Transcript Uwaga - mbialek.com.pl

Uwaga
Michał Białek
Pojęcia podstawowe
Uwaga – system odpowiedzialny za
selekcje informacji i zapobieganie
negatywnym skutkom przeładowania
systemu poznawczego przez nadmiar
danych.
Świadomość – zdawanie sobie przez
podmiot sprawy z własnych procesów
psychicznych
Cechy uwagi:





selektywność
zdolność do przeszukiwania pola
percepcyjnego
przedłużona koncentracja
(czujność)
podzielność
przerzutność
Cechy uwagi:
Selektywność
 Dotyczy selekcji źródła informacji, przy
jednoczesnym odrzuceniu informacji
nieważnych (szum) oraz zakłócających
(dystraktorów).


Efekt cocktail party
Shadowing (Cherry)
Cechy uwagi:
Zdolność do przeszukiwania pola
percepcyjnego
 Przeszukiwanie proste (równoległe) oraz
koniunkcyjne (szeregowe).
 Priorytetowy jest ruch, ale można warunkowo
osiągnąć priorytetowość dla głębi oraz koloru (jeśli
są dystynktywne)
 Badanie: tło stałe, pojawia się bodziec (Yantis,
Jonides)
 Kiedyś tło i figura pojawiały się równocześnie.
Cechy uwagi:
Przedłużona koncentracja (czujność)
 Selektywność uwagi skoncentrowana na
pewnym typie obiektów. Spadek jakości w
czasie w związku z niskim poziomem
aktywacji systemu (Ew. z wyczerpaniem) po
około 45 minutach.
 Badanie: Test zegara (12 razy na 30 minut)
Mackworth
Cechy uwagi:
Podzielność
 Zdolność do koncentrowanie się na dwóch lub
większej liczbie źródeł informacji.
 Badanie: zmodyfikowany shadowing.
 Miarą jest różnica w wykonaniu zadania
priorytetowego w warunkach wymuszonej
podzielności a bez konieczności równoległej kontroli
innej czynności.
 Inną miara jest ciąg zadań od najprostszych do
najtrudniejszych z równoczesnym zadaniem
doładowującym.
Cechy uwagi:
Przerzutność
 Zdolność do przełączania się między zadaniami,
obsługiwanymi przez niezależne procesy
przetwarzania informacji.
 Badanie: Task switching (Jersild) – dodawanie czy
odejmowanie
 Różnica w czasie reakcji oraz dokładności
wskaźnikiem poniesionych kosztów.
 Koszta obniżają: przerwa między sekwencjami oraz
wskazówki co do rodzaju kolejnego zadania
(czynniki działają niezależnie).
Teorie uwagi
Teorie filtra uwagi
Teorie filtra uwagi:
Broadbent (teoria Y)
Przetwarzanie sensoryczne – tworzenie
wrażeń
Przetwarzanie semantyczne – tworzenie
spostrzeżeń.
Teorie filtra uwagi:
Teorie filtra uwagi:
Broadbent (teoria Y)
Teorie filtra uwagi:



zasada wszystko albo nic
degradacja i zapomnienie w kanale nie
analizowanym
sensoryczna selekcja bodźca
analizowanego
Teorie filtra uwagi:



badania Treismann – filtr przełącza się wg
sensu docierających bodźców, pozwalając
śledzić treść mimo zmiany kanału
efekt synonimu (wolniejsze reagowanie, gdy
trzeba wykryć dane słowo a w kanale
ignorowanym pojawiał się jego synonim
związek iluzoryczny – powstawanie zbitków
z dwóch bodźców w jeden (dom + lek =
domek)
Teorie filtra uwagi:


Kontrprzykłady: Morray (w kanale
ignorowanym padało imię badanego)
Gray, Wadderburn: Równocześnie
przekazywane ciągi sylab i cyfr. Połowa
badanych wiedziała o możliwości
grupowania. Niektórzy badani słyszeli
najpierw sylaby, potem cyfry, lepsze
rezultaty tych którzy tak słyszeli.
Teorie filtra uwagi:
Triesman (zasada semantyczna, model
osłabiacza - attenuator)
 filtr otwierany od środka dla bodźców
antycypowanych – koherentnych z
informacjami już analizowanymi w
kanale semantycznym.
Teorie filtra uwagi:
Występowanie:
Gotowości percepcyjnej
Obronności percepcyjnej
Teorie filtra uwagi:
Kontrprzykłady
 Broadbent: bodźce (zestaw sygnałów
wysyłanych przez środowisko)
 Reakcje (świadomość bodźców w polu)
 W optymalnych warunkach (czas) bodźce =
reakcje. W warunkach suboptymalnych
przewaga filtra sensorycznego, w
optymalnych semantyczny nakłada się na
sensoryczny, przy udziale procesów
centralnych.
Teorie filtra uwagi:


Deutsch i Deutsch – selekcja
dopiero po świadomej obróbce.
Osłabienie bądź wzmocnienie dopiero
po dotarciu do świadomości.
Zasada koniecznej świadomości
Teorie filtra uwagi:
Johnston – filtr elastyczny w zależności od poziomu
przetwarzania informacji (płytki vs. Głęboki vs.
Najgłębszy)
 Czas przetwarzania semantycznego min 360ms.,
sensorycznego 100ms.
 Wyższy poziom przetwarzania oznacza większą ilość
informacji przetwarzanych równocześnie.
 Efektywność filtra na poziomie wyższym zależy od
skuteczności na poziomie niższym (odsiewanie
szumu i dystraktorów)
 Zasada przetargu między szybkością a
poprawnością.
Poziom płytki (sensoryczny)
Rejestr
sensoryczny
Broadbenta
Analiza percepcyjna
(identyfikacja)
Triesman
Poziom głębszy (semantyczna
identyfikacja)
Analiza semantyczna
(przechowywanie
pamięciowe)
Deutsch i Deutsch
Poziom najgłębszy
(treści semantycznie
związane)
Wybór
reakcji
Teoria przeszukiwania
pola

Teoria integracji cech Treismann
Teoria przeszukiwania
pola







Mapa lokacyjna – lista cech, które mogą być
wykryte, kieruje zapisem poszczególnych
cech.
Podstawowe cechy:
Kolor
Orientacja przestrzenna
Rozmiar
Kształt
Kierunek ruchu
Teoria przeszukiwania
pola


Mapa cech – kodowanie sygnałów zgodnie
z ich charakterystyką. Kodowanie wtedy,
gdy obiekt różni się pod względem jakiejś
cechy od otoczenia.
Integracja cech prowadzi do rozpoznania
obiektu. Selekcja polega na aktywizacji
mapy cech i na jej podstawie integracje
bodźców i rozpoznanie obiektu.
Teoria przeszukiwania
pola


Przeszukiwanie proste – równoległe,
niezależne od ilości bodźców
Przeszukiwanie koniunkcyjne –
szeregowe, liniowa zależność między
ilością bodźców a czasem reakcji.
Teoria przeszukiwania
pola

Powstanie cech priorytetowych (np. ruch).
Przetwarzane we wczesnej fazie selekcji,
przeduwadze, i wychwytywanie tych cech z
otoczenia. Cechy priorytetowe kodowane są
szybciej w mapach cech. Przy integracji
mapy priorytetowe aktywizują bądź
dezaktywizują pozostałe mapy cech
potrzebnych do rozpoznania obiektu.
Teoria przeszukiwania
pola


Proces odgórny -aktywizacja
konkretnych mapo cech
Oddolny – automatyczna dezaktywacja
pozostałych map cech
Teorie czujności

Czujność – stan gotowości na
wykrycie, rozpoznanie i reakcję na
subtelne zmiany w środowisku,
zachodzące przypadkowo w dłuższym
odcinku czasu.
Teorie czujności

Czujność – stan gotowości na wykrycie,
rozpoznanie i reakcję na subtelne zmiany w
środowisku, zachodzące przypadkowo w
dłuższym odcinku czasu.



Liczba prawidłowych detekcji obniża się już
po pół godziny.
Spadek wykryć mniejszy, jeśli większa była
wcześniejszą ilość detekcji.
Teorie czujności


Liczba prawidłowych detekcji obniża
się już po pół godziny.
Spadek wykryć mniejszy, jeśli większa
była wcześniejszą ilość detekcji.
Teorie czujności

Obserwator może zareagować na
bodziec:
Bodziec
Brak bodźca
Reakcja
Trafienie
Fałszywy alarm
Brak reakcji
Błąd ominięcia
Właściwe ominiecie
Teorie czujności



Decyzja o sposobie reakcji w zależności od
kosztów związanych z poszczególnym
celem.
Próg wyzwalania reakcji – kryterium
decyzyjne
Wraz z upływem czasu maleje ilość detekcji
i fałszywych alarmów – podwyższony jest
próg wyzwalania reakcji.
Teorie czujności


Idealny obserwator ma niższy próg dla
bodźców prawdopodobnych i wyższy
dla nieprawdopodobnych.
Interwał czasowy powoduje chwilowy
wzrost gotowości do wykrycia bodźca,
z czasem gotowość ta osłabia się.
Tendencja do oczekiwania bodźca w
tym samym przedziale czasowym.
Teorie czujności


Prawo Yerksa-Dodsona
Najlepiej działa się przy średnim
pobudzeniu organizmu, wykres
odwróconego U
Teorie podzielności
uwagi:
Bernstein: możliwe jest wykonywanie
dwóch czynności jednocześnie bez
ponoszenia kosztów.
 Duncan – teoria uwagi skierowanej
na obiekt.
Teorie podzielności
uwagi:

Allport – miultikanałowa koncepcja
uwagi, czyli każdy kanał ma swój filtr.
Gdy ten sam kanał, 50% błędów, gdy
wizualnie 10-30%. Przetwarzanie
jednokanałowe jest włączane w
momencie zadań nieprzewidywalnych
oraz wysokiego ryzyka popełnienia
błędu.
Teorie podzielności
uwagi:
Kontrprzykłady;
Triesman – kanałów sensorycznych
może być wiele, ale tylko jeden
semantyczny
Teorie podzielności
uwagi:
Kahneman – teoria alokacji zasobów
- Przetwarzanie szeregowe
- Określona ilość zasobów poznawczych,
może jednak wzrosnąć w momencie
pobudzenia
- Nadrzędny mechanizm selekcjonujący
rozdziela zasoby
Pobudzenie
_________________
Pula zasobów uwagi
Wzrost pobudzenia
Strategie alokacji
zasobów
Możliwe działanie
Ocena
Wymagań
Ze strony
zadań
Procesy nieświadome


Możliwe jest analizowanie danych
nawet bez udziału świadomości na
poziomie semantycznym
Bodziec podprogowy – dośc sliny, by
być zarejestrowanym przez zmysły, ale
nie dośc sliny by wywołać świadomośc
jego rejestracji
Procesy nieświadome



Możliwa analiza danych bez użycia
uwagi, np. gdy prezentowano krzyż, w
celu oceny długości ramion, a w polu
pojawiało się imię, to:
90% zauważyło to imię, gdy było to
ich imię
60% gdy było to imię inne
Procesy nieświadome


Poprzedzanie podprogowe
Badanie Zajonca z Chińskimi
ideogramami i twarzami
Procesy nieświadome
Procesy nieświadome