Transcript Çocukluk Döneminde Bedensel, Bilişsel ve Sosyal Gelişim

Çocukluk Döneminde Bedensel,
Bilişsel ve Sosyal Gelişim
Dr.Mustafa Ergün
7-11 yaşları arası çocukluk
dönemidir. İngilizler buna orta
çocukluk (middle childhood) derler
ve hatta bazı gelişim psikolojisi
uzmanları bu dönemi erken
ortaçocukluk (early-middle, 7–9
yaşlar) ve geç ortaçocukluk (latemiddle, 10–11 yaşlar) olarak ikiye
ayırırlar.
Bu dönemdeki büyüme, erken çocukluk dönemindekine göre
daha yavaştır.
Bu dönem çocuklarındaki bedensel gelişme cinsiyet, etnik
köken, genetik, hormanlar, beslenme, çevre, hastalıklar ve
sakatlıklar giibi birçok değişkene bağlıdır. Bu dönemde bazı
temel gelişim aşamalarından geçilir, ama bütün çocuklar
aynı anda geçmezler.
Kızların çoğu 9-10 yaşlarında bir ön ergenleşme büyümesi
(preadolescent growth) yaşarken, bu oğlanlarda 11-12
yaşlarında görülür.
Bedensel değişimler
Orta çocukluk döneminin başlamasıyla çocuklar daha
ince ve atletik bir vücuda sahip olurlar. Kızlar ve oğlanlar
aynı vücut şekline sahiptir ve erinliğe (puberty)
ulaşıncaya kadar böyle devam eder; daha sonra kızlarla
erkeklerin bedenleri farklılaşır. Erinliğe girdikten sonra
ikincil cinsel özellikler olan göğüsler, kadınsı kıvrımlar,
daha farklı bir ses, erkeklerde omuzların genişlemesi gibi
özellikler gelişir ve kadın vücudu erkek vücudundan
hemen ayrılır.
Bu dönemde
çocuklar bebek
dişlerini döküp yeni
dişler çıkarırlar.
Erinlik dönemindeki kızlar, yaşıt oğlanlardan daha iridirler.
Ancak oğlanlar erinliğe girip cinsel olgunlukları geliştikçe
bedenleri de gelişir ve yaşıt kızlardan daha iri olmaya başlarlar.
Beyin ve merkezi sinir sistemi gelişimi
Erken çocukluğun başlamasıyla beyin büyümesinde bir
hızlanma olur ve 8-9 yaşında yetişkin boyutuna ulaşır.
Beyin büyümesi özellikler planlama, akıl yürütme,
sosyal yargılama, ahlaki kararlar verme gibi faliyetleri
kontrol eden ön loblarda (frontal lobes) olur.
Çocuklar somut işlemler dönemine 7 yaşından itibaren
girerler. Artık beyin ve sinir sistemi çok sayıda nöral
bağlantılar kurabilecek düzeye gelmiştir. Böylece çocuk
dünyayı ben merkezci ve sihirsel açıdan algılama ve
düşünmeyi bırakıp, daha somut ve sistemli düşünmeye
başlar.
Hareket becerileri (Motor skills)
Çocuklar koşmayı, atlamayı, sıçramayı, atmayı, yakalamayı, tırmanmayı, denge kurmayı
seveler. Basketbol oynamayı, bisiklete binmeyi, patenle kaymayı, karate dersleri
almayı, bale ve jimnastik dersleri severler. Okul yaşındaki çocuklar daha hızlı, daha
güçlü, koordinasyonları daha yüksek çocuklar haline gelir. Bu nedenle orta çocukluk
yılları büyük hareket faaliyetlerinin daha baskın olduğu dönemdir.
Hareket becerileri (Motor skills)
Çocuklar ellerini değişik şekillerde kullanmayı severler. İnce
hareket becerileri dediğimiz kesme, yapıştırma, çizme, boyama,
kalıp çıkarma, yazma, ayakkabı bağlama, düğümleme, düğüm
çözme, diş fırçalama gibi hareketleri yapmayı severler.
Piyano, viyolin, flüt ve diğer enstrümanlarla müzik dersi almayı da
severler ve başarabilirler. Dolayısıyla eğitim-öğretim açısından çok
gerekli olan bu beceriler, bu dönemde gelişir ve olgunlaşır.
Çocuklukta sağlık sorunları
Şişmanlık (obesity), bir kişinin ideal kilosundan %20 ve daha fazla daha ağır
olmasıdır. Okul yıllarındaki öğrencilerin en önemli sorunlarından biridir.
Bu durum, yetişkinlik yıllarında kalp, yüksek tansiyon ve şeker gibi sorunlara yol
açabilir. Yetişkin şişmanlarla çocuk şişmanlar aynı sağlık risklerini taşımasa da, daha
çocuk yaşlarda iken yeme ve spor alışkanlıklarına dikkat etmek gerekir.
Orta çocukluktaki sakatlık ve ölümlerin
çoğu kazalardaki yaralanmalardan meydana
gelir; bu yaştaki çocuklara yetişkinler çok iyi
rehberlik etmelidir.
Orta Çocuklukta Bilişsel gelişim
Okul çağındaki çocuklar, okul öncesindekilere
göre çok fazla konu üzerinde daha sistematik
düşünürler. Daha büyük çocuklarda kendi iç
dünyaları hakkında daha yoğun bilme ve
hissetme (metacognition) vardır. Problem
çözme becerileri de daha fazla gelişmiştir.
Piaget, 7-11 yaşlar arasını somut işlemler dönemi
(concrete oprational stage) olarak adlandırır. Burada
mantıklı ve soyut düşünce yoktur. Okul çağı çocukları
sınıflandırma (özelliklerine göre gruplandırma), sıraya
koyma (mantıksal düzene koyma) faaliyetleri gelişir.
Büyük çocuklar sebep-sonuç ilişkilerini anlayabilir ve
matematik ve fen bilimlerini kavrayabilir. Şartlar
değiştiğinde de bir kişinin veya şeyin aynı kalması
(stable identity) bu dönem çocuklarının anladığı bir
başka durumdur.
Piaget’ye göre, çocuklar somut işlemler döneminin başında korunum
(conservation) özelliğini, yani fiziksel özellikler şekil ve görünüş
değiştirmesine rağmen aynı kalırlar anlayışını kazanırlar. Okul öncesi
çocuklarından farklı olarak bir miktar çamur değişik şekiller alsa da miktarı
değişmez anlayışına ulaşırlar.
Okul yıllarından itibaren başkalarının görüş, duygu ve arzuları olduğunu ve
olabileceğini öğrenirler.
Hafıza (Memory)
Küçük çocuklardan daha iyi hatırlıyorlar. Hafıza geliştirme stratejileri
(mnemonic devices) geliştiriyorlar. (komik şiirler, akronimler,
ezberleme kolaylıkları, H2SO4)
İşbirlikli öğrenme (Cooperative learning),
Childhood intelligence
Zihin yaşı (mental age), kronolojik yaş (chronological age)
intelligence quotient (IQ).
Temel zeka (basic intelligence, academic IQ)
Uygulamalı zeka (applied intelligence, practical IQ)
Çoklu zeka (multiple intelligences)
Erikson’a göre, orta çocukluk döneminde birinci
görev çocuğun sosyal yeterlik (industry, the feeling
of social competence) duygusunu kazanmasıdır.
Yarışmalar (atletizm, adrenalin artırıcı gözüpek
faaliyetler) ve sayısız sosyal uyumlar (social
adjustments), arkadaş kazanma ve arkadaşlıkları
sürdürme bu dönemin ana özellikleridir.
Orta çocuklukta kendi kavramı (self-concept)
Bu dönemde sosyal yeterlik kazanan çocuk, kendini
olumlu değerlendirir ve kendine güven (self-confidence)
kazanır. Bu gelişme daha sonraki birçok başarının ve
sağlıklı sosyal ilişkilerin de temelidir.
Özsaygı (self-esteem)
Birçok oğlan ve kız bu dönemde kendilerinin farkına
varırlar, kendilerini anlarlar, kendilerini değerlendirirler
ve kendilerini kontrol ederler. Kendilerini seven ve
destekleyen bir aile, öğretmenler, arkadaşlarla bu gelişim
daha kolay ve sağlıklı olur. Çocuğun kendi kavramı öz
saygı, öz değerlendirme, kendini değerli görme, kendine
güvenme, kendini düzene koyma gibi faaliyetlerle gelişir.
Sosyal biliş (Social Cognition)
Çocuk büyüdükçe sosyal kuralları ve davranışları
tecrübe ile öğrenir. Sosyal ilişkiler, olgular,
başkalarının duyguları çocuk tarafından anlaşılır
ve buradan sonuçlar çıkarılır.
Bu yaştaki çocuklar arkadaş grupları (peergroup) oluştururlar. Okul çağındaki arkadaş
ilişkileri de çocukların sosyal hayatın inceliklerini
öğrenmesinde önemli rol oynar.
Orta çocuklukta aile ilişkileri
Okul çağı çocukları eskisi kadar evde vakit geçirmese de, her
türlü gelişim açısından ev ve aile hayatı hâlâ çok önemlidir.
Aile ilişkileri anne-baba ve kardeşlerle (varsa diğer
akrabalarla) ilişkileridir. Burada ebeveynin ve ailenin kural ve
sınırlandırmalarına uymayı öğrenir.
Orta çocukluk çok önemli bir geçiş dönemidir.
Anne babaların çocuklarla geçirdikleri zamanın
miktarından çok kalitesi önemlidir.
Disiplinin bir kısmı ahlak, kendini kontrol, sosyal
değerler vs olarak aile içinde öğretilir.
Özellikle aynı cinsiyettekilerin arkadaşlığı orta çocukluk döneminde
yaygındır. Arkadaşlıklar, çıkarlar üzerine değil, benzerlikler üzerine
kuruludur.
Bu dönem arkadaşlıklarında bir grup baskısı (peer pressure), grup
kurallarına uyma zorunluluğu bazen olumsuz olarak değerlendirilmektedir.
Çocuklar bazen grup baskısı ile sigara, alkol, hırsızlık, yalan söyleme gibi
alışkanlıklar kazanabilirler.
Orta çocuklukta cinsellik
Freud bu dönemi cinselliğin gizlenmesi (sexual latency) dönemi olarak adlandırmasına
rağmen, bugünkü gelişim psikologları bunu pek desteklemiyorlar. Cinsel merak ve
deneyimler ilkokul yılları boyunca artar.
Erken ergenlik (Preadolescence), genellikle 10-11 yaşlarında olur.
Orta çocukluktaki stres kaynakları
İlkokullardaki kızlar ve oğlanlar çevrelerindeki stres
kaynaklarıyla baş etmekte zorlanırlar. Ev ödevleri, arkadaş
bulma ve sürdürmedeki zorluklar, komşu ve okul değiştirme,
anne-babaların zor istekleri gibi durumlar çocuklarda sıkıntı
meydana getirir. Maalesef bazı çocuklar anne-babanın
boşanması, bedensel ve cinsel istismar gibi daha sert
sıkıntılarla uğraşmak zorunda kalırlar.
http://fotogaleri.gazetevatan.com/big.asp?get=22509_4266_11052012_10.jpg
Çocuğun cinsel istismarı (Child sexual abuse)
Çocuğun cinsel istismarı, onu duygusal olarak çok
yaralar. Onlu yaşlarda veya yetişkinliğin başında
çocuğu zorla cinsel ilişkiye zorlamak olarak
tanımlanan istismar, bütün insanlığın gözünde büyük
bir suçtur.
Pedofiller ruhsal olarak hasta kişilerdir ve çoğu zaman
çocuğun yakın çevresindedirler.
Anne-babalar çocuklarını bu gibi durumlara
düşmemek, eğer düşerlerse nasıl kurtulacakları
konusunda eğitmelidirler