel bir canlandırması da söz
konusudur. İskemlede oturan meddahın, yardımcı
malzemesi olarak da bir değneği ve büyük bir
mendili vardır. Değnekle, at gibi çeşitli nesneleri
temsil eder. Mendil de ağzını kapayıp taklide
dayalı değişik ses ve söz çıkarmasına yarar.
Meddah, dinleyici önünde belli bir konuyu
anlatmaya çıkarsa da duruma, dinleyicinin
tepkisine göre konuda değişiklikler yapabilir.
Doğaçlama yoluyla ilâveler, çıkarmalar yapar
Meddah hikâyesinin bölümleri


Meddah hikâyelerinin kurgusal yapısı şu
bölümlerden oluşur:
1.Başlangıç: Meddah, ellerini birbirine üç kez
çırparak veya sopasını üç kez yere vurarak veya
değneğini yere atarak ya da üç kez elini göğsüne
götürüp selam vererek giriş yapar ve 'Hak dostum,
Hak!' diye söze başlar. Sonra mizahlı, alaylı,
dokundurmalar, anlamlı ya da anlamsız kelime
oyunlarına dayalı bir tekerleme söyler veya bir divân
okur. Bu bölüm, dinleyicinin dikkatini toplamayı
amaçlar.
Hak dostum hak , Yanıldım bir çırak
aldım yanıma eve gelmez külhani dükkanda
yatır, kovsam o da düşmez şanıma kibardır
çarşafsız yorganda yatır, hâşa huzurdan
ustası çırağını sever, eşek aldı pazardan
eşek göze geldi çatladı nazardan, eşek çıktı
mezardan eşeğin aşkından ormanda yatır,
bizim çırak da hırtıyı pırtıyı toplamış
külhanda yatır, zamanı evailde... diye
başlayan kalıplaşmış tekerlemesini söyleyerek
oyuna başlar.

Meddahın hikayeye başlaması hem hareket
hem sözle olur; örneğin kimi meddahın ellerini
üç kez vurarak, kiminin değneğini yere atarak,
kiminin sopasını yere üç kez vurarak, bir
kısmının da üç kez elini göğsüne götürüp selam
vermek suretiyle söze başladığını görürüz.

Tekerleme

Tekerleme de, meddahın, dinleyicileri
hikayenin havasına sokmak için söylediği yarı
çocuksu, yarı alaylı, soyutlamaları bazen
anlamlı, bazen anlamsız, olan sözcük
oyunudur. Tekerleme, hikayedeki mantıklı
olmayan yerleri kabul edilebilir duruma
getiren bir kalıptır.
Değneği
tüfek, süpürge, at vs yerine yerine
aksesuar olarak kullanır. Mendille çeşitli etnik
grupların ve çeşitli meslekten kişilerin giyimlerini,
başlıklarını taklit eder, mesela zenne taklidi
sırasında mendil başörtüsü olur, mendilin bir
işlevi de değişik sesler çıkarmada yardımcı
olmasıdır.
Kimi meddah, hikayelerine daha yalın
bir biçimde başlar. Ne divan okur, ne
tekerleme söyler.Yalnızca hikaye
anlatmaktaki amacı belirleyen iki dize sunar.
Mesela meddah İsmet’in söze şöyle
başladığını izleriz:
Sanmayın İsmet-i naçizi size safsatalar serd eyler,
Halka ibret verecek menkabeler arz eyler.
2.Açıklama: Hikâyenin geçtiği dönem
ve kişiler tanıtılır, haklarında bilgi verilir.
Bazen padişaha övgüde bulunulur. Bu
bölüm serimdir; halk hikayelerindeki
döşemeye benzer.
Burada, hikaye kahramanının öncesi,
anası, babası, toplumsal ve ekonomik
durumu açıklanır.
Lüleci Ahmet
hikayesinde bu açıklama şöyledir:
Asitane-i âliyede Lüleci Ahmet isminde bir kimesne var idi.
Bu âdem her ne kadar zengin değil ise de, fakir de değil,
ancak kendi halinde zevki, cümbüşü bilir bir zat idi. Hânesi
ittisalinde(bitişiğinde) dükkanı olarak bir nev’i eğlence güya
lüle yapıp satar; amma geçinmesi dükkanda lüle satmaktan
değil ise de, ancak kendisini arayanlar dükkanda bulsun
deyu resmen oturur idi.Kimlerden aranır? Vüzera, rical, kibar
konaklarından, zira kendisini sevdirmiş, alâ münasebetle
sohbetlerle, arada hoşça tebessüm, bir de tuhaf mazmun
fıkralarla eğlendirir ve kendisi dahi eğlenib vakit geçirir idi.
3. Hikâye(Senaryo): Hikâyenin asıl
metni ve olaylar burada verilir.
Anlatılan hikâye, şive taklitleriyle
türkü, mani, atasözleri, deyim ve fıkralarla
desteklenir. Meddah, hikâyeyi duruma,
ortama ve ustalığına göre değiştirebilir;
eklemeler, çıkarmalar yapabilir.
Meddah, bilinen bir hikayeyi anlatıyor olsa
da, bu hikayenin senaryosu üstünde kendine özgü
yaratışlarda bulunur.Bu senaryoyu;
1) Kendi ustalığı oranında,
2)Özellikleri içinde
3)Dinleyiciye göre bir hikâye durumuna getirir.
Hikâyeye meddahın yapacağı eklemelerin
saptanmasında dinleyici topluluğunun niteliği
büyük rol oynar. Açık-saçıklığın ölçüsü, mizahın
derecesi, eleştirinin niteliği dinleyiciye göre,
meddah tarafından saptanır.


4.Bitiş: Hikâyenin sonu kalıplı bitiriş
sözleriyle bağlanır ve “kıssadan hisse”
çıkarılır.Mesela Sandıklı Ebe’de, “Bilirsiniz ki
ağalar, davul dengi dengine çalar” denilerek
hikaye bitirilir.
Meddahlar, genellikle dinî, millî ve güncel
konuları kendi üslûpları içinde yeniden
üreterek anlatmışlardır.

Bu kıssadır bir mecmua kenarına kaydolunmuş,
biz de gördük söyledik. Sakiye sohbet
kalmazmış baki. Her ne kadar sürç-i lisan ettikse
affola, inşallah gelecek sefere daha güzel bir
hikaye söyleriz" diye sözü bağlar, öykünün
sorumluluğunu kaynağına bırakıp özür diler, gelecek
öykünün adını, anlatılacağı yeri ve zamanını belirten
meddah gösteriye son verir.
Meddah hikayelerinin konuları

Bunlar arasında Türk kahramanlarının hayat
hikâyeleri ve mücadeleleri, Oğuz destanları, Dedem
Korkut hikâyeleri, İslâm tarihi, İran edebiyatının
kahramanlarına ait hikâyeler bulunur. Konu, eski
destanlara ait bile olsa meddah onu güncel bir mahiyet
içinde sunar. Toplumun sosyal, kültürel, ekonomik
hayatına dair gerçekçi kesitler sunmuşlardır. Halk
arasında etki ve izler bırakmış olan önemli sosyal
olaylar hikâye konusu olmuştur. Meddahlar peygamber
kıssaları, tarihi olaylar, masallar, karagöz oyunları,
atasözleri, romanlar gibi hemen her türlü kaynaktan
derledikleri malzemeleri kendine ait bir hikâye haline
getirerek anlatmışlardır.
Meddah hikayelerinin konuları

Meddah hikâyelerinin en önemli konularından
biri, mirasyedilik, hovardalık, sefahet ve sefalet
hayatı, kadın maceraları ve ibret alınacak
yaşantılardır. Kadın-erkek ilişkisi, daha çok
erkeklerin çapkınlığıyla sınırlı kalır. Karasevdaya
tutulma, araya engellerin girmesiyle ayrılma,
sevgiliyi elde etme mücadeleleri, birleşme çabaları
gibi büyük bir aşk serüveni pek yoktur. Sadakat,
mertlik, fedakârlık gibi iyilik değerleri yerine kabalık
ve şiddet gibi kötülük değerleri daha baskındır.
Meddah hikâyelerinde etnik ve bölgesel
tipler


Meddah hikâyelerinde özellikleriyle gülmece malzemesi
olan etnik ve bölgesel tiplere de yer verilir. Başlıcaları
şunlardır:
Korkak ve para canlısı Yahudi, mert, güçlü, cesur
ama biraz saf, cahil ve görgüsüz Anadolu Türkü ya da
Kastamonulu, bilgiçlik taslayan Ermeni, özgüveni fazla,
heyecanlı, atak, konuşkan, telaşlı Karadenizli, kurnaz bir
menfaatçi olan Kayserili tiplerinin yanında külhanbeyi,
Meşhedî, Halı Tüccarı gibi tiplere de yer verilir. Olayların
geçtiği yer genelde İstanbul'dur. Ancak kişi, hayal
kırıklığına, umutsuzluğa ya da bir acıya maruz
kaldığında İstanbul dışına bir sürgüne gider gibi gider.
Meddah hikâyelerinde dil


Meddahın “dramatizasyon” işleminde en
önemli yardımcı öğelerden biri dildir.
Meddah, bir konuşma sanatçısı olduğundan
halkın konuşma dilini çok iyi bilir ve kullanır.
Oldukça akıcı, canlı, hareketli bir dili vardır.
Değişik yaştaki kişileri, etnik ve bölgesel
tipleri dil özelliklerine göre ustaca canlandırır.
Atasözlerine, deyimlere, halkın söz
kalıplarına bolca yer verir.
Meddah hikâyelerinde dil

Meddahın genellikle en sık kullandığı şive
Kastamonulu köylü ya da İstanbullu
Yahudi’ninkidir; bunun bir nedeni de dinleyicilerin
bu iki taklitten hoşlanmaları ve bu şivelerin komik
öğeyi sağlamada daha etkin olmalarıdır. Meddah
aynı ustalıkla Kayserili’yi, Arnavut’u, Ermeni’yi,
Rum’u, Çerkez’i, yaşlı bir İstanbul Efendisi’ni,
doktoru, çocuğu, genç kızı, kocakarıyı vb.
konuşturur.
Meddah hikâyelerinde mizah

Meddah hikâyelerinde mizah, önemli bir
unsurdur. Meddahın, dinleyicinin ilgisini canlı
tutabilmesi için onları güldürüp eğlendirmesi
gerekir. Bunun için de değişik jest ve
mimiklere, tiyatro oyuncusu gibi davranmaya,
şive ve ses taklitlerine başvurmaktadır. Ancak
mizah yaparken alaycı, kırıcı söz ve tavırlara
yer vermemeye dikkat eder.
Meddahların hikayeyi anlatma süresi


Meddahların hikâyeyi anlatma süresi, duruma,
dinleyiciye ve meddahın kendi özelliklerine göre
kısalır veya uzar.Yarım saatlik hikayeler anlatan
meddahlar olduğu gibi, sabahlara kadar
hikayelerini sürdürenler vardır.
Meddah hikayeleri kısadır, genellikle bir buçuk ya
da iki saat sürer.
Halk hikâyeleri- Meddah hikâyeleri

Âşıklar tarafından anlatılan halk hikayeleri,
evrensel niteliklidir ve saz eşliğinde ezgiyle
anlatılır. Aşkın ve acıların beslediği duygusal ve
romantik bir idealizm hâkimdir. Eski zamanların
saygın, değerli ve üstün nitelikli görülen kişileri ve
yaşadıkları olaylar olumlu anlamda yüceltilir. Bu
metinler, iyilik değerlerini daha ön planda tutan,
yumuşak, lirik bir yapıya sahiptir.
Halk hikâyeleri- Meddah hikâyeleri

Meddahlar tarafından anlatılan meddah hikâyeleri
ise günlük hayat kesitlerinden yola çıkarak sosyal
eleştiri getiren realist metinlerdir. Kişileri, daha çok
kötülük değerlerini temsil eden, sert ve katı bir
yapıya sahip, kaba kuvvet ve parayla var olan
sıradan kişilerdir. Yalın ve açık bir üslûbu
vardır.Ancak her iki ,anlatıda mirasyedilerin
düşüncesizlikleri dolayısıyla kötü duruma düşmeleri
gibi ortak motifler de bulunmaktadır.
Ünlü Meddahlar





Fatih S. Mehmet
Mustafa Kıssahan
III.Murat
Eğlence
Meddah
“
Bursalı Mustafa Baba Meddah
17. yy
Bursalı Şerif Çelebi, Kurbanî Ali’si,
Mahmud, Kara Firuz, Tireli Ali, Erzurum’dan
Kasap Kurt vb.
18. yy
Manisalı Derviş Kamilî,Nuhzade
Mustafa Çelebi,Pertevî Ahmet Çelebi, Maraşlı
Ahmet, Ramazan, İstanbullu Hamdi vb.

18.Yüzyılın en ünlü meddahı Tıfli Çelebi’dir.
IV.Murat’ın hikayeciliğini yapmıştır. Anlattığı
hikayelerden bazıları günümüze kadar
gelmiştir: Letaifname, Hançerli Hanım,
Sansar Mustafa, Kanlı Bektaş


19. yy Kız Ahmet. Bu yüzyılın en ünlü
meddahlarından biridir. Tıflî ile Sultan Murat’ı
sahneye çıkaran bir hikayesinin olduğu de
bilinmektedir.
20.yy
Aşkî, Sürûrî
Kaynaklar




1.Şükrü ELÇİN,Halk Edebiyatına Giriş,KTB
Yay. Ank.1986
2. Özdemir NUTKU, Meddahlık ve Meddah
Hikayeleri,Ank.
3. Özdemir NUTKU, XIV. Yüzyıldan XVIII.
Yüzyıla Kadar Bursalı Kıssahanlar Ve
Meddahlar, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü
Kongresi, s.247-258
4.Nurullah ÇETİN, Roman Çözümleme
Yöntemi,Öncü Kitap,Ank. 2005