مفهوم پيشگيري
Download
Report
Transcript مفهوم پيشگيري
اصول پيشگيري
Soheila- Dabiran
Preventive and community Medicine Department
اهداف درس
مفهوم پيشگيري را شرح دهد.
سطوح پيشگيري را نام ببرد .
اهداف سطوح پيشگيري را بيان كند.
مفهوم سطح متفاوت پيشگيري را در رابطه با سير طبيعي بيماري
مورد بحث قرار دهد.
سير طبيعي يك بيماري ,عوامل خطر و مراحل و امكانات پيشگيري
را شرح دهد.
ابو عمران موسي بن ميمون بن عبدهللا
) (Maimonidesفيلسوف مصري
( 1135-1204ميالدي)
معقولزندگي كن ,از بين يك هزار انسان تنها يكي به مرگ
طبيعي ميميرد ,مابقي تسليم شيوه هاي نامعقول زندگي
هستند.
«ابن ميمون»
تاريخچه
سابقه پزشكي پيشگيري نوين به قرن هيجدهم ميالدي باز ميگردد كه
در آن قرن به عنوان يك شاخه متمايز از بهداشت عمومي در آمد
پزشكي پيشگيري حتي پيش از شناخـته شـدن عوامـل بيماريزاي زنده
به وجــود آمد.
جيمزليند ( ،)James Lindمصرف ميوه و سبزي هاي تازه
را در سال 1753براي جلوگيري از بروز اسكوربوت ترغيب نمود.
ادوارد جنر ( )Edward Jeunerپزشك انگليسي ،در سال
1796مايه كوبي عليه آبله را كشف كرد.
اين دو كشف آغاز عصر جديدي را مشخص ميكنند كه در آن از
بيماري ها با تدابير اختصاصي جلوگيري ميشود .
Lifestyle Factors
“Genes load the gun.
Lifestyle pulls the trigger”
Dr. Elliot Joslin
Semmelweis Ignac – 1847 (01/07/1818 –
13/08/1865)
Hungarian Physician
Autopsy Room
Autopsy Room
Chlorinat
e
Solution
Wash
hand
s
Delivery Room
“Childbed
fever”
Maternal
Mortality : 18%
Delivery Room
Maternal
Mortality : 2%
پيشرفت بعدي در پزشكي پيشگيري روشن شدن راه هاي
انتقال بيماري بود.
بروس ( ،)Bruceدر ،1896نشان داد كه بيماري
خواب آفريقايي توسط مگس تسه تسه منتقل ميشود.
راس ( ،)Rossدر 1898نشان داد كه ماالريا توسط پشه
آنوفل انتقال مييابد .
والتر ( ،)Walterو همكاران او نشان دادند كه بيماري
تب زرد توسط پشه آيدس منتقل ميشود
پس از كشف عامل بيماريزاي زنده براي بيماري ها و
اثبات فرضيه ميكروبي ايجاد بيماري ،پزشكي پيشگيري،
پايه هاي مستحكمي را كسب كرد.
ويژگي عمدة نيمه دوّ م قرن نوزدهم ،كشفيّات در پزشكي
پيشگيري است.
كشف درمان ضد هاري ( ،)1883واكسن وبا (،)1892
پادزهر ديفتري ( ،)1894واكسن ضد حصبه (،)1898
مواد گندزدا و ضد عفوني (1912ـ.)1827
Human health
Human health :2001 WHO رفاه کامل جسمی،
روانی و اجتماعی و نه تنها فقدان بيماری.
سالمت جسمی و روانی ،و سالمت ، well-being/socialمستقل
نمی تواند وجود داشته باشد و ابعاد ان وابسته به يکديگر است
اهداف علم پزشكي عبارتند از حفظ
سالمتي افراد سالم و بازگرداندن آن به
هنگام بيماري ،ارتقاي سالمتي و كاهش
و رفع رنج و ناراحتي مردم.
اين اهداف در واژه "پيشگيري"
گنجانده شده اند.
مفهوم پيشگيري
پيشگيري ،به مفهوم ساده ،به معناي جلوگيري از به وجود
آمدن بيماري قبل از وقوع آن است .در عين حال پيشگيري
شامل كلّيه اقداماتي ميشود كه از آن ها براي قطع يا آهسته
كردن سير بيماري ،استفاده ميشود.
پزشكي پيشگيري سبب و محور رشد در پزشكي است .
شواهد نشان می دهد که تمرين عادات سالم می تواند
به ميزان قابل توجهی شانس ابتال به بيماری های مزمن
را کاهش دهد.
Vision
Healthy People in
Healthy
Communities
در پزشكي پيشگيري انسان در كلّيت محيط
خود مورد بررسي قرار مي گيرد
بنا براين
اپيدميولوژيست ها ،مهندسان بهسازي و كنترل
آلودگي ،شيميدان هاي زيست محيطي ،پرستاران
بهداشت عمومي ،جامعه شناسان پزشكي ،روان
شناسان و اقتصاددانان بهداشتي ،همه در برنامه
پيشگيري نقش موثري را ايفا ميكنند.
طب پيشگيری
پزشکان طب پيشگيری با گروه های
جمعيت و با فرد بيمارسر و كار دارند و
جهت ارتقاء سطح سالمت و پيشگيري از
خطرات ناشی از بيماری ،جراحت ،
ناتوانی و مرگ كوشش مي كنند.
هرچه علم بيشتر پيشرفت ميكند،
اقدامات پزشكي نيز بيشتر ماهيت
پيشگيرانه به خود ميگيرد.
Successful prevention depends
-1اگاهی از علت و معلول
-2راههاي انتقال
-3شناسايی عوامل خطر و گروه خطر
-4در دسترس بودن تشخيص زودرس و پيشگيری يا درمان
-5سازماني برای اعمال اين تدابير مناسب به افراد و يا گروهها
-6ارزيابی مستمر و توسعه روش های کاربردی
Successful prevention depends
طيف بيماري
Destitution
Dissatisfaction
Discomfort
Disability
Disease
Death
ناچاري
نارضايتي
ناراحتي
ناتواني
ناخوشي
نابودي
سير طبيعي بيماري
مرحله آمادگي
مرحله قبل از بروز عالئم بيماري
مرحله عالئم باليني
مرحله معلوليت
مرگ
عوامل زيستی و عوامل رفتاری
عوامل محيطی
عوامل ايمونولوژيک
عوامل تغذيه ای
عوامل ژنتيک
خدمات ،عوامل اجتماعی و عوامل معنوی
عوامل بيماريزا
بيولوژيك (ويروس -قارچ –باكتري-پارازيت)....
فيزيكي (سر و صدا).....
شيميايي (سموم الرژن ها ....داروها )
عامل بيماريزا شرط الزم براي ايجاد بيماري است
عامل ميزبان
فاكتورهاي داخلي
مثال :سن -جنس –نژاد – رفتارهاي پر خطر
عوامل محيطي
عوامل محيطي :اثر بر عامل بيماريزا و فرصت براي مواجهه
مثال:آب و هوا ،ويژگي هاي جغرافيايي،وجود حشرات (انتقال
عامل بيماريزا) عوامل اقتصادي اجتماعي (دسترسي به
خدمات،تراكم جمعيت بهداشت محيط ).....
The cycle of infection has three major links:
Agent
HOST
Environment
M.O.T
مدل :MOTاستفاده از اطالعات مربوط به توزيع عفونت
های شايع در جمعيت ها و مفروضات در مورد الگوهای
رفتارهای پر خطر در گروه های مختلف خطر برای محاسبه
توزيع مورد انتظار عفونت های جديد HIVبزرگساالن در
سال بعد به شرط قرار گرفتن درمعرض خطراست.
Preventable Causes of Disease
عوامل زيستی و عوامل رفتاری
عوامل محيطی
عوامل ايمونولوژيک
عوامل تغذيه ای
عوامل ژنتيک
خدمات ،عوامل اجتماعی و عوامل معنوی
THE HOST - ENVIRONMENT
INTERACTION
ANKYLOSING SPONDYLITIS
Persons with HLA-B27 approximately
90 times more likely to develop the
disease (Genetic Susceptibility)
However, only 10% of the individuals
with HLA-B27 will develop the
disease (Environmental Exposure)
THE HOST - ENVIRONMENT
INTERACTION
“Virtually all chronic diseases have multi-factorial
etiologies” -- many may have infectious components.
Type I
Enteroviruses
diabetes
B-cell lymphomas
Epstein Barr virus
Heart disease
Chlamydia pneumoniae
Peptic ulcers
Helicobacter pylori
Liver cancer
Hepatitis B and C
Schizophrenia
Borna disease virus
Primordial prevention
Primary prevention
Secondary prevention
Tertiary prevention
• Primary &Primordial prevention
=> pre-event phase
• Secondary prevention => event
phase
• Tertiary prevention => post-event
phase
Prevention of diseases and
health promotion
پيشگيری از بيماری ها و ارتقاء سالمت با يکديگر متفاوت
هستند ،اما اهداف آنها منطبق شده است.
پيشگيري نخستين
پيشگيري نخستين مفهومي جديد است كه بر پيشگيري از
بيماري هاي مزمن توجه ويژه اي دارد.
در اين نوع ،پيشگيري مفهومي واقعي دارد ،يعني پيشگيري
مانع از ايجاد و گسترش عوامل خطر در كشور يا گروه
هايي از جمعيت خواهد شد كه عوامل خطر هنوز در آنها
بروز نكرده اند.
بسياري از مشكالت بهداشتي بزرگساالن (نظير چاقي و
پُرفشاري خون) در كودكي افراد ريشه دارد.
پيشگيري نخستين
در كشور هاي در حال توسعه ،ميرايي از بيماري هاي
عفوني در حال كاهش و اميدبه زندگي در حال افزايش است،
اما بيماري هاي غيرمسري نظير بيماري هاي قلبي ـ عروقي
و سرطان ها روند صعودي يافته اند .
داليل عمده آن :افزايش طول عمر ،افزايش و طوالني تر
شدن مواجهه با عوامل خطر و تغيير الگوي زندگي است .
پيشگيري ابتدائي(نخستين)
جلوگيري از پيدايش و برقراري الگوهاي
اجتماعي اقتصادي و فرهنگي
كه نقش آنها
در افزايش خطر بيماري شناخته شده
است.
HEALTH PROMOTION
It is intended to improve the general
health of the individual and community,
through:
1. Adequate nutrition
2. Environmental sanitation
3. Personal hygiene
4. Health education
5. Socio-economic development
6. Genetic counseling … etc.
پيشگيري اوليه
اقداماتي كه پيش از شروع بيماري انجام مي گيرد و
امكان
بروز بعدي بيماري را از بين مي برد.
اين حاکی از مداخله در مرحله قبل از پاتوژنز بيماری يا
مشکل سالمت
است.
ارتقاي بهداشت عمومي و اقدامات اختصاصي حفاظتي
Interventions to break the cycle of
infection
بهترين اقدامات کنترل براي اولين عامل :
کنترل مخزن و يا منبع عفونت مقدار عامل را کاهش مي دهد.
بهترين اقدامات کنترل براي دومين عامل عبارتند از :
قطع انتقال از منبع عفونت به ميزبان حساس.
مانند :کنترل ناقل ،کنترل حلزون و بهبود بهداشت محيط
زيست.
بهترين اقدامات کنترل براي سومين عامل عبارتند از :
بهبود مکانيزم دفاع ميزبان با استفاده از
Chemoprophylaxisمناسب ،پيشگيری با
واکسيناسيون.
Primary prevention
Achieved by
Health promotion
Health education
Environmental modifications
Specific protection
Immunization and chemoprophylaxis
chemoprophylaxis
Use of specific nutrients or supplementat
Protection against occupational hazards
Nutritional interventions
Safety of drugs and foods
Life style and behavioral changes
Control of environmental hazards,
e.g. air pollution
خط مش ي سازمان جهاني بهداشت براي پيشگيري اوليه از
بيماريهاي غير واگير
راهبرد جمعيتي )Population (mass
Strategy
راهبرد گروههاي پر مخاطره High Risk Strategy
راهبرد جمعيتي Population (mass) Strategy
مطالعات نشان داده اند که حتی يک کاهش کوچک در فشار
خون متوسط و يا کلسترول سرم در جمعيت باعث کاهش
زيادي در بروز بيماری های قلبی عروقی مي شود.
رويکرد به عوامل اجتماعی و اقتصادی ،تغييرات رفتاری
و روش زندگی .
راهبرد گروههاي پر مخاطره
استراتژی در معرض خطر با هدف مراقبت پيشگيرانه به
افراد در معرض خطر خاص است.
نياز به تشخيص از افراد در معرض خطر باال با استفاده
بهينه از روش های بالينی دارد.
مزايا و معايب راهبرد جمعيتي
تاثير زياد براي كل جامعه
كاري اساس ي و ريشه اي (زمان اثر بخش ي طوالني)
عدم وجود انگيزه در فرد و پزشك
مزايا و معايب راهبرد گروههاي پر مخاطره
وجود انگيزه براي فرد و پزشك
مشكالت شناسائي گروههاي پرمخاطره
تاثير محدود و موقتي
پيشگيري ثانويه
اقدامي كه پيشرفت بيماري را در مراحل ناپيداي آن متوقف و با
درمان آن قبل از تغييرات پاتولوژيک غير قابل برگشت از بروز
عوارض بيماري جلوگيري مي كند.
محافظت ديگران در جامعه از ابتال به عفونت ،در نتيجه ارائه
پيشگيری ثانويه برای آنهايی که آلوده اند و پيشگيری اوليه برای
مخاطبين احتمالی آنها است.
درمان به موقع ومناسب.
کميته کارشناسی WHOسال 1973تعريف تشخيص
اوليه اختالالت سالمت
" تشخيص اختالالت homoeostaticو
مکانيزم هاي جبرانی در حالی که تغييرات بيوشيميايی،
مورفولوژيک و عملکردی هنوز هم برگشت پذير است".
راهبرد
-1غربالگری
-2بيمار يابی
-3معاينات دوره ای
اهداف پيشگيری ثالثيه به حداقل رساندن ناتوانی برای حفظ
يا بازيابی عملکرد و ارتقاء کيفيت زندگی
درمان بيماری ها و مشکالت بهداشتی برای جلوگيری از
اثرات منفی ناتوانی يا معلوليت ،و بازگشت فرد به باالترين
سطح ممکن عملکردی
اهداف پيشگيری ثالثه
«پيش گيري ثالثيه »
تدابير موجود براي كاهش يا محدود
كردن نقص عضو و ناتوانائيهاي حاصله از بيماري
وبه حداقل رساندن رنج و آسيب ناش ي از انحراف
از سالمت كامل
درمان بيماری ها و مشکالت بهداشتی برای جلوگيری از
اثرات منفی ناتوانی يا معلوليت ،و بازگشت فرد به
باالترين سطح ممکن عملکردی
Disability
معلوليت " محدوديت و عدم
توانايی در انجام فعاليت برای
انسان در محدوده نرمال در
نظر گرفته شده است".
Rehabilitation
توانبخشی "استفاده از اقدامات پزشکی ،
اجتماعی ،آموزشی و حرفه ای ترکيب شده
و هماهنگ برای آموزش و بازآموزی فرد
به باالترين سطح ممکن از توانايی
عملکردی است”.
ارتقاء قدرت تطابق بيمار با حاالت بهبود
ناپذير
Primary
Prevention
Secondary
Prevention
Tertiary
Prevention
The pyramid and iceberg of disease
Intervention
1
1
Diseased, diagnosed &
Nil, except observation
controlled
2
Review
3
Opportunistic or population
screening
4
2 Diagnosed, uncontrolled
3 Undiagnosed disease
Screening or health education
4 Risk factors for disease
5
Protection of current status
(Health Promotion)
5 Free of risk factors
Prevention Triangles
Tertiary
Prevention
Secondary
Prevention
Tertiary
Medical Care
Secondary
Medical Care
Primary Medical Care
Clinical Preventive Services
Primary
Prevention
Population Oriented Prevention
Examples of rehabilitation
مدارس ويژه دانش آموزان نابينا.
ارائه کمک برای افرادمبتال به فلج.
عمل جراحی ترميمی برای جذاميان.
اصالح زندگی برای بيماران قلبی يا سل.
سطوح پيشگيري
سطح
ابتدایي
اوليه
دوم
سوم
مرحله بيماري
شرايط زمينه اي براي ايجاد علت
ّ
عواملي ِعلي ويژه
مرحله اوليه بيماري
مرحله پيشرفته
بيماري
جمعيت هدف
كل جمعيت /گروه هاي انتخاب شده
جمعيت /گروه هاي انتخاب شده افراد سالم
بيماران /كل جامعه
بيماران
.پيشرفت هايي كه در زمينه درمان به دست آمده است نياز به
مراقبت هاي پيشگيرانه و يا سودمندي آن ها را كم نكرده
است و به دليل اين كه محدوديت هاي پزشكي نوين براي
درمان بيماري آشكار شده و هزينه هاي مراقبت پزشكي به
طور روزافزوني افزايش يافته است ،نياز به تمام سطوح
پيشگيري در تمام كشورها احساس ميشود .
Global Burden of Disease (DALYS)
2020
1990
Lower Respiratory Infection
1
Ischemic heart
disease
Diarrheal Disease
2
Depression
Perinatal
3
Road Traffic
Accidents
Depression
4
Cerebrovascular
Ischemic Heart Disease
5
COPD
Cerebrovascular
6
Lower Respiratory
Infection
Tuberculosis
7
Tuberculosis
Measles
8
War
Road Traffic Accidents
9
Diarrheal Disease
Congenital Diseases
10
HIV
Malaria
11
Perinatal Disease
COPD
12
Violence
Falls
13
Rising Life Expectancy
Source: United Nations (U.N.) Population Division, Demographic
Indicators, 1950-2050 (The 1996 Revision) (U.N., New York,
1996).
– Number of Older Americans
Death Rate
for Infectious
Diseases
”“The Bottom Billion
متوسط اميد به زندگی دريك ميليارد پاييني 50سال است
حدود يک در هفت کودک قبل از سن 5سالگی می ميرد
حدود سه چهارم مردم دريك ميليارد پاييني در گير يک جنگ داخلی
هستند يا جديدا ٌ از آن فارغ شده اند.
كساني که در رفاه زندگی می کند فکر می کنند سالمت
زمينه اي برای لذت بردن از زندگی است و کسانی که از
منابع کمتر برخوردارند فکر می کنند نياز اساسی برای
زندگی است .
با توجه به فرهنگ ها و تجربيات مختلف مفاهيم مختلف
براي سالمت و ارتقاء آن وجود دارد.
ارتقائ سالمت و پيشگيری از فعاليت هايی هستندکه با هم مرتبط
هستند .
جمع بندي
هدف پزشكي پيشگيري
مقابله با عوامل بيماريزاو
يا جدا كردن آن و تاثير
گذاري بر بيماري مي باشد.
سكته مغزي
اختالل جريان خون مغز كه حداقل 24ساعت كاهش يابد.
)(CVA
تظاهرات :بستگي به محل ضايعه دارد.
علل
ترومبوز
انفاركتوس كوچك در عمق مغز )(Lacunae
لخته متحرك آمبولي
هماتوم داخل مغزي
خونريزي زير عنكبوتيه
آنوريسم
مالفورماسيون شرياني وريدي
تطابق موارد با سطوح پيشگيري.
هر گزينه ممکن است يک بار ،بيش از يک بار ،و يا در
همه موارد انتخاب شود
انجام endarterectomyکاروتيد در بيماران مبتال به حمله
ايسکميک گذرا
توصيه به فعاليت بدنی منظم به افراد بدون اختالل پزشکی شناخته
شده
واکسيناسيون پرسنل بهداشتی درمانی در برابر هپاتيت B
پايش رشد و تکامل در كودك
تجويز ايزونيازيد به مدت 1سال به يک كودك با تست پوستی
توبرکولين ()PPDمثبت.
پاسخ ها