Transcript łatwy i trudny problem. Argument z wiedzy

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
ŚWIADOMOŚĆ: ŁATWY I TRUDNY
PROBLEM. ARGUMENT Z WIEDZY
Rozkład jazdy
 Filozofowie o świadomości
 Podstawowe rozróżnienia
 Funkcjonalistyczne teorie świadomości
 Argument z wiedzy
Filozofowie o świadomości
 Filozofia nowożytna to przede wszystkim
filozofia świadomości: filozofia świadomego
podmiotu, który ma różne stany świadomości
 Filozofię świadomości kwestionuje dopiero
późna fenomenologia Heideggera, filozofia
analityczna i późny marksizm
 Ale kwestionuje, rzadko odpowiadając na
pytanie, czym w ogóle jest świadomość.
Dwa typy świadomości: część
a całość
 Świadomość podmiotowa (creature
consciousness): przypisuje się całemu
podmiotowi, który jest czegoś świadomy
 Świadomość stanu (state consciousness):
przypisuje się ją świadomemu stanowi – ten
stan nie jest sam czegoś świadomy, ale jest
stanem świadomym, który jest o czymś
Dwa typy świadomości:
przedmiot i brak
 Odróżnia się też świadomość:
 Tranzytywną, tj. mającą przedmiot: wedle
fenomenologów świadomość jest zawsze
świadomością czegoś, jakiegoś przedmiotu
(choćby tylko intencjonalnego)
 Postrzeżenia, myśli, pragnienia, postawy
propozycjonalne różnego rodzaju
 Nietranzytywną, tj. nierelacyjną: np. jestem
świadom bólu, lecz nie wszyscy chcą rozumieć ból
jako będący o czymś (np. o żołądku):
 Emocje, nastroje, qualia?
Czym jest świadomość?
 Intuicja reflektora: monitor stanu wewnętrznego,
stan dotyczący innego stanu umysłowego
 Teorie świadomości jako stanu wyższego rzędu
 Intuicja lokalizacji: miejsce, gdzie wszystko się łączy
 Tradycyjny kartezjański teatr
 Teoria globalnego obszaru roboczego
 Teoria wielokrotnych szkiców, koncepcja świadomości
poznawczej
 Teoria minimalnej złożoności obliczeniowej
 Tylko odpowiednio zintegrowane sieci neuronowe są
substratami świadomości
Teorie stanu wyższego rzędu
 David Rosenthal: stan jest
świadomy, jeśli ktoś zdaje sobie
sprawę, że jest w tym stanie.
 Świadectwem świadomości
jest to, że można z niej zdać sprawę
werbalnie.
 Teoria ta jest nową wersją koncepcji zmysłu
wewnętrznego.
Teatr kartezjański
 Intuicja, że istnieje „ekran” świadomości, w
którym wszystko się zbiega:
 Ale procesy przetwarzania
mogą być równoległe,
przez co trudno mówić
o jednym ekranie.
 Nie mówiąc o tym, że trzeba
zluzować homunkulusa.
Globalna przestrzeń robocza
 Bernard Baars, Stanislas Dehaene,
Daniel Dennett: istnieje globalna
przestrzeń przetwarzania
informacji, do której dostęp
mają różne procesy.
 Przetwarzanie jest równoległe i nie ma tu
klasycznego kartezjańskiego teatru.
Teoria minimalnej wymaganej
złożoności informacyjnej
 Gulio Tononi: istnieje pewna miara złożoności
układu nerwowego φ (zdefiniowana
matematycznie, choć na razie formuła jest
trudna do obliczenia).
 Po przekroczeniu tej miary
mamy do czynienia ze
świadomością.
Teorie funkcjonalistyczne
 David Chalmers określa wszystkie
wymienione teorie jako funkcjonalistyczne.
 Nie określają one bowiem świadomości
jedynie jako wytworu określonego substratu
biologicznego, lecz raczej jako wytwór
swoistej architektury przetwarzania
informacji.
 Lecz mają podobno ogromną wadę…
Łatwy i trudny problem
świadomości
 Wedle Chalmersa teorie te dotyczą
świadomości rozumianej jako przytomność
czegoś — zdawanie sobie z czegoś sprawy
(awareness).
 A to jego zdaniem jest tylko łatwy problem.
 Trudny dotyczy czegoś zupełnie innego.
Dlaczego przeżycia są
jakieś?
 Dlaczego bóle są bolesne, pomidory widzimy
czerwone, a skrzypienie styropianu na szybie
jako skrzypiące?
 To trudny problem świadomości.
 Zdaniem antyfunkcjonalistów nie można go
rozwiązać, opierając się na dowolnej z
funkcjonalistycznych teorii…
 (Tu chodzi o qualia, ale o nich za tydzień).
Jak to jest być nietoperzem?
 Thomas Nagel: nigdy nie możemy się
dowiedzieć, jak to jest być nietoperzem, bo
nie mamy echolokacji.
Replika Kathleen
Akins
 Jak to jest być nietoperzem? – być nudnym i
krótkowzrocznym.
 Akins pokazuje, że Nagel opiera się na wiedzy
biologicznej i neurobiologicznej, dzięki której
wie, że nietoperze słyszą owady, na które
polują.
 A to znaczy, że jednak coś na temat słuchu u
nietoperzy wiadomo.
Argumenty z wiedzy przeciwko
funkcjonalizmowi
 To jest tak naprawdę jeden argument, ale w
wielu wersjach, bo opiera się na podobnym
schemacie.
 Argument z wiedzy Franka Jacksona
 Argument z wyobrażalności zombie Davida
Chalmersa
Argument z wiedzy
 Frank Jackson – filozof australijski
 Wyobraźmy sobie, że istnieje Maria,
neurobiolożka, która wie wszystko, co można
wiedzieć o układzie nerwowym.
 Żyje ona przez wiele lat w czarno-białym
świecie, nie widząc kolorów.
 Pewnego dnia, zdejmuje swoje czarno-białe
okulary.
 Czy będzie zdziwiona widząc czerwonego
pomidora?
Maria-neurobiolożka
 Jeśli będzie zdziwiona, to fizykalizm jest
fałszywy.
 Bo przecież ona, z założenia eksperymentu
myślowego, dysponuje całą wiedzę fizykalną.
 A jednak się dziwi!
 A więc fizykalizm (nie tylko funkcjonalizm)
jest fałszywy.
Odpowiedzi na eksperyment
Jacksona
 Odpowiedź Paula Churchlanda:
 Jackson myli wiedzę-jak i wiedzę-że. Pewnie, że
Maria zna całą wiedzę o tym, jakie procesy
zachodzą przy widzeniu pomidora. Ale ponieważ u
niej one nie zaszły, to nie ma wiedzy praktycznej,
proceduralnej, która różni się od wiedzy przez
opis.
 Wada odpowiedzi: dlaczego nie mogłaby poznać
wiedzy proceduralnej? Czy którakolwiek z teorii
świadomości o tym mówiła?
Odpowiedź Daniela Dennetta
 Ależ Maria wcale się nie zdziwi. Ona przecież
będzie wiedziała, jak pomidory wyglądają.
 Ona z definicji wie wszystko.
 To nie jest niewinne założenie. To założenie, które
powoduje, że nie sposób wyobrazić sobie tej
sytuacji, bo nie istnieje żaden skończony podmiot,
który wie wszystko.
Robomaria
 No to skoro chcecie się bawić, to się
pobawmy.
 Zastąpmy Marię robotem, bo wtedy będzie
można precyzyjniej poeksperymentować.
 I Robomaria będzie znała strukturę tego typu
robotów, jakimi jest. Będzie wiedzieć, jaki
stan odpowiada czerwieni, zanim spotka
pomidora.
 QED.
Odpowiedź Miłkowskiego ;)
 Załóżmy, że dualizm jest prawdziwy i że
Maria jest dualistką. Zna dualistyczną teorię
świadomości, ale żyje w czarno-białym
świecie?
 Jak to nam w ogóle może pomóc?
Argument z zombich
 David Chalmers – kolejny realista australijski
 Wyobraźmy sobie, że istnieje mój
duplikat, który zachowuje się
dokładnie tak samo jak ja.
 I że ma dokładnie te same stany
obliczeniowe.
 Ale nie ma świadomości.
 To wyobrażenie jest niesprzeczne.
 A więc świadomość nie wiąże się pojęciowo ze
strukturą funkcjonalną i światem fizycznym.
Replika (słaba)
 Ale przecież mamy zawodną wyobraźnię,
więc możemy sobie wyobrażać rzeczy
niemożliwe.
 Na przykład może nam się wydawać, że
wyobrażamy sobie największą liczbę
naturalną, nie zauważając sprzeczności.
 To słaba replika, bo Chalmers może
wyeliminować termin „wyobrażalność” na
rzecz terminu „możliwość logiczna”.
Replika (ostateczna)
 Ale jeśli w określonym języku (np. fizykalisty)
wyraz „świadomość” oznacza zawsze takie
układy fizyczne, które mają świadomość
zgodnie np. z teorią Rosenthala czy
Tononiego, to w jego języku będzie
sprzeczność.
 A więc argument z zombich dowodzi tylko, że
niektórzy mają intuicje kartezjańskie.
 No po prostu szok.
Misterianizm
 Radykalniejsze (pozornie!) stanowisko Colina
McGinna: świadomości nie możemy, być
może, w ogóle poznać.
 Sęk w tym, że ten sceptycyzm jest
bardzo płytki, bo opiera się na
sugestii, że być może problem jest
za trudny.
 Ale nie wiadomo czemu za trudny.
Pozytywizm
 August Comte (1798-1857),
twórca pozytywizmu:
 Nie można poznać istoty rzeczy,
a jedynie ich przejawy (zjawiska).
 Comte twierdził, że np. bezpłodną
metafizyką jest poznawanie składu
chemicznego gwiazd. Okazało się to możliwe
prawie bezpośrednio po wydaniu jego dzieł.
 Comte odrzucał też introspekcję jako
niemożliwą. Trochę jak McGinn…
Podsumowanie
 Istnieją stosunkowo rozbudowane teorie
funkcjonalistyczne:
 teoria stanów wyższego rzędu,
 teoria globalnej przestrzeni roboczej,
 teoria minimalnej złożoności (integracji).
 Oraz eksperymenty myślowe przeciwko tym
teoriom, ale brak istotnej teorii dualistycznej
(poza teatrem kartezjańskim i badaniem tzw.
korelatów świadomości).
Polecane lektury
 Dennett i Chalmers,
oczywiście.