Zaburzenia osobowości
Download
Report
Transcript Zaburzenia osobowości
1) konstytucjonalne teorie typologiczne, zakładające biologiczne –
dziedziczne i (lub) wrodzone – uwarunkowania osobowości
2) teorie dynamiczne, wyodrębniające różne mechanizmy osobowości o
charakterze sił psychodynamicznych (popędy, potrzeby itp.) i
podkreślające zasadnicze znaczenie procesu socjalizacji w formowaniu
się osobowości
3) teorie cech osobowości, przypisujące w różnym stopniu wielu
czynnikom (biologicznym, psychologicznym i społeczno-kulturowym)
ważną rolę w osobowym rozwoju jednostki
4) teorie systemowe, obejmujące poznawcze koncepcje osobowości
"Zaburzenia osobowości są głęboko zakorzenionymi i
utrwalonymi wzorcami zachowań przejawiającymi się
mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje
indywidualne i społeczne. Zachowania te charakteryzują
się tendencją do skrajnych reakcji i wyrażają się znaczną
odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej
kulturze sposobem spostrzegania, myślenia, odczuwania i
odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają
tendencję do trwałości i do obejmowania wielu zakresów
funkcjonowania psychologicznego."
1.koncepcja H. Cleckleya, której podstawowe twierdzenia
stanowią
punkt wyjścia dla wielu współczesnych ujęć
osobowości psychopatycznej.
2.poglądy H. Eysencka stanowiące pierwszą próbę ścisłego
powiązania konkretnej teorii osobowości z fenomenem
psychopatii.
3.operacyjne podejście do psychopatii w ujęciu Roberta D.
Hare`a.
4. koncepcja Andrzeja Jakubika
"stanowiąca teoretyczny kanon metodologiczny wyznaczający
zasady i reguły, którymi winien się kierować badacz
zajmujący się nieprawidłowo funkcjonującą osobowością, w
tym także psychopatyczną" (Gierowski).
definiuje psychopatię przez pryzmat zespołu
swoistych dla niej cech:
- wśród 16 wskazanych przez niego kryteriów cechę
rdzenną stanowi wyraźny, głęboko zakorzeniony
deficyt osób psychopatycznych w sferze ich
reaktywności emocjonalnej i wiążące się z tym
deficytem trudności w nawiązywaniu bliższych
relacji emocjonalnych, spłycenie afektu oraz brak
empatii (Patrick i Zempolich, 1998).
koncepcja dwuczynnikowa:
na psychopatię składają się dwa skorelowane czynniki
– czynnik I to izolacja emocjonalna
– czynnik II to zachowania antyspołeczne
ujęcie systemowe zaburzeń osobowości (w tym także
psychopatii)
- łączy w jedną całość przypuszczalne etiopatogenetyczne
znaczenie czynników biologicznych, psychologicznych i
społeczno-kulturowych
- podejście to uwzględnia mechanizmy dynamiczne
funkcjonowania osobowości
- zakłada, że podstawowym regulatorem zachowania się
człowieka jest swoista motywacja wzbudzana w
strukturach systemu, głównie na poziomie struktur
informacyjnych (poznawczych).
zaburzenia struktury powodują zakłócenia integracji
poszczególnych funkcji osobowości.
zaburzenia cech należy rozpatrywać w aspekcie cech
dominujących i podporządkowanych.
„temperament osoby jest predyspozycją, która, aby
doprowadzić do rozwoju psychopatii, musi napotkać
specyficzne czynniki psychospołeczne”
Szeroki przegląd koncepcji dot. psychopatii:
J.K.Gierowski, L.K.Paprzycki: „Niepoczytalność i
psychiatryczne środki zabezpieczające”, wyd.
C.H.Beck 2013
kwestionariusz autorstwa R. Hare`a
PCL-R (Hare 1992)
- narzędzie oparte na kanwie dwuczynnikowej koncepcji
psychopatii
- opiera się o ustrukturowany wywiad oraz przegląd akt badanego.
PCL-R:SV
specjalna wersja narzędzia do badania poziomu psychopatii w
populacjach nie-przestępczych.
(PCL-YV)
- specjalna wersja PCL przeznaczona dla adolescentów
-wchodzi w skład kwestionariusza SAVRY diagnozującego
czynniki ryzyka u nieletnich
DSM IV R > DSM-V !
ICD-10
Osobowość: konstrukt teoretyczny, pod którym
kryją się liczne właściwości kluczowe dla
funkcjonowania psychospołecznego jednostki.
> istnieje rozdźwięk pomiędzy tym jak osobowość i jej
zaburzenia rozumiane są na gruncie psychologii i
psychiatrii (wiele z funkcjonujących na gruncie
psychologii konceptualizacji osobowości nie sposób
przenieść na poziom efektywnego opisu behawioralnego,
który mógłby znaleźć zastosowanie w praktyce
diagnostycznej)
>> atrakcyjną propozycją wydają się tzw. teorie
cech osobowości pozwalające na integrację
podejścia psychologicznego i psychiatrycznego
PROBLEM > rozbieżności pomiędzy medycznym i
psychologicznym modelem osobowości i jej
zaburzeń dotyczą problemu: kategorialność vs.
wymiarowość zaburzeń!!!
psychologiczne teorie osobowości od pewnego
czasu koncentrują się i podkreślają jej
dymensjonalny (wymiarowy – w znaczeniu
stanowiący kontinuum) charakter, podczas, gdy
klasyfikacje medyczne korzystają ze stanowiska
kategorialnego (które przypisuje zaburzeniu
wartość jednostki diagnostycznej, ergo prowadzi do
rozmycia określenia nasilenia dysfunkcji)
[> w ostatnich latach na uwagę zasługuje
skonstruowany przez Costę i McCrea model
Wielkiej Piątki, w ramach którego wypracowano
narzędzia diagnostyczne (Inwentarz NEO-PI-R),
znajdujące szerokie zastosowanie w pomiarze cech
osobowości ]
[problem adaptacji narzędzi do warunków polskich
oraz ich dostępności]
Zaburzenia osobowości o rysie antyspołecznym :
współcześnie chodzi tu przede wszystkim o:
- antyspołeczne zaburzenie osobowości (według
DSM-IV),
- osobowość dyssocjalną (według ICD-10)
- psychopatię
Psychopatia (odrębna forma zaburzenia)
stanowi pojęcie o szerszym kontekście m.in. z uwagi na
fakt:
- równoczesnego akcentowania zarówno
emocjonalnej/interpersonalnej warstwy funkcjonowania
osobowości oraz
- antyspołecznych/behawioralnych przejawów zaburzenia
(podkreśla się emocjonalny rdzeń tego zaburzenia poszukując w
nieprawidłowym funkcjonowaniu emocjonalnym psychopatów
najbardziej pierwotnych i zarazem kluczowych dla tej diagnozy cech)
Zespoły psychopatologiczne:
„dyssocjalne zaburzenie osobowości”
(w klasyfikacji ICD-10) oraz
„antyspołeczne zaburzenie osobowości” (w DSMIV-TR/ DSM 5)
traktować można jako analogiczne formy tego
samego zaburzenia osobowości
„Osobę dyssocjalną/antyspołeczną charakteryzuje głęboko
utrwalony i długotrwały wzorzec zachowania polegający na całkowitej
(lub co najmniej znacznie ograniczonej) niezdolności do dbania o
uczucia innych ludzi.
Dyssocjalność związana jest z brakiem poszanowania dla
obowiązujących norm prawnych, moralnych czy obyczajowych, a
zachowania podporządkowane realizacji celów jednostki –
niejednokrotnie realizacji godzącej w dobra społeczne czy osobiste
innych. Podkreśla się ponadto niską tolerancję na frustrację, którą
obserwuje się w natychmiastowym dążeniu do uzyskania pożądanych
efektów oraz impulsywność, nieprzyjmowanie odpowiedzialności za
swoje postępowanie czy tendencje do agresji i reagowania złością”.
specyficzny rodzaj zaburzenia osobowości
charakteryzującym się:
- aroganckim i kłamliwym stylem funkcjonowania
interpersonalnego,
- swoistymi deficytami w przeżywaniu, rozumieniu i
ekspresji emocji oraz
- wysoce impulsywnym zachowaniem
Hervey Cleckley: The Mask of Sanity (1941)- opis
prototypowego psychopaty
[Robert D.Hare: Psychopaci są wsród nas]
Różnicowanie psychopatii i osobowości
antyspołecznej: problem diagnostyczny!!!
Na poziomie intrapsychicznym (obszar „ja”):
- tożsamość – egocentryzm, samoocena budowana
w oparciu o uzyskiwane instrumentalne zyski,
potrzeba władzy, koncentracja na przyjemnościach
- samosterowność – wyznaczanie celów na
podstawie osobistej gratyfikacji, brak
prospołecznych wzorców zachowania, zachowania
niezgodne z prawem lub normami kulturowymi lub
etycznymi
Na poziomie interpersonalnym:
- empatia – brak troski o uczucia, potrzeby czy cierpienie
innych, brak wyrzutów sumienia, gotowość do ranienia lub
znęcania się nad innymi
- intymność – niezdolność do nawiązywania bliskich
relacji, eksploatacja jest podstawowym sposobem
odnoszenia się do innych, preferowanie oszustwa i
przymusu w relacjach z innymi, wykorzystywanie
dominacji i zastraszenia do kontrolowania innych.
Osoby o osobowości antysocjalnej (antyspołecznej)
wykazywać będą duże nasilenie w obrębie domen
antagonizmu i rozhamowania, w tym:
Antagonizm:
- Skłonność do manipulowania: częste używanie podstępu
wpływać na innych lub uzyskać nad nimi kontrolę, uwodzenie,
powierzchowny urok osobisty, łatwość wypowiadania się,
nasilone eksponowanie własnych osiągnięć
- Kłamliwość: Nieuczciwość i notoryczne używanie kłamstwa,
dwulicowość, manipulowanie swoim wizerunkiem
- Znieczulica (chłód emocjonalny): Brak troski o uczucia i
problemy innych, brak poczucia winy lub wyrzutów sumienia
w związku z negatywnymi lub szkodliwymi skutkami swoich
działań, agresja, sadyzm
- Wrogość: Stałe lub częste gniewne uczucia, gniew i
rozdrażnienie w odpowiedzi na drobne oznaki lekceważenia
przez innych, mściwość
Rozhamowanie:
- Nieodpowiedzialność: Lekceważenie i braku poczucia
finansowych i innych zobowiązań brak szacunku dla innych,
nierealizowanie umów i obietnic
- Impulsywność: Działanie pod wpływem chwili, w
odpowiedzi na bezpośrednie bodźce, działanie bez planu,
nieuwzględnianie skutków zachowań, brak planowania
- Podejmowanie ryzyka: Podejmowanie zachowań
niebezpiecznych, ryzykownych i potencjalnie szkodliwych bez
względu na konsekwencje, silna potrzeba nowych doznań,
bezmyślne inicjowanie działań w celu przeciwdziałania
znudzeniu, brak troski o swoje ograniczenia, zaprzeczanie
zagrożeniom
Robert D. Hare (z zespołem)
>twórca tzw. operacyjnej koncepcji psychopatii
oraz najpopularniejszego obecnie narzędzia do jej
pomiaru:
Psychopathy Checklist-Revised (PCL-R )
David J. Cook (z zespołem):
The Comprehensive Assessment of Psychopathic
Personality – CAPP
psychopatia jako zespół interpersonalno –
afektywnych charakterystyk funkcjonowania
jednostki w połączeniu z jej antyspołecznym stylem
życia;
koncepcja zakłada istnienie dwóch podstawowych
czynników składających się na obraz psychopatii:
I. interpersonalno – afektywnego oraz
II. antyspołecznego (socialy deviant life style)
„Czynnik pierwszy dotyczy egoistycznego, wrogiego
i pozbawionego wyrzutów sumienia
wykorzystywania innych, drugi z kolei wiąże się z
chronicznie niestabilnym, antyspołecznym i
nieakceptowanym stylem życia”
The Comprehensive Assessment of Psychopathic
Personality – CAPP - pomysł wywodzącym się z pracy
klinicznej,
[ W ramach konceptualizacji tej wyróżniono 6 podstawowych
obszarów funkcjonowania człowieka (domains) obejmujących:
przywiązanie (attachment domain), obszar behawioralny (bahavioral
domain), obszar poznawczy (cognitive domain), dominację (dominance
domain), emocjonalność (emotional domain) oraz właściwości „ja” (self
domain), które następnie podzielone zostały na 33 symptomy, z
których każdy definiowany jest za pomocą kolejnych cech opisowych]
Psychopatia: obszar intensywnie eksplorowany
badawczo!!!
- narzędzia takie jak NEO-PI-R znaleźć się mogą w centrum
zainteresowania psychologów diagnozujących antyspołeczne
zaburzenia osobowości z zachowaniem jednoczesnej spójności z
klasyfikacją medyczną
>> dialog pomiędzy psychiatrią a psychologią w zakresie zaburzeń
osobowości (problem orzeczniczy!)
[korzystanie ze wspólnej siatki pojęciowej i modelu teoretycznego
(teoria cech) sprzyjać będzie z pewnością ujednolicaniu standardów
diagnostycznych pomiędzy ICD 10 a DSM 5 ]
Diagnoza i terapia zaburzeń osobowości stanowi przedmiot wielu
kontrowersji w praktyce psychologicznej
W diagnozie sądowo-psychologicznej problem sprowadza się do
konieczności postawienia prawidłowej diagnozy aby móc zaproponować
zindywidualizowane oddziaływania korekcyjne.
Korekcja
zaburzeń
osobowości
jest
zadaniem
trudnym
i
długoterminowym (także w warunkach wolnościowych, sytuacja izolacji
może sprzyjać skoncentrowaniu się na terapii)
Szczególne miejsce wśród zaburzeń osobowości zajmuje problematyka
osobowości nieprawidłowej (psychopatii), nie wyczerpuje ona jednak
całości problematyki zaburzeń osobowości.