Transcript Ticaret Hukuku Slaytı
TİCARET HUKUKU BİLGİSİ
Şirket Kavramı ve Unsurları
Şirket Kavramı ve Tanımı
• • • • Şirket, dernek ve vakıf, amaçlı ve iradi bir birleşimi gelmelerini ifade eder. Şirkette amaç iktisadidir.
, yani insanların belli bir gayeyle ve sürekli olarak bir araya ŞİRKET, ŞAHISLARIN KAZANÇ ELDE EDİP BUNU ARALARINDA PAYLAŞMA AMAÇLI BİRLEŞİMİNİ İFADE ETMEKTEDİR.
DERNEK VE VAKIFLAR TİCARİ OLMAYAN AMAÇLARLA KURULURLAR.
Bir tanım vermek gerekirse “ŞİRKET, İKİ VEYA DAHA FAZLA KİŞİNİN MAL VEYA EMEKLERİNİ BELLİ BİR AMAÇLA BİRLEŞTİRMEK SURETİYLE OLUŞTURDUKLARI ORTAKLIKTIR”. Şirketin tanımında beş unsura yer verilir. Bu unsurlar “kişi, sözleşme, sermaye, amaç ve ortak çalışma iradesidir”.
Şirketin Unsurları
• • • • •
KİŞİ SERMAYE AMAÇ SÖZLEŞME ORTAK ÇALIŞMA İRADESİ
• • • •
KİŞİ
ŞİRKETLER KURAL OLARAK EN AZ İKİ KİŞİDEN OLUŞUR. kurulabilir (TBK md. 620; TTK md. 211, 304). Örneğin bir adi şirket, kollektif veya (adi) komandit şirket asgari iki kişi ile Kooperatifin en az kurucu sayısı yedi (Koop. md. 2) ; sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketinki ise beştir anonim şirket veya limited şirketin bir kişiyle kurulabilmesine de imkan tanınmıştır (TTK md. 568, f. 2). Diğer yandan, (TTK md. 338, f. 1; TTK md. 573, f. 1). ÜST SINIR SADECE LİMİTED ŞİRKET BAKIMINDAN ÖNGÖRÜLMÜŞTÜR. LİMİTED ŞİRKET EN FAZLA ELLİ (50) ORTAĞA SAHİP OLABİLİR (TTK md. 574, f. 1). Bazı şirketlere ortaklık için gerçek veya tüzel kişi olmak fark oluşturur. Örneğin KOLLEKTİF ŞİRKETE SADECE GERÇEK KİŞİLER ORTAK OLABİLİR (TTK md. 211). Komandit şirketlerde komanditer ortak gerçek veya tüzel kişi olabilirken KOMANDİTE ORTAK YALNIZCA GERÇEK KİŞİ OLABİLİR (TTK md. 304, f. 3). Buna karşın bir adi, komandit, anonim veya limited şirkete HEM GERÇEK HEM TÜZEL KİŞİLER ortak olabilir.
• • •
KİŞİ
Şirketlere ortak olmak için kanunda özel bir ehliyet şartı aranmamıştır. Burada MK’nun ehliyet kuralları geçerlidir. Hâkim, noter, devlet memuru, avukat gibi şahıslar işgal ettikleri konum veya icra ettikleri görevleri gereği bazı sınırlamalara tabi tutulmuşlardır. Örneğin, DEVLET MEMURLARI KOLLEKTİF ŞİRKETE ORTAK VEYA KOMANDİT ŞİRKETTE KOMANDİTE ORTAK OLAMAZLAR.
Anonim, limited ve kooperatif şirkete ortak olabilirler, ANCAK BUNLARIN YÖNETİM KURULUNDA GÖREV ALAMAZLAR.
Noterler de memurların uydukları statüye tabidirler. Avukatlar kollektif şirkette ve komandite şirkette komandite ortak olamazlar. Buna karşın anonim, limited ve kooperatif şirketin yönetim ve denetim kurullarında görev üstlenebilirler.
• •
Sözleşme
Şirket, bir sözleşme ilişkisidir. Ancak şirket sözleşmesi iki taraflı sözleşmelerden farklıdır. Şöyle ki satım, kira gibi sözleşmelerde iki taraf vardır ve bunlar karşılıklı borç altına girerler. Buna karşın şirket sözleşmesinde taraflar bir birliktelik oluşturmak amacıyla borç altına girerler. Bu nedenle borçlar hukuku sözleşmelerine ilişkin ilke ve kurallar şirket sözleşmelerine doğrudan doğruya uygulanamaz. ŞİRKET SÖZLEŞMESİ ADİ ŞİRKET BAKIMINDAN ŞEKLE BAĞLI DEĞİLKEN (md. 620 vd. ) TİCARET ŞİRKETLERİ YAZILI ŞEKLE TABİDİR ( yoktur.
TTK md. 212, md. 305, f. 1, md. 335, md. 566, f. 1, md. 575, f. 1). Bunun sonucu ticaret şirketlerinde sözleşmenin asgari içeriğin de kanunda belirtilmiştir. Adi ortaklıkta böyle bir asgari içerik
• • • • • • • •
Sermaye
Şirket, çalışma sahasında faaliyet göstererek amacına ulaşabilmesi için, sermayeye ihtiyaç duyar. Bu nedenle sermaye şirkette önemli bir unsurdur ve her ortak belli bir sermayeyi getirmek zorundadır. Şirkete nakdi, ayni ve emek sermayesi getirilebilir.
NAKDİ SERMAYE PARA, ALACAK VE KIYMETLİ EVRAKTAN OLUŞUR . AYNİ SERMAYE TAŞINIR VE TAŞINMAZ MALLAR, FİKRİ VE SINAÎ HAKLAR (MARKA, PATENT, TASARIM, FAYDALI MODEL) İLE HAKLI OLARAK KULLANILAN DEVREDİLEBİLİR ELEKTRONİK ORTAMLAR, ALANLAR, ADLAR VE İŞARETLER GİBİ DEĞERLERDEN OLUŞUR.
ŞAHSİ EMEK, TİCARİ İTİBAR, TEKNİK BİLGİ (KNOW-HOW), MÜŞTERİ PORTFÖYÜ VE İŞ TECRÜBESİ İSE EMEK SERMAYESİNİ OLUŞTURMAKTADIR. Ancak her tür sermaye her tip şirkete getirilemez. Adi, kollektif, şirkette sermaye türlerinin hepsi getirilebilirken. ANONİM VE LİMİTED ŞİRKETE EMEK SERMAYESİ GETİRİLEMEZ. şirket ortağı gibi sermaye getirebilir. Komandit şirketlerde komanditer anonim ve limited şirket ortağı, komandite ise kollektif Sermaye miktarı bakımından bazı şirketlerde kanunen asgari limit getirilmiştir. Anonim şirketin kurulması için minimum 50.000 TL; limited şirketin kurulabilmesi için ise en az 10.000 TL getirilmelidir (TTK md. 332; md. 580, f. 1). Bu rakamlar Bakanlar Kurulunca artırılabilir. Kollektif, (adi) komandit şirketler, bir ticari işletme işletmek için kurulduğundan sermayenin en azından bir ticari işletme oluşturacak seviyede olması gerekir.
• • •
Amaç
Şirketin kuruluş ve varlık gayesi kazanç elde edip bunu ortaklara dağıtmaktır.
KAZANÇ ELDE ETME VE PAYLAŞMA AMACI ŞİRKETİN ESASLI UNSURUDUR.
Bu husus şirketi dernek ve vakıftan ayırır.
Şirketlerde amaç ve konu birbirinden farklıdır.
KONU İSE ŞİRKETİN İŞTİGAL SAHASI VEYA FAALİYET ALANIDIR.
Şirket amacına konusunda çalışarak ulaşır. Konusuz amaç gerçekleşmesi mümkün değildir ve konu amaç yolunda bir araçtır.
• •
Ortak Çalışma İradesi
Buna ortak amaç uğruna birlikte çaba unsuru da denir. Bir başka deyişle, her bir ortak şirket amacının gerçekleşmesi için belli bir çaba ortaya koymalıdır ve gayret göstermelidir. Bu unsur şahıs şirketi olan adi, kollektif ve komandit şirkette güçlü, sermaye şirketi olan anonim ve limited şirkette zayıftır.
Ortakların şirketle rekabet etmemesi, şirket işlerinin dikkat ve özenle görülmesi, şirketin ortaklarca denetlenmesi ortak çalışma iradesine ilişkin unsurun yansımalarıdır.
• • • • •
Türk Hukukunda Şirketlerin Düzenlenişi ve Sınıflandırılması
Türk hukukunda şirketler TBK, TTK ve özel kanunlarda düzenlenmiştir. TBK’DA DÜZENLENEN ŞİRKET ADİ ŞİRKETTİR (md. 620-645). ADİ ŞİRKETİN TÜZEL KİŞİLİĞİ YOKTUR . O yüzden kuruluşu formalitelere bağlı değildir. TTK’nda düzenlenenler ise bu kanunun ikinci kitabında yer alan şirket tipleridir. Bunlar KOLLEKTİF, KOMANDİT, ANONİM, LİMİTED VE KOOPERATİF ŞİRKETİDİR.
Bu şirketlere TİCARET ŞİRKE tleri adı verilmektedir. Türk hukukunda şirketler özel kanunlarda da düzenlenmiştir. Şirketlerin özel kanunlarda düzenlendiği alanlar özellikle SERMAYE PİYASASI, ÖZEL SİGORTACILIK VE BANKACILIKTIR (SERMAYE PİYASASI KANUNU (SPK), SİGORTACILIK KANUNU, BANKACILIK KANUNU). Bunların dışındaki alanlarda da şirketle ilgili düzenlemeler öngören özel kanunlar vardır. Örneğin KOOPERATİFLER KANUNU GİBİ.
Tüzel Kişiliğe Sahip Şirketler
•
TTK’NDA TİCARET ŞİRKETLERİ (MD. 124) İLE ÖZEL KANUNLARDA DÜZENLENEN ŞİRKETLER (GENELLİKLE) TÜZEL KİŞİLİĞE SAHİPTİR.
Örneğin, bankalar, sigorta şirketleri, yatırım ortaklıkları birer anonim şirket olarak tüzel kişiliğe sahip ticaret şirketleridir.
• • • •
Tüzel Kişi Olmayan Şirketler
TBK’DA DÜZENLENEN ADİ ŞİRKETİN TÜZEL KİŞİLİĞİ YOKTUR. Bundan başka TTK’nda düzenlenmiş olan DONATMA İŞTİRAKİ, YAPI ORTAKLIĞININ; VERGİ USUL KANUNU’NDA DÜZENLENMİŞ OLAN İŞ ORTAKLIĞININ DA (JOİNT VENTURE) TÜZEL KİŞİLİĞİ BULUNMAZ.
Şahıs ve Sermaye Şirketleri
Şirketler şahıs veya sermaye unsurunun ön plana çıkmasına göre, şahıs ve sermaye şirketi şeklinde bir ayırıma tabi tutulurlar.
• • •
Şahıs Şirketleri
Türk hukukunda adi, KOLLEKTİF VE (ADİ) KOMANDİT ŞİRKET ŞAHIS ŞİRKETİ OLARAK NİTELENDİRİLİRLER kurulur. Ortak sayısı azdır. (TTK md. 124, f. 2). Şahıs şirketlerinden maksat ortakların kimliklerinin önemli rol oynaması, sermaye unsurunun belirleyici olmamasıdır. Şahıs şirketlerinde ortaklar arasında güven önemlidir ve ortaklık esasen güven ilişkisine dayalı olarak ORTAKLAR ŞİRKET BORÇLARINDAN DOLAYI KİŞİSEL VE SINIRSIZ SORUMLULUK TAŞIRLAR. ŞAHIS ŞİRKETLERİNDE ŞİRKETİN YÖNETİMİ VE TEMSİLİ GENELLİKLE TÜM ORTAKLARA AİTTİR. KARARLAR OY BİRLİĞİ İLE ALINIR yol açar. . Şirket sözleşmesi ancak oy birliği ile alınacak bir kararla değiştirilebilir. Ortaklar arası ilişkiler karşılıklı güvene dayalı olduğu için, içlerinden birinin ölümü, iflası veya fiil ehliyetini kaybetmesi kural olarak şirketin sona ermesine
• • • •
Sermaye Şirketleri
ANONİM, LİMİTED VE PAYLI KOMANDİT ŞİRKET TÜRK HUKUKUNDA SERMAYE ŞİRKETİ OLARAK VASIFLANDIRILIRLAR (TTK md. 124, f. 2). Sermaye şirketlerinde kişi unsurundan ziyade SERMAYE UNSURU ÖN PLANDADIR. Bu tür şirketlerin kanunen belirlenen asgari bir sermayeleri bulunması zorunludur. Bu miktar örneğin anonim şirket için 50.000; limited şirket için 10.000 TL’dır. Sermaye şirketlerinde alacaklılar ortakların malvarlığına başvuramaz. ORTAKLARIN ŞİRKET BORÇLARINDAN DOLAYI KİŞİSEL SORUMLULUĞU YOKTUR. Sermaye şirketlerinde ORTAKLARIN HAK VE BORÇLARI ŞİRKETE GETİRMEYİ TAAHHÜT ETTİKLERİ SERMAYEYE GÖRE BELİRLENİR bağlı olarak şirketin yönetimine katılma imkânı elde eder. . Ortak ne kadar çok sermaye taahhüt etmişse, elde edilen kardan o derece fazla talep etme ve aynı zamanda oy hakkının fazla olmasına Sermaye şirketlerinde yönetim ve temsil organlara bırakılmıştır. Ortakların ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi veya iflası kural olarak şirketin devamını veya varlığını etkilemez.
• • •
Sınırlı Sorumluluk Getiren Şirketler
ANONİM, LİMİTED VE KOOPERATİF ŞİRKETLERDE SINIRLI SORUMLULUK ESASI GEÇERLİDİR . Komandit şirketlerde ise KOMANDİTER ortak SINIRLI SORUMLULUK YÜKLENMİŞTİR . Sınırlı sorumluluk esasına göre, ortaklar şirkete koymayı taahhüt ettikleri sermayeden yerine getirmedikleri oranında sorumluluk taşırlar. Şayet ortak şirkete getirmeyi taahhüt etmiş olduğu sermayeyi yerine getirmişse, herhangi bir sorumluluğu kalmamıştır. Eğer ortak sermaye borcunun bir kısmını ödemiş bir kısmını ödememişse ödemediği miktarda sorumlu olur. Bu şirketlerden anonim ve limited şirkette, şirket alacaklılarının doğrudan ortaklara başvurma imkânı bulunmamaktadır. Bu şirketlerde sermaye koyma borcunun yerine getirilmesi, ancak şirket tarafından istenebilir. Buna karşılık komandit şirkette şirket alacaklılarının komanditerlere doğrudan başvurma imkânı bulunmaktadır. Kooperatif şirkette şirket alacaklılarının ortaklara başvurması kural olarak mümkün değilse de, ortakların sorumluluğu konusunda ana sözleşmeyle farklı düzenleme getirilmesi de mümkündür.
• • •
Sınırsız Sorumluluk Getiren Şirketler
ŞAHIS ŞİRKETLERİNDE ŞİRKET BORÇLARINDAN DOLAYI SINIRSIZ SORUMLULUK ESASI GEÇERLİDİR. SORUMLULUK ŞEKLİ GEÇERLİDİR. alacaklılara karşı Dolayısıyla ADİ, KOLLEKTİF VE KOMANDİT ŞİRKETLERDE (YALNIZCA KOMANDİTE ORTAK) BU Adi ve kollektif şirkette tüm ortaklar, komandit şirketlerde komandite ortak, şirket borçlarından dolayı TÜM MALVARLIĞI İLE SORUMLUDUR. Ortakların getirdiği sermayenin niteliği ve miktarı bu konuda önemli değildir (sınırsız sorumluluk). Komandit şirketlerde komanditer ortağın sorumluluğu taahhüt etmiş olduğu sermaye miktarı ile sınırlıdır. Adi şirketlerde alacaklılar, şirketin borçlarından dolayı ortakların malvarlığına doğrudan doğruya başvurabilirler. Çünkü bu şirkette ortaklar birinci derecede sorumludurlar. Kollektif şirkette ortakların ve komandit şirkette komandite ortağın malvarlığına doğrudan doğruya başvurulması mümkün değildir. Şirket borcu için ilk önce şirket malvarlığına müracaat edilmesi ve alacağın şirket tüzel kişiliğinin malvarlığından tahsil edilmeye çalışması gerekir. Eğer alacak şirket malvarlığından elde edilemezse, ancak ondan sonra ortakların malvarlığına müracaat edebilirler. Buna ortakların ikinci derecede sorumluluğu adı verilir.
• •
Adi Şirket
TBK md. 620, f. 1’den hareketle adi şirket,
İKİ VEYA DAHA FAZLA KİŞİNİN HERHANGİ BİR ŞEKLE TABİ OLMAYAN BİR SÖZLEŞME TEMELİNDE ORTAK BİR AMACA ULAŞMAK İÇİN MAL VEYA EMEĞİNİ BİR ARAYA GETİRMELERİYLE OLUŞAN ORTAKLIKTIR.
• • •
Ortaklar
Adi şirket en az iki kişi ile kurulur. ORTAKLAR GERÇEK KİŞİ VEYA TÜZEL KİŞİ OLABİLİR.
Gerçek kişilerin tam ehliyetli olması gerekir. Şayet tam ehliyetli değillerse, yasal temsilcilerinin izni gerekir. Adi şirkette aşmaz. ORTAK SAYISININ ÜST SINIRI YOKTUR. Dolayısıyla, çok sayıda kişi adi şirkete ortak olabilir. Ancak adi şirket şahıs ortaklığı olduğu için ortaklık ilişkisinin tesisi ve ortaklığın işleyişi karşılıklı güvene dayanmaktadır. Bu nedenle uygulamada ortak sayısı üç veya dördü pek de
• • •
Sözleşme
Adi şirket şekle tabi olmayan bir sözleşme ile kurulur. Buna göre
SÖZLEŞME SÖZLÜ VEYA YAZILI ŞEKİLDE YAPILABİLİR.
Kanun bu konuda belirli şekil şartı öngörmemiştir. Ancak şirkete taşınmaz veya motorlu taşıt gibi devri şekle tabi bir ayın sermaye olarak konuluyorsa resmi yazılı şekil gerekebilir.
Sermaye
• • • • Adi şirkete ortaklar MAL VEYA EMEĞİNİ SERMAYE OLARAK GETİRİRLER. Sermayenin niteliği konusunda adi şirketlerde bir sınırlama yoktur. Ortakların hangi miktar veya oranda sermaye getireceği sözleşmede belirtilmemişse her bir ortak eşit miktarda sermaye getirmelidir (BK md. 621, f. 2). Ortaklar şirkete koydukları malvarlığı değerleri üzerinde, tek başlarına sahip oldukları mülkiyet gibi hakları yitirirler ve sermaye olarak konulan varlıklar tüm ortaklara ait olur. Bu elbirliği ortaklığıdır.
Amaç ve Konu
• • TBK, adi şirketin ortak bir amaca ulaşmak için kurulacağından bahsetmektedir (md. 620). Adi şirket bir ortaklık olduğu için bu
AMAÇ HER ZAMAN İKTİSADİDİR.
Ortak Çalışma İradesi
• • Bu unsur ortak amaç uğruna birlikte çabadır (Affectio Societatis). Buna göre ortaklar ortak amacın gerçekleşmesi uğruna
GÜÇLERİ ORANINDA BELLİ BİR ÇABA, GAYRET VE ÇALIŞMALARINI ORTAYA KOYMALIDIRLAR.
Bunun sonucu ortaklar şirketle rekabet yapamazlar ve şirkete karşı sadakatli davranmalıdırlar.
• • • • • • •
Adi Şirketin Kuruluşu
Adi şirketin kuruluşu herhangi bir şekle tabi değildir. Kurucular ADİ ŞİRKETİ İSTER SÖZLÜ İSTER YAZILI BİR SÖZLEŞMEYLE KURABİLİRLER.
Adi şirketin kuruluşu sonucunda herhangi bir tüzel kişilik ortaya çıkmaz. Adi şirket tüzel kişi olmadığı için hak ve borçların sahibi olamaz; ortaklar hak ve borç sahibidir. Adi şirketin hak ve fiil ehliyeti yoktur . Sermaye olarak getirilen değerler ve sonradan elde edilenler ortakların elbirliği mülkiyetinde (hak sahipliğinde) kalır. Şirket mallarına hiçbir ortak tek başına sahip değil, birlikte sahiptirler. Şirket malları üzerindeki tasarruf işlemleri bakımından ortaklar birlikte hareket etmek zorundadırlar. Adi şirket ticari işletme işletmek için kurulursa ticaret unvanı taşıyıp taşımayacağı doktrinde tartışmalıdır. Ticari işletme işleten adi şirketlerde her bir ortak tacir sıfatını kazanır (TTK md. 12, f. 1) ve bunlar adına ticari işletmenin ticaret siciline kaydı gerekir. Adi şirketin kendisi iflasa tabi değildir, şirket borçlarından dolayı ortaklar ayrı ayrı iflasa tabidir (TTK md. 18 f. 1).
• • • •
Şirketin Yönetimi
Adi şirkette şirketi yönetmek her bir ortak için hem hak hem görevdir. Kural olarak HER BİR ORTAK ŞİRKET İŞLERİNİN GÖRÜLMESİ BAKIMINDAN YÖNETİCİDİR alınacak bir (BK md. 625, f. 1). Yönetim görevi ortaklık sözleşmesi veya ortaklar arasında kararla ortaklardan bir ya da birkaçına veya dışarıdan birisine verilebilir. Yönetici olağan işleri tek başına yapabilir. Olağan işler şirketin mutad (günlük, rutin) işleridir. Olağanüstü işlerinin görülmesinde ise yönetici olsun ya da olmasın tüm ortakların katılımı gerekir. Gecikmesinde sakınca olan hallerde yönetici ortaklardan her biri yetkilidir (BK md. 625, f. 3).
• •
Şirketin Yönetimi
Ortaklık sözleşmesiyle ortaklardan birine verilen yönetim yetkisi, haklı bir sebep olmaksızın, diğer ortaklarca kaldırılamaz ve sınırlanamaz. Adi şirkette
YÖNETİCİ ORTAĞIN DİĞER YÖNETİCİ ORTAĞIN YAPTIĞI İŞLEME İTİRAZ HAKKI VARDIR.
Yönetici olmayan ortağın itiraz hakkı bulunmaz. İtiraz hakkının kullanılmasıyla birlikte itiraz eden diğer yönetici ortak ya da ortakların yapacağı işlemleri engelleyebilir (TTK md. 625, f. 2).
• •
Şirketin Yönetimi
İtiraza rağmen işlemi gerçekleştiren yönetici ortak iç ilişkide diğer ortaklara karşı sorumlu hale gelir. İşlemin tarafı olan üçüncü kişi iyiniyetliyle yapılan işlem geçerli olur.
YÖNETİCİ ORTAKLAR ŞİRKET İŞLERİNİ GÖRÜRKEN DİKKATLİ VE ÖZENLİ OLMAK ZORUNDADIRLAR.
Gösterilecek özenin ölçüsü şirket işlerini görmede bir ücret alınıp alınmadığına göre değişmektedir (TBK md. 628).
• •
Şirketin Yönetimi
Yönetici ortak gördüğü yönetim işi karşılığı bir ücret almıyorsa kendi işlerini görürken gösterdiği özen ve dikkati sarf etmesi yeterlidir. Buna karşın YÖNETİCİ ORTAK GÖRDÜĞÜ İŞLERİ KARŞILIĞINDA BİR ÜCRET ALIYORSA BİR VEKİL (TBK MD. 506) VEYA İŞÇİ GİBİ (TBK MD. 396, 400) OBJEKTİF ÖLÇÜDE BİR DİKKAT VE ÖZENİ ORTAYA KOYMALIDIR (TBK md. 628, f. 3). Ortaklık ile ilgili kararların nasıl alınacağı, yani TOPLANTI VE KARAR YETER SAYILARI ŞİRKET SÖZLEŞMESİNDE BELİRLENİR. kararların OYBİRLİĞİ Eğer sözleşmede bu konuda herhangi bir hüküm yoksa alınacak tüm ile olması icap eder (TBK md. 624, f. 1).
• • •
Sermaye Koyma Borcu
ADİ ŞİRKETTE HER BİR ORTAK BELLİ BİR SERMAYE GETİRMEK ZORUNDADIR. Parayla ifade edilebilen her şey adi şirkete sermaye olarak konulabilir. Aksine sözleşme hükmü bulunmuyorsa, sermaye payları şirketin amacının gerektirdiği önem ve nitelikte ve birbirine eşit olmalıdır. Belli bir sermaye koyma bakımından önemli olan her bir ortağın bunu taahhüt etmesidir. Sermaye koyla borcu zamanında ifa edilmezse, diğer ortaklar haklı sebeple şirketin feshini ve ortağın ihracını istemeye yetkilidirler (TBK md. 639). Ortaklar getirdiği mal veya haklar üzerinde elbirliği şeklinde hak sahibidirler. Ancak sözleşme ile paylı hak sahipliği esası da benimsenebilir.
Kar Hakkı ve Zarara Katılma Borcu
• • ADİ ŞİRKETTE TÜM ORTAKLAR KAR VE ZARARA KATILIRLAR (TBK md. 622). Karın sadece belli ortaklar arasında dağıtılacağı ya da yalnızca belli ortakların zarara katlanacağına dair ortaklar arası kararlar geçersizdir. İç ilişkide geçerli olmak üzere, emeğini ortaya koyan ortağın zarardan muaf tutulması mümkündür (BK md. 623, f. 3). Bunun için ortakların bu konuda anlaşmış olmaları gerekir. Emeğini sermaye olarak koymuş ortağın zarardan muafiyetine dair iç ilişkideki anlaşma dış ilişkide şirket alacaklılarını bağlamaz.
• •
Kar Hakkı ve Zarara Katılma Borcu
Kar ve zararın nasıl dağıtılacağına dair sözleşmede bir açıklık yoksa yahut hiçbir hüküm yer almıyorsa; HER BİR ORTAK, KOYDUKLARI SERMAYE MİKTARI VEYA ORANINA BAKILMAKSIZIN EŞİT MİKTARDA KAR VE ZARARA KATILIR.
ikisi için de geçerli olur. Taraflar arasındaki şirket sözleşmesinde kar ve zararın ortaklarca hangi oranda paylaşılacağına dair bir düzenleme varsa bu düzenleme doğrultusunda kar ve zarar dağıtılır. Şirket sözleşmesinde yalnızca karın veya yalnızca zararın nasıl ve ne miktarda dağıtılacağına dair bir hüküm varsa bu oran her
Denetleme Hakkı
• • • TBK md. 631, f. 1’e göre
HER BİR ORTAĞIN ŞİRKETİ DENETLEME HAKKI VARDIR.
Bu hak kısıtlanamaz ve buna aykırı anlaşmalar da geçerli değildir (TBK md. 631, f. 2).
• • • • •
Rekabet Yasağı
TBK md. 626’ya göre ORTAKLAR, ŞİRKETİN AMACIYLA BAĞDAŞMAYAN VEYA ONA ZARAR VEREN İŞLERİ KENDİ ADLARINA VEYA BAŞKALARI HESABINA YAPAMAZLAR. Rekabet yasağı hem yönetici hem de yönetici olmayan ortaklar bakımından geçerlidir. Ortağın rekabet yasağını ihlal etmesi halinde şu üç yola başvurulabilir: Bu davranıştan kaynaklanan zararın karşılanmasının talep edilmesi, İşin şirket hesabına yapılmış sayılması veya elde edilen menfaatin şirkete verilmesinin istenmesi, Haklı sebep oluşturuluyorsa mahkemeden şirketin feshinin talep edilmesi.
• •
Ortaklar Arasındaki Değişiklikler
ADİ ŞİRKETTE ORTAKLAR ARASI DEĞİŞİKLİKLERİN TÜMÜ OY BİRLİĞİ İLE KARAR ALINMASINA BAĞLANMIŞTIR gerektirir. , (TBK md. 632, f. 1). Ortağın ortaklıktan ayrılması da aynı şekilde oy birliğini Ortağın payını devretmesi için ortak veya üçüncü kişi ile sözleşme yapması halinde, bu sözleşmeye kalan ortakların da onay vermesi gerekir (TBK md. 632, f. 2). Aksi halde devir diğer ortaklar hakkında geçerli olmaz. Bu durumda devralan, şirkete karşı ortaklık sıfatını kazanamaz. Devir sadece devreden ve devralan arasında geçerli olur.
•
Değişiklikler
Sözleşmede şirketin diğer ortaklarla devam edeceğine ilişkin bir hüküm bulunması koşuluyla, aşağıdaki durumlardan biri gerçekleştiği takdirde ilgili ortağın veya temsilcisinin ya da ölen ortağın mirasçısının şirketten çıkabileceği veya diğer ortaklar tarafından, yazılı olarak yapılacak bir bildirimle şirketten çıkarılabilecektir. – Bir ortağın fesih bildiriminde bulunması, – Kısıtlanması, – İflâsı, – Tasfiyedeki payının cebrî icra yoluyla paraya çevrilmesi, – Ölmesi. (TBK md. 633)
• • Değişikliğin Sonuçları Bir ortağın şirketten çıkması veya çıkarılması durumunda payı, diğer ortaklara payları oranında kendiliğinden geçer. Çıkan veya çıkarılan ortağın tasfiye payı, ortaklık sıfatının sona erdiği tarih itibarıyla, mali işlerde uzman bir kişiye hesaplattırılır. Tarafların uzman kişi üzerinde anlaşamamaları durumunda bu kişi, hâkim tarafından atanır (TBK md. 634).
• • Değişikliğin Sonuçları Ortaklık sıfatının sona erdiği tarihte, şirketin malvarlığı, borçlarını karşılamaya yetmezse, çıkan veya çıkarılan ortak, payına düşen borç tutarını, zarara katılmaya ilişkin düzenlemeler çerçevesinde diğer ortaklara ödemekle mecburdur (TBK md. 635). Çıkan veya çıkarılan ortak, ortak olduğu dönemde henüz sonuçlanmamış işlerden doğan kâra veya zarara katılır. Ortaklık sıfatı sona eren kişi, o hesap yılı sonu itibarıyla, tamamlanmış olan işler sebebiyle varsa ortaklıktan kendisine düşecek kâr payını; devam eden işler hakkında da gerekli bilgiyi isteme hakkına sahiptir (TBK md. 636).
• • • • •
Şirketin Temsili
Adi şirket tüzel kişiliğe sahip değildir. Bu nedenle organları yoluyla temsili söz konusu olmaz . ADİ ŞİRKETİ ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE KARŞI ORTAKLARI TEMSİL EDER VE KURAL OLARAK TÜM ORTAKLAR TEK BAŞINA TEMSİLE YETKİLİDİR.
Sözleşmeyle temsil yetkisi ortaklardan bir ya da birkaçına bırakılabilir. Kendisine yönetim görevi verilen ortağın, şirketi veya bütün ortakları üçüncü kişilere karşı temsil etme yetkisi var sayılır (TBK md. 637, f. 3 cümle 1). Kural olarak temsilci sadece olağan işler bakımından tek başına temsile yetkilidir. Olağanüstü işlerde tasarruf işlemlerine ilişkin yetkinin, bütün ortakların oybirliği ile verilmiş olması ve yetki belgesinde bu hususun açıkça belirtilmiş olması icap eder.
Şirketin Temsili
• Doğrudan temsilde, şirketi temsile yetkili ortak ya da ortaklar işlemi şirket (ortaklar) adı ve hesabına yaptığını karşı tarafa açıkça bildirirse veya durumun gereği ve özelliklerinden şirket adı ve hesabına hareket ettiği anlaşılıyorsa söz konusu işlemden doğan hak ve borçlar şirkete (ortaklara) aittir. Yani şirket bağlıdır ve ortakların tamamı üzerinde etki doğurur (TBK md. 637, f. 2; md. 638, f. 1).
Şirketin Temsili
• • Dolaylı temsilde, adi şirketi temsil eden ortak ya da ortaklar şirket ad ve hesabına hareket ettiğini işlemin karşı tarafına bildirmez. Temsilci ortak daha sonra bu işlemden doğan hak ve borçları şirkete devreder ve böylece işlem adi şirketi temsilen yapılmış gibi addedilir (TBK md. 637, f. 1). Temsile yetkisiz ortağın yaptığı işlemle şirketin bağlı olabilmesi için, bu işleme onay verilmesi gerekir (TBK md. 630, f. 2). Şirket onay verirse yapılan işlemden doğan hak ve borçlar şirkete ait olur. Şirket onay vermezse işlemin karşı tarafı da işlemle bağlı olmaz. Ancak bu durumda işlemin karşı tarafının uğradığı zarardan yetkisiz temsille işlem yapmış olan ortak sorumlu olur. Şirketin bu durumda herhangi bir sorumluluğu doğmaz.
• •
Ortakların Sorumluluğu
ADİ ŞİRKETTE ORTAKLAR ŞİRKET BORÇLARINDAN BİRİNCİ DERECEDE, ŞAHSEN, MÜTESELSİLEN VE TÜM MALVARLIKLARI İLE VE SINIRSIZ SORUMLU OLURLAR (TBK md. 638, f. 3; md. 645). Ortakların hiç birinin sorumluluğu alacaklılara karşı ortadan kaldırılamaz veya sınırlandırılamaz. Örneğin emeğini şirkete sermaye olarak koyan ortağın şirket borçlarından sorumluluğundan muafiyetine dair iç ilişkide yapılan anlaşma, dış ilişkide şirket alacaklılarını bağlamaz. HAKSIZ FİİLLERDEN KAYNAKLANAN BORÇLARDA ADİ ŞİRKET ORTAKLARININ MÜTESELSİL SORUMLULUĞU YOKTUR . Her bir ortak kendi yapmış olduğu haksız fiilden kural olarak tek başına sorumlu olur.
Adi Şirketin Sona Ermesi
• • • Adi şirket kanunda öngörülen sona erme nedenlerinden birisinin ortaya çıkmasıyla sona erer (TBK md. 639). Adi şirkette sona erme nedenler
İRADİ VE İRADİ OLMAYAN OLMAK ÜZERE İKİ GRUBA AYRILIR
i (TBK md. 639).
İradi Olmayan Sona Erme Nedenleri
• •
ORTAK AMACIN ELDE EDİLMESİ HALİNDE ŞİRKET SONA ERER.
Amacın gerçekleşmesi nedenine dayalı sona erme geçici işler için kurulan adi şirketlerde söz konusu olur.
• •
İradi Olmayan Sona Erme Nedenleri
AMACIN GERÇEKLEŞMESİNİN İMKÂNSIZ HALE GELMESİ HALİNDE DE ADİ ŞİRKET SON BULUR. İmkânsızlık nedeniyle adi şirketin sona ermesi için imkânsızlığın şirketin kurulmasından sonra ortaya çıkması ve objektif nitelik taşıması gerekir. ORTAKLARDAN BİRİSİNİN ÖLÜMÜ, ADİ ŞİRKETİ SONA ERDİRİR. Bu durumda tasfiye sonucu oluşan tasfiye artığı, ölen ortağın mirasçılarına ve diğer ortaklara dağıtılarak şirket sona erdirilir. Ancak, şirket sözleşmesinde ölüm halinde mirasçılarla adi şirket ilişkisinin devam edeceğine dair bir hüküm konulmuşsa ve mirasçılar da şirkete katılmayı kabul ederlerse adi şirket son bulmaz. Bu durumda adi şirket mirasçılarla diğer ortaklar arasında devam eder. Sözleşmedeki hükme rağmen mirasçılar, ölenin yerine yeni ortaklar olarak adi şirkete girmeyi kabul etmezlerse ortaklar mirasçıların payını ödeyerek adi şirketin devamını sağlayabilirler.
İradi Olmayan Sona Erme Nedenleri
• • • ORTAĞIN PAYINA HACİZ KOYDURMAK ŞİRKETİN SONA ERMESİNE YOL AÇAR.
Böylece ortağın alacaklısı şirketin sona ermesini ve borçlu ortağın tasfiye payının ortaya çıkmasını sağlar. ORTAĞIN İFLASI HALİNDE ORTAĞIN TÜM MALVARLIĞI HAKLARI PARAYA ÇEVRİLEREK ALACAKLILARINA ÖDENMEK ÜZERE İFLAS MASASINA GİRER. Bu durumda iflas edenin adi şirketteki payı da paraya çevrilecektir. Paraya çevirme sürecinde ise adi şirket ilişkisi son bulacaktır.
• • •
İradi Olmayan Sona Erme Nedenleri
ADİ ŞİRKET ORTAĞI KISITLANARAK EHLİYETSİZ HALE GELMİŞSE ADİ ŞİRKET İLİŞKİSİ SON BULACAKTIR .
Çünkü ortağın hukuki işlem ehliyeti duruma göre ya hiç yoktur ya da sınırlı bir şekilde vardır. Ancak vesayet makamı şirketin devamına karar verir ve diğer ortaklar buna rıza gösterirse adi şirket son bulmaz. ADİ ŞİRKET BELLİ BİR SÜRE İÇİN KURULMUŞSA, BELİRLENEN SÜRENİN DOLMASIYLA ADİ ŞİRKET İLİŞKİSİ KENDİLİĞİNDEN SONA ERER. Ancak ortaklar aksine karar alarak şirketi devam ettirebilirler. Yani ortaklar sürenin dolmasına rağmen adi şirketin sona ermediğine dair karar alarak adi şirket ilişkisini devam ettirebilirler.
İradi Sona Erme Nedenleri
• • •
ADİ ŞİRKET ORTAKLARI ARALARINDA OYBİRLİĞİYLE ALACAKLARI BİR KARARLA ŞİRKETE SON VEREBİLİRLER.
Ortaklardan bir ya da bir kaçının isteğiyle şirketin sona ermesi mümkün değildir. Oybirliğiyle karar alınması zorunludur. Ortaklardan birisinin feshi ihbar ederek adi şirket ilişkisini sona erdirebilmesi için şirketin süreli ya da süresiz olarak kurulduğuna bakmak gerekir.
• •
İradi Sona Erme Nedenleri
ADİ ŞİRKET BELİRLİ BİR SÜREYLE KURULMUŞSA, ORTAKLARDAN BİRİSİNİN FESHİ İHBAR EDEBİLMESİ İÇİN ŞİRKET SÖZLEŞMESİNDE BU KONUDA AÇIK BİR HÜKÜM BULUNMASI GEREKİR.
Aksi halde feshi ihbar hakkı yoktur ve bu yolla adi şirketin sona erdirilmesi mümkün değildir.
İradi Sona Erme Nedenleri
• • ADİ ŞİRKET BELİRSİZ SÜRELİ KURULMUŞSA, HER ORTAĞIN FESHİ İHBAR HAKKI VARDIR VE BU HAK ANCAK ALTI AY ÖNCEDEN KULLANILABİLİR (TBK md. 640, f. 1). Bu şekilde feshi ihbar iyiniyetli ve uygun zamanda yapılmalı, şirketin yürüttüğü işleri yarıda bırakma veya şirketi zarara uğratma veya zorda bırakma amaçlı kullanılmamalıdır. Aksi halde geçerli olmaz. Şirket hesapları yılsonu itibarıyla yapılıyorsa fesih ancak yıl sonunda hüküm ifade etmek üzere o yılın Haziran ayı sonuna kadar istenebilir (TBK md. 640, f. 2).
• •
İradi Sona Erme Nedenleri
HAKLI SEBEBİN VARLIĞI HALİNDE ORTAKLARDAN BİRİSİNİN MÜRACAATI ÜZERİNE MAHKEMECE ADİ ŞİRKETİN SONA ERMESİNE KARAR VERİLEBİLİR. Haklı sebebin neler olduğu kanunda açıklanmamıştır.
Karşılıklı güveni sarsacak hallerin ortaya çıkması, ortakların borç ve yükümlülüklerini yerine getirmemesi, ortaklardan birisinin şirket varlıklarını zimmetine geçirmesi, ortak amacın gerçekleşemeyecek olmasının anlaşılması gibi haller haklı sebep teşkil edebilecektir. Dayanılan nedenin haklı sebep teşkil edip etmediğine mahkeme karar verecektir.
Tasfiye
• • • Sona erme nedenlerinin ortaya çıkması halinde adi şirket hemen kesin ve nihai bir şekilde sona ermez, tasfiyeye girer.
TASFİYE, ŞİRKET MEVCUTLARININ PARAYA ÇEVRİLEREK BORÇLARIN ÖDENMESİ VE GERİYE KALAN DEĞERLERİN ORTAKLARA ARASINDA PAYLAŞTIRILMASI İŞLEMLERİ VE SÜRECİDİR.
Tasfiyenin yapılabilmesi için ilk önce tasfiye memurlarının belirlenmesi lazımdır. Tasfiye memurları bir ya da birden fazla kişi olabilir.
Tasfiye Memurlarının Belirlenmesi • • Şirket sözleşmesiyle kimin tasfiye memuru olacağı belirtilmişse buna göre hareket edilir. Şirket sözleşmesinde bu konuda bir hüküm bulunmasa bile ortaklar aralarında oybirliğiyle alacakları bir kararla tasfiye memurlarını belirleyebilirler.
Tasfiye Memurlarının Belirlenmesi • • ORTAKLAR TASFİYE MEMURLARININ ATANMASI KONUSUNDA ANLAŞAMAZLARSA MAHKEMEYE MÜRACAAT EDEREK TASFİYE MEMURLARININ MAHKEMECE ATANMASI YOLUNA DA GİDİLEBİLİR . Yargıtay bu durumda tasfiyenin mahkeme tarafından gerçekleştirileceğini kabul etmektedir. Şirket sözleşmesi ya da ortaklar kurulu kararıyla belirlenmiş olmasa dahi esasen kanun gereği bütün ortaklar tasfiye memuru sıfatını haizdirler (TBK md. 644). Böyle bir durumda şirketin tasfiyesi hep birlikte ortaklarca yürütülür.
İşlemler
• • Bu aşamada şirketin mevcut aldığı işlerin tamamlanması yoluna gidilir ve sadece tasfiye amacıyla sınırlı yeni işler alınabilir. Bundan başka şirketin mevcutları paraya çevrilir, diğer yandan ise şirketin alacakları tahsil edilir. Bundan sonra şirketin üçüncü şahıslara olan borçları ödenecektir. Borçlar tamamıyla ödenemezse (açık ortaya çıkarsa) veya şirket mevcutları borçları karşılamaya yetmiyorsa şirket zarar etmiş demektir.
• •
İşlemler
Bu durumda zarar ortakların kendi aralarındaki sözleşmeye göre paylaştırılacaktır. Ancak bu aşamada alacaklıların tüm ortaklara alacaklarının tamamı için başvurmaları mümkündür Zararın paylaşılması, ortaklar arasındaki iç ilişkide etki gösterir. Kendine düşen zarar payından fazla ödeme yapan ortak diğer ortaklara rücu edebilir. Şirket mevcudu borçları karşılamaya yeterse sermayenin iadesi kuralları çerçevesinde ortakların koydukları sermayeleri geri verilir. Sermayenin iadesinden sonra geriye kalan tutar (bakiye) net karı oluşturur ve bu miktar, kar dağıtım kuralları çerçevesinde ortaklara dağıtılır.
Zamanaşımı
• • TBK md. 147 bent 4’e