Transcript ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
RENATA WOJTYŃSKA
KATEDRA I KLINIKA PSYCHIATRII
AKADEMII MEDYCZNEJ WE WROCŁAWIU
Zaburzenia osobowości
Jedno z najbardziej rozpowszechnionych
zaburzeń psychicznych: od 2,1% do 20%
populacji
Definicje: psychologiczne, medyczne,
prawne, socjologiczne, filozoficzne
różnorodność koncepcji (genezy,
mechanizmów powstawania, kryteria
diagnostyczne i klasyfikacyjne,
manifestacja zaburzeń)
Zaburzenia osobowości-etymologia
j. łac. „personalitas” lub „per somare”ozn. „dźwięczeć przez coś”
j. grec. „prosopon” – maska aktorów,
„perisoma”- strój nakładany na ciało.
W starożytności pojęcie to oznaczało
maskę lub osobę o określonych
właściwościach
„BĄDŹ SOBĄ, JAKIŚ BYĆ MUSISZ”
Zaburzenia osobowości
pojęcia pokrewne
TEMERAMENT
biologiczne podłoże
funkcjonowania
człowieka, źródło jego
energii i dynamiki
działania
Stosuje się do
psychicznych
właściwości jednostki
(tj. tempo, styl
reagowania,
zachowanie, procesy
emocjonalne), które
związane są z
anatomicznymi i
biochemicznymi
cechami CUN)
CHARAKTER
obejmuje te cechy,
które reprezentują
nastawienie wobec
wartości i obyczajów
społecznych
Ukształtowane pod
wpływem środowiska i
własnej aktywności
właściwe dla danego
człowieka cechy
przejawiające się w
jego postępowaniu,
stosunku do ludzi,
zadań, rzeczy i
samego siebie
Zaburzenia osobowości
podstawowe kierunki założeń teoretycznych w obrębie
psychologii i medycyny
Teorie typologiczne (konstytucjonalne)
Teorie dynamiczne
Teorie behawioralne
Teorie poznawcze
Teorie humanistyczno- egzystencjalne
Teorie systemowo-interakcyjne
Teorie cech (teorie deskryptywne i
dyferencjalne)
TEORIE TYPOLOGICZNEzałożenia
powiązanie cech fizycznych
(konstytucjonalnych) ze specyfiką
przeżywania i zachowania człowieka,
zależność między budową ciała, cechami
osobowości a skłonnością do chorób
psychicznych
Ilościowe kryterium: prawidłowa
osobowość, nieprawidłowa, zaburzenia
psychiczne
podstawowe kryterium: biologiczne
(dziedziczne lub wrodzone)
uwarunkowania osobowości
TEORIE TYPOLOGICZNE
Teoria Galena,
TeoriaTeofasa, ucznia Arystotelesa (30
typów osobowości)
Koncepcja 4 humorów Hipokratesa,
Koncepcja Kretschmera
Teoria Pawłowa
Teoria Sheldona
Teoria Brzezickiego
Teoria Cloningera
TEORIE TYPOLOGICZNE:
TEORIA HIPOKRATESA (ok.460-377 p.n.e.)
4 ŻYWIOŁOM
(ziemia, woda, ogień, powietrze)
odpowiadają w ciele człowieka
4 SOKI
(żółć, czarna żółć, krew, flegma)
TYPY TEMERAMENTU:
Choleryk, melancholik, sangwinik,
flegmatyk
(kryterium: ilościowe)
TEORIE TYPOLOGICZNE:
TEORIA KRETSCHMERA
Typ schizotymiczny (leptosomatyk,
astenik)- skłonność do schizofrenii
Typ cyklotymiczny (pyknik)- skłonność
do cyklofrenii (psychozy maniakalnodepresyjnej)
Typ iksotymiczny (atletyk)- skłonność
do paranoi)
Typ skirotymiczny (dysplastyk)skłonność do histerii
TEORIE TYPOLOGICZNE:
Teoria Roberta Cloningera
Obniżona aktywność systemu
dopaminergicznego – tendencja do
poszukiwania nowych bodźców, brak lęku,
poszukiwanie sytuacji zagrożenia
Wysoki poziom wydzielania serotoninytendencja do unikania szkód i cierpień
Niska aktywność systemu
noradrenergicznego - duża zależność od
nagród,
TEORIE DYNAMICZNE- kierunki
PSYCHOANALIZA KLASYCZNA
(ORTODOKSYJNA)
Zygmunt Freud
NEOPSYCHOANALIZA
(psychoanaliza kulturowa)
Erich Fromm, Sullivan, Karen Horney, Karl Gustaw
Jung, Alfred Adler, Erik Erikson
TEORIE DYNAMICZNE-założenia
Wyodrębniają różne mechanizmy osobowości o
charakterze sił psychodynamicznych (popędy,
potrzeby, impulsy, libido, mechanizmy obronne),
które są istotne w kształtowaniu się obrazu
osobowości w normie i patologii
Podkreślają znaczenie procesu socjalizacji w
formowaniu się zaburzeń osobowości
Rozwój osobowości: tworzenie powiązań między
elementami, rozwiązanie sprzeczności, konfliktów
między sferami, tworzenie elementów będących
syntezą sprzeczności
Zaburzenia osobowości: zatrzymanie się w
rozwoju psychoseksualnym na określonym etapie
lub zakłócenie kierunku rozwoju
psychoseksualnego
TEORIE DYNAMICZNE-założenia
Rozwój osobowości dokonuje się w
kontekście społecznym, w wyniku
deseksualizacji libido, tj.
przekształcenia energii psychicznej
związanej pierwotnie z popędem
seksualnym w społecznie
akceptowane czynności i zachowania
PSYCHOANALIZA FREUDA
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY I (trzy
stopnie świadomości: przeżycia w
pełni świadome, przedświadome,
nieświadome)
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY II (id,
ego, superego)- teoria strukturalna
osobowości
TEORIA ROZWOJU
PSYCHOSEKSUALNEGO
Teoria strukturalna osobowości
Z. Freuda
ID
Sfera popędowa, nieświadoma
zasada przyjemności i redukcji napięcia
Substruktura nadrzędna,
kontrola, sfera świadoma
rozwiązanie konfliktu id i
superego
zasada realności
EGO
nakazy, zakazy,
normy,
sumienie,
ideały, wartości,
uwewnętrznione
w procesiSUPEREGO
e
socjalizacji,
nieświadoma
zasada
powinności
TEORIA ROZWOJU
PSYCHOSEKSUALNEGO Z. FreudaFazy rozwoju psychoseksualnego człowieka
FAZA ORALNA
FAZA ANALNA
FAZA FALICZNA
FAZA LATENCJI (URETRALNA)
FAZA GENITALNA
TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO
FAZA ORALNA
do ok. 1,5 r.ż.
gł. aktywność to zaspokojenie głodu i odczuwanie
przyjemności przez wargi i język,
Rozwój odbywa się w relacji symbiotycznej,
potrzeba przynależności i bezpieczeństwa,
Charakter oralny:
„agresywność oralna”- tendencja do złośliwości, sarkazmu, ironii,
gadatliwości, kłótliwości, dyskusyjne spory
„czynności oralne”- jedzenie, picie, palenie, żucie, całowanie
Konflikt: „gryzienie innych”- potrzeba bliskości, zależnośćniezależność
Psychopatologia: osobowość histeryczna, zaburzenia
depresyjne, reakcje adaptacyjne, tendencje roszczeniowe
TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO
FAZA ANALNA
Od. Ok.1,5- 3 r.ż.
Okres zmagań dziecka z własnym ciałem, w celu
spełnienia oczekiwań rodziców dotyczących
kontroli wydalania.
CHARAKTER ANALNY
„wczesnej fazy”: podejrzliwość, megalomania,
dyktatorstwo, gromadzenie
tytułów,destrukcjonizm
„późnej fazy”: skąpstwo, porządek, pedantyczność,
podporządkowanie poleceniom, upór,
anankastyczność
TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO
FAZA FALICZNA
Od ok.3 do 6 r.ż.
kompleks Edypa i Elektry
Rozwój id i superego, zasada realności.
CHARAKTER FALICZNY:
neurotyczność, postawa narcystyczna,
egocentryzm, rywalizacja, ekshibicjonizm,
zadaniowość, potrzeba osiągania
sukcesów, dominacja, agresywność,
zuchwałość
TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO
FAZA LATENCJI
Od ok.6 do 12 r.ż.
Rozwiązanie kompleksów poprzedniej fazy,
identyfikacja z rodzicem tej samej płci
Rozluźnienie związków z rodzicami
Nowe kateksje: związki rówieśnicze
przyjęcie systemu wartości, dominacja
superego, ”ja-idealne”
psychopatologia: zaburzenia
identyfikacji roli społecznej , relacje
interpersonalne
TEORIA ROZWOJU PSYCHOSEKSUALNEGO Z.
Freuda-FAZA GENITALNA
Od ok.12 do 18 r.ż.
Okres emancypacji i rozwoju ego,
Wycofanie kateksji pierwotnych opartych na
identyfikacji z rodzicami i innymi autorytetami,
Sprzeciw wobec autorytetów,
Powstanie nowych kateksji: związki
heteroseksualne,
Sublimacja cech poprzednich faz,
CHARAKTER GENITALNY
dojrzałość osobowościowa, silne ego, dojrzałe
superego, uwolnienie od kompleksów,
ambiwalencji, nadmiernych mechanizmów
obronnych ego
Zaburzenia osobowości
kliniczne postacie zaburzeń osobowości wg Bilikiewicza (1992)
ZMIANY OSOBOWOŚCI BEZ
NARUSZENIA PODSTAWOWEJ
STRUKTURY (zaburzenia cech)
ROZDWOJENIE OSOBOWOŚCI
NAPRZEMIENNE (zab. lękowe)
ROZSZCZEPIENIE OSOBOWOŚCI
JEDNOCZESNE (rozpad struktury, psychozy
schizofreniczne)
Zaburzenia osobowości
klasyfikacje medyczne
Początek XIX wieku,
kształtują się różnie w różnych kręgach kulturowych:
Psychiatria niemiecka
filozofia i koncepcje teoretyczne, pojęcie
konstytucji, odchylenie jakościowe od norm
statystycznych
Kraje anglojęzyczne (W.Brytania, USA)
empiria, analiza zachowania grup, obserwacja
zachowania, analizy czynnikowe, normy
kulturowe (środowiskowe), adaptacyjne
Zaburzenia osobowości
klasyfikacje medyczne
ICD-10 (WHO) Międzynarodowa
Klasyfikacja Chorób
DSM-IV (Amerykańskie Towarzystwo
Psychiatryczne) Diagnostyczny i
Statystyczny Podręcznik Zaburzeń
Psychicznych
(zaburzenia osobowości tworzą układ odniesienia przy
analizie wszystkich zaburzeń psychicznych, zaburzone
wzorce osobowości, oprac. przez Theodor Millon, kryterium
normy: adaptacyjne, kulturowe).
Cecha wspólna:
klasyfikacje symptomatologiczne (objawowe), opisowe definicje,
wolne od teoretycznych założeń
klasyfikacje medyczne: ICD-10
F.60- F.69. ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA DOROSŁYCH
F.60 SPECYFICZNE (SWOSTE)
F.61 MIESZANE (nie klasyfl. w F.60 i F.60 F.62 lub wtórne do zab. afekt. I
lękowych)
F.62 TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI NIE WYNIKAJĄCE Z
USZKODZENIA ANI CHOROBY MÓZGU
F.62.0 PO KATASTROFACH
F.62.1 ZMIANA OSOBOWOŚCI PO CHOROBACH PSYCHICZNYCH
F.63 ZABURZENIA NAWYKÓW I POPĘDÓW
F.64 ZABURZENIA IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ
F.65 ZABURZENIA PREFERENCJI SEKSUALNYCH
F.66 ZABURZENIA PSYCHOLOGICZNE I ZACHOWANIA ZWIĄZANE Z
ROZWOJEM ORIENTACJI SEKSUALNEJ
F.68 INNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA DOROSŁYCH
F.68.0 KSZTAŁTOWANIE OBJAWÓW FIZYCZNYCH PRZEZ PRZYCZYNY
PSYCHOLOGICZNE
F.68.1 ZAMIERZONE WYTWARZANIE LUB NAŚLADOWANIE OBJAWÓW
CZY NIEWYDOLNOŚCI FIZYCZNYCH LUB PSYCHICZNYCH
F.69. ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZACHOWANIA, NIE OKREŚLONE
klasyfikacje medyczne: ICD-10
F.60.0- F.60.9 SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
F.60.0
F.60.1
F.60.2
F.60.3
F.60.4
F.60.5
F.60.6
F.60.7
F.60.8
F.60.9
OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA
OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA
OSOBOWOŚĆ DYSSOCJALNA
OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE
 TYP IMPULSYWNY
 TYP Z POGRANICZA
OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA
OSOBOWOŚĆ ANANKASTYCZNA
OSOBOWOŚĆ LĘKLIWA (UNIKAJĄCA)
OSOBOWOŚĆ ZALEŻNA
INNE OKREŚLONE ZAB. OSOBOWOŚCI
BNO ZAB. OSOBOWOŚCI
Zaburzenia osobowości ICD-10
Schizotypowe zaburzenia osobowości
(F.21: zab. typu schizofrenii i schizotypowe)
Zaburzenia osobowości afektywne, osobowość
cykloidalna, osobowość cyklotymiczna
(F.34.0: cyklotymia, w grupie F.34.: uporczywe zaburzenia nastroju)
Depresyjne zaburzenia osobowości
(F.34.1: dystymia, w grupie F.34.: uporczywe zaburzenia nastroju)
zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane
chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu (F.07)
obejmuje:
 organiczne zaburzenia osobowości F.07.0
(zespół płata czołowego, zespół zab. osobowości w padaczce limbicznej, zespół po
lobotomii, organiczna osobowość pseudopsychopatyczna, organiczna osobowość z
rzekomym upośledzeniem rozwoju, zespół po leukotomii)
 zespół po zapaleniu mózgu F.07.1,
 zespół po wstrząśnieniu mózgu (encefalopatia) F.07.2
ICD-10
Osobowość
ZESPÓŁ TRWAŁYCH
WZORCÓW
Zaburzenia osobowości
ROZMAITE RODZAJE
FUNKCJONOWANIA,
MYŚLENIA,
BĘDĄCE WYRAZEM
INDYWIDUALNEGO
ODCZUWANIA,
STYLU JEDNOSTKI,
ZACHOWANIA,
SPOSOBU
CHARAKTERYZUJĄCY
ODNOSZENIA SIĘ
INDYWIDUALNY STYL
DO SIEBIE SAMEGO,
ŻYCIA I SPOSÓB
DO INNYCH LUDZI,
ADAPTACJI JEDNOSTKI
MAJĄCE JAKOŚĆ
CHOROBY
Zaburzenia osobowości ICD-10
kryteria diagnostyczne ogólne
dotyczą osób dorosłych
sztywność wzorców zachowania, brak
elastyczności
dysfunkcjonalność
wzorce różnią skrajnie od norm kulturowych
długotrwałość, stabilność objawów
dysharmonia rozwoju osobowości (uczuciowość,
pobudliwość, kontrolę popędów, myślenie, zachowanie, relacje z innymi
ludźmi)
distres (subiektywne poczucie cierpienia) lub / i
niepożądany wpływ na otoczenie
ZMIANA OSOBOWOŚCI: ICD-10
pojawia się w życiu dorosłym po ciężkim stresie, w
sytuacji skrajnego niezaspokojenia potrzeb, po
ciężkim zaburzeniu psychicznym
F.62. TRWAŁE ZMIANY OSOBOWOŚCI NIE
WYNIKAJĄCE Z USZKODZENIA ANI
CHOROBY MÓZGU
F.62.0 PO KATASTROFACH
F.62.1 ZMIANA OSOBOWOŚCI PO CHOROBACH
PSYCHICZNYCH
Kryterium:
etiopatologiczne i czasowe
(objawy utrzymują się co najmniej 2 lata)
INNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I
ZACHOWANIA DOROSŁYCH
F.68
F.68.0 KSZTAŁTOWANIE OBJAWÓW FIZYCZNYCH PRZEZ
PRZYCZYNY PSYCHOLOGICZNE (NERWICA
ROSZCZENIOWA, KOMPENSACJNA)
Objawy somatyczne pierwotnie spowodowane zaburzeniem,
chorobą lub niesprawnością somatyczną ulegają nasileniu lub
przedłużeniu ponad miarę, jaką uzasadnia obecność zab.
somatycznego. Potwierdzenie psychologicznego uwarunkowania
nadmiaru objawów (roszczenia finansowe, niezadowolenie z opieki,
lęk przed niesprawnością i śmiercią)
F.68.1 ZAMIERZONE WYTWARZANIE LUB NAŚLADOWANIE
OBJAWÓW CZY NIEWYDOLNOŚCI FIZYCZNYCH LUB
PSYCHICZNYCH (ZABURZENIA POZOROWANE)
Utrwalony wzorzec zamierzonego wytwarzania lub naśladowania
objawów, zadawania ran w celu wytworzenia objawów,
F.60.0- F.60.9 SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
F.60.0
OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA
(pieniacza, fanatyczna, paranoidalna, sensytywno-paranoiczna)
może być prodromalną fazą zespołu urojeniowego
Nadmierna wrażliwość na krytykę, niepowodzenie, odrzucenie
Niezdolność do wybaczania zniewag, przykrości
Gotowość do przeżywania poniżenia, wrogości, pogardy,
krzywdy
Skłonność do czucia się ofiarą
Postawa ksobna, z przecenianiem własnego znaczenia,
Nawracająca podejrzliwość bez uzasadnienia i tendencja do
zniekształcania informacji i doświadczeń
Sztywne poczucie własnych praw
tworzenie spiskowych teorii i wyjaśnień
Postawa moralizatorska, wielkościowa, tendencją do dominacji i
karania innych
Często występuje u liderów grup politycznych, mistycznych,
pseudonaukowych.
SPECYFICZNE ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
F.60.3 OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE
Wg ICD-10:
Tendencja do działań gwałtownych bez
przewidywania konsekwencji, nastrój
zmienny, niezdolność do kontrolowania
zachowań emocjonalnych, tendencja do
działań zaczepnych i konfliktowych
TYP IMPULSYWNY
TYP „BORDELINE”
(Z POGRANICZA)
F.60.3 OSOBOWOŚĆ CHWIEJNA EMOCJONALNIE
Typ „bordeline” (z pogranicza):
1% populacji wśród zaburzeń osobowości
Zaburzenia struktury,
Poważne zaburzenia funkcjonowania,
Budzą silne emocje personelu medycznego,
Terapia często nie przynosi oczekiwanego
efektu,
Predyspozycje genetyczne, zaburzenia
rozwoju psychicznego w dzieciństwie.
(teoria zaburzonej relacji z obiektem:
Otto Kernberg)
F.60.3 Typ „bordeline” (z pogranicza):
 zaburzony obraz samego siebie (zaburzenia
tożsamości),
 celów i preferencji życiowych,
 uczucie pustki wewnętrznej, bezsensu życia,
poczucie własnej słabości, nudy lub faza
omnipotencji, doskonałego samopoczucia
(mechanizm rozszczepienia),
 skłonność do wchodzenia w intensywne i
nietrwałe związki z innymi ludźmi (zasada
„dziel i rządź”, wymiany),
 zachowania autodestruktywne (trwonienie
pieniędzy, wyczerpujące życie seks., drobne
kradzieże, nieostrożna jazda samochodem,
substancje psychostymulujące, obżarstwo,
pracoholizm),
F.60.3 Typ „bordeline” (z pogranicza):
 Niepohamowane próby uniknięcia
prawdziwego lub wyobrażonego odrzucenia
(lęk przed odrzuceniem),
 Postawa narcystyczna,
 Fiksacja na fazie fallicznej rozwoju
psychoseksualnego
 Stany przejściowe (objawy dysocjacyjne,
nastawienia urojeniowe), przejściowe epizody
psychotyczne (objawy rozszczepiania)
 Mechanizm rozszczepiania: nie są w stanie
integrować uczuć dobrych i złych wobec jednego
obiektu (idealizacja-dewaluacja),
 Głód emocjonalny (żądanie miłości, roszczeniowość,
potrzeba natychmiastowej gratyfikacji, nieświadoma tendencja
do wyrównywania krzywd z dzieciństwa,
F.60.3 Typ „bordeline” (z pogranicza):
 groźby lub próby samobójcze,
 relacje z ludźmi (biegunowe): od idealizacji do
dewaluacji (miłość, fascynacja-odrzucenie, nienawiść)
 Labilność nastroju (dysforia, irytacja, lęk, depresja),
niezrównoważone emocje,
 Zachowania manipulacyjne (uwodzenie, kokieteria),
szantaż emocjonalny,
 Nietolerancja odmienności, zależnościowe związki,
symbiotyczne relacje (uwieść-wykorzystać, nadużyć),
 Sadystyczne tendencji, z upokarzaniem drugiej
osoby,
 Zaburzone granice „ja”- „inni”,
 Silne popędy (seks., agresji, perwersyjne)
 Identyfikacja projekcyjna, wyparcie
TESTY DO BADANIA OSOBOWOŚCI
inwentarze
Minnesocki Wielowymiarowy Kwestionariusz Osobowości (MMPI)
16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowości R. B.Cattella
Inwentarz Osobowości Eysencka (MPI lub EPQ-R)
Test Przymiotników ACL Gougha i Heibruna
Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI (ISCL) Spielbergera
NEO-FFI lub NEO-PI-R (Costy, McCrae)
Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli (KBPK)
Skale Wartości
Q- Sort
testy do bad. Zainteresowań
testy projekcyjne
Test Plam Atramentowych Rorschacha
Test Apercepcji Tematycznej (TAT- w. dla dorosłych, CAT- w. dla dzieci)
Test Zdań Niedokończonych (np.Sachsa, Sidney’a)
Test Agresji Rozenzweig’a
rysunkowe (np. człowiek, drzewo, dom- drzewo-człowiek, rodzina,
zwierzyniec)
TESTY PROJEKCYJNE
Nazwę wprowadził psycholog ameryk.
Frank w 1939 r.
Przeznaczone są do badania osobowości,
ujawniającej się poprzez mechanizm
projekcji
Metoda ta stymuluje psychologiczny
mechanizm projekcji (Z. Freud)
Projekcja- proces rzutowania na
obiektywny materiał własnych emocji,
obaw, lęków, postaw, poglądów oraz na
interpretowaniu zgodnie z nimi
rzeczywistych faktów