Transcript İnternet Bağımlılığı

İnternet Bağımlılığı
İnternet Bağımlılığı
Dr. Ömer ŞENORMANCI
Dr. Ömer ŞENORMANCI
İsimlendirme
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bilgisayar bağımlılığı
Online bağımlılık
Siber bağımlılık
Patolojik internet kullanımı
Aşırı internet kullanımı
İnternet bağımlılığı bozukluğu
Net bağımlılığı
Siberalan bağımlılığı
Sorunlu internet kulanımı
Teknolojik bağımlılık
Kompulsif internet kullanımı
İnternet davranış bağımlılığı
BAĞIMLILIK
Addiction
• Kimyasal olmayan davranışsal
bağımlılıklardır (DSM-IV’e göre dürtü
kontrol bozuklukları olarak
değerlendirilir)
• Olumsuz sonuçlara rağmen
kullanımı sürdürme
• Kontrol dışı veya kompulsif kullanım
• Aşerme (craving)
Dependence
• Madde gibi kimyasal olan
kullanımları içerir
• Kişi veya genellikle bir madde
olan bazı uyaranlar arasındaki
fizyolojik bağımlılık
• Diğer teknolojilerden farklı olarak internet
sınırsız online materyalin aktif olarak
kullanımıdır.
• Bir tuşla, aranılan içeriğe (pornografi, e-posta)
hızlı bir şekilde ulaşılır (uyaran-yanıt ilişkisi).
• Bu uyaran yanıt ilişkisi öngörülemeyen,
cezbedici, değişkendir (kumar oynamadaki
‘değişken aralıklı pekiştireç’ benzeri).
Triple A Engine (Cooper 1998)
• Accessibility (ulaşılabililirlik): İnsanların her yerde,
her zaman kolaylıkla internete ulaşabilmesi,
reddedilme olmayan internette aradıklarına kolayca
ulaşabilmesidir.
• Affordability (karşılanabilirlik, ödenebilirlik) : Özellikle
cinsellik alanında internet üzerinde bulunan zengin
içeriğe ödenebilir bir bedelle kolayca ulaşabilmedir.
• Anonymity (isim belirtilmemesi): Hem gerçek hem de
algılanan kimliğinin bilinmezliğidir.
• Diğer taraftan ekran üzerine kod-şifre yazmayı
öğrenmek insanlarla ilgili şifre ve kodları
çözmekten daha kolay
• Başka bir deyişle;
MAKİNA MERKEZLİ ODAKLANMA, İNSAN
MERKEZLİ ODAKLANMAYA göre daha kolay ve
tercih edilebilir nitelikte.
• Teknoloji bağımlılığı terimi;
• Yeni gelişen teknolojilere karşı tepki olarak
ortaya çıkan uyum sorunlarını ‘psikiyatrize’
etmesi
• Tüm kültürleri etkileyen ve yıkıcı sonuçlara yol
açan kontrolsüz internet kullanımının
magazinleştirilmesine yol açması gibi
nedenlerle uygun olmayabilir.
Young‘un patolojik kumar oynama kriterlerini temel
alarak tanımladığı ölçütler (1996)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
İnternet ile ilgili aşırı zihinsel uğraş.
İnternet’e bağlı kalma süresinde artışa ihtiyaç duyma.
İnternet kullanımını azaltmaya yönelik başarısız girişimlerde bulunma.
İnternet kullanımının azaltılması durumunda yoksunluk belirtileri yaşama
(huzursuzluk, disfori vb.)
Zamanı (günlük aktiviteleri) programlama ile ilgili sorunlar.
Aşırı internet kullanımı nedeniyle çevre ile problemler (aile, okul, iş,
arkadaşlar).
İnternete bağlı kalabilmek veya bağlanabilmek için dürüst olmayan
girişimlerde bulunmak (yalan söylemek, hırsızlık yapmak).
İnternete bağlanıldığı süre içerisinde duygulanımda değişikliğin olması.
• Tanımlanan 8 ölçütten 3 ya da 4 ölçütün
karşılanması da internet bağımlılığı tanısının
konulması için yeterlidir.
Dowling ve Quirk 2009
ARAŞTIRICI
• Griffiths (1996)
TANI KAVRAMSALLAŞTIRMASI
•Madde kötüye
kullanımı/bağımlılığı
• Brenner (1997)
• Madde kötüye
kullanımı/bağımlılığı
• Anderson (2001)
• Madde kötüye
kullanımı/bağımlılığı
• Shapira ve ark. (2003)
• Dürtü kontrol bozukluğu
• Ko ve ark. (2005)
• Dürtü kontrol bozukluğu,
Davranışsal bağımlılık
• Aboujaoude ve ark. (2006)
• Dürtü kontrol bozuklukları, obsesif
kompulsif bozukluk, madde kötüye
kullanımı
• Bazı araştırıcılar ise kullanıcıların internetin
online oyun, sohbet gibi olanaklarına bağımlı
olduklarını ileri sürmüştür.
Griffiths 2000, Li ve Chung 2006
Bilişsel davranışçı yaklaşıma göre patoloji eşiği?
• Bilişsel davranışçı yaklaşıma göre internet bağımlılığı
için herhangi bir zaman, davranış, bilişsel fonksiyon
eşik değeri yoktur.
• Birey işlevsel olan ve işlevsel olmayan biçiminde sınırı
kendisi belirler.
Sağlıklı internet kullanımı
• İnternetin, bilişsel ve davranışsal bir rahatsızlık
olmaksızın makul bir zaman dilimi içerisinde
açık bir amaç için kullanılması
• Gerçek hayattaki iletişimle internet iletişimini
ayırt edebilme
• İnternetin kimlik kaynağı olarak
kullanılmaması
Epidemiyoloji
• İnternet bağımlılığının yaygınlığının %1.5-8.2
arasında değiştiği bildirilmektedir (Petersen ve
ark. 2009).
•Johansson ve ark. 2004
•Norveç
•İnternet Bağımlılığı Tanı
Anketi (Diagnostic
Questionnaire for Internet
Addiction, YDQ)
•İnternet kullanan ve
kullanmayan 12-18 yaş
arasındaki 3237 ergen
•Morahan-Martin ve ark.2000
•ABD
•Daha önce internet
•Patolojik İnternet Kullanımı
kullanmayan altı katılımcının
Ölçeği (Pathological Internet
bulunduğu 277 kolej
Use Scale, PIUS)
öğrencisi
•Tsai ve ark. 2009
•Tayvan
•Gözden Geçirilmiş Çin
İnternet Bağımlılığı Ölçeği
(Chinese Internet Addiction
Scale-Revision, CIAS-R)
•4710 üniversite ilk sınıf
öğrencisi
•% 1.98
•% 8.1
•% 17.9
• Cinsiyet farkı açısından ise klinik örneklemlerin
yanı sıra toplum temelli ve online araştırmalar
erkeklerde internet bağımlılığının daha fazla
olduğunu göstermektedir.
• Çalışmalar internet bağımlılığının geç 20’li
yaşlar ve erken 30’lu yaşlarda başladığını
gösterse de, internet bağımlılığının doğal seyri
henüz tam olarak bilinmemektedir.
Shaw ve Black 2008
• İnternet bağımlılığıyla ilgili çalışmalar ve
bunlardan elde edilen tutarsız sonuçlar;
Çalışmada kullanılan ölçekler,
Kullanılan ölçeklerin bağımlılığın şiddetini
ölçmemesi,
Ölçeklerin zamansal boyutlarının olmaması,
Çoğu çalışmanın sorunu abartma eğiliminde
olması,
Bazı kişilerin öz bildirim ölçeklerde sorunlarını
minimalize etme eğilimi,
İnternetin hangi amaçla kullanıldığının (ör. iş
amaçlı veya uzakta olan bir yakınla görüşme
amaçlı) ayırt edilmemesi,
Geçerli ve güvenilir olmayan araştırma
yöntemleri,
Hedef popülasyon, kültürel ve sosyal yapı
farklılıkları gibi nedenlerden kaynaklanabilir
Widyanto ve Griffiths 2007, Tsai ve ark. 2009,Huang ve ark. 2010
İNTERNET BAĞIMLILIĞININ ALT TİPLERİ
(Davis, 2001)
ÖZGÜL
• İnternetin birçok fonksiyonu içerisinde
spesifik bir fonksiyonuna bağımlıdırlar
• Online seks (en sık), online oyunlar,
online kumar, online borsa, online
alışverişi içerir
• Önceden oluşan bir psikopatolojinin
sonucu olduğu varsayılır
YAYGIN
• İnternetin genel, çok yönlü kullanımını
içerir
• İnternetin sosyal yönüyle ilişkilidir
• Özellikle aileden ya da arkadaşlardan
gelen sosyal destek eksikliği ya da
sosyal izolasyon sonucu gerçekleşir
İNTERNET BAĞIMLILIĞININ ALT TİPLERİ
(Davis)
ÖZGÜL
YAYGIN
•İçeriğe spesifik olduğu için internet
yokluğunda da devam eder
•Belirli bir amaç olmaksızın online sohbet
ve e-mail gibi vakit geçirmeyi içerir
•Bağımlılar için internet kullanımı sadece
çeşitli uyaranlara bağlılıklarını ifade
etme aracıdır
•Online iken oluşan sosyal temas/destek
ve yalancı sosyal yaşam için yoğun
bir istek duyulur.
•Anksiyetelerini ifade etmenin yolu
yoktur. İnternet bireyin dış dünyayla
bağlantısıdır
• Caplan (2002), Davis’in modelinin önerdiği
yaygın PİK kullanımı kavramından yola çıkarak
kendi oluşturduğu ‘Yaygın Problemli İnternet
Kullanım Ölçeğini (Generalized Problematic
Internet Use Scale)’ kullanarak üniversite
öğrencileri üzerinde araştırma yapmıştır.
• Araştırma sonuçları;
Düşük kendilik değerine sahip olan insanların
yalnız olduğunu, yüz yüze iletişim kurma
yerine internet üzerinden sosyal ilişkiler
kurmayı tercih ettiklerini ve bunun yaygın
patolojik internet kullanımının etiyolojisinde,
gelişmesinde ve sonuçlarında rol oynadığını
öne sürmüştür
• Liu ve Kuo (2007)’nun internet bağımlılığı faktörlerini
belirlemek amacıyla 555 öğrenci üzerinde interpersonal
psikoterapi’yi kullanarak gerçekleştirdiği çalışmada;
• Kişilerarası ilişkilerin ebeveyn-çocuk ilişkisinde gözlenen
etkileşim kalıbıyla önemli derecede ilişkili, hatta bunun
doğrudan yansıması olduğu,
• Bu kişilerarası ilişkinin sosyal anksiyete üzerinde önemli
etkileri olduğu,
• Ebeveyn-çocuk ilişkisi, kişilerarası ilişkiler ve sosyal anksiyete
üçlüsünün internet bağımlılığının ortaya çıkmasını ve şiddetini
etkilediği saptanmıştır.
Fiziksel semptomlar
•
•
•
•
•
•
•
•
Özbakım azalması
Göz kuruması
Sırt ve bel ağrıları
Hareket azlığına bağlı kilo alımı
Karpal tünel sendromu
Uyku paterninde bozulma
Bası yaraları
Diyabet varlığında, yemek yeme ihmalinden
dolayı kan şekeri düzensizlikleri
Eş tanılar
• İnternet bağımlılığı tanısı alan olguların
%86’sında başka bir DSM-IV tanısı olduğu
saptanmıştır
Block 2008
• Bir çalışmada bir hastada ortalama 1,5 ek tanı
saptanmıştır
Ahn 2007
Eş tanılar
Sosyal fobi
Yalnızlık
Depresyon
Kişilik bozuklukları
Anksiyete bozuklukları
Madde bağımlılığı
Utangaçlık
Seksüel kompulsivite
İçe dönüklük
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
Robin-Marie Shepherd ve ark. 2005, Kratzer ve ark. 2008, Saunders ve ark.2008, Ebeling-Witte ve ark.
2007, Yoo ve ark. 2004, Kraut ve ark.1998, Cooper ve ark.1999, Morahan-Martin ve Schumacher 2000,
Shapira ve ark.2000
• İki bozukluğun komorbiditesi etiyolojik
açıklamayı belirlemez. İnternet kötüye
kullanımı üzerine sınırlı düzeyde araştırma
olduğundan internet kötüye kullanımı ve diğer
psikopatolojilerin bir arada oluşunu
(coexistence) birini diğerinin nedeni ya da
semptomu olarak belirlemeden kabul etmek
daha anlamlı olabilir.
Morahan-Martin 2005
• İnternet bağımlılığı için yataklı ilk klinik 2006
yılında Pekin’de açıldı.
• ABD, Çin, Güney Kore, Tayvan internet
bağımlılığı’nı ulusal bir problem olarak
tanımlamışlardır.
• Şu an sadece Güney Kore’de 140’ın üzerinde
internet bağımlılığı tedavi kliniği hizmet
vermektedir.
Tedavi
Tedavi Yaklaşımı-1
• Altta yatan temel psikopatoloji internet
bağımlılığı semptomlarına sebep olabilmesine
rağmen, internet bağımlılığı semptomları
internet bağımlılığına spesifiktir ve temel
psikopatolojiyle internet bağımlılığı
birbirlerinden ayrı araştırılmalı ve
hedeflenmelidir.
Tedavi Yaklaşımı-2
• Eştanılı durumlarda internet kullanımına yol
açacak bilişler saptanırsa, temel
psikopatolojiye müdahale edip, bu tedavinin
ardından internet kullanımının düzelip
düzelmediği izlenebilir.
•Dell’Osso ve ark. 2008
•Essitalopram (n:19)
•Bostwick ve Bucci 2008
•Online seks bağımlısı
•Naltrekson
•Han ve ark. 2010
•Bupropion SR (n:11)
•Online oyun bağımlısı
•6 haftalık aktif tedavi
•Han ve Renshaw 2011
•Depresyon + online oyun
bağımlısı 50 erkek
•Randomize bupropion +
İKE ya da plasebo + İKE
•İlk 10 haftalık açık etiketli
fazında tüm bağımlılar
essitalopram
•9 haftalık çift kör kesme
fazında randomize
essitalopram ve plasebo
•Opiyat antagonisti
•Opiyatların dopamin salınımı
arttırıcı etkilerini önler
•İlk fazda tüm grup ilaç
tedavisinden fayda gördüğü,
kesilme fazında ise plasebo
ve essitalopram alan grup
arasında anlamlı fark
görülmediği saptanmış
•3 yıldan daha uzun süreli bir
izlemde ciddi bir düzelme
sağlanmış
•Oyun oynama için aşerme (craving), toplam oyun süresi ve
dorsolateral prefrontal korteksteki (interneti hatırlatıcı
işaretler) cue induced beyin aktivitesi, ilaç tedavisi
sonrasında azalmıştır
•İlk 8 haftalık aktif tedavi
fazının ardından 4 haftalık
tedavi sonrası izlem
periyodundan oluşan 12
haftalık çift kör çalışma
•Depresyon puanları ve online
oyun oynamanın azalmış
•Düzelme 4 haftalık tedavi
sonrası izlem periyodu
boyunca da sürmüş
Psikoterapi
• İnternet bağımlılığının psikoterapisiyle ilgili
çalışmalarda genellikle çok modaliteli terapi
uygulamaları kullanılmıştır.
• Kognitif davranışçı terapinin internet
bağımlılığı üzerindeki etkinliği ve prognoz
hakkında fikir sağlayan bugüne kadarki en
önemli çalışma, Young’un 114 internet
bağımlısının sadece kognitif davranışçı terapi
ile izlendiği çalışmasıdır.
•Orzack ve ark. 2006
•16 hafta grup
•Online seks (35 E)
•Değişime hazır olma
müdahaleleri
•Motivasyonel görüşme
•Kognitif davranışçı
terapi
•Kim 2008
•Grup gerçeklik (reality)
terapi
•Haftada 2 seans, 5 hafta
süren 13 kişilik terapi
•İnternet bağımlılığı derecesi belirgin olarak azalmış
grubu
•Öz saygı (self-esteem) kontrol grubuna göre
• 12 kişilik kontrol grubu
anlamlı olarak artmıştır
•Shek ve ark. 2009
•59 ergen 15-19 ay
•YÇDP
•Madde kötüye
kullanımı
•Aile danışmanlığı
•Akran destek grupları
•İnternet bağımlılığı azalmış
•Algılanan ebeveyn tutumlarında olumlu
değişiklikler
•Subjektif olarak değerlendirildiğinde faydalı
•32 kişilik aktif tedavili
•24 kişilik tedavisiz grup
•8 seans sonrası ve 6.
ayda değerlendirilmiş
•İnternet kullanımının her iki grupta da azalmış
•Terapi grubunda zaman yönetim becerileri,
duygusal, kognitif, davranışsal semptomlarda
belirgin düzelme görülmüş
•Du ve ark. 2010
•Multimodal school
based group CBT
•12-17 yaş
•Twohig ve Crosby 2010
•Acceptance and
Commitment Therapy
• Online pornografi
izleyicisi 6 erkek
•Yaşam kalitesi ve depresyon puanlarında
iyileşmeler gözlenmiş
•İnternet kullanımında anlamlı düzelme
gözlenmemiş
•Haftalık 1,5 saat,8 seans
•Tedavi öncesi, tedavi
•Pornografi izlemede belirgin azalma
sonrası, haftalık ve 3
•‘Psikolojik esneklik’ ölçümlerinde büyük bir azalma
aylık izlem
olmuş
• İnternet bağımlılığının tedavisinde, alkol
bağımlılığı ve madde kötüye kullanımı için
uygulanan terapilerden türetilen kognitif
davranışçı terapi yaklaşımı, yeterli ampirik
kanıtları olmamasına karşın en etkili yöntem
olarak görünmektedir.
• Birçok internet bağımlısı yaşam alanlarının
bozulmasına ve ailelerinin çabalarına rağmen
tedavi arayışı içinde olmazlar, sorunlarıyla ilgili
farkındalıkları azdır.
• Klinik gözlemlerin yanı sıra araştırma bulguları
(Orzack ve ark. 2006; Shek ve ark. 2009) nın da
desteklediği gibi internet bağımlığı
tedavisindeki ilk aşama motivasyonel görüşme
tekniklerinin kullanılması olabilir.
Davranışın değişim modeli
(Prochaska ve Di Clemente)
Sürekli çıkış
Nüks
Sürdürüm
Eylem
Tasarlama
Karar
Tasarlama öncesi
• Davranış değişikliği yaratmak amacıyla danışan
odaklı, yönlendirici bir danışmanlık biçimidir.
• Temel hedefi ikilemi (ambivalansı) keşfetmek
ve çözmektir.
• Önem/Güven cetveli
•
•
•
•
•
DDT’de kullanılan validasyon stratejileri
Yüzdeki kapı tekniği (door in the face)
Kapıdaki ayak tekniği (foot in the door)
Şeytanın avukatı tekniği
Fayda-zarar analizi
• Bir kişide madde kullanma veya kumar
oynama riski algılansa dahi ebeveyn/eş
uyarılma durumuna geçer. Bunların
başlamasını engellemeye veya eğer başladıysa
erken dönemde sonlandırmaya çalışırlar.
• ‘Eşim son 2 yıldır çok değişti artık benim
ve çocuğumun yüzüne bakmıyor’.
• ‘Çocuğumu artık tanıyamıyorum, dersleri
sadece 3 ay içinde tepetaklak oldu’.
• Modern hayatın olmazsa olmazı olarak kabul
edilen internet, eksikliğinin hayal bile
edilememesinden dolayı bağımlıların yakınları
tarafından da ilk başlarda sorun olarak
algılanamayabilir. Bu kişilerin öyküsü
sorgulandığında yakınlarındaki değişmelerin
internetin kontrolsüz kullanımından sonra
başladığı tespit edilebilir.
• İnternet bağımlılığı’nın madde/alkol kötüye
kullanımı, bağımlılığı veya patolojik kumar
oynama gibi durumlardan bir farkı da
farkındalık öncesi ve farkındalık evrelerine
benzer bir şekilde hasta yakınlarının da
farkındalıklarının olamamasıdır.
• Daha da kötüsü bağımlının bir yakını
sorunu ciddiye alıyor (genellikle anneler),
diğer yakını (genellikle babalar) sorunu
önemsemiyorsa, hedeflenen davranış
değişikliği gerçekleşmeyebilir.
• Bilgisayar günlük yaşamda önemli işlevlere
sahip olduğundan internetten tam olarak
uzaklaşma şeklindeki tedavi modelleri pratik
değildir.
• Terapi, amaca yönelik, düzenli ve kontrollü
internet kullanımı ve internetten uzak tutan
alternatif aktiviteleri geliştiren teknikler içerir.
İnternet
• İnternete
bağlanan
bilgisayarın sesi
• Klavyede
yazarken oluşan
dokunma duyusu
• Odanın kokusu
Olumlu duygular
Koşullanmış
yanıtlar
Anahtar bilişler
• İnternetle ilgili bilişler çeşitli psikososyal
problemlerin (depresyon, yalnızlık, sosyal
beceri eksikliği) sonucudur
• Nedeni değil
Davis 2001, Caplan 2005, Caplan 2010
Anahtar bilişler
• İnternet bağımlılarında kendisi ve dış
dünyayla ilgili ‘aşırı genelleştirme’,
‘ya hep ya hiç’ ve ‘felaketleştirme’
tarzında işlevsel olmayan düşünce
örüntüleri vardır.
Davis 2001, Young 2007
Anahtar bilişler
• Kendisiyle ilgili olarak;
‘Ben sadece internette iyiyim’
‘İnternette olmadığım zaman değersizim,
ama internette önemli bir bireyim’
‘İnternette olmadığımda başarısızım’
Anahtar bilişler
• Dış dünya ile ilgili olarak;
‘Saygı duyulduğum tek yer internet’
‘İnternette olmadığım zaman kimse beni
sevmiyor’
‘İnternet benim tek arkadaşım’
‘İnsanlar bana internet ortamı dışında
kötü davranıyor’
İzin verici düşünceler
• ‘Sadece bir kez daha oynamam bana zarar
vermez’
• ‘Ben internete bağımlı olmam’
• ‘Alkol ve madde bağımlısı olacağıma internet
bağımlısı olmam daha iyidir’
• ‘İnternetle sorun yaşayan benden daha kötü
kişiler var’
Metakognisyonlar ve ruminasyon
• İnternet bağımlılarında özellikle kendisiyle ilgili
olan olumsuz otomatik düşüncelere yanıt
olarak ruminasyonlar etkinleşir ve uyum
bozucu davranışlara neden olur.
• Bu ruminasyon internet bağımlılığının anlamı
ve nedenleri hakkında tekrarlayıcı tarzda
düşünmedir.
Ben sadece internette iyiyim
Neden ben böyleyim?
Bağımlılıktan kurtulabilecek miyim?
Başka hiçbir şey yapamıyorum?
Etkili problem çözme
ve sorunlarını
tanımlama yerine
ruminasyon
Sorunlar
• Atlanan eş tanılar, özellikle gençlerde
M. Depresyonun tanınamaması
• Büyüme çağında internet kullanan
gençlerle, internetle ergenlik sonrası
tanışan erişkinlere farklı tedavi stratejileri
geliştirme gereksinimi
Sorunlar
• Bireysel terapinin dışında aile içi davranış
örüntülerini çalışma gereksinimi (ekip
çalışması)
• Bağımlılık merkezini kötüye kullanma (aile
tarafından veya başvuran kişi tarafından)
• İlaç tedavisinin sınırlı olması ve birkaç seans
sürebilen motivasyonel görüşme
gereksinimleri nedeniyle uzun terapi seansları
gereksinimi
Sorunlar
• Özellikle internette pornografi
bağımlılarında görülen cinsel isteksizlik,
cinsel tatmin eksikliğinin tedavisindeki
yetersizlikler
• Relaps sorunu (uzun bilgisayar
kullanımının ardından, internet kafenin
önünden geçme)
Teşekkürl@r…