Transcript 2.9. Koniunktura gospodarcza

Koniunktura gospodarcza
Wykład
Plan zajęć
•
Zdefinowanie podstawowych pojęć
–
–
•
•
•
•
Koniunktura gospodarcza
Cykl koniunkturalny
Fazy cyklu koniunkturalnego
Wskaźniki stanu gospodarki
Rodzaje cykli koniunkturalnych
Teorie cyklu koniunkturalnego
–
–
–
–
przyrodnicze i psychologiczne koncepcje cyklu
teoria niedokonsumpcji
pieniężna teoria cyklu
inwestycyjno-innowacyjna teoria cyklu
Cel zajęć
Pokazanie problemu zaprognozowania
kształtowania się koniunktury
gospodarczej
Podstawowe pojęcia
• Aktywność gospodarcza przebiega w bardzo
nierównym rytmie. Odznacza się okresami bumu
i kryzysu.
• Koniunktura gospodarcza – to wszelkie
okresowe zmiany aktywności gospodarczej
przejawiające się w podstawowych
wskaźnikach ekonomicznych (PKB, PNB, P, I,
C, U, .. ) występujące w stosunkowo równych
odstępach czasowych z powtarzającą się
regularnością.
Nauka o koniunkturze
Naukę o koniunkturze gospodarczej dzieli się na:
• teorię cyklu koniunkturalnego. Wyjaśnia ona przyczyny i
mechanizmy zmian koniunktury.
• badania wahań koniunktury. Dotyczą one krótszego i
średniego okresu.
Długoterminowy ruch w górę lub w dół aktywności
ekonomicznej określany jest mianem trendu. Jest to
wymiar długoterminowy. Trend jest ścieżką wygładzoną
pozbawioną krótkookresowych wahań.
Wahania aktywności gospodarczej w górę lub w
dół mogą trwać przez kilka lat, w ramach
ogólnego trendu, nazywamy je cyklami
koniunkturalnymi (gospodarczymi).
Podstawowe pojęcia
• Cykl koniunkturalny jest wahadłowym ruchem
całkowitego produktu narodowego, dochodu,
zatrudnienia, zwykle obejmuje okres od 2 do 10
lat, któremu towarzyszy szeroko zakrojony
wzrost lub spadek poziomu aktywności
gospodarki. (Samuelson, Nordhsus 2005)
• Cykl to okresowe wahania wielkości
ekonomicznych wokół ich długookresowego
trendu.
Podstawowe pojęcia
• spowolnienie gospodarcze - faza cyklu,
w której stopa wzrostu PKB spada poniżej
długookresowego trendu
• recesja (formalnie) - 2 kolejne kwartały
bezwzględnego spadku PKB.
Faza spowolnienia nie musi oznaczać
recesji !!!
Podstawowe pojęcia
• ekspansja - faza cyklu w której stopa
wzrostu PKB przewyższa długookresowy
trend
• zmienna procykliczna - zmienna
wykazująca dodatnią korelację z PKB
• zmienna antycykliczna - zmienna
wykazująca ujemną korelację z PKB
• zmienna acykliczna - zmienna
wykazująca brak korelacji z PKB
W rozwiniętych gospodarkach
obserwujemy nierównomierne,
powtarzające się wahania realnych
wartości PKB, przy czym przeciętny
cykl trwa od pięciu do ośmiu lat.
Nauka o koniunkturze
Dwa podejścia odnośnie do
przewidywalności cykli koniunkturalnych:
- Traktuje cykle jako samonapędzającą się
fluktuacje
- Zakłada, że system gospodarczy to
mechanizm reagujący na impulsy
zewnątrz i zamieniający je w oscylacje
Rodzaje wahań:
• wahania przypadkowe (R)- zmiany aktywności
gospodarczej powodowane bliżej nieokreślonymi
przyczynami, mające charakter losowy.
• wahania sezonowe (S)- obejmują zmiany aktywności
gospodarczej dokonujące się na przestrzeni roku
kalendarzowego.
• wahania koniunkturalne (B). Wyraża się w ekspansji
lub kurczeniu się aktywności wokół linii trendu. Są zatem
wynikiem samo wzmacniających się mechanizmów
wewnętrznych występujących w gospodarce.
O=S+R+B
Cechy wahań koniunkturalnych:
• obejmują swym zasięgiem cały kraj
• mają charakter krótko – ale przede
wszystkim średniookresowy
• powtarzająca się ze względną
regularnością zmiana aktywności
gospodarczej
Cykle koniunkturalne obejmują
cztery fazy:
1. recesję, tj. spadek aktywności gospodarczej.
Ostra recesja, która wiąże się ze znacznym spadkiem
produkcji krajowej i wysokim wskaźnikiem bezrobocia
określa się mianem depresji.
2. dno - jest to najniższy punkt cyklu. Następnie aktywność
gospodarcza może od razu wzrosnąć lub pełzać przez
jakiś okres czasu.
3. ożywienie, jest to moment pobudzenia aktywności
gospodarczej. Może ono trwać, aż do momentu, gdy
gospodarka zbliży się do stanu pełnego zatrudnienia, lub
do czasu nadejścia następnego kryzysu.
4. szczyt występuje wtedy gdy poziom aktywności
gospodarczej przestaje się podnosić. Jest to najwyższy
punkt cyklu gospodarczego. Nie może on być
zidentyfikowany wcześniej, niż w momencie ok. 6
miesięcy po tym jak realny PNB zacznie spadać.
Koniunktura gospodarcza
Jeden cykl
zmiany dochodu
narodowego w
czasie
szczyt
Dochód
narodowy
trend
ożywienie
recesja
dno
czas
Długość cyklu
mierzona jest od szczytu do szczytu.
Model cyklu koniunkturalnego
9.2
8.8
8.4
8.0
.04
7.6
.02
.00
-.02
-.04
-.06
60
65
70
LGDP
75
80
85
TREND
90
95
CYKL
W praktyce ciężko wyznaczyć minimum i maksimum cyklu.
00
1. Faza recesji (kryzysu):
- nadwyżka podaży nad popytem
- wzrost zapasów u producentów
- spadek produkcji, przychodów, zysków, zatrudnienia;
- spadek cen (współcześnie – zwolnienie inflacji)
- maleje zatrudnienie, rośnie bezrobocia
- maleją inwestycje
- ograniczony jest popyt wewnętrzny
- na rynku rośnie podaż w stosunku do popytu
- koniunkturalna obniżka cen prowadzi do bankructwa
firmy produkujące po najwyższych kosztach…
2. Dno (depresja):
- trend spadkowy produkcji, zatrudnienia, płac, cen, zysku,
inwestycji i konsumpcji zanikają…
- Zmniejszają się nadmierne zapasy towarów, ustają
bankructwa przedsiębiorstw.
- Przywrócona zostaje stabilizacja i równowaga cen na
niskim poziomie;
- Niski poziom cen, niska stopa zysku – zmusza firmy,
które przetrwały kryzys do poprawy rentowności;
- Firmy muszą obniżać koszty produkcji;
- Na rynku stopniowo pojawia się przewaga popytu nad
podażą,
- równowaga na niskim poziomie (niski popyt, niska podaż)
3. Faza ożywienia (ekspansji):
- Wzrasta popyt na dobra inwestycyjne
- Rosną ceny
- Poprawia się rentowność produkcji (rosną produkcja,
sprzedaż, przychody, zyski)
- Następuje wzrost zatrudnienia
- Maleje stopa bezrobocia
- Rosną zyski
- Wzrasta popyt globalny
- Występuje trend ↑ inwestycji
4. Faza rozkwitu (szczyt, boom):
- gdy aktywność gospodarcza osiąga najwyższy
poziom (gdy przekracza poziom aktywności
podczas poprzedniego szczytu)
- równowaga na wysokim poziomie
- wysoka produkcja, sprzedaż, przychody, zyski,
zatrudnienie
- wysoki poziom cen i płac
- występują ↑ tendencje dochodu narodowego,
inwestycji, konsumpcji
- rozpoczyna się okres najwyższego poziomu
koniunktury.
Cykle gospodarcze
Brak jest w historii przykładów jednakowych
cykli (nie ma wśród nich bliźniaków – A.
Pigou) odnośnie:
– długości cyklu,
– długości faz,
– amplituda wahań.
Zatem przewidywania przyszłych warunków
gospodarczych jest dziedziną wiedzy
niedoskonałą.
Wskaźniki koniunktury
Niektóre zmienne wyprzedzają PKB w
cyklu (zapasy, wykorzystanie
możliwości produkcyjnych, ceny akcji,
realna podaż pieniądza), inne są
względem PKB opóźnione (inflacja,
bezrobocie), a jeszcze inne zachowują
się identycznie (stopy procentowe)
Wskaźniki koniunktury
• Pilotujące (wyprzedzające)
• Współbieżne (równoczesne)
• Opóźnione
Wskaźniki
• Aby jednak przewidywać stan gospodarki ekonomiści
zbudowali różne miary tzw. wskaźniki pilotujące. Są to
wskaźniki (np. ceny akcji, poziom bezrobocia, stopień
wykorzystania możliwości produkcyjnych, wydatki inwestycyjne, w
tym w zapasy, realna podaż pieniądza, ilość pozwoleń wydanych na
budowę, ilość pożyczek, … ), które wskazują tendencje do
spadku lub wzrostu na kilka miesięcy przed zmianą
kształtowania się ogólnych wskaźników aktywności
gospodarczej.
Kompleksowy indeks wskaźników pilotujących stanowi
wynik łącznego policzenia 12 wskaźników stanu
gospodarki, które wykazują tendencje do spadku lub
wzrostu na kilka miesięcy przed zmianą kształtowania
się ogólnej aktywności gospodarczej.
Wskaźniki
• Wskaźnik współbieżny – wskaźnik dochodów
osobistych, produkcji przemysłowej, przemysłu
przetwórczego, obrotów z handlu, stopy procentowe,
zmieniają się wraz z ogólnym stanem
gospodarki.
• Wskaźnik reagujący ze zwłoką – taki który
wykazuje tendencje do spadku lub wzrostu kilka
miesięcy po zmianie kształtowania się ogólnych
wskaźników aktywności gospodarczej (stopa
procentowa, koszt siły roboczej, przeciętny czas
pozostawania bez pracy, inwestycje prywatne, inflacja,
konsumpcja).
Teorie cyklu koniunkturalnego
Teorie cykli koniunkturalnych
• Teorie wg długości trwania cyklu
• Teorie zewnętrzne i wewnętrzne
• Teorie związane z przyczynami powstania
Teorie cykli koniunkturalnych
• Deterministyczna teoria cyklu
• Stochastyczna teoria cyklu
– lepkie ceny
– teoria realnego cyklu koniunkturalnego
Rodzaje cykli:
• cykle bardzo długie C. Van Ewijka
• cykle długie Kondratiewa
(długookresowe, 50-55 lat)
• cykle Juglara
(średniookresowe, 8-10 lat)
• cykle Kitchinga
(krótkookresowe, 3-5 lat)
Teoria Fal Kondratiewa
1790-1800
1844-1851
1890-1896
1938-1945
1995-2000
Cykle związane są
- z przyczynami zewnętrznymi,
pozagospodarczymi (teorie egzogeniczne)
- z przyczynami wewnętrznymi (teorie
endogeniczne)
Teorie egzogeniczne
Teorie egzogeniczne szukają przyczyn sprawczych cykli
koniunkturalnych w zewnętrznych czynnikach w
stosunku do danego systemu gospodarczego. Jako
pierwsza powstała w XVIII, XIX wieku rolnicza teoria
cyklu koniunkturalnego – fluktuacje gospodarcze wiązała
wyłącznie z rolnictwem i jego wrażliwością na zmiany
pogody. Najbliższa współczesności z tych teorii jest
teoria politycznego cyklu koniunkturalnego. Teoria ta
daje pewne wyjaśnienie przyczyn wahań aktywności
gospodarczej, a także odpowiada na pytanie, dlaczego
cykl koniunkturalny trwa około pięciu lat – w Wielkiej
Brytanii i w krajach o podobnych systemach politycznych
jest to właśnie okres między jednymi i drugimi wyborami.
Koncepcja ta zawiera pewne ziarno prawdy. Ale z drugiej
strony , zakłada ona, że wyborcy są na tyle naiwni, iż nie
są w stanie odczytać intencji rządu.
Teorie endogeniczne
Teorie te poszukują mechanizmu cyklu koniunkturalnego
wewnątrz samego systemu gospodarczego, który
wywołuje samoregulujące się cykle koniunkturalne.
Teorie te koncentrują się na wewnętrznej dynamice
systemu gospodarczego i wyrażają opinię o
niestabilności gospodarki niezależnie od działania sił
zewnętrznych. Można je podzielić na teorie monetarnokredytowe (pieniężne), teorie popytowe oraz teorie
inwestycyjne.
Teorie przyczyn
• Teorie pieniężne (M. Fridman)
• Teorie mnożnika i akceleratora (P.
Samuelson)
• Teorie cykli równowagi (oczekiwania) (R.
Barro, R. Lucas, T. Sargent)
• Teoria realnego cyklu (innowacje,
wydajność) (J. Schumpeter, E. Prescott, P.
Long, C. Plosser)
• Wstrząsy podażowe (R.J. Gorgon)
Teorie pieniężne
Teorie pieniężne upatrują czynniki
wahań koniunkturalnych najczęściej
w działaniach banków i błędach ich
polityki pieniężnej. Błędy te
przejawiają się w naruszeniu ceny
równowagi kapitału pożyczkowego,
czyli stopy procentowej.
Teorie popytowe
Niemal we wszystkich popytowych
teoriach wahań koniunkturalnych
podstawowe znaczenie, jako
czynnikowi sprawczemu, przypisuje
się wydatkom konsumpcyjnym.
Teorie inwestycyjne
Teorie inwestycyjne należą do najmłodszych
teorii wahań koniunkturalnych i występują
w wielu odmianach. Wspólną ich cechą
jest podkreślanie podstawowej roli
inwestycji we wzroście gospodarczym
oraz wzroście popytu. Teorie te analizują
wahania popytu inwestycyjnego wskazując
na ich sprawczą rolę cyklu
gospodarczego.
Teorie mnożnika i akceleratora
Model mnożnika akceleratora to współczesna teoria cyklu
koniunkturalnego. Opisuje on skutki i przyczyny zmian
wydatków inwestycyjnych. Skutki w najprostszej wersji modelu
keynesowskiego wzrost inwestycji prowadzi w krótkim okresie do
jeszcze większego wzrostu dochodu i produkcji. Wydatki inwestycyjne
zwiększają ogólny poziom popytu nie tylko bezpośrednio, lecz –
zwiększając dochody – pobudza pośrednio także popyt konsumpcyjny.
Co jest przyczyną zmiany skali wydatków inwestycyjnych?
Przedsiębiorstwa inwestują wtedy, kiedy posiadane zasoby kapitału
rzeczowego stają się mniejsze od pożądanego poziomu. Kiedy
utrzymywane przez przedsiębiorstwa zasoby kapitału mają optymalne
rozmiary, krańcowy koszt powiększenia zasobu kapitału o jednostkę jest
dokładnie równy krańcowej korzyści z tej dodatkowej jednostki kapitału,
korzyści mierzonej wartością zaktualizowaną oczekiwanych w
przyszłości zysków w całym okresie eksploatacji dodatkowego obiektu.
Tak określana korzyść może się zwiększyć albo w wyniku obniżki stopy
procentowej, według której dyskontuje się wartość strumienia
oczekiwanych zysków, albo w rezultacie wzrostu wysokości
spodziewanych w przyszłości zysków.
Teorie mnożnika i akceleratora
Model akceleratora (znany w języku polskim także pod nazwą zasady przyspieszenia)
zakłada, że przedsiębiorstwa oceniają przyszłą wielkość produkcji i zysków poprzez
ekstrapolację dotychczasowego wzrostu produkcji. Wzrost produkcji w stałym tempie
prowadzi do niezmiennego poziomu inwestycji i stałego tempa wzrostu pożądanego
majątku produkcyjnego. Dla zwiększenia zamierzonego poziomu inwestycji
konieczny jest przyspieszony wzrost produkcji.
Model akceleratora jest oczywiście tylko pewnym pożytecznym uproszczeniem.
Kompletny model inwestycji musiałby uwzględnić zarówno wpływ zmieniającego się
poziomu produkcji (i innych czynników) na oczekiwaną wielkość przyszłych zysków i
planowane rozmiary zainwestowanego kapitału, jak też rolę zmian stopy procentowej
jako czynnika modyfikującego wartość zaktualizowaną oczekiwanych w przyszłości
zysków i kształtującego tym samym bodźce do inwestowania już dziś. Jednak, jak
potwierdzają to analizy empiryczne, model akceleratora jest uproszczeniem
użytecznym.
To, jak konkretnie reagują przedsiębiorstwa na zmiany wielkości produkcji, zależy od dwu
okoliczności:
- od tego, czy wierzą one, że wzrost produkcji utrzyma się także w przyszłości;
- od tego, jak wysokie są koszty szybkiego dostosowania planów inwestycyjnych,
zainstalowania nowego wyposażenia i wprowadzenia nowych technologii. Im
kosztowniejsze są takie szybkie dostosowania, tym więcej przedsiębiorstw będzie
skłaniać się ku rozłożeniu inwestycji na dłuższy okres.
Przyczyny wahań koniunktury:
•
•
•
•
•
•
•
•
zmiany w przyrodzie
psychologia przedsiębiorców
niskie płace
nadmierne oszczędności
zmiany wielkości obiegu pieniądza
poziom inwestycji
innowacje
popyt rynkowy
– krajowy
– zagraniczny
Teoria deterministyczna
deterministyczny - z góry określony,
pozbawiony zakłóceń losowych
• Podstawą teorii jest spostrzeżenie, że
nawet bardzo prosty model gospodarki:
Ct=a0+a1Yt-1It=b0+b1(Yt-1-Yt-2)
Yt= a0+ b0+c0+(a1+b1)Yt-1-b1Yt-2
• może generować cykliczne wahania PKB.
Sama teoria deterministyczna nie tłumaczy
cyklu.
Teoria deterministyczna
Ale większość tak generowanych cykli wygasa lub eksploduje
np. Yt= 1,78*Yt-1-0,98*Yt-2
10
5
0
-5 1
-10
Teoria deterministyczna
Nawet jeżeli są stabilne, wykazują zbyt dużą regularność.
np. Yt= 1,8*Yt-1-Yt-2
10
5
0
-5 1
-10
Teoria stochastyczna
Stochastyczny - podlegający losowym
zakłóceniom.
Podstawą teorii jest spostrzeżenie, że
losowe, nieskorelowane szoki (biały
szum), mogą prowadzić do wahań
przypominających cykle koniunkturalne.
Teoria stochastyczna
Przykład losowych, nieskorelowanych szoków:
- wzrost cen ropy
- kryzys rosyjski
- susza w kraju rolniczym
- rewolucyjny wynalazek (komputer)
1
0.5
0
-0.5 1
-1
Teoria stochastyczna
I wygenerowana produkcja (bez trendu):
Yt= 1,3*Yt-1-0,4*Yt-2+szokt
3
2
1
0
-1 1
-2
-3
Oznacza to, że jeśli wytłumaczymy autoregresyjne
zachowanie PKB, losowe szoki można będzie uznać za
przyczynę cykli koniunkturalnych.
Przyczyny zamiany impulsów
w oscylacje
1.Lepkie ceny
2.Realny cykl koniunkturalny
Lepkie ceny
Gdyby ceny natychmiast dostosowywały
się do szoków popytowych i podażowych,
ich skutkiem byłaby wyłącznie zmiana
stopy inflacji, lub jednorazowy wzrost
gospodarczy.
Realny cykl koniunkturalny (RBC)
Tłumaczy powstawanie cykli bez odwoływania się do lepkości
cen.
Pierwotną przyczyną są szoki produktywności A:
a 1-a
Y=AK L
- genialne wynalazki
- wyjątkowo udane zbiory
1. itp.
Realny cykl koniunkturalny (RBC)
Ale losowe szoki powodują wyłacznie jednorazową zmianę
PKB.
Utrwalanie szoków:
1. akumulacja kapitału
Wzrost A oznacza wzrost MPK, to zachęca do większych
inwestycji i tym samym zwiększamożliwości produkcyjne w
przyszłości.
2. większy nakład pracy
Wzrost A oznacza wzrost produktywności a tym samym
wzrost płacy realnej, co racjonalne podmioty skłoni do
zwiększenia nakładów pracy. To wzmacnia wpływ szoku na
PKB.
Nowoczesna fala
Czynniki fundamentalne:
• wynalazki (internet, telefonia komórkowa,
mikroprocesor)
• wojna w Iraku
• gospodarka Chin
• pieniądz wirtualny
• globalizacja
Dziękuję za uwagę