Transcript Slide 1 - وبسایت شما آماده ی استفاده می باشد

‫بسم هللا‬
‫الرحمن‬
‫بنه‬
‫درس‪:‬شناخت و بهره برداری‬
‫استاد مربوطه‪:‬آقای دکتر حمید رضا میر داودی‬
‫تهیه و تنظیم‪:‬سید حمید سجادی‬
‫پاییز‪93‬‬
‫‪ ‬نام علمی‪:‬‬
‫‪Pistacia atlantica‬‬
‫گونه‪:‬‬
‫‪P. Atlantica‬‬
‫راسته‪:‬‬
‫افرا سانان‬
‫گیاهان گل دار _‬
‫دو لپه ای های نو‬
‫پسته وحش ی (بنه)با نام علمی ‪،Pistacia Atlantica‬‬
‫ً‬
‫درختی با ارتفاع ‪ ۲‬تا ‪ ۷‬متر است و معموال در کوه ها می روید و در پاییز به رنگ نارنجی خوش رنگی‬
‫در می آید‪.‬‬
‫دارای برگ های تک شانه ای و ‪ ۵‬تا ‪ ۷‬برگچه ی گل آذین است که در زیر گونه های مختلف دارای‬
‫شکل های گوناگون می باشد‪.‬‬
‫این گیاه تک جنس ی دارای تعداد کاسبرگ ‪ ۵‬عدد و بدون گلبرگ است که گل نر دارای پرچم ‪ ۴‬تا ‪۵‬‬
‫تایی و گل ماده دارای خامه ی کوتاه و میوه آن از نوع شفت می باشد‪.‬‬
‫شاخه های این درخت‪ ،‬سفید کمی مایل به خاکستری است‪.‬‬
‫اسم میوه این گیاه درفارس ی بن(‪)۱‬یا بنه(‪)۲‬می باشد که دانه ای گیاهی با مغز روغنی است که به‬
‫ً‬
‫صورت تخمه مصرف می شود ولی پوسته سخت آن بالی دندان است‪.‬این دانه معموال در پاییز‬
‫سبز می شود و به رنگ سبز تیره است‪.‬‬
‫عمر درخت بنه طوالنی است‪،‬‬
‫ً‬
‫مثالدرخت ‪ ۱۵۰۰‬ساله بنه درشهرستان ابرکوه با ‪ ۱۱‬متر دور تنه و ارتفاع بیش از ‪ ۱۱‬متر هر ساله‬
‫میوه بنه خود را بیش از ‪ ۲۰۰‬کیلوگرم به روستاییان عرضه می کند‪.‬‬
‫گل درخت قرمز است و در رنگرزی از آن استفاده می شود‪.‬‬
‫درخت بنه دیر خزان می کند‬
‫یا‬
‫و از تنه ی آن به طور طبیعی‪،‬‬
‫با دادن شکاف‪ ،‬صمغی‬
‫خارج می شود که به آن در‬
‫فارس ی سقز گویند که در آدامس‬
‫مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫این درخت نیز مانند سایر درخت های کوهستان در مناطق مختلف کوه یافت می‬
‫شود‪ ،‬اما بیشتر در قله های پرارتفاع‪ ،‬پرتگاه ها و مناطق دور دست کوهستانی می‬
‫روید‪.‬این درخت با مقاومت زیاد در مناطق کوهستانی با آب و هوای نه چندان سرد‬
‫می روید و امروزه در لیست درختان حفاظت شده قرار دارد‪.‬مغز آن به پسته شبیه‬
‫ولی بسیار کوچکتر است‪.‬به دلیل سخت بودن پوست دانه آن‪ ،‬در شرایط عادی نمی‬
‫توان با کاشت آن نهال تولید کرد‪ ،‬بلکه دانه آن پس از چند سال ماندن در محیط و‬
‫سایش پوسته یا ترک خوردن در یخبندان در بهار جوانه می زند‪.‬‬
‫بنه بیشتر در استان های کهگیلویه و بویراحمد‪ ،‬ایالم و کردستان می روید‪ ،‬اما در‬
‫مناطق دیگر ایران از جمله جنگل های خشک فارس‪ ،‬کرمان‪ ،‬بلوچستان‪ ،‬یزد‪،‬‬
‫سمنان‪ ،‬لرستان و ارتفاعات املوت و‪...‬نیز یافت می شود‪.‬به عنوان مثال استان ایالم‬
‫دارای ‪ ۶۰۰‬هزار هکتار جنگل است که ‪ ۲۰۰‬هزار هکتار آن را درختان بنه تشکیل می‬
‫دهد‪.‬‬
‫درخت بنه همان طور که گفته‬
‫شد درمناطق کوهستانی با‬
‫ارتفاع ‪1500‬ای ‪m1800‬با‬
‫آب و هوای نسبتا سرد رشد می‬
‫کند این درخت به کمآبی‬
‫مقاومت خوبی داشته و رشد‬
‫می کند‪.‬‬
‫بنه را بیشتر در خاک های مناطق‬
‫کوهستانی(سنگالخی)می توان‬
‫یافت‪.‬‬
‫پراکنش جهانی بنه ‪:‬‬
‫ترکیه ‪ .‬آناتولی ‪ .‬قفقاز ‪ .‬ایران‬
‫پراکنش جغرافیایی بنه در ایران‪/:‬‬
‫گیالن‪:‬رودبار‪-‬آذربایجان‪:‬خوی ‪.‬جنگل های ارسباران‪.‬قرداغ‪.‬حسن بیگلو‪-‬همدان‪:‬سفید‬
‫آب‪-‬کرمانشاه‪:‬کوه گهواره ‪.‬نودشه ‪.‬نوسود‪-‬اراک‪:‬کوه راسوند‪ -‬لرستان‪ :‬قلعه رستم‬
‫‪.‬اشترانکوه‪ -‬فارس‪:‬جهرم ‪.‬کوه دشت ‪ .‬کازرون‪ -‬کرمان‪ :‬بین سیرجان و حاجی آباد‪-‬‬
‫بلوچستان‪:‬بین خاش و زاهدان‪ -‬خراسان‪ :‬کوه های نزدیک به تربت حیدریه و جنگل های‬
‫بردو‪ -‬تهران‪ :‬قزوین نزدیک املوت و کرج‪ -‬یزد‪:‬شیر کوه – کردستان‪ :‬سروآباد‪.‬مریوان‬
‫‪.‬پایگالن ‪ .‬هورامان ‪.‬سقز‬
‫وجود گونه های مقاوم در برابر شرایط نامساعد طبیعی‪ ،‬موهبتی الهی است‪.‬بنه‪ ،‬درختی چند‬
‫منظوره است‪.‬از چوب آن برای سوخت‪ ،‬تولید ذغال و ذوب فلزات‪ ،‬از بذر آن در غذاهای محلی و‬
‫استفاده می شود‪.‬ارزش اقتصادی صمغ‬
‫از قسمت های مختلف آن جهت مصارف دارویی‬
‫ً‬
‫استخراج شده از آن نیز بر کس ی پوشیده نیست‪ ،‬مضافا اینکه از نظر ایجاد پوشش گیاهی در‬
‫مناطق مورد هجوم بیابان و حوزه های آبخیزی که در اثر فقدان پوشش گیاهی از سیل خیزی‬
‫زیادی برخوردارند و نیز به عنوان پایه مناسب برای احداث باغات پسته‪ ،‬گونه ای با ارزش‬
‫محسوب می شود‪.‬آنچه که در حال حاضر مهم به نظر می رسد‪ ،‬نابودی جنگل های بنه طی‬
‫سالیان گذشته و همچنین عدم امکان تکثیر و استقرار طبیعی درختان جدید طی سالهای اخیر‬
‫است‪.‬‬
‫اقلیم حاکم بر ارتفاعات و نوع ساختار زمین‪ ،‬از دالیل اصلی وجود پراکنش بنه در مناطق‬
‫کوهستانی می باشد‪.‬مهمترین وجه تمایز اقلیم ارتفاعات با سایر مناطق‪ ،‬کاهش درجه حرارت‪،‬‬
‫بارش برف و ماندگاری آن در مدت زمان بیشتر و افزایش دوره یخبندان در طی سال است‪.‬علت‬
‫آن نیز براساس قانون کاهش درجه حرارت با افزایش ارتفاع قابل توجیه است‪.‬این عوامل امکان‬
‫جوانه زنی بذر بنه را فراهم می نماید‪ ،‬در نتیجه سبب استقرار درختان بنه روی ارتفاعات می‬
‫گردد‪.‬‬
‫بنه از جمله گیاهان چوبی مناطق خشک و نیمه خشک کشور می باشد که جدا از ارزش‬
‫های زیست محیطی بی شماری که دارد‪ ،‬مصارف دارویی و صنعتی گسترده ای نیز به همراه‬
‫ً‬
‫دارد‪.‬جنبه های دارویی و صنعتی این گیاه کامال روشن است‪.‬‬
‫صمغ بنه مصارف دارویی و صنعتی زیادی داشته و از میوه آن به عنوان گیاه دارویی‬
‫استفاده می شود‪.‬‬
‫اندام های مختلف درخت بنه مصارف دارویی و صنعتی گسترده ای دارد‪.‬بهره برداری از‬
‫درختان بنه با هدف تولید صمغ و استفاده از آن در امور دارویی و صنعتی موضوعی است‬
‫که اقتصاد بخش ی از جنگل نشینان در ناحیه رویش ی زاگرس را تشکیل می دهد‪.‬اگرچه بهره‬
‫برداری از درخت بنه می تواند اثرات سوء فیزیولوژیکی و ضعف درخت را در برداشته باشد‪،‬‬
‫اما دقت در بهره برداری و به کارگیری روشهای صحیح می تواند خسارت را به حداقل ممکن‬
‫برساند‪.‬بهره گیری از میوه‪ ،‬برگ‪ ،‬صمغ ترشح یافته بصورت طبیعی و گال های گیاه نیز‬
‫کاربردهای زیاد دارویی دارد‪.‬‬
‫خشک شدن درخت بر اثر‬
‫برداشت بی رویه‬
‫مقوی کبد و طحال است‪.‬خارج کننده ی اقسام کرم معده بوده و سرفه و خفقان را‬
‫تسکین می دهد و مسکن درد کمر‪ ،‬درد پشت و درد قولنج می باشد‪.‬‬
‫ضماد بنه در درمان ورم ها و زخم های سخت مفید است‪.‬از آن جایی که بنه دارای‬
‫ویتامین های ‪ A‬اقسام ‪B‬و ‪ D‬می باشد‪ ،‬مقوی اعصاب بوده و ترک لب را معالجه و از‬
‫شب کوری جلوگیری می کند و نرمی استخوان را درمان می نماید‪.‬در صنعت داروسازی با‬
‫صمغ آن پمادی درست می کنند که مالیدن آن بر بدن از گزش پشه جلوگیری می‬
‫نماید‪.‬سقز مقوی معده بوده و به هضم غذا کمک می کند و محرک اشتها است‪.‬ضماد‬
‫آن که با پیه ذوب می شود‪ ،‬جهت رفع کجی و ترکیدن ناخن می باشد‪.‬مخلوط سقز با‬
‫روغن زیتون جهت برطرف کردن ورمها و ترک پوست و خارش آن سودمند می باشد‪.‬‬
‫استفاده زیاد از آنتی بیوتیک ها باعث مقاومت روزافزون باکتری ها به این داروها‬
‫شده است‪ ،‬به طوری که کارآیی آنتی بیوتیک ها روز به روز محدودتر می شود‪.‬از‬
‫آنجایی که بعض ی از گیاهان خاصیت ضد میکروبی از خود بروز می دهند‪ ،‬با‬
‫شناخت این گیاهان می توان از آنها علیه میکروب بیماری زای معین استفاده کرد‬
‫و جایگزین بی ضرری برای آنتی بیوتیک ها پیدا نمود‪.‬در راستای این اهداف‪،‬‬
‫اثرات ضد میکروبی اسانس بنه روی چند باکتری بیماریزا مورد آزمایش قرار‬
‫گرفت و با جدیدترین آنتی بیوتیک ها که علیه این باکتری ها توصیه می شوند‪،‬‬
‫مقایسه گردید‪.‬نتایج حاصل از این آزمایش نشان می دهد که عصاره بنه بر‬
‫استافیلوکووس اورئوس و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس‪ ،‬اثرات ضد میکروبی‬
‫نشان داده است‪.‬‬
‫محصول سقز درختان بنه که دارای ارزش اقتصادی فراوانی می باشد‪،‬جزء اقالم‬
‫صادراتی است که از نظر ارزآوری حائز اهمیت می باشد‪.‬سقز جزء دسته‬
‫سمغهایی(الئورزینها)قرار می گیرد که دارای خواص داروئی‪ ،‬خوراکی و صنعتی فراوان می‬
‫باشد و در طب سنتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬چند نمونه از کاربرد سقز‪:‬‬
‫ـ در صنایع چسب‪ ،‬صنایع الک‪ ،‬صنایع رنگ‪ ،‬صنایع پلیمری‪ ،‬صنایع داروسازی‪.‬‬
‫ـ به عنوان ضدعفونی کننده در درمان بیماری های مختلف‬
‫ـ در تهیه اسانس و عطریات‬
‫ـ به عنوان امولسیون کننده‪ ،‬در تهیه روغن چاپ و روغن کابل‪ ،‬در تهیه پارکت و کفپوش‪،‬‬
‫آهارهای کاغذ‪ ،‬به عنوان قارچ کش جهت حفاظت چوب و کاغذ و پارچه‪.‬‬
‫صمغ گیری از بنه‪:‬‬
‫با پایان بارشهای بهاره و رسیدن دما به حداکثر میزان خود در منطقه ( بین اوسط‬
‫خرداد تا اوایل تیر ماه ) کار بهره برداری شیره سقز از درختان بنه آغاز می شود چون‬
‫در این زمان درخت در حال رشد است و شیره سقز از آن تراوش می کند ‪.‬‬
‫بهره برداری با شیوه ای سنتی و به روش زیر انجام میگیرد ‪:‬‬
‫ابتدا درختان مناسب با قطر حداقل ‪ 20‬سانتیمتر را انتخاب کرده و با تیشه زخم‬
‫هایی به اندازه ‪ 5‬سانتیمتر و عمق ‪ 1‬سانتیمتر به حالت زیگزاگی و با فاصله ‪20‬‬
‫سانتیمتر از همدیگر را روی تنه درخت ایجاد می کنند ‪ .‬تعداد زخمهای ایجاد شده‬
‫روی یک درخت نباید بیشتر از ‪ 25‬زخمه باشد چون در اینصورت به مرور زمان به‬
‫درخت صدمات زیادی وارد آمده و باعث خشک شدن تدریجی آن می شود ‪ .‬اگر چه‬
‫اغلب مشاهده می شود که گاه تا ‪ 70‬زخمه نیز بر یک درخت زده شده است ‪.‬‬
‫همچنین زخم ها باید بر تنه اصلی درخت زده شود و از زخمه زدن بر شاخه های‬
‫فرعی درخت اجتناب کرد‪.‬‬
‫‪ )2‬بستن کاسه های گلی‬
‫‪ )1‬زخم زنی‬
‫‪ )4‬پر شدن کاسه ها و برداشت‬
‫‪ )3‬زخم زنی مجدد‬
‫متأسفانه به دلیل نبود و یا کمبود صنایع تبدیلی در کشورحدود ‪ 80‬در صد از این ماده با‬
‫ارزش پس از استخراج با قیمت نچندان زیاد از طریق مرز های کشور صادر می گردد‪.‬‬
‫طبق گزارشات به دست آمده از اداره منابع طبیعی(استان کردستان) ساالنه بالغ‬
‫بر‪130‬تن سقز خام در این استان تولید می شودکه ‪ 90‬درصد آن صادر و ‪ 10‬درصد باقی‬
‫مانده درصنعت آدامس سازی بکار گرفته میشود‪.‬‬
‫با تشکر ازهمراهی شما‬