Transcript مهندس عزیز بنی سعید درآمدی بر شهرشناسی

‫تمدن یونان باستان‬
‫گرد آوردندگان ‪ :‬دنیا سالمی‪ ،‬امیر باقرآبادی‬
‫استاد ‪:‬مهندس عزیز بنی سعید‬
‫درآمدی بر شهرشناسی‬
‫موقعیت یونان در نقشه جهان‬
‫موقعیت یونان در اروپا‬
‫نقشه توپوگرافی یونان‬
‫یونان‪ ،‬مهد تمدن اروپا‬
‫سرزمینی که امروزه یونان نامیده میشود‪ ،‬کشوری است کوهستانی‬
‫به شکل شبه جزیره که در جنوب شرقی اروپا (منطقه بالکان) قرار‬
‫دارد‪.‬با اینکه یونان کشور کوچکی است اما در رشد فرهنگ و تمدن‬
‫بشری نقش بزرگی ایفا کرده است‪.‬‬
‫گرچه همواره از تمدن شهر آتن به عنوان مهد فرهنگ و تمدن اروپا یاد‬
‫میشود‪ ،‬اما قدیمی ترین تمدن شناخته شده یونان در جزیره ای به نام‬
‫کرت پدید آمده است‪.‬‬
‫پرچم یونان از ‪ 5‬نوار آبی رنگ به نشانه آسمان‬
‫آبی‪4 ،‬نوار سفید به نشانه صلح و میهن پرستی‬
‫یونانی ها و یک صلیب به نشانه اعتقاد اکثریت‬
‫مردم به دین مسیحیت‪ ،‬تشکیل شده است‪.‬‬
‫رویداد های مهم در تاریخ یونان باستان‬
‫‪ 1600-1200‬پ‪.‬م ‪ :‬نخستین تمدن های یونانی قدرت میگیرند‪.‬‬
‫‪1250-1225‬پ‪.‬م ‪ :‬جنگاوران در تروی به مصاف یکدیگر می روند‪.‬‬
‫‪1200-1100‬پ‪.‬م ‪ :‬نخستین تمدن های یونانی سقوط کرده و از میان میروند‪.‬‬
‫‪ 1150-900‬پ‪.‬م‪ :‬تمدن و فرهنگ در یونان باستان‪،‬دوران تاریک خود را سپری میکند‪.‬‬
‫‪ 800‬پ‪.‬م ‪ :‬یونانیان شماری از معابد نخستین را بنا میکنند‪.‬‬
‫‪ 776‬پ‪.‬م‪ :‬نخستین مسابقات المپیک برگزار می شود‪.‬‬
‫‪ 750-700‬پ‪.‬م‪ :‬نخستین دولت شهرهای یونانی ظهور می کنند‪.‬‬
‫هومر حماسه ایلیاد و اودیسه خود را می سراید‪.‬‬
‫‪ 700-650‬پ‪.‬م‪ :‬رزم هوپلیت ها به تدریج شکل میابد‪.‬نخستین سفالینه‬
‫های یونانی با زمینه تاریک ساخته می شود‪.‬‬
‫‪ 594‬پ‪.‬م‪ :‬سولون اصالحات خود را در آتن آغاز میکند‪.‬‬
‫‪ 582-573‬پ‪.‬م‪ :‬آغاز بازی های ورزشی پیتیان‪ ،‬ایستمیان ونمیان‬
‫‪ 540‬پ‪.‬م‪ :‬هخامنشیان سواحل شرقی یونان‪،‬ایونیا را برای یک قرن تحت‬
‫سلطه میگیرند‪.‬‬
‫‪ 508‬پ‪.‬م ‪:‬کلیستنس دموکراسی را در آتن بنیان میگذارد‪.‬‬
‫‪486‬پ‪.‬م‪ :‬مردم آتن‪،‬آرگون ها یا سرپرست دولت شهرای خویش را با رای‬
‫انتخاب میکنند‪.‬‬
‫‪ 480‬پ‪.‬م‪ :‬ایرانیان به سلطه خود بر بیشتر دولت شهرهای یونانی که‬
‫حدود یک قرن به طول انجامید پایان می بخشند‪.‬‬
‫‪ 470-456‬پ‪.‬م‪ :‬معبد زئوس در المپیا ساخته می شود‪.‬‬
‫‪ 447-432‬پ‪.‬م‪:‬معبد پارتنون بر بلندای آکروپولیس آتن بنا می شود‪.‬‬
‫‪ 431-404‬پ‪.‬م‪:‬آتن واسپارت در جنگ های پلوپونزی مقابل یکدیگر قرار‬
‫میگیرند‪.‬‬
‫‪ 429‬پ‪.‬م ‪ :‬پریکلس جان می سپارد‪.‬‬
‫‪ 411‬پ‪.‬م‪ :‬آریستوفانس نمایش لیزیستراتا را به روی صحنه میبرد‪.‬‬
‫‪ 404‬پ‪.‬م‪ :‬دولت شهر اسپارت آتن را مغلوب میکند‪.‬‬
‫‪ 399‬پ‪.‬م‪ :‬سقراط محاکمه و به مرگ میشود‪.‬‬
‫‪ 392‬پ‪.‬م‪:‬تئودوسیوس اول امپراطور رومی‪،‬جشن ها وآئین های‬
‫غیرمذهبی چون بازی های المپیک را ممنوع اعالم میکند‪.‬معابد و‬
‫پرستشگاه های غیر مسیحی نابود شده و ازمیان می روند‪.‬‬
‫‪ 380‬پ‪.‬م ‪ :‬افالطون کتاب جمهوری را می نویسد‪.‬‬
‫‪ 370‬پ‪.‬م‪ :‬اسپارت‪،‬سراشیبی سقوط را می پیماید‪.‬زین پس‪،‬تبس‬
‫مهم ترین مرکز تمدن یونانی می گردد‪.‬‬
‫‪ 356‬پ‪.‬م‪ :‬اسکندر گجسته زاده می شود‪.‬‬
‫‪ 347‬پ‪.‬م‪:‬افالطون‪ ،‬آکادمی را بنیان می نهد‪.‬‬
‫‪ 337‬پ‪.‬م‪:‬فیلیپ ستمگر ارتش خود را راهی یونان می کند‪.‬‬
‫‪ 330‬پ‪.‬م‪ :‬ارسطو کتاب سیاست خود را مینویسد‪.‬‬
‫‪ 323‬پ‪.‬م‪ :‬اسکندر گجسته در خاک ایران تسلیم مرگ میشود‪.‬‬
‫‪ 146‬پ‪.‬م‪ :‬یونان جزئی از گستره پهناور روم می شود‪.‬‬
‫تاریخ یونان باستان‬
‫‪ 2200‬تا ‪ 1450‬سال پیش از میالد •‬
‫تمدن مینوسی‬
‫‪ 1500‬تا ‪ 1200‬سال پیش از میالد •‬
‫تمدن میسینی‬
‫‪ 1100‬تا ‪ 750‬پیش از میالد •‬
‫‪ 750‬تا ‪ 450‬پیش از میالد •‬
‫عصر تاریکی‬
‫عصر کهن‬
‫سال ‪ 490‬پیش از میالد •‬
‫نبرد ماراتون‬
‫سال ‪ 480‬پیش از میالد •‬
‫نبرد ترموپیل و‬
‫ساالمیس‬
‫‪ 480‬تا ‪ 323‬سال پیش از میالد •‬
‫عصر کالسیک‬
‫‪ 359‬تا ‪ 323‬پیش از میالد •‬
‫‪ 323‬تا ‪ 31‬سال پیش از میالد •‬
‫‪ 30‬پیش از میالد تا ‪ 330‬پس از میالد •‬
‫امپراتوری مقدونی‬
‫عصر هلنی‬
‫یونان‪ ،‬مستعمره‬
‫امپراتوری روم‬
‫‪ 330‬تا ‪ 1453‬میالدی •‬
‫یونان‪ ,‬مستعمره‬
‫امپراتوری بیزانس‬
‫‪ 1453‬تا ‪ 1830‬میالدی •‬
‫یونان‪ ,‬مستعمره‬
‫امپراتوری عثمانی‬
‫‪ 1833‬تا ‪ 1974‬میالدی •‬
‫استقالل یونان از نظام‬
‫پادشاهی تا جمهوری‬
‫عناصر شهری یونان‬
‫عناصر اصلی شهر یونانی عبارتند از‪ :‬آکروپلیس‪ ،‬حصارشهر‪ ،‬آگورا‪ ،‬محالت مسکونی‪،‬‬
‫یک یا چند محل تفریحی و فرهنگی‪ ،‬یک منطقه مذهبی‪ ،‬اسکله‪ ،‬بندر و احتماال یک‬
‫منطقه صنعتی‪.‬پرینه‪ ،‬بهترین نمونه شکل گیری این عناصر در قالب یک شهر می‬
‫باشد‪.‬‬
‫آکروپلیس نام عمومی است که به تپه دفاعی اولیه شهر اطالق می شود‪.‬مرکز‬
‫مرتفع شهرهای قدیمی تر یونان و قلعه محصور بسیاری از شهرهای مستعمراتی آن‬
‫با این نام خوانده می شدند‪.‬آکروپلیس که در ابتدا تمامی شهر را در خود جای می‬
‫داد‪ ،‬به تدریج یا به بخش مقدس و مذهبی شهر بدل گردید(مثل آتن)‪ ،‬و یاتخلیه‬
‫شده و خارج از محدوده شهر قرار گرفت‪،‬چنانکه در میلتوس اتفاق افتاد‪.‬‬
‫آگورا فقط یک فضای عمومی در شهر نبوده بلکه مرکز شهر و قلب‬
‫تپنده آن محسوب میشده است‪.‬این مکان که محل اجتماع همیشگی‬
‫تمام شهروندان بوده‪ ،‬به یکباره بوجود نیامده بلکه صحنه حیات‬
‫اجتماعی‪،‬اقتصادی و سیاسی روزانه جامعه بوده است‪.‬‬
‫در شهرهای طراحی شده‪ ،‬آگورا تاحدامکان در مرکز فیزیکی شهر‬
‫واقع شده بود و در شهرهای بندری نیز آگورا در کنار بندر قرار‬
‫میگرفت‪.‬در شهرهای طراحی نشده محل طبیعی آگورا در حدفاصل‬
‫میان دروازه شهر و آکروپلیس بوده در آتن این نکته به وضوح دیده‬
‫میشود‪.‬‬
‫تاریخ آگورا را می توان به سه دوره تقسیم نمود ‪:‬‬
‫‪.1‬دوره کالسیک ‪ ،‬قرن پنجم قبل میالد‬
‫‪.2‬دوره هلنیستی‪ ،‬قرن دوم قبل میالد‬
‫‪.3‬دوره رومی‪ ،‬قرن دوم میالدی‬
‫دوره های بررسی معماری یونان ‪:‬‬
‫الف) هنر دوره هندسی؛به آثار هنری پیش از دوره آرکائیک اطالق می‬
‫گردد‪.‬که در آن بر روی سطوح ظروف سفالی از طرح های منظم‬
‫هندسی استفاده شده است‪.‬‬
‫ب)معماری دوره کهن ‪ 630‬تا ‪ 480‬ق‪.‬م‬
‫ج)معماری دوره کالسیک ‪ 480‬تا ‪ 330‬ق‪.‬م‬
‫د) معماری دوره هلنی ‪ 330‬تا ‪ 27‬ق‪.‬م‬
‫شهر های یونانی‬
‫شهر میلتوس ‪:‬‬
‫شهر های میلتوس و پرینه در فاصله کمی‬
‫از یکدیگر در سواحل آیونیا در آسیای صغیر‬
‫قرار دارند‪.‬‬
‫میلتوس در دوره روم قرن اول میالدی نزدیک‬
‫به ‪80000‬تا‪100000‬نفر جمعیت داشته‬
‫است‪.‬‬
‫میلتوس نشانگر شیوه انتظام یافته‬
‫شهرسازی هیپوداموس می باشد‪.‬‬
‫اولین شهر طراحی شده یونان میلتوس‬
‫بود‪.‬‬
‫در سال ‪ 494‬ق‪.‬م‪ .‬در اثر آتش سوزی و یا‬
‫زلزله از بین می رود و حدود سال ‪460‬‬
‫ق‪.‬م‪ .‬بازسازی شد‪.‬‬
‫شهر پرینه ‪:‬‬
‫پرینه تنها حدود ‪ 400‬خانه و تقریبا‬
‫‪ 4000‬نفر جمعیت داشت‪.‬‬
‫پرینه در برگیرنده تمام عناصر‬
‫شهری است بسیار زیبا وهنرمندانه‬
‫براساس نقشه ای هیپوداموس‬
‫گونه سازمان یافته است‪.‬‬
‫شهر آتن ‪:‬‬
‫شهر دورا اروپوس ‪:‬‬
‫شهر آتن‪ ،‬پایتخت یونان در نزدیکی‬
‫خلیج سالونیک در دشت آتیک از‬
‫شهرهای مهم تاریخی جهان‬
‫باستان و مرکز دانش و فلسفه و‬
‫ادب بود‪.‬‬
‫این شهر در حدود سال ‪ 280‬ق‪.‬م‪.‬‬
‫به عنوان یکی از قلعه های نظامی‬
‫مستعمراتی برای حفظ امنیت‬
‫راههای ارتباطی بر فراز فرات و راه‬
‫تجاری آن بنا شده بود‪.‬‬
‫آکروپلیس تپهای است در مرکز آتن‬
‫که در واقع دژ دفاعی شهر بوده و‬
‫بعدها از آن به محلی برای کاخهای‬
‫اشراف تبدیل شده و بعد از ظهور‬
‫دموکراسی‪ ،‬معابد و ساختمانهای‬
‫عمومی نیز در آن ساختهاند‪.‬‬
‫این شهر بر طبق طرحی‬
‫شطرنجی و ساده بنا شده بود‪.‬‬
‫بندر پیرائوس بندری است ‪٢٥٠٠‬‬
‫ساله در ده کیلومتری آتن‪.‬‬
‫تپهی لیکاوتوس؛ که به معنی تپهی‬
‫گرگهاست‪ ،‬محلی است مانند‬
‫آکروپلیس‪.‬‬
‫در حدود سال ‪ 100‬ق‪.‬م‪ .‬شهر‬
‫تحت حکومت پارتیان قرار گرفت‪.‬‬
‫شهر الینتوس ‪:‬‬
‫بر ساحل شمالی دریای اژه و بر‬
‫کرانه خلیج تورنائیک قرار گرفته بود‪.‬‬
‫شهر سلینوس ‪:‬‬
‫این شهر در سیسیل غربی و در‬
‫حدود سال ‪ 630‬ق‪.‬م‪ .‬به دست قبایل‬
‫بومی بوجود آمد‪.‬‬
‫مساحت شهر در اواخر قرن پنجم‬
‫ق‪.‬م‪ .‬تقریبا ‪ 70‬آکر تخمین زده شده و‬
‫بجز بردگان جمعیتی نزدیک به ‪30000‬‬
‫نفر داشته است‪.‬‬
‫این شهر در سال ‪ 409‬ق‪.‬م‪ .‬بطور‬
‫کامل به دست کارتژیها نابود شد‪.‬پس‬
‫از تخریب شهر بر طبق شبکه ای‬
‫شطرنجی طراحی شد‪.‬‬
‫هیپوداموس‬
‫از اهالی و معماران شهر میلتوس یونان‬
‫طراح نقشه ی بازسازی شهر میلتوس‬
‫در ابتدا طرح شطرنجی را منسوب به هیپوداموس میدانستند ‪،‬که نمی تواند چندان‬
‫صحیح باشد زیرا کاربرد شبکه شطرنجی در بخش های طراحی شده شهرها در‬
‫‪ 2670‬ق‪.‬م‪ .‬و نقش کلی آن به عنوان عامل تعیین کننده فرم شهری در اوایل‬
‫هزاره سوم ق‪.‬م‪ .‬در شهرهای هاراپا بود‪.‬‬
‫جمعیت مطللوب برای شهر را ‪ 10000‬نفر می داند‬
‫جمعیت را به سه بخش‬
‫زمین را به سه بخش‬
‫هیپوداموس در طراحي‪ ،‬داراي اصولي خاص بود‪ .‬اگرچه اين امكان‬
‫وجود داشت كه او اطالعات را به تمامي از شیوههاي طراحي‬
‫سنتي يونان گرفته باشد‪ ،‬لیكن طراحياي كه او به وجود آورد‪،‬‬
‫شامل پنج جنبه بود‪:‬‬
‫‪ -1‬شهر با چند خیابان اصلي كه به صورت عمود بر هم متقاطع‬
‫بودند‪ ،‬بريده شده بود‪.‬‬
‫‪ -2‬بیشتر اين چهار گوشههاي به وجود آمده به صورت يك‬
‫شبكهي بلوك مانند اينسوال تقسیم ميشدند‪.‬‬
‫‪ -3‬بلوكهاي چهارگوش بعداً بین خانهها تقسیم ميشدند‪.‬‬
‫‪ -4‬ساختمانهاي عمومي بدون تقاطع با ترافیك در اين‬
‫سیستم قرار ميگرفتند‪.‬‬
‫‪ -5‬پالن شهر با عوارض زمین مطابقت داشت‪.‬‬
‫چهار طبقه اقتصادی آتن باستان‬
‫پنتاکوزیومدیمنوی‪.........................................‬آریستوکراتهای مرفه‬
‫هیپادا تلونتس‪.............................................‬جنگاوران‬
‫زئوگیاتای‪................................................‬کشاورزان‬
‫تتس‪.....................................................‬فقیرترین شهروندان‬
‫خدایان یونانی‬
‫خدای خدایان‪،‬همسر و برادر هرا •‬
‫زئوس‬
‫ایزدبانوی خدایان‪،‬همسر و خواهر زئوس •‬
‫هرا‬
‫ایزد بانوی جنگ و خرد‪ ،‬دختر زئوس •‬
‫آتنا‬
‫خدای جنگ‪ ،‬پسر زئوس و هرا •‬
‫خدای دریا ها‪ ،‬برادر زئوس •‬
‫خدای صنعتگری‪ ،‬پسر هرا و زئوس •‬
‫الهه عشق‪ ،‬دختر زئوس •‬
‫خدای موسیقی و آرامش‪،‬پسر زئوس •‬
‫الهه شکار‪ ،‬دختر زئوس •‬
‫آرس‬
‫پوسیدون‬
‫هفائستوس‬
‫آفرودیت‬
‫آپولو‬
‫آرتمیس‬
‫الهه باروری‪ ،‬کشاورزی؛ خواهر زئوس‪ ،‬هرا‪ ،‬هستیا •‬
‫دیمیتر‬
‫ایزد بانوی خانه و کاشانه‪ ،‬خواهر زئوس‪ ،‬هرا‪ ،‬دیمیتر •‬
‫هستیا‬
‫معابد یونان باستان‬
‫بزرگترین معبد مجموعه آکروپلیس‪ ،‬پارتنون نام دارد‪.‬این معبد به‬
‫افتخار الهه آتنا بین سالهای ‪ 447‬تا ‪ 432‬پیش از میالد و به دستور‬
‫پریکلس بنا شد‪.‬‬
‫معبد ارختوئوم‬
‫در نزدیکی پارتنون‪ ،‬معبد دیگری به نام ارختوئوم وجود دارد‪.‬دلیل‬
‫معروفیت این معبد بیشتر به خاطر ایوان جنوبی آن است که با ستون‬
‫هایی از دوشیزگان زیبا تزیین شده است‪.‬‬
‫معبد نایک‬
‫در سمت راست ورودی مجموعه آکروپلیس‪ ،‬معبد کوچکی به افتخار‬
‫الهه پیروزی نایک قرار دارد‪.‬این معبد در سال ‪ 420‬پیش از میالد به‬
‫دستور پریکلس و در بزرگداشت پیروزی آتنی ها بر ایرانیان ساخته شد‪.‬‬
‫معبد زئوس و معبد هفائستوس‬
‫در شهر آتن بجز مجموعه معابد آکروپلیس‪،‬معابد دیگری چون زئوس‬
‫و هفائستوس وجود دارند‪ .‬از معبد زیبای زئوس که با ‪ 104‬ستون ‪17‬‬
‫متری و به سبک کرنتی ساخته شده بود‪ ،‬امروزه تنها چند ستون بر‬
‫جای مانده است‪ .‬اما معبد هفائستوس که به افتخار خدای آهنگران‬
‫در مرکز بازار آهنگران ساخته شده بود‪ ،‬تا حدودی سالم مانده‬
‫است‪.‬‬
‫معبد آپولو در دلفی‬
‫معبد آپولو در ‪ 180‬کیلومتری غرب آتن و در یکی از زیباترین اماکن‬
‫تاریخی و طبیعی یونان به نام دلفی قرار دارد‪.‬یونانیان باستان معتقد‬
‫بودند سنگ اومفالوسی که خدایان در معبد دلفی قرار داده اند‪،‬‬
‫درست در مرکز زمین واقع است‪.‬‬
‫معبد زئوس در المپیا‬
‫در ‪ 150‬کیلومتری جنوب غربی آتن‪ ،‬شهری تاریخی به نام المپیا قرار‬
‫دارد که در دوران باستان‪ ،‬جایگاه بازی های المپیک بود‪.‬در این شهر‬
‫عالوه بر استادیوم ورزشی‪ ،‬معبد باشکوهی برای پرستش خدای‬
‫زئوس ساخته شده بود‪.‬‬
‫داخل این معبد‪،‬مجسمه بزرگی از خدای زئوس به نشانه احترام به‬
‫خدای اعظم یونان بر پا شده بود‪.‬‬
‫تولوس ‪ :‬این بنا ها نیز معبد هستند‪ ،‬اما بخاطر شکل نقشه شان‬
‫که دایره است‪ ،‬به تولوس معروفند‪.‬در واقع ستون هایی گرداگرد‬
‫یک اتاق دایره شکل تعبیه می شده است‪.‬تولوس های شهرهای‬
‫دلفی‪،‬آتن‪،‬اپیداوروس‪،‬بهترین نمونه های ساخته شده در معماری‬
‫یونانی هستند‪.‬‬
‫وضعیت جغرافیایی یونان‪:‬‬
‫در یونان تابستان ها گرم و تقریبا بدون باران و فصل بارندگی در‬
‫زمستان است‪ ،‬این کشور اکثر اوقات دارای آسمان صاف و آبی‬
‫است‪.‬‬
‫موقعیت جغرافیایی و طبیعی‪ ،‬در شکل دادن به اوضاع سیاسی‪،‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬فرهنگی و تمدنی یونان نقش بسیار مهمی داشته است‪.‬‬
‫زیرا همین وضعیت طبیعی موجب شده که در بخش های مختلف‬
‫یونان‪ ،‬دولت شهرهای کوچک مستقل تشکیل گردند که شرایط‬
‫خاص طبیعی‪ ،‬یعنی از یک سو دریا و از سوی دیگر کوهستان های‬
‫صعب العبور مانع از آن بودند‪ ،‬که تا این دولت شهرها مورد تهاجم‬
‫قرار گیرند‪.‬‬
‫شیوه های معماری یونان ‪:‬‬
‫‪ -1‬شیوه دوریک‪ :‬دوریک یا دوریسی که نام خود را از سرزمین‬
‫مرکزی یونان گرفته است‪ ،‬اصلی ترین شیوه معماری یونان‬
‫است‪.‬زیرا هم قدیمی تر و هم مشخص تر از سایر شیوه های‬
‫یونانی است‪.‬‬
‫‪ -2‬شیوه آیونیک(ایونیایی) ‪ :‬این شیوه معماری به سرزمین ایونیا‬
‫واقع در ساحل آسیای صغیر (ترکیه) منسوب بوده و کم تر از شیوه‬
‫دوریک صالبت و استواری و رسمیت دارد‪.‬خاستگاه آن نیز همچون‬
‫دوریک ناشناخته مانده است‪.‬نخستین بقایای معماری شیوه ایونیک‬
‫از پرستشگاه هایی است که متعلق به قرن ششم ق‪.‬م است‪.‬‬
‫‪ -3‬شیوه کرنتی(قرنتی)‪:‬شیوه کرنتی در اواخر سده پنجم ق‪.‬م‬
‫توسط معماری به نام« کالیماخوس» ابداع و بکار گرفته شده و به‬
‫ناحیه کرنیت واقع در جنوب شرقی بخش مرکزی یونان منسوب‬
‫است‪.‬برای نخستین بار از ستون کرنتی در داخل معابد استفاده‬
‫گردید‪.‬‬
‫منابع‬
‫تاریخ شکل شهر؛نویسنده؛جیمز موریس •‬
‫اسرار تمدن یونان باستان؛نویسنده؛ بهنام‬
‫محمدپناه‬
‫•‬
‫تاریخ معماری غرب؛ نویسنده؛ امیر بانی‬
‫مسعود‬
‫•‬
‫آشنایی با معماری جهان؛نویسنده؛دکتر‬
‫محمدابراهیم زارعی‬
‫•‬
‫‪• www.sarayeomid.net‬‬
‫‪• www.Ceramic-sakhteman.com‬‬
‫‪• www.Zipa.blogfa.com‬‬
‫‪• www.Sacred-destinatins.com‬‬
‫‪• www.Poyaonlion.epage.ir‬‬
‫‪• www.Zoraq.com‬‬
‫‪• www.Motahar12.bloggfa.com‬‬
‫‪• www.ancientgreece.com‬‬