Transcript Slide 1
کتابشناسی معرفی کتب طب الف :طب در قرآن و حدیث دو رویکرد به قرآن در مباحث علوم طبیعی : .1قرآن کتاب هدایت است و مباحث طبیعی قرآن مقصود بالذات نبوده و چه بسا درست نباشد. ” و کسونا العظام لحما ” مثال : .2آیات قرآن در امور طبیعی نیز درست و مقصود بالذات اند . ” و ال رطب و ال یابس اال فی کتاب مبین ” توضیح : دو گرایش نسبتا متفاوت نسبت به دسته دوم مطرح است : .1در یک گرایش افراطی سعی می شود به هر شکل ممکن تمام آیات قرآن را به هر شکل ممکن با علوم روز تطبیق داد . .2در یک گرایش معتدل تر اشارات قرآنی را در باب علوم طبیعی راهگشا برای اهل فن و احادیث مربوط را جهت دهنده و بیانگر اصول و قواعد علم می دانند چه هادیا و چه تفضال . جایگاه پیگیری بحث مذکور درمباحث کالمی است که امروزه بیشتر ذیل عناوین ” گستره شریعت” و ” انتظار بشر از دین ” مطرح می شود . معرفی چند کتاب در طب قرآنی : _ القرآن و الطب الحدیث د .صادق عبد الرضا _ مع الطب فی القرآن الکریم د .دیاب ،قزقوز _ االدویة فی القرآن الکریم محمد هاشم _ الطب القرآنی غذاء و دواء محمد محمود عبد هللا _ الداء و الوقاء فی القرآن الکریم باسم األنصاری _ قرآن و علوم طبیعت د .مهدی گلشنی از جمله مراجعه شود به کتب ،مقاالت و سخنرانی های د .بی آزار شیرازی ، د .طنطاوی ،پروفسور بوکای و ... احادیث و طب : _ طب النبی ( ص) مستغفری نسفی _ طب النبی ( ص) _ طب النبی ( ص) المنهج السوي سیوطی _ طب النبی ( ص) ابن قیم جوزیة حافظ ابو نعیم اصفهانی ترجمه :حجة االسالم محمد طه طرفی _ طب النبی ( ص) ابوالوزیر بن احمد ابهری شرح از سید االطباء مرعشی تبریزی شیعی ترجمه :واصف _ الطب النبوی عبد الملک بن حبیب اندلسی _ االحکام النبویة فی الصناعة الطبیة عالء الدین الکحال _ طب النبی(ص) محسن عقیل _ الطب الوقائي النبوي د .محمود حاج قاسم محمد _ في رحاب الطب النبوي في العلم الحدیث د .محمد طلوزي _معجزات في الطب للنبي العربي محمد(ص) د .محمد سعید سیوطی _ الطب النبوي و العلم الحدیث د .محمد ناظم نسیمی رسول هللا (ص) : “ العلم علمان علم االدیان و علم االبدان“ ” تجنب الدواء ما احتمل بدنک الداء فاذا لم یحتمل الداء فالدواء “ ” من استقل بدائه فال یتداوین فإنه رب دواء یورث الداء“ طب در احادیث اهل بیت (ع) _ موسوعة األحادیث الطبیة _ موسوعة طب األئمة (ع) _ طب االئمة (ع) _ طب األئمة (ع) ابنا بسطام نیسابوریین _ طب االئمة (ع) سید عبد هللا شبر حلی شرح از سید االطباء مرعشی تبریزی _ طب اهل البیت (ع ) ابو محمد زید حسینی محمد الریشهري باسم االنصاری محمد قاسم طبیب _ طب االئمة _ طب االمام الباقر (ع) _ طب االمام الصادق (ع) _ طب االمام الکاظم(ع) _ طب االمام الرضا (ع) _ شرح طب االمام الرضا (ع) _ موسوعة أهل البیت فی الطب الروحانی (ع ) محسن عقیل محسن عقیل محسن عقیل محسن عقیل محسن عقیل محسن عقیل محسن عقیل االستاذ محمد الخلیلي محمد الخلیلي _ طب الصادق (ع) _ طب الرضا (ع) _ الرسالة الذهبیة محمد عبد الحمید البوشي _ االسالم و الطب عالمه جعفر مرتضی عاملی _ اآلداب الطبیة في االسالم در خالل کتب ،احادیث طبی بسیاری درج شده است . می توانید مراجعه کنید به ” :مکارم االخالق طبرسی ” ،حلیة المتقین مجلسی ،بحار االنوار مجلسی ج 61و 10 ( 62جلد السماء و األرض و العالم ) _ االمام الصادق (ع) : ” ال یستغني أهل کل بل ٍد عن ثالثة یفزع الیهم في أمر دنیاهم و آخرتهم فإن عدموا ذلک کانوا همجا : فقی ٍه عالم ورع ،و أمیر خیر مطاع ،و طبیب ٍبصیر ثقة “ عن أمیر المؤمنین علي (ع) : ” غسل الیدین قبل الطعام و بعده ،زیادة في العمر ” دعای 15صحیفه سجادیه ب .کتب طب نزد حکماء بر اساس سیر تاریخی .1طب در یونان _ بقراط هیپوکرا ِتس پسر هراکلیدس ( ِا َرقلی ُدس ) ملقب به شیخ االطباء و پدر علم طب 377الی 460قبل از میالد مسیح وی را مدون علم طب می دانند . مهمترین کتب وی : _ العهد یا األیمان ( سوگند نامه بقراط ) _ الفصول ( 7مقاله ،جمالتی مختصر از دانش پزشکی ) ترجمه حنین بن اسحاق شروح :الف ) جالینوس المرشد یا الفصول رازیب) ابوالفرج عبدهللا بن طیب م 435 ج ) ابن ابی الصادق نیشابوری م 460 د ) ابن میمون قرطبی م 601 ه ) ابن یوسف بغدادی م 629 و ) ابن قف م 685 ز ) ابن نفیس قرشی م 687 ح ) نفیس بن عوض کرمانی م 835 و ... _ تقدمة المعرفة ترجمه حنین بن اسحاق شروح :الف) جالینوس ب) ابن دخوار دمشقی ج) ابن یوسف بغدادی د) ابن نفیس قرشی و ... و ... جالینوس _ م حدود 200میالدی _ بیش از 162کتاب _ تأثیر وی بر طبیبان سلف ( جابر و رازی ) _ افرادی که بسیار به کتب وی پرداخته اند : _ ابوالفرج بن طیب _ حنین بن اسحاق _ ثابت بن قره _ یحیی نحوی ( یوهانس گراماتیکوس یا یوهانس فیلوپونوس ) _ ابن میمون قرطبی مهم ترین کتاب ها : _ جوامع اسکندرانیین Summaria Alexandrinorum _ ستة عشر جالینوس _ عنصر المعالی در قابوس نامه و ابن هندو در مفتاح الطب طالبین را به این کتب ارجاع می دهند . .1فرق الطب المسمی اُراسیس .2الصناعة الصغیرة یا الصناعة الطبیة .3النبض الصغیر( کتاب فی النبض الی ُ طثرون و الی سائر المتعلمین ) .4کتاب الی اغلوقن (حمیات ،اورام ) .5کتاب االسطقسات .6کتاب المزاج .7کتاب في القوی الطبیعیة .8کتاب التشریح .9کتاب العلل و االعراض .10کتاب تعرف علل األعضاء الباطنة .11کتاب النبض الکبیر .12کتاب البحران .13کتاب ایام البحران .14کتاب اصناف الحمیات .15کتاب حیلة البُرء یا الصناعة الکبیرة .16کتاب تدبیر األصحاء یا کتاب في الحیلة لحفظ الصحة گزیده :الف ) اختصار یحیی نحوی دیسقوریدوس _ دیوسکوریدس _ اواخر قرن 7میالدی _ کتاب ” الحشائش ” استدراک ابن جلجل م 377 تحریر تفسیر ابو عبد هللا ناتلی م 380 ابن بیطار م 646 طب در متون فارسی کهن _ اوستا زردشت _ برزویه طبیب کلیله و دمنه قطعه ای از باب برزویه طبیب کلیله و دمنه به انشای نصر هللا منشی : ” چنین گوید برزویه ،مقدم اطبای پارس ...و چون سال عمر به هفت رسید مرا بر خواندن علم طب تحریض نمودند و چندانکه اندک وقوفی افتاد و فضیلت آن بشناختم برغبت صادق و حرص غالب در تعلم آن می کوشیدم تا بدان صنعت شهرتی یافتم و در معرض معالجت بیماران آمدم .آن گاه نفس خود را میان 4کار که تگاپوی اهل دنیا از آن نتواند گذشت مخیر گردانیدم :وفور مال و لذات حال و ذکر سایر و ثواب باقی . و پوشیده نماند که علم طب نزدیک همه خردمندان و در تمامی دینها ستوده است . و در کتب طب آورده اند که فاضلتر اطباء آنست که بر معالجت از جهت ذخیرت آخرت مواظبت نماید ،که بمالزمت این سیرت نصیب دنیا هرچه کاملتربیابد و رستگاری عقبی مدخر گردد ” ... جابر بن حیان _ ابو موسی ( ابو عبید هللا) جابر بن عبد هللا الکوفی _ المعروف بالصوفی _ شاگرد امام صادق _ متوفی 200 (ع ) از کتب طبی جابر : _ 500رساله طبی _ اخراج ما في القوة الی الفعل _ کتاب السموم _ کتاب البحث رجوع شود :فؤاد سزگین 147ص علی بن ربن الطبری _ 250-185 _ فردوس الحکمة کندی م 256 _ ابویوسف یعقوب بن اسحاق _ بیش از 25کتاب و رساله _ رسالة في معرفة قوی األدویة المرکبة حنین بن اسحاق عبادی _ 260-194 _ مسائل في الطب للمتعلمین شروح :الف) ابن سینا م 428 ب) ابو الفرج بن طیب م 435 ج) ابن ابی الصادق نیشابوری م بعد 460 د) ابن نفیس قرشی م 687 و ... _ کتاب المسائل في العین ( 207سؤال و جواب ) _ جوامع کتاب جالینوس في أن الطبیب الفاضل یجب أن یکون فیلسوفا _ ثمارکتاب جالینوس لکتاب تقدمة المعرفة ثابت بن قرة ()221 – 288 _ فیلسوف و طبیعی دان صابئي _ الذخیرة في علم الطب _ الروضة فی الطب _ جوامع کتاب جالینوس في سوء المزاج المختلف _ کتاب البیطرة قسطا بن لوقا ق 3و4 _ بیش از 51اثر طبی _ رسالة فی التحرز من الزکام و النزالت التی تعرض فی الشتاء _ رسالة فی حفظ الصحة فی السفر رساله منامیه محمد بن زکریاء رازی 251 - 313 _ طبیب ،کیمیا گر و فیلسوف _ بیش از 130کتاب _ ” فیلسوف ری محمد بن زکریای رازی ” د .مهدی محقق مهم ترین کتب وی در طب : _ الحاوی 30ج ( الجامع الحاضر لصناعة الطب ) _ ترجمه :د .سید محمود طباطبایی _ تلخیص .1 :امین الدولة هبة هللا بن صاعد بن تلمیذ م 560 .2ابن نفیس قرشی م 687 .3صائن الدین محمد بن الیاس شیرازی ق _ المنصوری فی الطب ( الطب المنصوری ) ( ،الکُناش المنصوری ) _ کتاب درسی _ بیش از 30شرح به زبان التین _ الجُدَ ري و الحصبة ( آبله و سرخک آبادی _ کتاب االقرابادین ) تصحیح :د .نجم _ المرشد یا الفصول _ برء الساعة ترجمه : میرزا احمد حسینی تنکابنی فوریت های پزشکی د .سید محمد سیادتی _ المفید الخاص في علم الخواص _ ابدال االدویة _ کتاب الفاخر ( معالجات ) _ الطب الملوکی ( فی عالج االمراض کلها باالغذیة ) _ منافع االغذیة و دفع مضارها _ من ال یحضره الطبیب ترجمه :د .ابوتراب نفیسی _ ما یقدم من الفواکه و ما یؤخر _ منافع السکنجبین _ الشکوک علی جالینوس _ منافع السکنجبین _ فی االیارجات االیارج :هو اس ٌم للدواء المسهل المُصلح هذا تأویله و تفسیره الدواء اإللهي القانون فی الطب ابن سینا ” در آغاز بیماری داروهایی اختیار کن که باعث تقلیل قوا نشوند .هر جا که می توانی با غذا درمان کنی به هیچ دارویی متوسل نشو و جایی که داروهای ساده کفایت می کنند به سراغ داروهای مرکب مرو ” محمد بن زکریا رازی ابونصر فارابی م 369 _ محمد بن محمد بن طرخان _ الرد علی جالینوس فیما نقض ألرسطاطالیس ألعضاء االنسان _ مقدمه بر اثری در طب نظری به کوشش :فؤاد سزگین ابن جزار م 369 _ ابو جعفر احمد قیروانی _ تأثیر بسیار در مغرب زمین _ اعتماد االدویة المفردة _ زاد المسافر و قوت الحاضر _ طب الفقراء و المساکین _ کتاب األحجار ابوعبدهللا محمد خوارزمی _ مفاتیح العلوم م اواخر ق 4 ( 15رشته علمی ) مقاله دوم در طب ترجمه :حسین خدیوجم ،بنیاد فرهنگ ایران ابوعبد هللا محمد تمیمی ق4 _ اهل بیت المقدس _ المرشد إلی جواهر االغذیة و قوی المفردات من االدویة _ حبیب العروس و ریحان النفوس _ منافع خواص القرآن بر اساس کتابی به همین نام از امام جعفر صادق (ع) ابو الحسن طبری م 375 _ همدرس علی بن عباس نزد ابو ماهر بن سیار _ المعالجات البقراطیة علي بن عباس مجوسی ق4 _ علی بن عباس مسلمي اهوازی ارجانی _ کامل الصناعة الطبیة ( الکُناش الملکی ) _ کتاب درسی در حجم بین المنصوری و الحاوی کتاب های بقراط ( موجز و مبهم ) کتاب های جالینوس ( پر طول و تفسیر و ماالمال از تکرار ) کتاب الحاوی ( بسیار مفصل ،بی اجتناب از تکرار و تکیه بیش از حد بر پزشکی عملی ) ابوالقاسم زهراوی م ح 400 _ ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی _ متولد مدینة الزهراء قرطبة _ التصریف لمن عجز عن التألیف ترجمه :احمد آرام د .مهدی محقق ابو سهل مسیحی _ م 401 در 40سالگی در طوفان شن در معیت ابن سینا در گذشت _ استاد ابن سینا _ المأة في الصناعة الطبیة _ کتاب اظهار حکمة هللا ( علم تشریح و منافع االعضاء ) ابن مندَویه اصفهانی م 410 _ ابو علی احمد بن عبد الرحمن بن مندویه _ الکفایة في علم الطب ( الکافي فی الطب ) _ رسالة في بیان التکمید بالجوارش _ رسالة فی التمر الهندی عمار موصلی 386 - 411 _ ابو القاسم عمار بن علی موصلی ( مقیم مصر ) _ چشم پزشک ( کحال ) _ المنتخب في العین و عللها و مداواتها باالدویة و الحدید ابن هندو م 420 _ ابو الفرج علی بن حسین بن هندو _ شاگرد ابوالخیر خمار( مؤلف مقالة في امتحان االطباء و )... _ مفتاح الطب و منهاج العالج تصحیح :د .مهدی محقق و دانش پژوه _ مدخلی برای ورود به طب در 10فصل ابواب مفتاح الطب ابن هندو _ في الحث علی تعلم الصناعات عموما و تعلم الطب خصوصا _ في إثبات صناعة الطب _ في حد الطب _ في شرف الطب _ في أقسام الطب _ في فرق الطب _ في ذکر الطرق التي بها استنبطت صناعة الطب _ في کیفیة تدریج المتعلم للطب و ذکر مراتب الکتب فیه _ فی العبارات و الحدود الطبیه ( األلفاظ المنطقیة ،الفلسفیة و ) ... ابن مسکویه م 421 _ ابو علی احمد بن محمد بن یعقوب بن مسکویه _ تهذیب األخالق و تطهیر األعراق _ کتاب األشربة _ کتاب الطبیخ _ رسالة في دفع الغم من الموت ابو ریحان بیرونی 362 -440 _ اختر شناس ،فیلسوف _ الصیدنه ترجمه قدیم :ابوبکر علی بن عثمان کاسانی _ الجماهر في الجواهر علی بن عیسی کحال ق4و5 _ طبیب و چشم پزشک مسیحی بیمارستان عضدی بغداد تذکرة الکحالین 122فصل در 3کتاب : _ تشریح چشم _ بیماری های چشم _ بیماری های غیر قابل احساس چشم ابن سینا 370 -428 _ ابو علی حسین بن علی بن سینا _ ملقب به شیخ الرئیس ،حجة الحق _ دانشمند ،فیلسوف ،طبیب و جامع علوم گوناگون از کتب وی در حکمت و فلسفه : _ الشفاء ( منطق ،طبیعیات ،ریاضیات ،الهیات ) _ النجاة ،دانشنامه عالئی ،عیون الحکمة و... _ االشارات و التنبیهات ( منطق 10نهج ،حکمت 10 نمط ) _ الحکمة المشرقیة ( منطق ،مقدمه حکمت ) تأثیر وی بر تمام دانشمندان غرب و شرق پس از وی کامال مشهود است . کتب طبی ابن سینا : _ القانون في الطب شامل فنون خمسه کلیات امراض غیر مختصه امراض مختصه فنون خمسه طب مفردات قرابادین اهمیت و خصوصیات کتاب قانون : عالمه قطب الدین شیرازی پس از چند دوره ” قانون ” خواندن نزد اساتید زبده مینگارد : ” لکن لکون هذا الکتاب من اصعب الکتب المصنفة في هذا الفن مدرکا و اضیقها مسلکا الشتماله علی اللطائف الحکمیة و االسرار العجیبة التی حارت اذهان ابناء الزمان عن ادراکها و خارت قواهم عن الوصول الی ذری افالکها النها نهایات انظار االولین من المتقدمین و غایات افکار اآلخرین من المتأخرین لم یکن احد منهم یخرج عن عهدة جمیع الکتاب شروح قانون : _ عز الدین رازی _قطب الدین مصری _ افضل الدین محمد جوینی ( خونجی ) _ ربیع الدین عبد العزیز بن عبد الجبار چلپی _ یعقوب بن اسحاق السامری الطبیب بمصر _ هبة هللا الیهودی المصری _ فخرالدین رازی ( جرح البعض ال شرح الکل ) _ سدید الدین کازرونی _ داود أنطاکی ( شرح القانون ،نظم القانون ) _ علی بن عبدهللا بن زین العرب _ علی الجیالنی مهم ترین شروح قانون شرح ابن نفیس عالمه قطب الدین شیرازی التحفة السعدیة عالمه محمد بن محمود آملی _ تنقیح القانون هبة هللا بن جمیع یهودی مصری ( در رد قانون ) _ ردیه بر ابن جمیع االمام عبد اللطیف بن یوسف البغدادی خالصه هایی از _ الموجز ابن نفیس _ مختصر ایالقی قانون : کتب دیگر شیخ : _ االرجوزة ابن زهر " :تشتمل علی مبادئ هذا العلم و انها تغنی عن جملة من المصنفات فی هذه الصناعة ” الطب حفظ صحة برء مرض قسمته االولی لعلم و عمل سب ٌع طبیعات من االمور ثم ثالث سطرت فی الکتب من سبب فی بدن منذ عرض و العلم فی ثالثة قد اکتمل و ستة و کلها ضروری من عرض ومرض و سبب و عمل الطبیب علی ضربین و غیره یعمل بالدواء فواحد یعمل بالیدین و ما یقدر من الغذاء _ شرح ابن رشد شروح ارجوزه : _ شرح ابو الحجاج یوسف بن محمد بن طلموس م 620در اندلس _ شرح شریف صیقلی م 796 _شرح ابی النجا شرف الدین موسی بن ابراهیم بن موسی م 879 الجوهر النفیس فی شرح ارجوزه الشیخ الرئیس _ شرح محمد بن اسماعیل بن محمد م 989 _ شرح مدین بن عبد الرحمان قوصونی مصری م 1044 _ شرح محمد جبلی طبیب م 1137 _ شرح شبلی بن ابراهیم شمیل م 1335 _شرح ابی زید عبد الرحمن ابن ابی جمعه _ شرح احمد بن محمد بن محمد بن مهنا (االیضاح و التتمیم) _ استدراک ابو موسی هارون بن اسحاق بن عزرون یهودی اندلسی 247 بیت م بعد 600 رسائل طبی ابن سینا : _ فی تدارک الخطأ الواقع علی الطبیب _ حفظ الصحة _ االدویة القلبیة _ تشریح االعضاء _ جودیه ( فارسی ) _ اول ما یجب علی الطبیب _ رگ شناسی _ القولنج _ الباه _ چاره کردن ترس و اندوه از مرگ و ... برخی کتب فارسی قرن : 4 _ دانشنامه میسری ( شعر تعلیمی ) _ االبنیة عن حقائق األدویة ابو منصور موفق هروی _ هدایة المتعلمین في الطب ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی سید اسماعیل جرجانی م 531 _ السید االمام ابو ابراهیم اسماعیل بن الحسین الحسینی الجرجانی نور هللا ضریحه _ عالوه بر طب در تصوف نیز نام آور بوده است . کتب طبی جرجانی _ ذخیره خوارزمشاهی _ االغراض الطبیة ( از مفصل به مجمل ) : د .سید جالل مصطفوی د .حسن تاجبخش _ خفی عالیی د .نجم آبادی ،د .والیتی _ یادگار د .مهدی محقق اغراض : ” به صورت کوچک است و به معنی بزرگ و به صورت مختصرست و به کثرت فواید و شرح مشکالت مبسوط .هیچ نکته و فایده علمی از این کتاب بیرون نیست و هیچ فروگذاشته نیست بلکه اندر مضایق و مواضع بحث تصرفها کرده آمده است و به تحقیق رسانیده و کشف تمام کرده و دعوی خادم آنست که امروز در علم طب ،مختصری بدین کمال موجود نیست و درستی این دعوی یه مطالعه معلوم گردد و به مقایسه ظاهر شود ” _ زبدة الطب ( عربی _ مجدول ) ابن بکالرش ق5 _ طبیب یهودی اندلسی _ کتاب المستعینی ( کتاب مجدول فی المفردات ) ابن بطالن بغدادی م 455 _ تقویم الصحة ( مجدول – مفردات ) _ تقویم االبدان ( مجدول – معالجات ) _ دعوة االطباء ( ادبیات طبی ) نقض و رد علی بن رضوان مصری ابن رشد اندلسی م 595 _ ابو الولید محمد بن احمد بن رشد _ فیلسوف برجسته مشاءی اندلس _ الکلیات ( معروف به کلیات ابن رشد ) _ شرح ارجوزه ابن سینا عطار هارونی ق7 _ داود بن ابی نصر _ منهاج الدکان فی األدویة النافعة لالبدان ابن بیطار م 644 _ ضیاء الدین عبد هللا بن احمد مالقی اندلسی _ عشاب اندلسی _ الجامع للمفردات فی االغذیه و االدویة ابن نفیس م 687 _ ابوالحسن عالء الدین علی بن ابی الحزم بن نفیس قرشی _ پزشک مشهور ،نحوی ،منطقی ،متکلم و فیلسوف ،فقیه شافعی _ ابن سینای دوم _ شاگرد ابن دخوار _ دمشق ،قاهره ( بیمارستان منصوری ) _ کاشف گردش خون صغیر ریوی ( سروس ،هاروی ) کتاب کالمی وی : _ الرسالة الکاملیة في السیرة النبویة فاضل بن ناطق در برابر حی بن یقظان ابن ُ طفیل کتب طبی وی : _ شرح القانون کتاب درسی _ موجز القانون شروح _ :محمد آقسرایی حل الموجز _ ابراهیم بن محمد السویدی م 690 _ سدید الدین کازرونی المغني _ محمود بن احمد امشاطی ت 810 _ نفیس بن عوض کرمانی ت 841 _ احمد بن ابراهیم الطبی م 971 _ شرح تشریح القانون _ تشریح اعضاء مفردة ( شرح عالمه محمد بن محمود آملی ) _ شرح مسائل في الطب حنین _ شرح فصول بقراط _ جامع الدقائق من الطب _ بغیة الطالبین و حجة المتطببین _ رسالة في أوجاع االطفال کتاب شامل طبی وی : _ الشامل في الطب 300ج _ 80جلد به دست ما (؟) رسیده _ در 14جلد چاپ شده قطب الدین شیرازی 634 - 710 _ عالمه محمد بن مسعود شیرازی _ پدرش طبیب و شاگرد سهروردی عارف _ در 14سالگی پدرش را از دست داد _ طبیب و چشم پزشک بیمارستان مظفری شیراز _ 3دوره قانون درس گرفت و 5شرح خواند _ قطب مصری ،افضل خونجی ،رفیع جیلی ،نجم نخجوانی _ حضور درس مدینة العلم ،کعبة الحکمة ،الحضرة العلیة البهیة القدسیة و السدة السنیة الزکیة الفیلسوفیة االستاذیة النصیریة قدس هللا نفسه و روح رمسه ( انحل بعض المنغلق و بقی البعض ) _ سفر ها :خراسان ،عراق العجم ،عراق العرب ،بغداد و نواحیه ،بالد الروم :باحثت مع حکماء تلک االمصار و اطباء تلک االقطار _ سفر به مصر و یافتن ُ ظفرت) 3شرح ابن نفیس ( فیلسوف ( محقق) ،سامری ( طبیب کامل) ،ابن قف (طبیب حاذق) یافتن کتب :جوابات سامری به نجم الدین طبیب تنقیح القانون ( رد قانون شیخ ) حواشی ابن تلمیذ عبداللطیف بغدادی رد تنقیح ابن جمیع و ... _ تدوین شرح کلیات قانون ( التحفة السعدیة ) _ قضاوت و تدریس کتب وی در علوم گوناگون : _ مفتاح المفتاح شرح باب سوم ازمفتاح العلوم سکاکی درعلم معاني و بیان گفته اند این شرح از مطول و مختصر المعاني تفتازاني بهتر است. _ درة التاج لغرة الدیباج فارسی مقدمه ،منطق ،امور عامه ،طبیعیات ،ریاضیات ،الهیات اصول دین ،فروع دین ،حكمت عملي ( اخالق ،تدبیر منزل ،سیاست مدن) ،سیر و سلوك _ شرح حکمة االشراق سهروردی _ حاشیه بر حکمة العین دبیران کاتبی قزوینی حواشی از مال صدرا _ فتح المنان ( تفسیر عیاشی ) 40جلد _ حاشیه بر کشاف زمخشری _ نهایة االدراک فی درایه االفالک ( هیئت ) _ التحفة الشاهیة ( هیئت ) شرح :مال علی قوشچی حواشی سید شریف کتب طبی وی : _ التحفة السعدیة ( شرح کلیات قانون ) _ رسالة في بیان الحاجة الی الطب و آداب االطباء و وصایاهم رشید الدین فضل هللا همدانی _ وزیر و طبیب اولجایتو _مورخ شهیر ” ،جامع التواریخ ” _ تنکسوقنامه یا طب اهل ختا 645 -718 عالمه محمد بن محمود آملی م 753 _ عالمه شمس الدین محمد بن محمود آملی _ از علمای شیعه در اواخر عهد ایلخانان _ از مقربین اولجایتو و رشید الدین فضل هللا همدانی _ مجادالت و معارضات با متکلم سنی قاضی عضد الدین ایجی کتاب های وی : _ نفایس الفنون فی عرایس العیون در 75علم از علوم اوایل و 85علم از علوم دوره اسالمی _ شرح قانون محمد بن محمود چغمینی م 745 _ قانونچه ترجمه :د .محمد تقی میر _ الملخص فی الهیئة _ طب النبي (ص) نفیس بن عوض کرمانی ق9 _ شرح ” االسباب و العالمات محمد بن علی سمرقندی ” برای الغ بیک معروف به شرح االسباب کتاب درسی در معالجات _ شرح الموجز ابن نفیس( شرح نفیسی) _ بحارین در طب ت 841 سیوطی 849 - 911 _ جالل الدین عبد الرحمن سیوطی _ طب النبی (ص) معروف به المنهج السوی تلخیص :حکیم میر محمد اکبر ارزانی _ الرحمة في الطب و الحکمة ق 11و 12 حکیم مؤمن تنکابنی م 923 _ حکیم محمد مؤمن حسینی تنکابنی _ طبیب شاه سلیمان صفوی _ تحفه حکیم مؤمن ( تحفة المؤمنین ) وی این کتاب را در پی انتشار اختیارات بدیعی علی بن حسین انصاری شیرازی نگاشت . بهاء الدولة حسن م 931 _ سید سراج الدین بهاء الدوله حسن _ خالصة التجارب داود أنطاکی 950 - 1008 _ عالمه داود بن عمر انطاکی ضریر _ عالوه بر طب در طبیعیات و فلسفه و کالم و ادب عربی نیز آثاری دارد : _ الکحل النفیس لجالء أعین الرئیس شرح عینیه نفس ابن سینا _ شرح ابیات سهروردی _ غایة المرام في علم الکالم _ تزیین االسواق بتفصیل احوال العشاق کتاب های وی در طب : _ تذکرة اولی االلباب الجامع للعجب العجاب معروف به تذکره داود انطاکی ( +ذیل التذکرة ) _ بغیة المحتاج في المجرب من العالج _ النزهة المبهجة في تشحیذ االذهان و تعدیل االمزجه _ نزهة االذهان فی اصالح االبدان _ کفایة المحتاج في علم العالج _ الدرة المنتخبة فی االدویة المجربة _ شرح القانون _ نظم القانون _ الفیه در طب حکیم اکبر ارزانی ق 11و 12 _ حکیم میر محمد اکبر ارزانی _ میزان الطب (مختصر _ معالجات) _ مفرح القلوب ( شرح قانونچه – 5مقاله ) _ قرابادین قادری تصحیح :هادی نصیری حکیم علوی خان _ محمد هاشم شیرازی 1080 -1160 پسر حکیم میر محمد هادی قلندر _ ساکن هند و طبیب نادر شاه افشار _ استاد و از خاندان ( دایی پدر )عقیلی خراسانی که حکیم عقیلی از کتب وی استفاده کرده است . _ عشره کامله _ رساله چوب چینی _ جمع الجوامع _ شرح موجز بر قانون ( در بیماری های کلیوی ) _ قرابادین علوی خانی _ حاشیه بر شرح االسباب نفیسی _ احوال اعضاء الن َفس _مطب علوی خان _ نباتات یا انبیات و ... ( در گیاهان به عربی ) حکیم عقیلی خراسانی قرن 12 _ سید محمد حسین بن محمد هادی عقیلی علوی خراسانی _ وی در خاندان عقیلی که بسیاری از ایشان طبیبانی برجسته بودند چشم به جهان گشود . _ وی 5کتاب در فنون خمسه تألیف نمود و نام آن را مجمع الجوامع گزارد که به اذعان اساتید فن جامع ترین و متقن ترین و روان ترین کتب در طب اند . کتاب های عقیلی خراسانی : _ خالصة الحکمة ت 1195 در کلیات _ مخزن االدویة در مفردات _ قرابادین یا ذخایر التراکیب ت 1185 _ معالجات عقیلی 3ج شامل دو بخش : الف ) معالجات امراض غیر مختصه ب ) معالجات امراض مختصه عضو به عضو 5کتاب عقیلی در فنون خمس خالصة الحکمه مخزن االدویه قرابادین معالجات مختصه معالجات غیر مختصه دیگر کتب و رساله های او : _ رساله حجامت _ معالجات _ رساله در باب حصبه و جدری و حمیقا _ رساله در باب طحال اطفال (عربی) _ در معالجه ذات الریه اطفال _ رساله عرق مدنی و ... حکیم محمد اعظم خان ق 13 _ معروف به ناظم جهان _ از اطبای هند _ معروفیتش به خاطر کتاب ” اکسیر اعظم ” است . کتاب های وی : _ اکسیر اعظم 4ج در معالجات بیش از 2600صفحه رحلی _ نیر اعظم در نبض 88صفحه _ رموز اعظم _ انوار اعظم _ اسماء االدویة حاج محمد کریمخان کرمانی 1225 -1288 _ شاگرد سید کاظم رشتی _از مشایخ سلسله شیخیه ( رکنیه کرمان ) _ دارای 267کتاب در علوم گوناگون از جمله : حکمت الهی ، 46اعتقادات حقه ، 28سلوک الی هللا ، 5تفسیر ، 9 اخبار فقهیه ، 3احکام فقهیه ، 3ادعیه ، 5طبیعیات و ریاضیات ، 17 14کیمیاء و اکسیر ،علوم ادبی ، 9علوم غریبه 9ج 49 ،جواب سؤاالت ،پزشکی 4 مهم ترین کتب وی در کالم و حکمت : _ ارشاد العوام _ مرآة الحکمة کتاب های طبی وی : _ حقائق الطب _ جوامع العالج _ دقائق العالج 4ج ترجمه :عیسی ضیاء ابراهیمی _ شرح قسمت اندکی از قانون _ از جمله کتب خوبی که معاصرین نگاشته اند دو کتاب را نام می بریم : _ طب اسالمی گنجینه تندرستی د .رضا منتظر _ مروری بر کلیات طب سنتی د .محسن ناصری _ از عالمه حسن حسن زاده آملی کتابی با نام ” طب و طبیب و تشریح ” درحاشیه علم طب به نگارش درآمده است. از کسانی که جمع آوری های خوبی از کتب گذشتگان داشتند می توان به ” محسن عقیل ” لبنانی اشاره کرد . از جمله کتب وی : _ الداء و الدواء في طب القدماء _ الدواء عند العرب _ اسرار الطب العربی _ الغذاء محل الدواء _ اسرار االعشاب لالطفال _ صیدلیة المنزل _ االعشاب والسُکري ال لالنسولین نعم لصیدلیة رب العالمین _ االحجار الکریمة _ در پایان از مهم ترین کتب یاد شده چند نمونه ذکر می کنیم : کتاب های درسی و جامع : _ المنصوری رازی _ کامل الصناعة اهوازی ابن سینا _ القانون با 3شرح :ابن نفیس ،قطب الدین ،آملی _ اغراض و ذخیره _ خالصة الحکمة ( کلیات ) جرجانی عقیلی مفردات : _ الجامع ابن بیطار _ تحفه حکیم مؤمن تنکابنی _ مخزن االدویة عقیلی _ معارف گیاهی د .حسین میر حیدر _ گیاهان دارویی د .زرگری _ دایرة المعارف بزرگ طب اسالمی _ معجم االعشاب المصور آ .سید عبد هللا نورانی محسن عقیل _ معجم االعشاب و النباتات الطبیة د .حسان قبیسي معالجات : _ المعالجات البقراطیة طبری _ بغیة المحتاج داود انطاکی _ غایة االتقان ( الطب المجرب ) _ مجربات حکیم علوی خان مولی صالح افندی _ شرح االسباب نفیس بن عوض _ معالجات عقیلی 3ج عقیلی علوی _ اکسیر اعظم 4ج اعظم خان هندی _ راز درمان د .عبد هللا احمدیه تاریخ طب : _ تاریخ طب در ایران 2ج د .محمود نجم آبادی پیش از اسالم ،پس از اسالم _ تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران د .حسن تاجبخش 2ج ایران باستان ،دوران اسالمی احادیث طبی : _ طب االئمة باسم االنصاری _ موسوعة االحادیث الطبیة _ کتب محسن عقیل محمد الریشهری