Transcript سياوش-نامدار-ريسك

‫دانشگاه آزاد اسالمی واحد اسالمشهر‬
‫تصمیم گیری در مسائل مالی‬
‫آقای دکتر کردلویی‬
‫ارائه دهنده سیاوش نامدار‬
‫دکتر عبدالناصر همتی استادیار دانشکده اقتصاد ‪ .‬دانشگاه تهران‬
‫شادی محبی نژاد کارشناس ارشد اقتصاد‬
‫با توجه به اهمیت مدیریت ریسک اعتباری و سعی در بهبود بخشیدن روشهای‬
‫آن در بانکها و موسسات مالی ‪ ،‬این مقاله به ارزیابی تاثیر متغیرهای کالن‬
‫اقتصادی بر ریسک اعتباری بانکها می پردازد‪.‬‬
‫تغییرات ریسک اعتباری کلیه بانکهای فعال در نظام بانکی جمهوری اسالمی‬
‫ایران بصورت فصلی طی دوره ‪ 1378-1385‬مورد مطالعه قرار گرفته است‬
‫‪ .‬در بخش اول ابتدا با استفاده از آنالیز واریانس ‪ ،‬نوسانهای ریسک اعتباری‬
‫بانکها ‪ ،‬بین بانکهای مختلف و طی زمان ‪ ،‬مقایسه شد‪ .‬نتایج حاصل از این‬
‫بررسی نشان میدهد که نوسانها و تفاوت ریسک اعتباری بانکها در بین بانکهای‬
‫مختلف چشمگیر نیست و قسمت عمده نوسانهای ریسک اعتباری بانکها ناشی از‬
‫تغییرات وضعیت کالن اقتصادی کشور ‪،‬طی زمان است ‪.‬‬
‫در بخش بعدی به بررسی اثر وضعیت کالن اقتصادی بر روی ریسک اعتباری‬
‫بانکها می پردازیم‪ .‬بمنظوریافتن مهمترین شاخصهای تاثیر گذار کالن اقتصادی‬
‫‪ ،‬پس از مطالعه و بررسی سایر تحقیقات انجام گرفته در این زمینه ‪ ،‬با استفاده‬
‫از داده های تلفیقی ریسک اعتباری بانکهای دولتی با متغیرهایی همچون میزان‬
‫ورشد تولید ناخالص داخلی ‪ ،‬تورم ‪ ،‬رشد تسهیالت و واردات و ‪ ...‬مورد‬
‫سنجش قرار گرفته است ‪.‬‬
‫ارزیابی نشان میدهد سطح ‪ GDP‬و نرخ تورم با‬
‫ریسک اعتباری بانکها رابطه منفی داشته ورشد ‪GDP‬‬
‫‪،‬میزان واردات و ریسک اعتباری دوره گذشته و رشد‬
‫تسهیالت با ریسک اعتباری بانکها رابطه مثبت دارند‪.‬‬
‫اصوال ٌ هر فعالیت اقتصادی با درجه ای از ریسک همراه است ‪ .‬سودآوری یا‬
‫بقای یک بنگاه اقتصادی به عوامل متعددی بستگی داردکه برخی از آنهادر‬
‫کنترل و برخی دیگر خارج از کنترل بنگاه است ‪ .‬یک بنگاه تولیدی می تواند‬
‫اندازه بنگاه ‪ ،‬تعدادکارکنان ‪ ،‬میزان تولید ومواردی از این دست را کنترل کند‬
‫ولی بر عوامل دیگری نظیر قیمتهای آینده ‪ ،‬نرخ ارز ‪ ،‬شرایط سیاسی و‬
‫فعالیت بنگاههای رقیب کنترل چندانی ندارد ‪ .‬لذا ریسک را هیچگاه نمی توان‬
‫کامال ٌ حذف کرد و تنها راه ممکن مدیریت ریسک است ‪.‬‬
‫بانکها و موسسات مالی نیز مانندهربنگاه اقتصادی دیگر با ریسک مواجه هستند‬
‫ماهیت فعالیتهای مالی و سروکارداشتن آن با مفاهیمی نظیر اعتبار ‪ ،‬سیستمهای‬
‫پرداخت و نرخهای مختلف ‪ ،‬این گونه موسسات رادربرابرریسکهای ویژه ای‬
‫قرار میدهد و از سوی دیگر روند پر شتاب توسعه فعالیتهای مالی ‪،‬نوآوریهای‬
‫فنی و پیچیده تر شدن سیستمهای مالی باعث شده اصول مدیریت ریسک بصورت‬
‫جزء اجتناب ناپذیری از هر موسسه مالی درآید‪.‬‬
‫ریسک اعتباری ‪ ،‬ریسک بازار و ریسک عملیاتی سه حوزه اصلی‬
‫ریسک است که بانکها با آن مواجه اند‪.‬‬
‫مقاله حاضر موضوع ریسک اعتباری را مورد بررسی قرار میدهد‪.‬‬
‫واژه ریسک از کلمه ایتالیایی ریسکار (‪ )RISICAARE‬به معنای مبادرت‬
‫به کار دلیرانه کردن گرفنه شده است ‪.‬یک اتفاق نظر کلی برروی تعریف‬
‫ریسک وجود ندارد ‪ .‬برخی ریسک را مبین خطر میدانند که باعث انحراف‬
‫نامطلوب نتایج آینده ازآنچه مورد انتظار بوده است‪ ،‬میشود کمیته بال ریسک‬
‫را بصورت احتمال وقوع حوادث غیرمنتظره ‪،‬احتمال رخ دادن زیان تعریف‬
‫کرده است‪.‬‬
‫چهار حرفی که واژه ‪ RISK‬را نشان میدهند ‪،‬بصورت زیر تعریف شده است‬
‫‪ =RARE‬بندرت (غیرمنتظره )‪ =INCIDENT‬رویداد(پیامد)‬
‫‪= SELECTION‬گزینش(شناسایی)‪=KNOCKING‬ضربت ( اندازه گیری نظارت‪،‬کنترل)‬
‫بنابراین ریسک باید از چهاربعد اساسی مورد بررسی قرارگیرد شناسایی‪،‬‬
‫اندازه گیری ‪ ،‬نظارت ‪ ،‬کنترل (شامل بازرسی ریسک )‬
‫تعریف متعارف مدیریت عبارت است از فرآیند انجام وظایف از پیش‬
‫تعیین شده و به همین ترتیب هدف مدیریت ریسک عبارت است ازتحقق‬
‫اهداف از پیش تعیین شده مربوط به امور ریسک ‪ ،‬بدین معنا که در یک‬
‫سازمان اعم از اینک انتفاعی یا غیر انتفاعی باشد باید شاخصهای معینی‬
‫وجود داشته باشد تا بتوان تاثیرات مالی نامطلوب فعالیتهای سازمان –‬
‫اگر نتوانیم کامالًحذف کنیم – کنترل کنیم ‪.‬‬
‫دلیل توجه به مدیریت ریسک وقوع حوادثی از جمله سقوط قدیمی ترین‬
‫بانک تجاری بریتانیا (بانک بارینگس ) در سال ‪1995‬وبحران مالی آسیا‬
‫در جوالی ‪1997‬که موجب صدمات شدید به سیستم پولی کشورهای‬
‫مختلف و عواقبی در سطح بین الملل شد ‪.‬‬
‫ساده ترین تعریف ریسک اعتباری عبارت است از احتمال رخ دادن زیان‬
‫در یک معامله اعتباری ‪ ،‬مک گروهیل در کتاب مدیریت ریسک به نقل از‬
‫میچل کروهی ریسک را بصورت زیر تعریف کرده است ‪.‬‬
‫ریسک عدم پرداخت ‪ ،‬در پی تغییر درعواملی که کیفیت اعتباری یک دارایی‬
‫راشکل میدهند بوجود می آید‪ .‬و یا به تعریف کمیته بال ‪ ،‬احتمال اینکه یک‬
‫وام گیرنده یا شریک به تعهدات خود طی شرایط توافق شده عمل ننماید‪.‬‬
‫علیرغم تحقیقات فراوان در خصوص تبیین مدلهای مختلف تخمین ریسک‬
‫اعتباری ‪ ،‬تعداد اندکی ازاین تحقیقات برای بررسی اثر وضعیت کالن اقتصادی‬
‫بر ریسک اعتباری و تعیین مهمترین عوامل موثر آن تالش نموده اند‪.‬دربیشتر‬
‫موارداثرات چرخه های اقتصادی و شوک های مثبت و منفی دراقتصاد برروی‬
‫زیان اعتباری بانکها مورد بررسی قرار گرفته است‪.‬‬
‫برخی از تحقیقات احتمال ورشکستگی یا زمان وقوع ورشکستگی بانکها را با‬
‫لحاظ وضعیت کالن اقتصادی بررسی نموده اند ‪ ،‬دسته دیگر شاخصهایی را‬
‫برای لحاظ وضعیت کالن اقتصادی در ریسک اعتباری بانکها در مدلهای‬
‫تخمین ریسک اعتباری وارد نموده اند و نتایج مطلوبتری را بدست آورده اند‪.‬‬
‫برای تحلیل وضعیت کالن اقتصادی در ریسک اعتباری بانکها مطلوب است‬
‫جانب تقاضای اعتبار و عرضه اعتبار و عوامل موثر بر هر گروه مورد تحلیل‬
‫قرار گیرد‪.‬‬
‫تحقیقات بسیاری نشان از آن دارد که تواناییهای بنگاهها در پرداخت بدهیهایشان‬
‫به چرخه های اقتصادی بستگی دارد ‪ .‬بطور مشخص درآمدهای بنگاه و نسبت‬
‫بدهی به دارایی خالص و سطح نرخ بهره از جمله شاخصهایی است که میتوان‬
‫توانایی بنگاه در باز پرداخت بدهی را با آن سنجید‪.‬‬
‫تحقیقات کالومیرین اورفایندس و شارپ در سال ‪ 1997‬نشان داد که با درنظر‬
‫گرفتن ثبات سایر شرایط ‪ ،‬رشد درآمد کل و تولید ‪ ،‬توانایی بنگاهها را برای‬
‫روبرویی با پرداخت بدهیهایشان قدرتمند خواهد ساخت ‪ .‬همچنین سه عامل‬
‫حساسیت بنگاههای غیر مالی را به چرخه های فعالیتهای کالن تشدید میکند که‬
‫این عوامل عبارتنداز ‪:‬‬
‫اطالعات نامتقارن بین وام گیرندگان وتامین کنندگان وام‬
‫الف‬
‫مزیت سرمایه گذاری در دوران رشد سریع‬
‫ب‬
‫تمایل بنگاهها به خوش بینی بیش از اندازه‬
‫ج‬
‫تحقیقات اخیرمتغیرهای کالن اقتصادی را رشد پایین تولید‪.‬نرخهای بهره باال‬
‫و رشد قوی تسهیالت و اعتبار نشان میدهد‪.‬‬
‫شرایط حاکم برطرف عرضه اعتبار بر ریسک بانکها و عملیات اجرایی اثر‬
‫گذار است ‪ .‬مهمترین عوامل اثر گذار عبارتنداز ‪:‬‬
‫‪ -1‬هزینه های خدماتی‬
‫‪ -2‬فضای قانونی حاکم بر بازار رقابتی بین بانکها‬
‫‪ -3‬تمایل برای متحد کردن رفتارهای بین بانکی‬
‫بانکها بابت خدماتی که ارائه میدهنداز مشتریان وثیقه میگیرند ‪ .‬با توجه به‬
‫اینکه ریسک اعتباری برای هر وام بصورت مستقل به دو بخش‪:‬‬
‫الف احتمال اینکه وام گیرنده قصور کند‬
‫زیانی که در اثر قصور بوقوع می پیوندد ‪ ،‬تقسیم میشود‬
‫ب‬
‫مهمترین مشخصه زیان ناشی ازقصورارزش وثیقه ای است که دربرابر‬
‫وام در اختیار بانک قرار گذاشته شده است‪.‬چرا که رکود قیمت دارایی ناشی‬
‫ازاستهالک وثیقه ‪ ،‬دامنه نوسان ورشکستگی نهادهای مالی را افزایش میدهد‪.‬‬
‫از طرف دیگرمحدودیتهای قانونی چه کنترلهای مستقیم وچه آنهایی که بر فعالیتها ی‬
‫کالن اقتصادی اثر گذارند ‪،‬بطور مستقیم بانکها را وادار به ریسک پذیری می نماید‬
‫و عامل مهم دیگرتشویق ‪ ،‬فضای رقابتی بین بانکها بمنظورتصاحب سهم‬
‫بیشتردربازاراست ‪.‬‬
‫این مقاله ابتدا با استفاده از آنالیز واریانس ‪ ،‬عبارت زیر را آزمون میکند ‪:‬‬
‫• تغییرات ریسک اعتباری بانکها بیشتر از آنکه تحت تاثیرمشخصه های فردی بانکها‬
‫باشد متاثر از وضعیت کالن اقتصادی است‪.‬‬
‫• با استفاده از دادههای تلفیقی سعی در یافتن مهمترین و تاثیر گذارترین شاخصهای‬
‫کالن اقتصادی شده است ‪.‬‬
‫آنالیز واریانس‬
‫تحلیل واریانس یکی از روشهای آماری متداول است که در یک زمان میتوان‬
‫در مورد داده های مربوط به بیش از دو نمونه بکار برد‪ .‬این روش همانگونه‬
‫که ازنامش پیداست به تحلیل برآوردهای واریانس حاصل از نمونه های مختلف‬
‫می پردازد‪ .‬این روش نشان میدهد که چگونه میتوان واریانس کل را به مولفه های‬
‫جزء تقسیم وتحلیل کرد تا معنی دار بودن تفاوت بین نمونه ها تعیین شود‪.‬‬
‫در این مطالعه ‪ ،‬نمونه مورد بررسی شامل ‪ 17‬بانک اعم از دولتی و خصوصی‬
‫بعالوه موسسه مالی و اعتباری بنیاد طی دوره زمانی ‪ 1385‬تا ‪1378‬‬
‫بوده است ‪11(.‬بانک دولتی ‪ 5،‬بانک خصوصی و موسسه مالی اعتباری بنیاد)‬
‫در این بررسی آندسته از متغیرهای کالن اقتصادی که بیشترین توانایی توضیح‬
‫دهندگی تغییرات ریسک اعتباری رادارند مورد هدف و بررسی قرار گرفته و‬
‫جهت یافتن مهمترین شاخصهای وضعیت کالن اقتصادی موثر در ریسک‬
‫اعتباری بانکهای ایران ‪ ،‬از مدل داده های تلفیقی همانند کشور سوئد واسترالیا‬
‫استفاده شده ومنابع آماری مورد استفاده در برآورد مدل ازنشریات بانک‬
‫مرکزی استخراج شده است‪.‬مراحل اجرای کار بشرح ذیل بوده است ‪:‬‬
‫‪ -1‬مراحل قبل از برآورد‬
‫آزمون ایستایی‬
‫‪ -2‬مراحل برآورد‬
‫آزمون انتخاب بین اثرات یا اثرات تصادفی‬
‫آزمون معنی داری اثرات ثابت فردی‬
‫آزمون واریانس ناهمسانی‬
‫بر اساس نتایج ‪ ،‬کلیه متغیرها معنادارهستند ‪ .‬لذا نتایج حاصله موید آن است که‬
‫رگرسیون برازش معتبراست و آماره های آزمون و تک تک ضرایب و کلیت‬
‫رگرسیون معنی دار هستند و ضریب تعیین نشان میدهد که رگرسیون ایجاد شده‬
‫‪%93‬از تغییرات ریسک اعتباری بانکها را توضیح میدهد‪.‬‬
‫براساس نتایج حاصله از آنالیز واریانس میتوان گفت که تغییرات ریسک‬
‫اعتباری بانک های ایران بیشتر متاثر از وضعیت کالن اقتصادی بوده است‬
‫و بین بانکهای مختلف فعال در نظام بانکی تفاوت چندانی مشاعده نمی شود ‪.‬‬
‫نمونه مورد بررسی شامل کلیه بانکهای فعال در سیستم بانکی کشور (شامل‬
‫‪ 17‬بانک اعم از دولتی و خصوصی بعالوه موسسه مالی و اعتباری بنیاد )‬
‫طی دوره زمانی ‪ 1378 -1385‬است‪.‬‬
‫از برآورد مدل داده های تلفیقی نیز به نتیجه رسیدیم که متغیرهای رشد تولید‬
‫ناخالص داخلی ‪ ،‬میزان تولید ناخالص داخلی ‪ ،‬واردات ‪ ،‬نرخ تورم و ریسک‬
‫اعتباری دوره گذشته بر ریسک اعتباری بانکها تاثیرگذار هستند‪ .‬با مقایسه‬
‫ضرایب جزئی حاصل از برآوردمدل می توان گفت که ریسک اعتباری دوره‬
‫گذشته بیشترین تاثیر را بر ریسک اعتباری بانکهای ایران داشته اند‪.‬‬
‫الزم به توضیح است که اولینبانک خصوصی کشور فعالیت خودرا ازابتدای‬
‫سال ‪ 1380‬شروع نموده است ‪ .‬لذا در برآورد مدل داده های تلفیقی به ناچار‬
‫اطالعات بانکهای خصوصی به دلیل کمبود اطالعات حذف گردیدند و اطالعات‬
‫مربوط به ‪10‬بانک دولتی استفاده شده است ‪.‬‬
‫با توجه به نتایج بدست آمده ‪ ،‬توجه به موارد زیر ضروری بنظر میرسد‪.‬‬
‫‪ -1‬نظام مند نمودن آمار و اطالعات مربوط به ریسک اعتباری بانکهای فعال در‬
‫کشور ضرورتی است که نیازبه بذل توجه ویژه ای دارد‪.‬مدلهای مختلف ریسک‬
‫اعتباری بمنظور رتبه بندی مشتریان تاکنون به صورت نظام مند و کارا در‬
‫بانک ها مورد استفاده قرار نگرفته است ‪.‬‬
‫‪ -2‬لحاظ وضعیت کالن اقتصادی و پیش بینی دوره های آتی ان عالوه بربررسی‬
‫وضعیت اعتباری متقاضیان تسهیالت در هنگام بررسی کارشناسی به منظور‬
‫اعطای تسهیالت نیاز به توجه بیشتری دارد ‪.‬‬
‫‪ -3‬عدم وجود واحد مستقل ریسک اعتباری بمنظور شناسایی‪ ،‬اندازه گیری و‬
‫کنترل ریسک اعتباریاز ضعفهای سیستم بانکی ایران می باشد‪.‬‬
‫اگرچه واحد ریسک در بسیاری از بانکها مشغول فعالیت میباشد لیکن هنوز‬
‫بصورت کارا عمل ننموده است ‪.‬‬
‫‪ -4‬حجم تسهیالت سررسید گذشته و معوق بانکها نشان دهنده وجود ایراداتی در‬
‫اعتبارسنجی متقاضیان تسهیالت است ‪.‬لذا تجدید نظر در روشهای اعتبارسنجی‬
‫صحیح مشتریان و شناسایی مهمترین عوامل ضروری بنظر میرسد‪.‬‬
‫‪ -5‬توجه به استانداردها و رهنمودهای کمیته بال در خصوص تعیین و محاسبه‬
‫نسبت مناسب کفایت سرمایه به ریسکهای پذیرفته شده از دیگر مواردی است که‬
‫بانکهای فعال در بکارگیری آنها میبایست اهتمام بیشتری بکارگیرند‪.‬‬
‫ارائه رهنمود توسط دستگاههای نظارتی همچون بانک مرکزی جمهوری اسالمی‬
‫ایران در خصوص عملکرد واحدهای ریسک در بانکها و تعیین روشی یکپارچه‬
‫و کارا ‪ ،‬همچنین نظارت بر عملکردواحدهای ریسک از دیگر ضروریات نظام‬
‫بانکی ایران است‪.‬‬
‫‪ -1‬حسابهای فصلی ایران ‪ ،‬اداره حسابهای اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‪1368-84‬‬
‫‪-2‬خالصه تحوالت اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران ‪1386.‬‬
‫‪ -3‬ذکاوت ‪ ،‬مرتضی مدل های ریسک اعتباری مشتریان بانک پایان نامه کارشناسی ارشد موسسه عالی‬
‫بانکداری ایران ‪1381‬‬
‫‪ -4‬گزارش اقتصادی و ترازنامه سال ‪ ، 1378-83‬بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‬
‫‪ -5‬نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسالمی ایران‬
‫‪ -6‬فریمن الزی آشنایی با روشهای آماری از طریق آموزش برنامه ای ترجمه عباس بازرگان تهران مرکز‬
‫نشردانشگاهی تهران ‪1373‬‬
‫‪7-calomirise.orphanides and sharpe leverage as a state variable for‬‬
‫‪employment.inventory accumulation and fixed investment in f capie‬‬
‫‪and g wood (eds) asset prices and real macmilan presslondon 1997‬‬
‫‪8-dimond douglas‬‬
‫‪9-drak and liewellyn‬‬
‫‪10-kennet carling‬‬