Transcript Etno psixologiya
İsmayılova Qədəmli Sucayeva Nərmin
«xalqların psixologiyası» «milli xarakter» «milli ruh» «etnik (etnoqrafik) psixologiya» Bunlara paralel olaraq etnopsixologiyanın nəzdində fəlsəfi-psixoloji xətt də inkişaf edir (X.Şteyntal, M.Lasarus, V.Vundt, Q.Lebon və b.).
Əvvəllə
r , əsas tədqiqat metodu – dildə, adət ənənələrdə, əsatirlərdə, bir sözlə, müxtəlif xalqların mənəvi həyatında insani ruhların təzahürünün analizindən ibarət idi.
Bugünkü gündə etnopsixologiya
tanınır .
– ayrıca individ və ya insan qruplarının etnik və mədəni mənsubiyyəti ilə əlaqədar olan, şüuri və qeyri şüuri səviyyədə təzahür edən müxtəlif psixoloji xüsusiyyətləri öyrənən psixologiya bölməsi kimi
XX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq Qərbdə etnik psixologiya özü də iki fərqli qola ayrıldı: Psixoloji antropologiya Krosskultur psixologiya
(müqayisəvi-mədəni psixologiya)
Psixoloji antropologiya
– insanların müxtəlif mədəniyyət şəraitdə necə düşünüb, hiss edib, reaksiya verib, hərəkət etməsini (başlıca nümayəndələri R.Benedikt, M.Mid, K.Klakxorn, R.Linton, K.Dyubua və b.)
Krosskultur psixologiya
– fərqli etnik və mədəni qruplara məxsus individlərin psixologiyasındakı oxşarlıq və fərqləri, həmçinin, sosio-mədəni, ekoloji və bioloji xüsusiyyətlərindəki psixoloji fərqlərin əlaqəsini və zaman keçdikcə bu fərqlərdə yaranan dəyişiklikləri öyrənməklə məşğul olur
Etnopsixologiya kimə necə təsir göstərmək işini müəyyən etməyə imkan verir. Hətta politologiyada etnik psixologiyanın təsiri ilə yaranmış
«Etnopolitologiya»
adlı xüsusi bölmə də mövcuddur
Etnopsixologiya – insanların etnik (mədəni) mənsubiyyəti ilə onların psixologiyası arasındakı əlaqəni öyrənən psixologiya sahəsidir.
Bugünkü gündə dünya psixologiyasında millətlərin psixologiyasının öyrənilməsi məsələsinə iki fərqli yanaşma xətti : Amerika modeli Avrasiya modeli • Birinci variant ABŞ psixologiyasında meydana çıxıb və indi də burada aparıcı mövqedə dayanır.
Bugünkü gündə etnik psixologiya müxtəlif millət və mədəniyyətlər arasında həddən artıq çoxlu oxşarlıq və fərq müəyyənləşdirib :
İnbridinq (insest) hadisəsi
- çox yaxın qan qohumlarının bir-biri ilə cinsi yaxınlığının qadağan edilməsidir. Heç bir cəmiyyət inbridinq hadisəni təqdir etmir .
QEYD:
o o Botanikada eyni kökdən olan bitkilərin çarpazlaşmasının ziyanlılığı hələ XX əsrin əvvəllərindən məlumdur.
İnsanlar arasında
talissamiya
xəstəliyinin başlıca səbəbininsə yaxın qan qohumları arasındakı nigah olduğu bugünkü gündə tibbdə məlumdur
İndividualizmin güclənməsi təkcə depressiya hadisələrinin sayının artması ilə deyil, eyni zamanda, sosial təcridləşmənin digər əlamətlərinin də artımı ilə müşayiətlənir.
şəxsiyyət azadlığı artır ümumi dəyərlər itir
Təkcə ABŞ-da 1960-cı
ildən bəri;
Boşanmaların sayı iki dəfə; Yeniyetmə yaşında intihar edənlərin sayı üç dəfə; Zorlanma hadisəsi ilə əlaqədar müraciət edənlərin sayı dörd dəfə; Uşaqlarla pis rəftar olunması ilə bağlı edilən müraciətlərin sayı – 5 dəfə; Natamam ailələrdə dünyaya göz açan uşaqların sayı 6 dəfə; Gənclər arasında zorakılıq işlətməklə törədilən cinayətlərin sayı 6 dəfə artmışdır
Fərqli mədəniyyət tipinə mənsub olan insanların bir-biri ilə kontaktı zamanı aralarında meydana çıxa biləcək namünasib vəziyyətin və anlaşılmazlıq momentlərinin minimuma endirmək üçün Triandis, Brislin və Gui (1988) aşağıdakı tövsiyyələri verir :
İndividualist kollektivist mədəniyyətdə olarkən:
Konfrontasiyadan qaçmalı; Dərhal yaxınlaşma gözləmədən, yaxınlığın uzunmüddətli münasibətin nəticəsində formalaşmasını və s.; Təvazökar olmaq; Qrup ierarxiyasında insanların statusu ilə maraqlanmalı; Öz sosial vəziyyətini vurğulamaq;
Kollektivist individualist mədəniyyətdə olarkən:
İstədiyin şeyi sərbəst şəkildə tənqid etmək; Dərhal əsas məsələyə keçməli; Öz bacarıq və qabiliyyətini nümayiş etdirməli; Həmsöhbətin sosial vəziyyətinə və bu və ya digər qrupa mənsubluğuna deyil, şəxsi keyfiyyətlərinə böyük əhəmiyyət verməli və s.
• • • Sakit okeandan Atlantik okeana qədər uzanan bir ərazidə qazanılan tarixi qələbələr türk xalqlarında tarixən patoloji
«‘‘Eqo’’-sentrik»
bir psixologiya, milli xarakter formalaşdırıb ki, o da bu xalqlarda aşağıdakı spesifikaların meydana gəlməsi ilə nəticələnib:
Müsbət kateqoriyadan olanlar
a)Mərdlik, cəngavərlik (bu xalqların öz milli terminologiyası ilə ifadə olunsa – ərlik və ya ərənlik ) psixologiyası b) Kosmopolitizm c)Qadına hörmət
Türk millətlərinin xarakterində «mənfi» kimi səciyyələndirilə biləcək cəhətlər də olmamış deyil ki, bunların bir qismi aşağıdakılardır:
• • • Patoloji individualizm Elmə laqeydlik Siyasətə laqeydlik